OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

MELCHIORA WATHELETA

przedstawiona w dniu 7 września 2017 r.(1)

Sprawy połączone od C‑66/16 P do C‑69/16 P oraz sprawy C‑70/16 P i C‑81/16 P

Comunidad Autónoma del País Vasco,

Itelazpi SA (C‑66/16 P),

Comunidad Autónoma de Cataluña,

Centre de Telecomunicacions i Tecnologies de la Informació de la Generalitat de Catalunya (CTTI) (C‑67/16 P),

Navarra de Servicios y Tecnologías SA (C‑68/16 P),

Cellnex Telecom SA, dawniej Abertis Telecom SA,

Retevisión I SA (C‑69/16 P),

przeciwko

Komisji Europejskiej

i

Comunidad Autónoma de Galicia,

Redes de Telecomunicación Galegas Retegal SA (C‑70/16 P),

przeciwko

Komisji Europejskiej

i

Królestwo Hiszpanii (C‑81/16 P)

przeciwko

Komisji Europejskiej

Odwołanie – Pomoc państwa – Telewizja cyfrowa – Pomoc na wdrożenie naziemnej telewizji cyfrowej na oddalonych i mniej zurbanizowanych obszarach – Subwencje na rzecz operatorów platform naziemnej telewizji cyfrowej – Decyzja uznająca środki pomocy za częściowo niezgodne z rynkiem wewnętrznym – Pojęcie pomocy państwa – Korzyść – Usługa w ogólnym interesie gospodarczym – Definicja – Zakres uznania, jakim dysponują państwa członkowskie

 Wprowadzenie

1.        W swoich odwołaniach Comunidad Autónoma del País Vasco (wspólnota autonomiczna Kraju Basków, Hiszpania) i Itelazpi SA (C‑66/16 P), Comunidad Autónoma de Cataluña (wspólnota autonomiczna Katalonii, Hiszpania) i Centre de Telecomunicacions i Tecnologies de la Informació de la Generalitat de Catalunya (CTTI) (C‑67/16 P), Navarra de Servicios y Tecnologías SA (C‑68/16 P), Cellnex Telecom SA i Retevisión I SA (C‑69/16 P), Comunidad Autónoma de Galicia (wspólnota autonomiczna Galicji, Hiszpania) i Redes de Telecomunicación Galegas Retegal SA (Retegal) (C‑70/16 P), a także Królestwo Hiszpanii (C‑81/16 P) żądają uchylenia wyroków Sądu Unii Europejskiej z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja (T‑462/13, EU:T:2015:902), z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja (T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900), z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja (T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899), z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja (T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898), z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901) oraz z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891) (zwanych dalej łącznie „zaskarżonymi wyrokami”), w których sąd ten oddalił ich skargi o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji 2014/489/UE z dnia 19 czerwca 2013 r. w sprawie pomocy państwa SA.28599 [(C 23/10 (ex NN 36/10, ex CP 163/09)] wdrożonej przez Królestwo Hiszpanii na rzecz rozwinięcia naziemnej telewizji cyfrowej na obszarach oddalonych i mniej zurbanizowanych (poza regionem [wspólnotą autonomiczną] Kastyli[i]-La Manch[y]) (Dz.U. 2014, L 217, s. 52, zwanej dalej „sporną decyzją”).

2.        Na wniosek Trybunału niniejsza opinia skoncentrowana będzie na wspólnym zarzucie o centralnym znaczeniu dla sześciu odwołań, wymagającym wykładni wyroku z dnia 24 lipca 2003 r., Altmark Trans i Regierungspräsidium Magdeburg, C‑280/00, EU:C:2003:415(zwanego dalej „wyrokiem Altmark”) oraz art. 106 ust. 2 TFUE.

3.        W motywach 119–126 i 172(2) spornej decyzji Komisja Europejska stwierdziła bowiem, że władze krajowe lub regionalne muszą wyraźnie zdefiniować usługę publiczną lub usługę w ogólnym interesie gospodarczym (zwaną dalej „UOIG”) i powierzyć jej świadczenie konkretnemu przedsiębiorstwu zgodnie zarówno z wyrokiem Altmark, jak i z art. 106 ust. 2 TFUE, zaś właściwe władze hiszpańskie nie określiły wyraźnie eksploatacji naziemnej platformy nadawczej jako usługi publicznej lub UOIG.

4.        Wnoszące odwołanie, skarżące w zaskarżonych wyrokach, wniosły do Sądu między 30 sierpnia 2013 r. a 9 października 2013 r. skargi o stwierdzenie nieważności spornej decyzji. W ramach zarzutów podniesionych na poparcie ich odpowiednich skarg wnoszące odwołanie kwestionowały między innymi analizę przeprowadzoną przez Komisję w motywach 119–126 i 172(3) jej decyzji. Sąd oddalił te skargi.

5.        Zarzut wspólny dla sześciu odwołań zmierza do wyjaśnienia z jednej strony zakresu pierwszej przesłanki wyroku Altmark(4) oraz jednego z warunków ustanowionych w art. 106 ust. 2 TFUE, mianowicie zakresu wymogu „jasnej” definicji usługi publicznej lub UOIG, a z drugiej strony kwestii zakresu kontroli sądowej, jaką należy przeprowadzić w tym względzie.

 Ramy prawne

6.        Artykuł 14 TFUE stanowi:

„Bez uszczerbku dla artykułu 4 Traktatu o Unii Europejskiej i artykułów 93, 106 i 107 niniejszego traktatu oraz zważywszy na miejsce, jakie usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym zajmują wśród wspólnych wartości Unii, jak również ich znaczenie we wspieraniu jej spójności społecznej i terytorialnej, Unia i państwa członkowskie, każde w granicach swych kompetencji i w granicach stosowania Traktatów, zapewniają, aby te usługi funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, w szczególności gospodarczych i finansowych, które pozwolą im wypełniać ich zadania […]”.

7.        Artykuł 106 ust. 2 TFUE stanowi, co następuje:

„Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym lub mające charakter monopolu skarbowego podlegają normom traktatów, zwłaszcza regułom konkurencji, w granicach, w jakich ich stosowanie nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu poszczególnych zadań im powierzonych. Rozwój handlu nie może być naruszony w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Unii”.

8.        Protokół nr (26) w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym, załączony do traktatu UE, w brzmieniu wynikającym z traktatu z Lizbony, oraz do traktatu FUE (zwany dalej „protokołem nr 26”) przewiduje:

„[…]

Artykuł 1

Wspólne wartości Unii w odniesieniu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w rozumieniu artykułu 14 [TFUE] obejmują w szczególności:

–        zasadniczą rolę i szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w sposób możliwie najbardziej odpowiadający potrzebom odbiorców,

[…]

Artykuł 2

Postanowienia traktatów nie naruszają kompetencji państw członkowskich w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług niemających charakteru gospodarczego świadczonych w interesie ogólnym”.

9.        Protokół (nr 29) w sprawie systemu publicznego nadawania w państwach członkowskich, załączony do traktatu UE, w brzmieniu wynikającym z traktatu z Lizbony, oraz do traktatu FUE (zwany dalej „protokołem nr 29”) przewiduje:

„[…]

Postanowienia traktatów nie naruszają kompetencji państw członkowskich w zakresie zapewnienia finansowania publicznego nadawania w zakresie, w jakim takie finansowanie przyznaje się organizacjom nadawczym w celu wypełnienia misji służby publicznej, która została powierzona, określona i zorganizowana przez każde państwo członkowskie, oraz w zakresie, w jakim takie finansowanie nie wpływa na warunki handlowe i konkurencję w Unii w zakresie, w jakim byłoby to sprzeczne ze wspólnym interesem, przy uwzględnieniu konieczności realizacji mandatu tej służby publicznej”.

 Sporna decyzja

10.      Niniejsze odwołania dotyczą środków wprowadzonych przez władze hiszpańskie w ramach przejścia w Hiszpanii z nadawania analogowego na nadawanie cyfrowe na całym terytorium Hiszpanii z wyjątkiem Comunidad Autónoma de Castilla-La-Mancha (wspólnoty autonomicznej Kastylii-La Manchy, Hiszpania). Cyfryzacja ta, która technicznie może zostać przeprowadzona za pośrednictwem platform naziemnych, satelitarnych, kablowych lub szerokopasmowego dostępu do Internetu, umożliwia bardziej wydajne wykorzystanie zakresu częstotliwości radiowych.

11.      Królestwo Hiszpanii ustanowiło ramy prawne konieczne do wsparcia procesu przejścia z nadawania analogowego na nadawanie cyfrowe, przyjmując między innymi Ley 10/2005 de Medidas Urgentes para el Impulso de la Televisión Digital Terrestre, de Liberalización de la Televisión por Cable y de Fomento del Pluralismo (ustawę 10/2005 o środkach nadzwyczajnych mających na celu promowanie naziemnej telewizji cyfrowej, liberalizację telewizji kablowej i wspieranie pluralizmu) z dnia 14 czerwca 2005 r. (BOE nr 142 z dnia 15 czerwca 2005 r., s. 20562, zwaną dalej „ustawą 10/2005”) i Real Decreto 944/2005 por el que se aprueba el Plan técnico nacional de la televisión digital terrestre (dekret królewski 944/2005 zatwierdzający narodowy plan techniczny dla naziemnej telewizji cyfrowej) z dnia 29 lipca 2005 r. (BOE nr 181 z dnia 30 lipca 2005 r., s. 27006, zwany dalej „dekretem królewskim 944/2005”). Ten dekret królewski nałożył na prywatnych i publicznych nadawców krajowych obowiązek zapewnienia, by odpowiednio 96% i 98% ludności objęte było zasięgiem odbioru naziemnej telewizji cyfrowej (zwaną dalej „NTC”).

12.      W celu umożliwienia przejścia z nadawania analogowego na nadawanie cyfrowe władze hiszpańskie podzieliły terytorium Hiszpanii na trzy odrębne obszary:

–        obszar I, obejmujący 96% ludności Hiszpanii, na którym, ze względu na to, że został uznany za opłacalny handlowo, koszt przejścia na nadawanie cyfrowe ma zostać poniesiony przez nadawców publicznych i prywatnych;

–        obszar II, obejmujący regiony mniej zurbanizowane i oddalone odpowiadające 2,5% populacji Hiszpanii, na którym nadawcy – wobec braku interesu handlowego – nie inwestowali w cyfryzację, co skłoniło władze hiszpańskie do wdrożenia finansowania publicznego;

–        obszar III, obejmujący 1,5% ludności Hiszpanii, na którym topografia terenu wyklucza nadawanie NTC, wobec czego władze hiszpańskie zdecydowały się na platformę satelitarną.

13.      We wrześniu 2007 r. Consejo de Ministros (rada ministrów, Hiszpania) przyjęła narodowy plan przejścia na NTC wdrażający narodowy plan techniczny przewidziany w dekrecie królewskim 944/2005. W programie tym podzielono terytorium Hiszpanii na 90 projektów technicznych przejścia na nadawanie cyfrowe i ustalono termin wyłączenia nadawania analogowego dla każdego z tych projektów. Celem określonym w tym programie było osiągnięcie stanu, w którym ludność Hiszpanii byłaby objęta zasięgiem usług NTC w stopniu podobnym do zasięgu telewizji analogowej w 2007 r., to znaczy w zakresie ponad 98% tej ludności i całej lub prawie całej ludności wspólnot autonomicznych Kraju Basków, Katalonii i Navarry.

14.      Dla osiągnięcia wyznaczonych celów zasięgu NTC władze hiszpańskie przewidziały przyznanie finansowania publicznego, w szczególności na wsparcie procesu cyfryzacji naziemnej w obszarze II, a dokładniej wewnątrz wspólnot autonomicznych położonych w tym obszarze(5).

15.      W dniu 18 maja 2009 r. Komisja otrzymała skargę od SES Astra SA, interwenienta w pierwszej instancji, dotyczącą domniemanego programu pomocy państwa przyjętego przez władze hiszpańskie na rzecz przejścia z telewizji analogowej na telewizję cyfrową na obszarze II. Zdaniem tej strony środek ów stanowił niezgłoszoną pomoc skutkującą zakłóceniem konkurencji między platformami nadawania naziemnego i satelitarnego.

16.      Pismem z dnia 29 września 2010 r. Komisja zawiadomiła Królestwo Hiszpanii, że wydała decyzję o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, o którym mowa w art. 108 ust. 2 TFUE, w sprawie zakwestionowanego programu pomocy dla całego terytorium Hiszpanii, z wyjątkiem wspólnoty autonomicznej Kastylii-La Manchy, w odniesieniu do której wszczęto odrębne postępowanie (zwaną dalej „decyzją o wszczęciu postępowania”). W decyzji o wszczęciu postępowania, opublikowanej w dniu 14 grudnia 2010 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (Dz.U. 2010, C 337, s. 17), Komisja wezwała zainteresowane strony do przedstawienia uwag.

17.      Po otrzymaniu uwag władz hiszpańskich i innych zainteresowanych stron Komisja przyjęła sporną decyzję, której sentencja ma następujące brzmienie:

„Artykuł 1

Pomoc państwa przyznana na rzecz platformy telewizji naziemnej na rozwinięcie, utrzymanie i obsługę sieci naziemnej telewizji cyfrowej na obszarze II, która została w sposób niezgodny z prawem i z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE przyznana przez [Królestwo Hiszpanii], jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym, z wyjątkiem pomocy, która została przyznana zgodnie z kryterium neutralności pod względem technologicznym.

Artykuł 2

Pomoc indywidualna przyznana w ramach programu, o którym mowa w art. 1, nie stanowi pomocy, pod warunkiem że w momencie jej przyznania spełniała warunki ustanowione w rozporządzeniu przyjętym na podstawie art. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 994/98 [z dnia 7 maja 1998 r. dotyczącego stosowania art. 92 i 93 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa, które miało zastosowanie w momencie przyznania pomocy, Dz.U. 1998, L 142, s. 1].

Artykuł 3

[Królestwo Hiszpanii] odzysk[a] od operatorów naziemnej telewizji cyfrowej pomoc niezgodną z rynkiem wewnętrznym przyznaną w ramach programu, o którym mowa w art. 1, niezależnie od tego, czy wspomniani operatorzy uzyskali pomoc bezpośrednio, czy pośrednio.

[…]

Artykuł 4

Odzyskanie pomocy przyznanej na podstawie programu, o którym mowa w art. 1, odbywa się w sposób bezzwłoczny i skuteczny.

[…]

Artykuł 5

Niniejsza decyzja skierowana jest do Królestwa Hiszpanii”.

18.      W uzasadnieniu spornej decyzji(6) Komisja uznała, że rozpatrywany środek należy uważać za pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE(7). Uznała ona, że operatorzy platformy NTC są bezpośrednimi beneficjentami pomocy(8), a operatorzy sieci, którzy uczestniczyli w przetargach na rozszerzenie zasięgu NTC, są beneficjentami pośrednimi pomocy(9). Komisja uznała w szczególności, że korzyść z tego środka dla tych drugich operatorów ma charakter selektywny, ponieważ środek ów ma zastosowanie wyłącznie do sektora nadawczego, a w obrębie tego sektora wspomniana korzyść dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw działających na rynku platform naziemnych(10).

19.      Zgodnie ze sporną decyzją, dla wykazania, że nie została udzielona pomoc państwa zgodnie z kryteriami ustanowionymi przez Trybunał w wyroku Altmark(11), władze hiszpańskie podały, jako najlepszy i jedyny przykład, przypadek wspólnoty autonomicznej Kraju Basków, gdzie cyfryzacja została przeprowadzona przez przedsiębiorstwo publiczne Itelazpi. Komisja uznała jednak, że pierwsze kryterium z tego wyroku, zgodnie z którym przedsiębiorstwo będące beneficjentem powinno być rzeczywiście obciążone zobowiązaniami do świadczenia usług publicznych, a zobowiązania te powinny być jasno określone, nie zostało spełnione(12). Oceniła ona również, że nie można powoływać się na wyjątek, o którym mowa w art. 106 ust. 2 TFUE(13).

20.      W tym względzie w motywach 119–126 spornej decyzji, zatytułowanych wspólnie: „Pierwszy warunek [pierwsza przesłanka] Altmark: przejrzyste określenie i powierzenie obowiązków świadczenia usług publicznych”, przewidziano:

„(119)      W prawie hiszpańskim nie uznaje się obsługi sieci naziemnej za usługę publiczną. [Ley General de Telecomunicaciones (ustawa [ogólna] w sprawie telekomunikacji)] z 1998 r.[(14)] stanowi, że usługi telekomunikacyjne, w tym obsługa sieci przekazu radiowo-telewizyjnego, stanowią usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym, jednak nie mają one statusu usług publicznych, zastrzeżonego wyłącznie dla ograniczonej liczby usług telekomunikacyjnych[(15)]. W obowiązującej ustawie [ogólnej] w sprawie telekomunikacji[(16)] zachowano tę samą kwalifikację. Usługi transmisji do celów nadawania programów telewizyjnych, tj. transmisja sygnałów poprzez sieci telekomunikacyjne, uznaje się za usługi telekomunikacyjne i jako takie stanowią one usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym, jednak nie stanowią usługi publicznej[(17)].

(120)      W każdym wypadku przepisy ustawy w sprawie telekomunikacji są neutralne pod względem technologicznym. W art. 1 ustawy określa się telekomunikację jako wykorzystanie sieci i świadczenie usług komunikacji elektronicznej oraz zapewnienie powiązanej infrastruktury. Telekomunikacja to transmisja sygnałów poprzez dowolną sieć telekomunikacyjną, a nie w szczególności poprzez sieć naziemną[(18)]. Ponadto w art. 3 ustawy jako jeden z jej celów wskazuje się zachęcanie do zachowania w regulacjach w jak największym możliwym stopniu neutralności pod względem technologicznym.

(121)      Chociaż w prawie obowiązującym i mającym zastosowanie w czasie dokonania transferu funduszy na rzecz Itelazpi nadawanie publiczne zdefiniowano jako usługę publiczną, zdaniem Komisji definicji tej nie można rozszerzyć o obsługę konkretnej platformy wspierającej. Ponadto w przypadku istnienia kilku platform nadawczych nie można uznać jednej konkretnej platformy za »niezbędną« do transmisji sygnałów nadawczych. Wyraźnym błędem byłoby zatem uznanie w prawie hiszpańskim korzystania z konkretnej platformy do celów transmisji sygnałów nadawczych za usługę publiczną.

(122)      Dlatego też stwierdza się, że na mocy prawa hiszpańskiego obsługa sieci naziemnych nie ma statusu usługi publicznej.

(123)      Władze baskijskie twierdzą, że powierzenie świadczenia przedmiotowej usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym spółce Itelazpi wyraźnie wskazano w umowie zawartej między rządem baskijskim, [Euskadiko Udalen Elkartea, Asociación de Municipios Vascos, EUDEL (stowarzyszeniem baskijskich gmin miejskich, EUDEL)] oraz trzema baskijskimi radami regionalnymi.

(124)      W umowach administracja baskijska uznaje, że takie wartości, jak powszechny dostęp do informacji i różnorodność informacji, wymagają upowszechnienia niekodowanych kanałów telewizyjnych, a także zobowiązuje się do ochrony tych wartości poprzez rozszerzenie zasięgu państwowych multipleksów[(19)]. W żadnym postanowieniu umowy faktycznie nie sugeruje się jednak, że obsługę sieci naziemnej uznaje się za usługę publiczną. Dlatego też Komisja jest zdania, że brzmienie umowy nie jest wystarczające do wyraźnego określenia zakresu misji świadczenia usługi publicznej i nie można twierdzić na tej podstawie, że transmisja za pomocą sieci naziemnej stanowi usługę publiczną.

(125)      W związku z tym nie stwierdzono spełnienia pierwszego warunku [pierwszej przesłanki] Altmark.

(126)      Kryteria określone w wyroku w sprawie Altmark mają charakter kumulacyjny [kumulatywny], tj. wszystkie muszą zostać spełnione, aby dany środek nie został uznany za pomoc państwa. Ponieważ pierwsze kryterium nie zostało spełnione, finansowanie przyznane Itelazpi przez władze Kraju Basków nie kwalifikuje się jako rekompensata z tytułu zapewniania usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym”.

21.      Motyw 172 spornej decyzji, zatytułowany „Artykuł 106 ust. 2 TFUE”, ma następujące brzmienie:

„Na wyjątek przewidziany w art. 106 ust. 2, który może być stosowany do rekompensaty ze strony państwa z tytułu kosztów świadczenia usługi publicznej, w przedmiotowej sprawie nie można powoływać się ani w jej ogólnym wymiarze, ani w odniesieniu w szczególności do Kraju Basków. Komisja stwierdza, że organy krajowe (lub regionalne) muszą wyraźnie określać usługę świadczoną w ogólnym interesie gospodarczym i powierzać jej świadczenie konkretnemu przedsiębiorstwu. Zgodnie z oceną przedstawioną w pkt 119–122 uznaje się, że władze hiszpańskie i baskijskie nie określiły wyraźnie obsługi platformy naziemnej jako usługi publicznej”.

 Zaskarżone wyroki

22.      W sprawach, w których zapadły wyroki Sądu z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja (T‑462/13, EU:T:2015:902), z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja (T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900) oraz z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja (T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898), wnoszące odwołanie sformułowały zarzut dotyczący naruszenia art. 107 ust. 1 TFUE, ponieważ Komisja miała ich zdaniem niesłusznie stwierdzić istnienie pomocy państwa.

23.      Zarzut ten został oddalony przez Sąd jako bezzasadny.

24.      Sąd oddalił w szczególności argumentację wnoszących odwołanie, zgodnie z którą spornego środka nie można uznać za pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE ze względu na brak przyznania beneficjentom korzyści gospodarczej, ponieważ kryteria wynikające z wyroku Altmark były spełnione.

25.      W sprawie, w której zapadł wyrok Sądu z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja (T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899), wnosząca odwołanie sformułowała posiłkowo zarzut dotyczący naruszenia art. 106 ust. 2 TFUE i protokołu nr 29.

26.      Zarzut ten został oddalony przez Sąd jako bezzasadny.

27.      W tych czterech sprawach Sąd orzekł w szczególności, że Komisja nie popełniła błędu uznając, iż w braku jasnej i dokładnej definicji rozpatrywanej usługi jako usługi publicznej pierwsze kryterium z wyroku Altmark nie było spełnione(20).

28.      Ponadto w sprawie, w której zapadł wyrok Sądu z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901), Sąd oddalił podniesiony posiłkowo zarzut dotyczący naruszenia art. 106 ust. 2 TFUE. Orzekł on w szczególności, że wnoszące odwołanie nie wykazały, iż Komisja niesłusznie uznała, że w braku jasnej definicji usługi eksploatacji sieci naziemnej jako usługi publicznej pierwsza przesłanka wyroku Altmark nie została spełniona(21).

29.      Wreszcie w sprawie, w której zapadł wyrok Sądu z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891), Sąd oddalił zarzut dotyczący naruszenia art. 107 ust. 1 TFUE. W zarzucie tym Królestwo Hiszpanii podnosiło w szczególności, że rozpatrywany środek stanowił UOIG oraz że pierwsza przesłanka określona w wyroku Altmark została spełniona. W pkt 75 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891) Sąd orzekł, że Komisja nie popełniła błędu uznając, iż w braku jasnej definicji usługi eksploatacji naziemnej sieci jako usługi publicznej pierwsze kryterium z wyroku Altmark nie zostało spełnione.

 Postępowanie przed Trybunałem

30.      Orzeczeniem Trybunału z dnia 28 marca 2017 r. sprawy Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja (C‑66/16 P), Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja (C‑67/16 P), Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja (C‑68/16 P), a także Cellnex Telecom i Retevisión I/Komisja (C‑69/16 P), zostały połączone do celów ustnego etapu postępowania oraz do celów wydania wyroku.

31.      W sprawach tych wspólnota autonomiczna Kraju Basków i Itelazpi, wspólnota autonomiczna Katalonii i CTTI, Navarra de Servicios y Tecnologías, Cellnex Telecom i Retevisión I, SES Astra i Komisja przedstawiły uwagi na piśmie.

32.      Ponadto w sprawie C‑70/16 P wspólnota autonomiczna Galicji i Retegal, SES Astra i Komisja przedstawiły uwagi na piśmie. Wreszcie w sprawie C‑81/16 P Królestwo Hiszpanii i Komisja przedstawiły uwagi na piśmie.

33.      Po przeprowadzeniu pisemnego etapu postępowania Trybunał uznał – zgodnie z art. 76 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości – że sprawy mające za przedmiot tych sześć odwołań są wyjaśnione w stopniu wystarczającym do wydania orzeczenia z pominięciem rozprawy.

 Argumentacja stron

 W przedmiocie spraw połączonych od C‑66/16 P do C‑69/16 P(22)

34.      Niniejsze odwołania obejmują jeden zarzut podzielony na sześć części. Jak wskazałem w pkt 2 niniejszej opinii, skoncentruję się w niniejszej opinii na częściach pierwszej i drugiej jedynego zarzutu.

35.      W części pierwszej jedynego zarzutu wnoszące odwołanie zarzucają Sądowi nieprawidłowe zastosowanie orzecznictwa Trybunału i Sądu, zgodnie z którym Komisja może zakwestionować definicję UOIG sformułowaną przez państwo członkowskie jedynie w przypadku oczywistego błędu(23).

36.      Wnoszące odwołanie podnoszą, iż potwierdzając ocenę Komisji, Sąd oparł się wyłącznie na tym, że rozpatrywana definicja UOIG władz hiszpańskich nie była wystarczająco „jasna i dokładna”, nie orzekł jednak, iż taka definicja była „ewidentnie nieprawidłowa”. Przeciwnie, Sąd nie zakwestionował tego, że istniała zawodność rynku ani że rozpatrywana usługa stanowiła działalność, która mogła zostać uznana za UOIG.

37.      Według wnoszących odwołanie Sąd ewidentnie przekroczył w ten sposób granicę kontroli oczywistego błędu ustanowioną w art. 14 TFUE, art. 106 ust. 2 TFUE, art. 107 ust. 1 TFUE i w protokole nr 26.

38.      Komisja uważa, że część pierwsza jedynego zarzutu nie ma znaczenia dla sprawy lub w każdym wypadku jest bezzasadna.

39.      Przypomina ona, że wyrok Altmark wymaga, aby władze publiczne powierzyły danemu operatorowi zadanie świadczenia UOIG na podstawie aktu władzy publicznej, który jasno określa rozpatrywane zobowiązania(24). W niniejszej sprawie Sąd na podstawie przedstawionych mu aktów uznał, że żaden z nich nie określał eksploatacji sieci NTC w obszarze II jako UOIG ani na poziomie krajowym, ani na poziomie regionalnym.

40.      Tak więc Komisja utrzymuje, że przed przeanalizowaniem kwestii istnienia lub braku oczywistego błędu w zdefiniowaniu i powierzeniu UOIG Sąd powinien był ustalić, czy istniał akt lub akty władzy publicznej, na podstawie których operatorowi powierzone zostało zadanie świadczenia UOIG, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Z tego względu nie można zarzucać Sądowi błędnego zastosowania kryterium oczywistego błędu, ponieważ Sąd ograniczył się do zbadania, czy minimalne warunki ustanowione w tym celu w orzecznictwie zostały spełnione.

41.      SES Astra jest zdania, że część pierwsza zarzutu jest niedopuszczalna, a w każdym razie bezzasadna.

42.      W tej pierwszej części wnoszące odwołanie kwestionują bowiem w rzeczywistości jedynie ocenę okoliczności faktycznych dokonaną przez Sąd, która nie może być przedmiotem odwołania. Zdaniem SES Astra kwestia tego, czy pierwsza przesłanka określona w wyroku Altmark została spełniona, jest kwestią faktyczną, którą powinien rozstrzygnąć Sąd, Trybunał jest zaś jedynie właściwy do zbadania w takim przypadku, czy Sąd nie przeinaczył treści przedmiotowych przepisów krajowych, czy nie poczynił ustaleń pozostających w sposób oczywisty w sprzeczności z ich treścią i czy badając całość tych danych, nie przypisał im – celem ustalenia treści odpowiedniego ustawodawstwa krajowego – zakresu, który nie jest właściwy w stosunku do innych danych(25).

43.      W części drugiej jedynego zarzutu wnoszące odwołanie podnoszą, że kwestionowane wyroki zawierają sprzeczność, ponieważ Sąd uznał w nich, iż aby wybór szczególnej technologii mógł być objęty szerokim zakresem uznania państw członkowskich, musi on zostać zawarty w samej definicji UOIG(26), podczas gdy orzekł on także, że definiując usługę eksploatacji sieci NTC jako UOIG, hiszpańskie władze nie powinny dyskryminować innych platform(27).

44.      W każdym wypadku wnoszące odwołanie uważają, że Sąd naruszył prawo poprzez orzeczenie, iż rozpatrywana definicja UOIG nie jest wystarczająco jasna i dokładna, ponieważ nie wskazuje ona konkretnej technologii. Szeroki zakres uznania, który traktat przyznaje państwom członkowskim, pozwala im bowiem nie tylko na „określenie” UOIG, ale także na ich „świadczenie, zlecanie i organizowanie”, jak zresztą Sąd wskazał wyraźnie w kwestionowanych wyrokach(28). To uprawnienie wynika z protokołu nr 26 i z protokołu nr 29 oraz z orzecznictwa Trybunału i Sądu(29).

45.      Zdaniem wnoszących odwołanie państwa członkowskie mają możliwość nie tylko zawarcia w definicji UOIG sposobu świadczenia tej usługi, ale również jej dostarczania lub organizowania w sposób, jaki uznają za właściwy, Komisja zaś nie może zakwestionować dokonanego przez nie wyboru. Tak więc poprzez ograniczenie zakresu uznania wskazanych państw członkowskich wyłącznie do określenia UOIG Sąd naruszył prawo. W tym względzie Sąd sam zresztą orzekł, że w spornej decyzji naruszono prawo poprzez uznanie, iż włączenie technologii naziemnej do definicji UOIG stanowiło we wszystkich przypadkach oczywisty błąd w ocenie dokonany władz zainteresowanego państwa członkowskiego.

46.      Z tego względu wnoszące odwołanie podnoszą, że Sąd powinien był wymagać od Komisji, aby zbadała ona w pierwszej kolejności, czy państwo członkowskie popełniło oczywisty błąd w definicji UOIG, o której tu mowa, niezależnie od tego, czy zostały w niej wyszczególnione konkretne sposoby świadczenia tej usługi. W drugiej kolejności należało zbadać, czy wybierając konkretną formę świadczenia omawianej usługi, w tym przypadku technologię naziemną, państwo to popełniło oczywisty błąd.

47.      Komisja uważa, że argument, na którym opiera się ta część zarzutu, nie ma znaczenia dla sprawy, ponieważ jest sprzeczny z ustaleniami Sądu, zgodnie z którymi władze hiszpańskie nie mogły powołać się na istnienie UOIG w braku zgodnego z prawem Unii aktu powierzenia, nakładającego na określone przedsiębiorstwa zadanie świadczenia usługi eksploatacji sieci NTC w obszarze II(30).

48.      Ponadto zdaniem Komisji szeroki zakres uznania państw członkowskich przy definiowaniu tego, co uważają za UOIG, ograniczony jest obowiązkiem poszanowania zasad ogólnych prawa Unii(31), a także kryterium proporcjonalności(32). Z tego względu, jak słusznie orzekł Sąd(33), uprawnienie to nie jest nieograniczone i nie może ono być wykonywane w arbitralny sposób jednie w celu wyłączenia szczególnego sektora, takiego jak sektor telekomunikacyjny, z zakresu stosowania reguł konkurencji(34).

49.      SES Astra uważa również, że druga część zarzutu nie ma znaczenia dla sprawy, ponieważ krajowe ustawodawstwo nie zawiera jasnej definicji dostarczenia naziemnej platformy w obszarze II jako UOIG. Ponadto w zakresie, w jakim część ta sprowadza się do zakwestionowania ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd, jest ona również niedopuszczalna.

50.      Posiłkowo SES Astra utrzymuje, że wnoszące odwołanie błędnie rozumieją treść kwestionowanych wyroków(35), twierdząc, iż Sąd ograniczył się do przyznania państwom członkowskim zakresu uznania wyłącznie w odniesieniu do definicji UOIG, a nie do jej świadczenia, zlecania lub organizowania. Ponadto orzecznictwo przywołane przez wnoszące odwołanie dla uzasadnienia zakresu uznania państw członkowskich przy organizowaniu UOIG(36) nie ma znaczenia dla niniejszej sprawy. Wreszcie SES Astra utrzymuje, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału szeroki zakres uznania państw członkowskich ograniczony jest poszanowaniem zasad ogólnych prawa Unii(37). Tak więc przy podejmowaniu decyzji o zawarciu konkretnej technologii w definicji UOIG władze państw członkowskich powinny zapewnić poszanowanie tych zasad, a w szczególności, jak orzekł Sąd(38), zasady neutralności technologicznej.

 W przedmiocie sprawy C‑70/16 P, Communidad Autónoma de Galicia, Redes de Telecommunicación Galegas Retegal SA/Komisja Europejska

51.      Niniejsze odwołanie oparte jest na czterech zarzutach. Jak wskazano w pkt 2 niniejszej opinii, skoncentruję się w mojej opinii na częściach pierwszej i drugiej zarzutu czwartego.

52.      Część pierwsza zarzutu czwartego oparta jest na naruszeniu prawa polegającym na nieuwzględnieniu swobody uznania państw członkowskich przy definiowaniu UOIG.

53.      W tym względzie wnoszące odwołanie podnoszą, że Sąd ograniczył się do wyłączenia, z zasady, definiowania eksploatacji naziemnej sieci telewizji cyfrowej jako usługi publicznej. Uważają one, że Sąd zaniechał zbadania dwunastego przepisu dodatkowego królewskiego dekretu 944/2005 w celu ustalenia, czy przesłanki określone w wyroku Altmark dla zdefiniowania usługi wspierającej w obszarze II jako usługi publicznej są spełnione. Zdaniem wnoszących odwołanie dekret królewski 944/2005 upoważnia władze terytorialne do wykonywania omawianej działalności, która w innym przypadku byłaby dla nich zakazana. Ten przepis krajowy z pewnością pociąga za sobą przyznanie prawdziwych uprawnień publicznych w celu świadczenia usługi publicznej. Wnoszące odwołanie wskazują, że zadanie świadczenia usługi publicznej zostało następnie skonkretyzowane w kolejnych aktach „poprzez: i) zawartą między administracją ogólną państwa i wspólnotą autonomiczną Galicji w ramach procesu cyfryzacji umowę ramową o partnerstwie i późniejszy aneks do niej, a następnie poprzez ii) porozumienia o współpracy podpisane między wspólnotą autonomiczną Galicji i różnymi gminami obszaru II […]”.

54.      Wnoszące odwołanie podnoszą, że usługa taka jaka została pomyślana i jaka jest świadczona w warunkach przewidzianych w dwunastym przepisie dodatkowym dekretu królewskiego 944/2005 i w porozumieniach o współpracy między organami administracji, jest usługą publiczną, której świadczenie zastrzeżone jest dla terytorialnych organów administracji publicznej obszaru II i która w konsekwencji stanowi UOIG na poziomie Unii. Podnoszą one, że akty urzędowe powierzają zadanie świadczenia usługi publicznej gminom w partnerstwie ze wspólnotą autonomiczną. Wskazują one, że interwencja wspólnoty autonomicznej Galicji nie polegała na stworzeniu sieci nadającej się do handlowego wykorzystania ani na eksploatacji sieci utworzonej w ten sposób, ale na przystosowaniu sieci istniejących centrów analogowych należących do gmin dla umożliwienia w ten sposób ciągłego świadczenia ich mieszkańcom usługi wsparcia sygnału telewizyjnego w warunkach ustanowionych w dwunastym przepisie dodatkowym dekretu królewskiego 944/2005.

55.      Jeśli chodzi o kwestię tego, czy zobowiązania z zakresu usługi publicznej zostały prawidłowo określone w aktach urzędowych, wnoszące odwołanie wskazują, że w dwunastym przepisie dodatkowym dekretu królewskiego 944/2005 uściślono, iż usługa, której świadczenie powierza się administracji terytorialnej, polega na „nadawaniu dla ich mieszkańców usługi naziemnej telewizji cyfrowej”. Dodają one, że wiążący i powszechny charakter zadania świadczenia usługi publicznej także nie budzi wątpliwości z punktu widzenia aktów urzędowych powierzających im to zadanie.

56.      Wskazują one, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania przy definiowaniu tego, co uważają za UOIG, zaś definicja ta może zostać zakwestionowana przez Komisję wyłącznie w przypadku „oczywistego błędu”(39). Zdaniem wnoszących odwołanie zakres kontroli sprawowanej przez Sąd w przedmiocie oceny Komisji musi siłą rzeczy uwzględniać to ograniczenie. Kontrola ta musi jednak zapewniać poszanowanie pewnych minimalnych kryteriów, dotyczących między innymi istnienia aktu władzy publicznej powierzającego danym podmiotom gospodarczym zadanie świadczenia UOIG(40), a także powszechnego i obowiązkowego charakteru tego zadania(41).

57.      Wnoszące odwołanie uważają, że Sąd przekroczył granice tej kontroli oraz że popełnił oczywiste błędy, które doprowadziły go do uznania, że nie istnieje akt władzy publicznej powierzający zadanie świadczenia usługi publicznej. Sąd pominął w ten sposób i naruszył uprawnienia dyskrecjonalne i zakres uznania, jakimi dysponują państwa członkowskie przy definiowaniu UOIG.

58.      Wnoszące odwołanie wskazują także, że „szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania” tych usług to sformułowanie, którego użyto w protokole nr 26 i które Sąd przejął następnie w pkt 95 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901.

59.      Zdaniem wnoszących odwołanie swoboda uznania przyznana przez traktat państwom członkowskim obejmuje zarówno uprawnienia do „określania”, jak i uprawnienia do „świadczenia, zlecania i organizowania” omawianych usług, co upoważnia również władze krajowe do wyboru sposobu świadczenia usługi w szczególności poprzez wybór określonej platformy wsparcia oraz, co za tym idzie, skuteczny wybór sposobu interwencji publicznej władz regionalnych i lokalnych Galicji. Uważają one w tym względzie, że uznanie w pkt 95 omawianego wyroku owych uprawnień dyskrecjonalnych jest czysto formalne, ponieważ swoboda ta nie została odzwierciedlona, w stopniu odpowiadającym jej w traktacie, poprzez jej konkretne zastosowanie w niniejszej sprawie przez Sąd, który ją przeinaczył, pozbawił treści i pominął.

60.      Jeśli chodzi o część pierwszą zarzutu czwartego, Komisja podnosi w szczególności, że wnoszące odwołanie nie kwestionują poczynionego przez Sąd w pkt 110 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901) stwierdzenia, iż „nie były [one] w stanie określić, jakie zobowiązania do świadczenia usług publicznych zostały powierzone podmiotom eksploatującym sieć NTC czy to przez prawo hiszpańskie, czy też przez umowy o eksploatację, a tym bardziej nie przedstawiły one w tym względzie żadnego dowodu”. Zdaniem Komisji stwierdzenie to (które nie zostało podważone w odwołaniu, a które zawiera ocenę wartości dowodów) jest samo w sobie wystarczające do wykluczenia spełnienia pierwszej przesłanki z wyroku Altmark, która jest zresztą warunkiem koniecznym stosowania art. 106 ust. 2 TFUE.

61.      SES Astra utrzymuje, że część pierwsza zarzutu czwartego nie ma znaczenia dla sprawy, ponieważ skoro krajowe ustawodawstwo nie definiuje jasno UOIG, o której tu mowa, to kwestia zakresu uprawnień dyskrecjonalnych powierzonych państwom członkowskim jest pozbawiona znaczenia. Ponadto argumenty wnoszących odwołanie zmierzają w rzeczywistości do podważenia oceny okoliczności faktycznych dokonanej przez Sąd w odniesieniu do pierwszej przesłanki z wyroku Altmark i są w konsekwencji niedopuszczalne na etapie odwołania.

62.      Posiłkowo, w przypadku gdyby Trybunał miał uznać pierwszą część zarzutu za dopuszczalną, choć według SES Astry taka nie jest, SES Astra jest uważa, że nie jest ona zasadna z uwagi na okoliczność, iż Sąd przyznał państwom członkowskim zakres uznania nie tylko przy definiowaniu UOIG, ale także w odniesieniu do świadczenia, zlecania i organizowania tych usług(42). I tak pierwsza przesłanka z wyroku Altmark(43) wymaga również, poza zdefiniowaniem UOIG przez dane państwo członkowskie, aby na przedsiębiorstwo będące beneficjentem zostało nałożone zobowiązanie do świadczenia usługi publicznej, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. SES Astra podkreśla, że w żadnym wypadku dane państwo członkowskie nie może wykonywać swoich uprawnień dyskrecjonalnych do definiowania UOIG w sposób, który byłby sprzeczny z ogólnymi zasadami prawa Unii(44), a w szczególności z zasadą neutralności technologicznej.

63.      Część druga zarzutu czwartego oparta jest na podnoszonym naruszeniu przez Sąd granicy oczywistego błędu w ramach jego oceny prawa krajowego definiującego omawianą UOIG.

64.      Wnoszące odwołanie zarzucają Sądowi, że ograniczył swą ocenę do okoliczności, że nie istnieje jasna i dokładna definicja omawianej UOIG, bez ustalenia, w pkt 112 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowanym, EU:T:2015:901(45)), czy definicja tej usługi przez władze hiszpańskie była w oczywisty sposób błędna. Ich zdaniem Sąd naruszył prawo, pomijając okoliczność, że swoboda uznania państw członkowskich pozwala im na wybór konkretnego sposobu świadczenia UOIG, jakim w niniejszej sprawie wykorzystanie platformy naziemnej. W tym względzie wnoszące odwołanie wskazują na sprzeczność z pkt 78 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja (T‑462/13, EU:T:2015:902), w którym Sąd orzekł, że w motywie 121 zaskarżonej decyzji Komisja niesłusznie stwierdziła, iż hiszpańskie władze popełniły oczywisty błąd w definicji omawianej UOIG. Wnoszące odwołanie podnoszą, że wobec zawodności rynku w rozpatrywanym obszarze oraz celu powszechności przewidzianego we właściwym prawie krajowym definicja tej usługi zawierała elementy istotne dla określenia jej jako UOIG.

65.      Komisja uważa, że część druga zarzutu czwartego jest niedopuszczalna na etapie odwołania. Po pierwsze, podnosi ona bowiem, że motyw 121 spornej decyzji(46) nie był przedmiotem krytyki ze strony wnoszących odwołanie w pierwszej instancji oraz że Sąd nie miał obowiązku kontrolowania tego aspektu spornej decyzji z urzędu. Po drugie, instytucja ta podnosi, że strona nie może zmieniać przedmiotu sporu, podnosząc po raz pierwszy przed Trybunałem zarzut, który mogła podnieść przed Sądem, ponieważ oznaczałoby to umożliwienie jej wniesienia do Trybunału sporu o większym zakresie niż spór, który rozpoznawał Sąd. W każdym wypadku Komisja podkreśla, że co do istoty druga część zarzutu wnoszących odwołanie „nie jest dopuszczalna”, gdyż w szczególności z orzecznictwa Sądu i Trybunału wynika, iż przy organizowaniu UOIG państwa członkowskie nie mogą korzystać z przysługującego im zakresu uznania w sposób sprzeczny z zasadą neutralności technologicznej(47).

66.      SES Astra uważa w istocie, z tych samych względów co względy podniesione przez Komisję, że ta część zarzutu czwartego jest w oczywisty sposób niedopuszczalna. Ponadto, na wypadek gdyby Trybunał orzekł, że omawiana UOIG jest jasno zdefiniowana, podkreśla ona, że definiując ją, władze hiszpańskie w każdym wypadku popełniły oczywisty błąd w ocenie z punktu widzenia zasady neutralności technologicznej. Zdaniem tej spółki Komisja uzasadniła w tym względzie w sposób wystarczający pod względem prawnym wniosek w przedmiocie zgodności pomocy zawarty w motywach 121 i 152–167 spornej decyzji.

67.      W replice wnoszące odwołanie wskazują, że argumenty sformułowane przez Komisję i SES Astra w przedmiocie podnoszonej niedopuszczalności rozpatrywanej części zarzutu są pozbawione podstaw. Uważają one, że nie można zarzucać im niezakwestionowania w pierwszej instancji argumentów zawartych w motywie 121 spornej decyzji, ponieważ argumenty te nie dotyczą Galicji, tylko Kraju Basków.

 W przedmiocie sprawy C‑81/16 P, Królestwo Hiszpanii/Komisja Europejska

68.      Niniejsze odwołanie opiera się na dwóch zarzutach. Jak wskazałem w pkt 2 niniejszej opinii, skoncentruję się w niej na części pierwszej zarzutu pierwszego.

69.      Zarzut pierwszy oparty jest na naruszeniu prawa dotyczącym kontrolowania państw członkowskich przy definiowaniu i stosowaniu UOIG.

70.      W części pierwszej zarzutu pierwszego Królestwo Hiszpanii podważa pkt 53–78 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891), w których Sąd przedstawił swoje rozumowanie w przedmiocie pierwszej przesłanki z wyroku Altmark.

71.      Królestwo Hiszpanii podnosi, że rozumowanie to opiera się na trzech błędnych założeniach. Po pierwsze, Sąd orzekł, że nie należy uwzględniać, poza ramami prawnymi, wszystkich aktów władz hiszpańskich, w których na danych operatorów zostały nałożone zobowiązania do świadczenia usługi publicznej. Po drugie, Sąd orzekł, że Królestwo Hiszpanii nie dostarczyło mu żadnej umowy nakładającej zobowiązania w zakresie usługi publicznej. Po trzecie, według Sądu żadna wspólnota autonomiczna inna niż Kraj Basków nie przedstawiła argumentacji umożliwiającej wykazanie, że eksploatacja sieci naziemnej jest usługą publiczną.

72.      W pierwszej kolejności Królestwo Hiszpanii podnosi, że przeprowadzona przez Sąd analiza ram prawnych była w oczywisty sposób błędna. W ustawie ogólnej 32/2003 w sprawie telekomunikacji z dnia 3 listopada 2003 r. uznano bowiem wyraźnie eksploatację sieci radiowo-telewizyjnej za UOIG i nie jest możliwe, biorąc pod uwagę orzecznictwo, zakwestionowanie znaczenia tej ustawy dla sprawy z tego powodu, że ma ona zastosowanie do wszystkich, a nie do niektórych operatorów tego sektora(48).

73.      W drugiej kolejności państwo to twierdzi, że akty prawa krajowego i umowy zawarte przez władze hiszpańskie nie tylko definiują i powierzają świadczenie UOIG określonym operatorom, ale odnoszą się również wyraźnie do konkretnej technologii naziemnej. Aby móc stwierdzić, że istnieje pomoc państwa, akty te powinny były zostać uwzględnione przez Komisję(49) i Sąd.

74.      W tym względzie Królestwo Hiszpanii podnosi, że dowody, które można przedstawić w ramach postępowania sądowego – w niniejszej sprawie chodzi o umowy nakładające zobowiązania z zakresu usługi publicznej – nie mają znaczenia dla kontroli zgodności z prawem decyzji Komisji(50). Ponadto jednym z obowiązków proceduralnych, które należy respektować, jest ciążący na Komisji obowiązek starannego i bezstronnego zbadania wszystkich istotnych dowodów oraz uzasadnienia jej decyzji(51). W niniejszej sprawie, zdaniem tego państwa członkowskiego, Komisja powinna była uwzględnić przetargi, które, jak zresztą wynika z zamieszczonego w spornej decyzji opisu środka pomocowego(52), są integralną częścią tych środków.

75.      W trzeciej kolejności Królestwo Hiszpanii utrzymuje, że Sąd nie mógł stwierdzić, iż żadna wspólnota autonomiczna inna niż Kraj Basków nie wykazała charakteru UOIG w odniesieniu do eksploatacji sieci naziemnej, ponieważ ze spornej decyzji wynika, iż Komisja zbadała próbkę 82 przetargów w celu dokonania oceny zgodności pomocy(53).

76.      Zdaniem Królestwa Hiszpanii Sąd „odmówił zweryfikowania, czy Komisja prawidłowo zbadała wszystkie istotne dowody w celu dokonania oceny definicji usługi publicznej. Jak wskazano w skardze [przed Sądem], w ramach analizy akt niniejszej sprawy Komisja nie dokonała starannego badania, które pozwoliłoby jej na dojście do wniosku, że przedsiębiorstwu powierzono zadanie w interesie ogólnym, lub do wniosku przeciwnego. Nie zbadała ona zatem, czy państwo członkowskie popełniło oczywisty błąd dotyczący korzystania ze swych uprawnień dyskrecjonalnych przy przydzielaniu owego zadania”.

77.      W swojej replice Królestwo Hiszpanii wskazuje, że część pierwsza pierwszego zarzutu odwołania dotyczy odmówienia przez Sąd zweryfikowania, czy Komisja prawidłowo zbadała wszystkie istotne dowody w celu dokonania oceny definicji usługi publicznej. Zdaniem tego państwa członkowskiego w ramach analizy akt niniejszej sprawy Komisja nie dokonała starannego badania, które pozwoliłoby jej na ustalenie, czy przedsiębiorstwu powierzono zadanie w interesie ogólnym. Według Królestwa Hiszpanii Sąd naruszył prawo, gdy odstąpił od zbadania, czy Komisja przeprowadziła tę analizę.

78.      Komisja uważa, że część pierwsza zarzutu pierwszego nie ma znaczenia dla sprawy, a w każdym razie jest niedopuszczalna i bezzasadna.

79.      Po pierwsze, zdaniem Komisji krytyka Królestwa Hiszpanii dotyczy uzupełniającego motywu wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891), a więc omawiana część zarzutu nie ma znaczenia dla sprawy. Sąd zgodnie ze sztuką prawniczą zanegował w tym względzie spełnienie pierwszej przesłanki z wyroku Altmark w pkt 74 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891)(54), który nie jest przedmiotem odwołania.

80.      Po drugie, Komisja twierdzi, że niniejsza część zarzutu jest niedopuszczalna również dlatego, że wskazane państwo członkowskie kwestionuje przeprowadzoną przez Sąd ocenę umów i prawa krajowego, która nie podlega kontroli Trybunału. W tym względzie Królestwo Hiszpanii nie podniosło żadnego przeinaczenia prawa krajowego oraz – chociaż argumenty tego państwa członkowskiego należałoby w ten sposób zrozumieć – ograniczyło się ono do przedstawienia niepopartych dowodami twierdzeń.

81.      Po trzecie, owa część zarzutu jest również bezzasadna, ponieważ Królestwo Hiszpanii nie przedstawiło przed Sądem żadnego dowodu pozwalającego na wyciągnięcie wniosku, że usługa nadawania sygnału poprzez określoną platformę może zostać uznana za UOIG.

82.      W tym względzie Komisja podnosi, że ani prawo krajowe, ani inne uregulowania czy orzecznictwo hiszpańskiego sądu najwyższego nie pozwalają na wyciągnięcie takiego wniosku. Przeciwnie, prawo krajowe zastrzegło przymiot „usługi publicznej” dla ograniczonej liczby usług, takich jak telekomunikacja dla celów obrony narodowej i ochrony cywilnej lub powszechna usługa telefoniczna. Zdaniem Komisji termin „usługa w ogólnym interesie” zawarty w ogólnej ustawie 32/2003 w sprawie telekomunikacji z dnia 3 listopada 2003 r. określa działalność gospodarczą w interesie społeczności, która nie musi jednak być koniecznie związana z zadaniami służby publicznej w rozumieniu prawa hiszpańskiego ani nie jest siłą rzeczy UOIG w rozumieniu pierwszego kryterium z wyroku Altmark lub art. 106 ust. 2 TFUE.

83.      Ponadto argumentacja tego państwa członkowskiego dotycząca obowiązków nadawców objęcia nadawaniem obszaru II nie pozwala na podważenie pkt 67 i 68 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891).

84.      Poza tym argumenty Królestwa Hiszpanii dotyczące domniemanego nieuwzględnienia umów publicznych nie mają znaczenia dla sprawy, ponieważ dotyczą one pkt 71 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja, T‑461/13, EU:T:2015:891, zawierającego motyw uzupełniający. Ponadto według Komisji państwo to myli kontrolę zgodności z prawem, jakiej dokonuje Sąd w ramach skargi o stwierdzenie nieważności, z kontrolą z urzędu, która do niego nie należy(55). I tak odwołanie Królestwa Hiszpanii sprowadza się do zarzutu wobec Sądu, że nie uwzględnił on z urzędu zarzutów lub dowodów, których to państwo członkowskie samo nawet nie podniosło przed Sądem. Wniosek Sądu nie stanowi zatem naruszenia prawa.

 Analiza

 W przedmiocie związku między art. 107 ust. 1 TFUE, wyrokiem Altmark i art. 106 ust. 2 TFUE

85.      Rekompensaty przyznawane przez państwa członkowskie za świadczenie usługi publicznej(56) lub UOIG(57) podlegają zasadom ustanowionym przez prawodawcę Unii w art. 107 TFUE i 108 TFUE(58).

86.      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem aby zakwalifikować środek jako „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, muszą zostać spełnione wszystkie warunki określone w tym przepisie. Tak więc aby móc zakwalifikować krajowy środek jako pomoc państwa, po pierwsze, musi mieć miejsce interwencja państwa lub przy użyciu zasobów państwowych; po drugie, interwencja musi być w stanie wpływać na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi; po trzecie, środek musi przyznawać jego beneficjentowi korzyść, oraz po czwarte, musi on zakłócać konkurencję lub grozić jej zakłóceniem(59).

87.      Skoro przesłanki te są kumulatywne, środek krajowy nie może zostać zakwalifikowany jako pomoc państwa, jeśli jedna z nich nie jest spełniona(60).

88.      Jeśli chodzi o trzeci warunek przewidziany w art. 107 ust. 1 UOIG, mianowicie istnienie korzyści przyznanej przedsiębiorstwu będącemu beneficjentem, za pomoc państwa uważa się działania, które bez względu na formę mogą bezpośrednio lub pośrednio faworyzować przedsiębiorstwa lub które należy uważać za korzyść gospodarczą, której przedsiębiorstwo będące beneficjentem nie uzyskałoby w zwykłych warunkach rynkowych(61).

89.      W pkt 87 wyroku Altmark Trybunał orzekł, że „w zakresie, w jakim interwencję państwa należy uznać za rekompensatę stanowiącą świadczenie wzajemne za świadczenia przedsiębiorstw będących beneficjentami w celu wykonania zobowiązań do świadczenia usług publicznych, tak że przedsiębiorstwa te w rzeczywistości nie uzyskują z tego tytułu korzyści finansowych, a zatem interwencja taka nie skutkuje uprzywilejowaniem tych przedsiębiorstw względem przedsiębiorstw konkurencyjnych, interwencja ta nie mieści się w zakresie stosowania art. [107 ust. 1 TFUE]”.

90.      Zdaniem Trybunału taka rekompensata może nie zostać uznana za pomoc państwa, jeśli cztery przesłanki przewidziane w pkt 89–93 wyroku Altmark(62) są spełnione(63).

91.      Należy wskazać, że jeśli cztery przesłanki z wyroku Altmark nie są spełnione, a środek państwowy stanowi pomoc państwa(64), to środek ten może jeszcze zostać uzasadniony w szczególności odstępstwem przewidzianym w art. 106 ust. 2 TFUE(65).

92.      Artykuł 106 ust. 2 TFUE w związku z art. 106 ust. 1 TFUE umożliwia bowiem uzasadnienie przyznania przez państwo członkowskie przedsiębiorstwu zobowiązanemu do zarządzania UOIG szczególnych lub wyłącznych uprawnień niezgodnych z postanowieniami traktatu FUE, w granicach, w jakich realizację powierzonych mu szczególnych zadań można zapewnić jedynie poprzez przyznanie takich praw i o ile rozwój handlu nie jest naruszany w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Unii(66).

93.      W odniesieniu do relacji między art. 107 ust. 1 TFUE, przesłankami określonymi w wyroku Altmark i art. 106 ust. 2 TFUE Trybunał orzekł, że „kontrola poszanowania przesłanek ustanowionych w [wyroku Altmark] jest kwestią nadrzędną, to znaczy następuje podczas badania, czy przedmiotowe środki należy zakwalifikować jako pomoc państwa [zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE]. Kwestia ta poprzedza w istocie kwestię zbadania, w razie potrzeby, czy pomoc niezgodna ze wspólnym rynkiem jest jednak konieczna do wykonywania zadań powierzonych beneficjentowi przedmiotowego środka, na podstawie art. 106 ust. 2 TFUE”(67).

94.      Zdaniem Trybunału nie ma już potrzeby stosowania przesłanek ustanowionych w wyroku Altmark wówczas, kiedy Komisja, stwierdziwszy, że dany środek powinien zostać zakwalifikowany jako pomoc państwa, ustala, czy pomoc ta może być uzasadniona na podstawie art. 106 ust. 2 TFUE(68). W tym względzie Trybunał orzekł w pkt 38 wyroku z dnia 8 marca 2017 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja (C‑660/15 P, EU:C:2017:178), że art. 106 ust. 2 TFUE nie zobowiązuje Komisji do uwzględnienia drugiej i czwartej z przesłanek określonych w wyroku Altmark w celu stwierdzenia, czy dana pomoc państwa jest zgodna z rynkiem wewnętrznym na mocy tego przepisu.

95.      Jeśli bowiem chodzi o stosowanie art. 106 ust. 2 TFUE, Sąd orzekł (moim zdaniem słusznie) w pkt 61 wyroku z dnia 24 września 2015 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja (T‑125/12, EU:T:2015:687), że trzy przesłanki winny być spełnione, aby można było uznać pomoc państwa przyznaną jako rekompensatę za wykonanie zobowiązań w zakresie świadczenia usług publicznych za zgodną z rynkiem wewnętrznym w myśl z art. 106 ust. 2 TFUE. Zdaniem Sądu, „[p]ierwsza z nich, dotycząca określenia usługi publicznej, wiąże się z wymogiem, by dana usługa była rzeczywiście świadczona w ogólnym interesie gospodarczym i była jasno określona jako taka przez państwo członkowskie.Druga z nich, dotycząca powierzenia świadczenia usługi publicznej, wiąże się z wymogiem, by państwo członkowskie jednoznacznie powierzyło danemu przedsiębiorstwu zadanie świadczenia owej usługi. Wreszcie trzecia przesłanka została oparta na pojęciu proporcjonalności. Zgodnie z tą przesłanką finansowanie przedsiębiorstwa, na które nałożono zobowiązania w zakresie usług publicznych, należy uznać za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim zastosowanie reguł konkurencji TFUE – w niniejszym przypadku zakazu pomocy państwa – stanowiłoby przeszkodę w wykonywaniu poszczególnego zadania powierzonego temu przedsiębiorstwu, gdyż odstępstwo od reguł konkurencji nie może naruszać rozwoju handlu w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Unii(69)”.

96.      Moim zdaniem dwie pierwsze wyżej wymienione przesłanki odpowiadają pierwszej przesłance z wyroku Altmark.

97.      Jakkolwiek Sąd orzekł, że przesłanki druga i czwarta sformułowane w wyroku Altmark nie mają znaczenia dla zbadania, czy odstępstwo przewidziane w art. 106 ust. 2 TFUE ma zastosowanie do pomocy państwa, to jednak uważam, że przesłanka równoważna pierwszej przesłance z wyroku Altmark, mianowicie że na przedsiębiorstwo(70) rzeczywiście nałożono zobowiązania do świadczenia usługi publicznej/UOIG oraz że zobowiązania te są jasno określone, musi być spełniona, aby odstępstwo przewidziane w tym postanowieniu miało zastosowanie.

98.      W wyroku z dnia 21 marca 1974 r., BRT i Société belge des auteurs, compositeurs et éditeurs (127/73, EU:C:1974:25, pkt 22) Trybunał orzekł bowiem, że na przedsiębiorstwo powołujące się na postanowienia art. 106 ust. 2 TFUE w celu skorzystania z odstępstwa od zasad traktatu musi rzeczywiście zostać nałożone przez państwo członkowskie zobowiązanie do zarządzania UOIG(71). Ponadto w wyroku z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro (66/86, EU:C:1989:140, pkt 56) Trybunał podkreślił konieczność jasnego określenia zadania z zakresu UOIG powierzonego przedsiębiorstwu na podstawie art. 106 ust. 2 TFUE(72).

 W przedmiocie pierwszej przesłanki określonej w wyroku Altmark(73)

 Uprawnienie państw członkowskich do określania niektórych usług jako UOIG

99.      Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że art. 106 ust. 2 TFUE ma na celu pogodzenie interesu państw członkowskich polegającego na wykorzystywaniu pewnych przedsiębiorstw jako instrumentu polityki gospodarczej lub fiskalnej z interesem Unii polegającym na poszanowaniu reguł konkurencji i zachowaniu jedności wspólnego rynku. W tych ramach państwom członkowskim przysługuje uprawnienie – pod warunkiem przestrzegania prawa Unii – do określania zakresu i organizacji świadczenia swoich UOIG. W szczególności państwa te uprawnione są uwzględniać cele odpowiadające ich polityce krajowej(74).

100. W tym kontekście uważam, że z tego przyznanego państwom członkowskim uprawnienia do „określania” UOIG wynika uprawnienie do określania niektórych usług jako UOIG oraz do „określania” zakresu i organizacji świadczenia UOIG. Określanie UOIG oraz określanie ich zakresu i organizacji ich świadczenia przez państwa członkowskie stanowi decyzję polityczną, przy której podejmowaniu przysługuje im „szeroki zakres uznania”.

101. Jakkolwiek bowiem protokół nr 26 nie przewiduje wyraźnie, że państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania przy określaniu ich UOIG, to jednak w art. 1 tiret pierwsze tego protokołu podkreślono zasadniczą rolę i szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania UOIG w sposób możliwie najbardziej odpowiadający potrzebom odbiorców. Moim zdaniem możliwość świadczenia, zlecania i organizowania UOIG jest ściśle związana z prawem do określania tych usług i nie może zostać od niego oddzielona.

102. Uważam, zgodnie z omawianymi wyrokami(75), że w braku harmonizacji uregulowań w tej dziedzinie na poziomie Unii(76) państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania przy określaniu usług, które uważają za UOIG(77), a także ich zakresu i organizacji ich świadczenia.

103. Biorąc pod uwagę ten szeroki zakres uznania państw członkowskich, Sąd słusznie orzekł, że co do zasady „Komisja nie jest […] uprawniona do zajęcia stanowiska w kwestii zakresu zadań z dziedziny usług publicznych spoczywających na przedsiębiorstwie publicznym […] ani w kwestii stosowności wyborów politycznych dokonanych w tym względzie przez władze krajowe, ani w kwestii efektywności ekonomicznej przedsiębiorstwa publicznego”(78).

104. W konsekwencji zgodnie z kwestionowanymi wyrokami(79) określenie przez państwo członkowskie usług jako UOIG może być podane przez Komisję w wątpliwość jedynie w przypadku oczywistego błędu(80). Komisja sprawuje więc ograniczoną kontrolę nad określaniem usług jako UOIG.

105. Z tych samych powodów w przypadku skargi o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji dotyczącej określenia usług jako UOIG oraz określenia zakresu i organizacji świadczenia tych UOIG przez państwa członkowskie Sąd winien uwzględnić szeroki zakres uznania państw członkowskich i ograniczoną kontrolę Komisji w tym względzie.

106. Należy jednak wskazać, że pomimo szerokiego zakresu uznania państw członkowskich przy „określaniu” ich UOIG, uprawnienia te nie są nieograniczone.

107. W wyroku z dnia 8 marca 2017 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja (C‑660/15 P, EU:C:2017:178, pkt 29) Trybunał orzekł, iż „samo brzmienie art. 106 ust. 2 TFUE wskazuje, że odstępstwa od norm traktatów są dopuszczalne jedynie wtedy, jeśli są konieczne do wykonywania poszczególnych zadań powierzonych przedsiębiorstwu zobowiązanemu do zarządzania [UOIG]”(81).

108. Ponadto w pkt 26 wyroku z dnia 10 grudnia 1991 r., Merci convenzionali porto di Genova (C‑179/90, EU:C:1991:464, pkt 26, 27) Trybunał orzekł, że „[aby] można było powołać się na odstępstwo od stosowania zasad traktatu przewidziane w [art. 106 ust. 2 TFUE] nie wystarczy tylko to, że rozpatrywanemu przedsiębiorstwu władze publiczne powierzyły zarządzenia usługą w ogólnym interesie gospodarczym, […] niezbędne jest również, aby stosowanie zasad traktatu uniemożliwiało wypełnienie konkretnego zadania powierzonego temu przedsiębiorstwu oraz aby interes [Unii] nie został naruszony”. W pkt 27 tego wyroku Trybunał uznał, że rozpatrywane usługi portowe nie leżały w ogólnym interesie gospodarczym o szczególnym charakterze w porównaniu z innymi czynnościami oraz że nawet gdyby założyć, że tak by było, stosowanie zasad traktatu nie mogło uniemożliwić wypełnienia takiego zadania.

109. Ponadto należy zauważyć, że wskazane uprawnienia państw członkowskich wykonywane są pod kontrolą Komisji. W wyroku z dnia 14 lipca 1971 r., Muller i Hein (10/71, EU:C:1971:85, pkt 14, 15) Trybunał orzekł, że stosowanie art. 106 ust. 2 TFUE „obejmuje ocenę wymogów niezbędnych dla z jednej strony wypełnienia konkretnego zadania powierzonego [danym] przedsiębiorstwom i z drugiej strony dla ochrony interesu [Unii]” oraz „że ocena ta dotyczy ogólnych celów polityki gospodarczej realizowanych przez państwa pod nadzorem Komisji”(82).

 Ciążący na państwie członkowskim obowiązek powierzenia w akcie władzy publicznej wypełniania zobowiązań do świadczenia usługi publicznej przedsiębiorstwu będącemu beneficjentem subwencji publicznych i jasnego określenia tych zobowiązań

110. Jakkolwiek państwa członkowskie korzystają z szerokiego zakresu uznania przy „określaniu” niektórych usług jako UOIG, a także przy określaniu ich zakresu i organizacji ich świadczenia, to jednak pierwsza przesłanka z wyroku Altmark oraz brzmienie art. 106 ust. 2 TFUE wymagają jednoznacznie, aby przedsiębiorstwu(83) zostało rzeczywiście powierzone wykonywanie zobowiązań do świadczenia usługi publicznej(84) oraz aby zobowiązania te zostały jasno określone(85).

111. Te dwa wymogi, które według mnie Sąd prawidłowo zakwalifikował jako „minimalne kryteria”(86), są wyraźnie odrębne od uprawnień politycznych państw członkowskich do określenia usług jako UOIG.

112. W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że aby można było uznać, iż przedsiębiorstwu powierzono zarządzenie usługą publiczną czy UOIG, konieczne jest, aby dokonano tego w akcie władzy publicznej(87). Wymóg ten podlega ścisłemu stosowaniu i aby zainteresowane państwo członkowskie mogło powołać się na wyrok Altmark lub odstępstwo przewidziane w art. 106 ust. 2 TFUE, musi ono wykazać, że został on spełniony. Zakres kontroli sądowej sprawowanej przez Sąd w tym względzie obejmuje kontrolę zgodności z prawem.

113. Nie jest natomiast wymagane, aby ten akt władzy publicznej był aktem ustawodawczym lub regulacyjnym(88). Trybunał przyznał już bowiem, że przedsiębiorstwu może zostać powierzone zarządzanie UOIG na mocy koncesji prawa publicznego(89).

114. Ponadto, jeśli chodzi o jasną definicję zobowiązań ciążących na przedsiębiorstwie, któremu powierzono świadczenie UOIG, uważam, że jakkolwiek lista i zakres tych zobowiązań różnią się poszczególnych przypadkach w zależności od tego, o jakie konkretnie usługi chodzi, i jakie okoliczności występują w poszczególnych państwach członkowskich, to jednak powinny one obejmować charakter, czas trwania i treść nałożonych zobowiązań(90). Wymóg ten również podlega ścisłemu stosowaniu.

115. Te minimalne kryteria nie mogą stanowić zobowiązań czysto formalnych. Zmierzają one w szczególności do zagwarantowania przejrzystości(91) przy definiowaniu UOIG oraz określaniu ich zakresu i organizacji ich świadczenia przez państwa członkowskie. Ponadto ten cel przejrzystości zmierza z kolei do wzmożenia pewności prawa w szczególności państw członkowskich, przedsiębiorstw, którym powierzono obowiązki świadczenia usługi publicznej, ich ewentualnych konkurentów oraz konsumentów(92).

116. Trybunał orzekł bowiem, że aby zobowiązania nałożone na przedsiębiorstwo, któremu powierzono zarządzanie UOIG, mogły być uważane za szczególne zadanie, które mu powierzono, muszą one wykazywać związek z przedmiotem danej UOIG i mieć bezpośrednio na celu przyczynienie się do realizacji tego interesu. Te zobowiązania lub ograniczenia mogą zostać uwzględnione w chwili dokonywania oceny tego, w jakim stopniu odstępstwa od zasad traktatu, które należy uzasadnić, są niezbędne do umożliwienia rozpatrywanemu przedsiębiorstwu wypełnienia leżącego w interesie ogólnym zadania, które zostało mu powierzone(93).

117. Niemożliwe byłoby zbadanie, czy państwo członkowskie nie przekroczyło granic swojego szerokiego zakresu uznania przy określaniu UOIG, jeśli nie byłoby wiadomo z pewnością, na kogo nałożone zostały zobowiązania do świadczenia usługi publicznej oraz jaki jest charakter, czas trwania i treść tych zobowiązań(94).

118. Co więcej, uważam, że ten wymóg przejrzystości w odniesieniu do powierzonego zadania jest niezbędny dla zbadania, czy inne przesłanki z wyroku Altmark oraz art. 106 ust. 2 TFUE są spełnione. Nie jest w szczególności możliwe zbadanie, czy spełniona jest trzecia przesłanka z wyroku Altmark, mianowicie że „rekompensata nie przekracza kwoty niezbędnej do pokrycia całości lub części kosztów poniesionych w celu wykonania zobowiązań z zakresu usług publicznych […]”, jeśli charakter i treść tych zobowiązań nie zostały jasno określone. W kontekście stosowania art. 106 ust. 2 TFUE nie jest możliwe zbadanie, czy stosowanie zasad traktatu uniemożliwiałoby świadczenie UOIG, gdy charakter i treść tych usług, którymi zarządzanie zostało powierzone przedsiębiorstwom, nie zostały jasno zdefiniowane(95).

 Stosowanie do badanych odwołań

 W przedmiocie spraw połączonych od C‑66/16 P do C‑69/16 P

119. Na wstępie zaznaczę, iż uważam, że – przeciwnie do twierdzeń SES Astra – część pierwsza jedynego zarzutu nie jest niedopuszczalna(96).

120. W pierwszej części jedynego zarzutu wnoszące odwołanie zarzucają bowiem Sądowi błędne zastosowanie orzecznictwa Trybunału i Sądu, zgodnie z którym wprowadzona przez państwo członkowskie definicja UOIG może zostać zakwestionowana przez Komisję wyłącznie w przypadku oczywistego błędu. Moim zdaniem wnoszące odwołanie, przeciwnie do twierdzeń SES Astra(97), nie kwestionują w ten sposób oceny okoliczności faktycznych dokonanej przez Sąd, ale zwracają się do Trybunału o kontrolę tego, czy Sąd naruszył prawo(98) poprzez wyjaśnienie obowiązków sformułowanych w pierwszej przesłance z wyroku Altmark(99). Taka kwestia prawna może zostać poddana kontroli Trybunału w ramach odwołania.

121. Co do istoty uważam, przeciwnie do twierdzeń wnoszących odwołanie(100), że Sąd nie przekroczył granicy oczywistego błędu przy badaniu różnych aktów dotyczących określenia i powierzenia zadania UOIG. Zgodnie bowiem z pkt 113–115 niniejszej opinii obowiązki rzeczywistego nałożenia na przedsiębiorstwo będące beneficjentem subwencji publicznych zobowiązań do świadczenia usługi publicznej w akcie władzy publicznej oraz jasnego określenia tych zobowiązań powinny być ściśle przestrzegane. Wypełnienie tych minimalnych obowiązków nie jest objęte szerokim zakresem uznania państw członkowskich przy określaniu usług jako UOIG. To jedynie to swobodne uznanie przy określaniu owych usług może zostać zakwestionowane przez Komisję wyłącznie w przypadku oczywistego błędu(101).

122. Okoliczność, że ustalono, iż istnieje zawodność rynku, zaś rozpatrywana usługa stanowi działalność, która pod względem merytorycznym może zostać zakwalifikowana jako UOIG, nie ma znaczenia dla sprawy. Okoliczności te należy wziąć pod uwagę przy badaniu kwestii tego, czy usługa może zostać określona jako UOIG, co należy do szerokiego zakresu uznania państw członkowskich, zaś badanie to może zostać zakwestionowane wyłącznie w przypadku oczywistego błędu. Natomiast okoliczności te nie mają znaczenia dla ustalenia, czy przedsiębiorstwu będącemu beneficjentem subwencji publicznych rzeczywiście powierzono zobowiązania do świadczenia usługi publicznej w akcie publicznym oraz czy zobowiązania te zostały jasno określone.

123. W konsekwencji uważam, że pierwszą część jedynego zarzutu w sprawach od C‑66/16 P do C‑69/16 P należy oddalić jako bezzasadną.

124. W części drugiej jedynego zarzutu wnoszące odwołanie podnoszą, że Sąd naruszył prawo, ograniczając szeroki zakres uznania państw członkowskich jedynie do określania UOIG, podczas gdy dysponują one także szerokim zakresem uznania w odniesieniu do „świadczenia, zlecania i organizowania” tych usług. Uważają one, że uprawnienia dyskrecjonalne obejmują siłą rzeczy wybór konkretnej technologii, który przeciwnie do tego, co orzeczono w omawianych wyrokach(102), nie jest niczym innym, jak tylko sposobem świadczenia.

125. Uważam, podobnie jak SES Astra, że niniejsza część wynika z błędnego odczytania rozpatrywanych wyroków(103).

126. Sąd nie zakwestionował bowiem szerokiego zakresu uznania, jakim dysponują państwa członkowskie(104) w odniesieniu do „świadczenia, zlecania i organizowania” UOIG poprzez dokonanie wyboru konkretnej technologii; stwierdził on jedynie, że wnoszące odwołanie nie spełniły pierwszej przesłanki z wyroku Altmark, uznając w wyniku oceny krajowego i regionalnego ustawodawstwa hiszpańskiego, że Królestwo Hiszpanii nie określiło jasno i dokładnie usługi eksploatacji sieci naziemnej jako usługi publicznej zgodnie z pierwszą przesłanką z wyroku Altmark. Pragnę wskazać, że Sąd orzekł(105), iż „skarżąca nie była w żadnym momencie w stanie określić, jakie zobowiązania do świadczenia usług publicznych zostały powierzone podmiotom eksploatującym sieć NTC czy to przez prawo hiszpańskie, czy też przez umowy o eksploatację, a tym bardziej nie przedstawiła ona w tym względzie żadnego dowodu”(106).

127. Tytułem uzupełnienia pragnę wskazać, że jeśli chodzi o wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja (T‑462/13, EU:T:2015:902), z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja (T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900) oraz z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja (T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898), to jakkolwiek Sąd ocenił, iż określając usługę eksploatacji sieci NTC jako UOIG, władze hiszpańskie obowiązane były do poszanowania zasady równego traktowania(107), a zatem nie mogły dyskryminować innych platform w stosunku do platformy naziemnej, to jednak z wyroków tych wynika jasno, iż zdaniem Sądu „przestrzeganie zasady neutralności technologicznej nie oznacza, że w każdym przypadku ustalenie określonej platformy do celów eksploatacji sieci nadawczych stanowi oczywisty błąd”(108). Sąd zarzucił w ten sposób Komisji, że nie zbadała kwestii tego, czy wybór określonej platformy był w niniejszej sprawie obiektywnie uzasadniony z uwzględnieniem szerokiego zakresu uznania władz hiszpańskich przy określaniu tego, co uważają za UOIG. Wynika z tego, że Sąd przyznał, iż państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania w odniesieniu do „świadczenia, zlecania i organizowania” UOIG.

128. W konsekwencji część drugą jedynego zarzutu w sprawach od C‑66/16 P do C‑69/16 P należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie sprawy C‑70/16 P

129. Jeśli chodzi o część pierwszą zarzutu czwartego, wnoszące odwołanie uważają, że Sąd nie uwzględnił uprawnień dyskrecjonalnych przysługujących państwom członkowskim przy definiowaniu UOIG(109).

130. Pragnę wskazać, że jakkolwiek wnoszące odwołanie nie podważają bezpośrednio stwierdzenia dokonanego przez Sąd w pkt 110 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowanego, EU:T:2015:901), to jednak podnoszą, że dwunasty przepis dodatkowy dekretu królewskiego 944/2005 oraz umowy o współpracy między organami administracji zawierają jasną definicję omawianej usługi publicznej, mianowicie nadawania naziemnej telewizji cyfrowej, oraz że te akty urzędowe powierzają świadczenie tej usługi gminom we współpracy ze wspólnotą autonomiczną(110).

131. Moim zdaniem tę argumentację, dotyczącą dokonanej przez Sąd oceny mającego zastosowanie prawa krajowego, należy odrzucić jako niedopuszczalną w braku zarzutu przeinaczenia tego prawa(111).

132. W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w sytuacji gdy Sąd dokonał ustalenia lub oceny okoliczności faktycznych, Trybunał jest uprawniony na podstawie art. 256 TFUE jedynie do kontroli kwalifikacji prawnej tych okoliczności i skutków prawnych, które wywiódł z nich Sąd. Ocena stanu faktycznego nie stanowi zatem, z zastrzeżeniem przeinaczenia dowodów przedstawionych przed Sądem, kwestii prawnej podlegającej jako taka kontroli Trybunału. W zakresie dotyczącym prowadzonej w ramach odwołania analizy dokonanej przez Sąd oceny prawa krajowego Trybunał jest tym samym uprawniony jedynie do zbadania, czy nie doszło do przeinaczenia tego prawa(112).

133. W konsekwencji uważam, że część pierwszą zarzutu czwartego w sprawie C‑70/16 P należy odrzucić jako w części niedopuszczalną.

134. Ponadto z pkt 95 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowanego, EU:T:2015:901) jasno wynika, że zdaniem Sądu „państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania w kwestii definicji tego, co uważają za UOIG, a w konsekwencji definicja tych usług może zostać podana w wątpliwość przez Komisję jedynie w przypadku oczywistego błędu”.

135. Sąd uznał jednak, że „pewne minimalne kryteria dotyczące między innymi istnienia aktu władzy publicznej powierzającego danym podmiotom gospodarczym zadanie świadczenia UOIG”(113) nie zostały spełnione.

136. W pkt 110 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowanego, EU:T:2015:901) Sąd stwierdził bowiem, że „skarżące nie były w żadnym momencie w stanie określić, jakie zobowiązania do świadczenia usług publicznych zostały powierzone podmiotom eksploatującym sieć NTC czy to przez prawo hiszpańskie, czy też przez umowy o eksploatację, a tym bardziej nie przedstawiły one w tym względzie żadnego dowodu”.

137. W konsekwencji Sąd orzekł, że wnoszące odwołanie nie zdołały wykazać, iż Komisja niesłusznie uznała, że w braku jasnej definicji usługi eksploatacji sieci naziemnej jako usługi publicznej pierwsze kryterium sformułowane w wyroku Altmark nie zostało spełnione(114).

138. Wynika z tego, że przeciwnie do argumentów wnoszących odwołanie Sąd nie wykluczył „z zasady [możliwości] definiowania eksploatacji naziemnej sieci telewizji cyfrowej jako usługi publicznej”(115).

139. Uważam zatem, że część pierwszą zarzutu czwartego należy także oddalić jako bezzasadną. Jeśli chodzi o część drugą zarzutu czwartego, wnoszące odwołanie sądzą, że Sąd naruszył prawo w pkt 112 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowanego, EU:T:2015:901) poprzez nieuwzględnienie okoliczności, iż uprawnienia dyskrecjonalne państw członkowskich obejmują nie tylko ustanowienie, ale także świadczenie i organizację UOIG. Zdaniem wnoszących odwołanie świadczenie usług wspierających NTC poprzez platformę naziemną jest po prostu sposobem organizacji świadczenia usługi, leżącym w gestii państwa członkowskiego(116).

140. Z art. 127 § 1 w związku art. 190 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem wynika, że podnoszenie nowych zarzutów na etapie odwołania jest niedozwolone. Celem tych przepisów jest bowiem, zgodnie z treścią art. 170 § 1 wspomnianego regulaminu postępowania, uniknięcie sytuacji, w której odwołanie zmienia przedmiot postępowania przed Sądem(117).

141. Moim zdaniem część druga zarzutu czwartego niniejszego odwołania skutkuje przedstawieniem Trybunałowi sporu o szerszym zakresie niż spór rozpatrywany przez Sąd.

142. W pkt 112 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja (T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowanego, EU:T:2015:901) Sąd stwierdził bowiem, że wnoszące odwołanie nie kwestionowały oceny Komisji w pkt 121 spornej decyzji, zgodnie z którą określenie jako usługa publiczna eksploatacji określonej platformy wsparcia, w niniejszym przypadku eksploatacji platformy naziemnej, stanowiło oczywisty błąd władz hiszpańskich, ponieważ kiedy istnieje wiele platform transmisji, nie jest możliwe uznanie, że jedna z nich jest niezbędna do nadawania sygnałów radiowo telewizyjnych.

143. Dlatego uważam, że część drugą zarzutu czwartego należy odrzucić jako niedopuszczalną.

 W przedmiocie sprawy C‑81/16 P

144. Jeśli chodzi o część pierwszą zarzutu pierwszego Królestwa Hiszpanii, a w szczególności o argumentację Królestwa Hiszpanii, zgodnie z którą analiza ram prawnych przeprowadzona przez Sąd jest w oczywisty sposób błędna(118), zaś akty prawa krajowego i umowy zawarte przez władze hiszpańskie nie tylko określają UOIG oraz powierzają ich świadczenie niektórym operatorom, ale również wyraźnie odnoszą się do technologii naziemnej(119), uważam, że argumentację tę, podważającą przeprowadzoną przez Sąd ocenę mającego zastosowanie prawa krajowego i umów zawartych przez władze hiszpańskie, co stanowi ocenę okoliczności faktycznych, należy odrzucić jako niedopuszczalną, ponieważ nie zarzucono przeinaczenia tego prawa(120).

145. Dlatego uważam, że część pierwszą zarzutu pierwszego Królestwa Hiszpanii należy odrzucić jako niedopuszczalną.

146. Co do istoty jestem zdania, że część pierwsza zarzutu pierwszego Królestwa Hiszpanii świadczy o błędnym rozumieniu treści wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891).

147. Przeciwnie do poglądu prezentowanego przez Królestwo Hiszpanii(121) Sąd nie orzekł, że nie należy uwzględnić, poza ramami prawnymi, wszelkich aktów władz hiszpańskich, w których danym operatorom zostały powierzone zobowiązania do świadczenia usługi publicznej.

148. Z pkt 69 i następnych wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891) jasno wynika, że Sąd zbadał akty władz hiszpańskich, w których danym operatorom zostały, zdaniem Królestwa Hiszpanii, powierzone zobowiązania do świadczenia usługi publicznej.

149. W pkt 70 wskazanego wyroku Sąd zbadał bowiem krajowy program przejścia na NTC, przyjęty przez hiszpańską radę ministrów w dniu 7 września 2007 r., i uznał, że program ten nie powierzał żadnemu operatorowi zobowiązań do świadczenia usługi publicznej.

150. W pkt 71 tego wyroku Sąd potwierdził, że zgodnie z orzecznictwem upoważnienie powierzające zadanie świadczenia usług publicznych może zostać udzielone także w aktach umownych, pod warunkiem że pochodzą one od władzy publicznej i są wiążące, a fortiori zatem także wtedy, gdy takie akty konkretyzują zobowiązania nałożone w ustawodawstwie. Tym niemniej, zdaniem Sądu, Królestwo Hiszpanii nie dostarczyło żadnej umowy, która mogłaby być podstawą jego twierdzenia, zgodnie z którym danym operatorom zostały powierzone zobowiązania do świadczenia usługi publicznej. Ponadto zdaniem Sądu sam fakt, że usługa jest przedmiotem publicznej umowy, nie oznacza, iż usługa ta posiada automatycznie i bez żadnego wyjaśnienia ze strony zainteresowanych władz charakter UOIG w rozumieniu wyroku Altmark.

151. Ponadto w pkt 72 omawianego wyroku Sąd zbadał umowy międzyinstytucjonalne zawarte między rządem baskijskim, EUDEL i trzema radami baskijskich prowincji. Uznał on, że umowy te również nie określały eksploatacji sieci naziemnej jako usługi publicznej.

152. Nadto w pkt 73 omawianego wyroku Sąd stwierdził, że władze hiszpańskie nie były w żadnym momencie w stanie określić, jakie zobowiązania do świadczenia usług publicznych zostały powierzone podmiotom eksploatującym sieć NTC czy to przez prawo hiszpańskie, czy też przez umowy o eksploatację, a tym bardziej nie przedstawiły one w tym względzie żadnego dowodu.

153. Uważam również, podobnie jak Komisja, że Sąd nie popełnił błędu, uznając, iż Królestwo Hiszpanii nie wykazało, że Komisja błędnie stwierdziła w motywach 119–122 i 172 spornej decyzji, iż wdrożenie, konserwacja i eksploatacja sieci NTC na obszarze II nie zostały dokładnie określone jako usługa publiczna w rozumieniu pierwszej przesłanki z wyroku Altmark.

154. W tym względzie rozpatrywany nie jest szeroki zakres uznania, jakim dysponują państwa członkowskie przy określaniu ich UOIG w braku harmonizujących przepisów Unii w tej dziedzinie, ale wymóg, zgodnie z pierwszą przesłanką z wyroku Altmark oraz z brzmieniem art. 106 ust. 2 TFUE, aby przedsiębiorstwo będące beneficjentem subwencji publicznych było rzeczywiście zobowiązane do świadczenia usługi publicznej oraz aby zobowiązania te zostały jasno określone.

155. Pragnę wskazać, że w pkt 67 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891) Sąd stwierdził, że jakkolwiek wszystkie usługi telekomunikacyjne, w tym usługi radiowo-telewizyjne sieci nadawczych, zostały zakwalifikowane przez państwo hiszpańskie jako usługa świadczona w interesie ogólnym, to jednak z rozpatrywanych ustaw nie wynikało, iż wszystkie usługi telekomunikacyjne w Hiszpanii wykazują charakter UOIG. W tym względzie Sąd wskazał, że art. 2 ust. 1 ustawy ogólnej 32/2003 w sprawie telekomunikacji, z dnia 3 listopada 2003 r., stanowi wyraźnie, iż usługi świadczone w interesie ogólnym w rozumieniu tej ustawy powinny być świadczone w ramach systemu wolnej konkurencji, podczas gdy uznanie usługi za UOIG w rozumieniu pierwszej przesłanki z wyroku Altmark wymaga, by zobowiązanie w zakresie zarządzania nią zostało powierzone określonym przedsiębiorstwom. Ponadto w pkt 68 omawianego wyroku Sąd uznał, że skoro przepisy krajowe charakteryzowała neutralność technologiczna, zaś telekomunikacja to transmisja sygnału przez każdą sieć nadawczą, a nie w szczególności przez sieć naziemną, czego Królestwo Hiszpanii nie kwestionowało, to nie można uznać, iż Komisja błędnie oceniła, że eksploatacja sieci naziemnej nie została zdefiniowana jako usługa publiczna w rozumieniu wyroku Altmark.

156. Z uwagi na niejednoznaczne i sprzeczne fragmenty rozpatrywanych przepisów krajowych, których treści Królestwo Hiszpanii zresztą nie kwestionuje, Sąd nie naruszył prawa, orzekając, że Komisja nie popełniła błędu, oceniając, iż te przepisy krajowe nie zawierają jasnej definicji usługi eksploatacji sieci naziemnej jako usługi publicznej.

157. Nie przychylam się wreszcie do argumentacji Królestwa Hiszpanii, zgodnie z którą Sąd nie mógł stwierdzić, że żadna wspólnota autonomiczna inna niż Kraj Basków nie wykazała, iż eksploatacja sieci naziemnej ma charakter UOIG, ponieważ Komisja zbadała próbkę 82 przetargów w celu dokonania oceny zgodności tej pomocy z traktatem(122).

158. Z pkt 77 wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja (T‑461/13, EU:T:2015:891) wynika, że Sąd orzekł, iż do wspólnot autonomicznych należy powołanie się na brak pomocy państwa zgodnie z wyrokiem Altmark i że jako najlepszy i jedyny przykład władze te wskazały przypadek autonomicznej wspólnoty Kraju Basków.

159. Moim zdaniem okoliczność, że Komisja zbadała próbkę 82 przetargów w celu dokonania oceny zgodności rozpatrywanej pomocy, nie wskazuje na to, że wspólnota autonomiczna inna niż Kraj Basków wykazała, lub chociaż podniosła, że eksploatacja sieci naziemnej ma charakter UOIG.

160. W tym względzie należy przypomnieć, że w pkt 71 omawianego wyroku Sąd potwierdził, iż upoważnienie powierzające zadanie świadczenia usług publicznych może w pewnych okolicznościach zostać udzielone w aktach umownych. Sąd uznał jednak, że Królestwo Hiszpanii nie wykazało, iż upoważnienie powierzające zadanie świadczenia usług publicznych zostało udzielone w umowach publicznych zawartych między administracją publiczną i zainteresowanymi operatorami. Dodał on słusznie, że sam fakt, iż usługa jest przedmiotem umowy publicznej, nie oznacza, że usługa ta automatycznie i bez żadnych uściśleń dokonanych przez dane władze wykazuje charakter UOIG w rozumieniu wyroku Altmark.

161. Dlatego uważam, że część pierwsza zarzutu pierwszego Królestwa Hiszpanii jest bezzasadna.

162. Na podstawie powyższych rozważań część pierwszą zarzutu pierwszego Królestwa Hiszpanii należy zatem w części odrzucić jako niedopuszczalną, a w części oddalić jako bezzasadną.

 Wnioski

163. Mając na względzie powyższe rozważania, proponuję, aby Trybunał:

–        w sprawach połączonych Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja (C‑66/16 P), Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja (C‑67/16 P), Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja (C‑68/16 P), a także Cellnex Telecom i Retevisión I/Komisja (C‑69/16 P) oddalił części pierwszą i drugą jedynego zarzutu jako bezzasadne;

–        w sprawie Comunidad Autónoma de Galicia i Redes de Telecomunicación Galegas/Komisja (C‑70/16 P) część pierwszą zarzutu czwartego w części odrzucił jako niedopuszczalną, a w części oddalił jako bezzasadną, zaś drugą część zarzutu czwartego odrzucił jako niedopuszczalną, oraz

–        w sprawie Hiszpania/Komisja (C‑81/16 P) część pierwszą zarzutu pierwszego w części odrzucił jako niedopuszczalną, a w części oddalił jako bezzasadną.

1      Język oryginału: francuski.

2      Zobacz pkt 20 i 21 niniejszej opinii.

3      Zobacz pkt 20 i 21 niniejszej opinii.

4      Zgodnie bowiem z pkt 89–93 wyroku Altmark subwencje publiczne nie stanowią pomocy państwa zgodnie z art. 107 TFUE, jeśli subwencje te spełniają cztery kumulatywne przesłanki, mianowicie, po pierwsze, przedsiębiorstwo będące beneficjentem powinno być rzeczywiście obciążone wykonaniem zobowiązań do świadczenia usług publicznych i zobowiązania te powinny być jasno określone; po drugie, parametry, na których podstawie obliczona jest rekompensata, muszą być wcześniej ustalone w obiektywny i przejrzysty sposób; po trzecie, rekompensata nie może przekraczać kwoty niezbędnej do pokrycia całości lub części kosztów poniesionych w celu wykonania zobowiązań do świadczenia usług publicznych, przy uwzględnieniu związanych z nimi przychodów oraz rozsądnego zysku z tytułu wypełniania tych zobowiązań; po czwarte, jeżeli wybór przedsiębiorstwa, któremu ma zostać powierzone wykonywanie zobowiązań z zakresu świadczenia usług publicznych, nie został w danym przypadku dokonany w ramach procedury udzielania zamówień publicznych, […] poziom koniecznej rekompensaty powinien zostać ustalony na podstawie analizy kosztów, jakie przeciętne przedsiębiorstwo, prawidłowo zarządzane i wyposażone, by móc uczynić zadość wymogom stawianym usługom publicznym, poniosłoby na wykonanie takich zobowiązań, przy uwzględnieniu związanych z nimi przychodów oraz rozsądnego zysku osiąganego przy wypełnianiu tych zobowiązań (podkreślenie moje).

5      W lutym 2008 r. Ministerio de Industria, Turismo y Comercio (ministerstwo przemysłu, turystyki i handlu, Hiszpania, zwane dalej „MPTH”) przyjęło decyzję, znaną jako „Plan Avanza”, mającą na celu udoskonalenie infrastruktury komunikacyjnej oraz ustalenie kryteriów i podziału finansowania działań prowadzonych na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Budżet zatwierdzony na mocy tej decyzji został przeznaczony w znacznej części na cyfryzację telewizji na obszarze II. Między lipcem a listopadem 2008 r. cyfryzacja ta została przeprowadzona w drodze różnych addendów do obowiązujących już konwencji ramowych, podpisanych przez MPTH i wspólnoty autonomiczne Królestwa Hiszpanii w ramach Planu Avanza. MPTH przekazało następnie środki finansowe wspólnotom autonomicznym, które zobowiązały się pokryć pozostałe koszty operacji z własnych środków budżetowych. W październiku 2008 r. hiszpańska rada ministrów postanowiła przydzielić dodatkowe środki finansowe na rozszerzenie i uzupełnienie zasięgu NTC w ramach projektów przejścia na NTC, które miały zostać zakończone w pierwszej połowie 2009 r. Środki finansowe zostały przyznane po podpisaniu w grudniu 2008 r. między MPTH i wspólnotami autonomicznymi nowych umów ramowych na rozwijanie narodowego planu przejścia na NTC. Rada ministrów zatwierdziła również kryteria rozdziału środków finansowych przyznanych na finansowanie inicjatyw na rzecz przejścia na NTC. Wspólnoty autonomiczne podjęły następnie proces rozszerzenia NTC. W tym celu zajęły się samodzielnie organizacją przetargów lub powierzały owo rozszerzenie przedsiębiorstwom prywatnym. W niektórych przypadkach wspólnoty autonomiczne zwróciły się do gmin o przeprowadzenie omawianego rozszerzenia. W Hiszpanii rozpisano dwa rodzaje przetargów. Pierwszy rodzaj przetargów dotyczył rozszerzenia zasięgu NTC, co oznaczało, że wygrywającemu przedsiębiorstwu powierzano zadanie zapewnienia działającej sieci NTC. Zadania, które miały zostać w tym celu wykonane, obejmowały projektowanie i inżynierię sieci, transmisję sygnału, wdrożenie sieci i dostawę niezbędnego sprzętu. Drugi rodzaj przetargów dotyczył dostaw sprzętu telekomunikacyjnego.

6      Niniejszy opis spornej decyzji nie jest wyczerpujący. Ma on jedynie na celu streszczenie sekcji spornej decyzji mających znaczenie dla wspólnego zarzutu podniesionego w niniejszych odwołaniach.

7      Zobacz motyw 94 spornej decyzji.

8      Zobacz motywy 100–108 spornej decyzji.

9      Zobacz motywy 109–122 spornej decyzji.

10      Zobacz motyw 113 spornej decyzji.

11      Zobacz motyw 114 spornej decyzji.

12      Zobacz motywy 119–126 spornej decyzji i pkt 20 niniejszej opinii.

13      Zobacz motyw 172 spornej decyzji i pkt 21 niniejszej opinii.

14      „Ustawa ogólna 11/1998 […] [z dnia 24 kwietnia 1998 r.] w sprawie telekomunikacji”.

15      „Obejmują one usługi związane z obroną państwa i ochroną ludności oraz obsługą sieci telefonicznej”.

16      „Ustawa ogólna 32/2003 [z dnia 3 listopada 2003 r.] w sprawie telekomunikacji”.

17      „Artykuł 2 ust. 1 ustawy stanowi: »usługi telekomunikacyjne stanowią usługi świadczone w interesie ogólnym na zasadach wolnej konkurencji«”.

18      „Załącznik II do [ustawy ogólnej 32/2003 z dnia 3 listopada 2003 r. w sprawie telekomunikacji] zawiera dokładne, neutralne pod względem technologicznym definicje »telekomunikacji« i »sieci łączności elektronicznej«”.

19      „Motywy 6 i 7 oraz art. 5 umów”.

20      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 79; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 80; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 119; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 110.

21      Zobacz przypis 4 do niniejszej opinii.

22      Sprawa C‑66/16 P, Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi SA, sprawa C‑67/16 P, Comunidad Autónoma de Cataluña (i Centre de Telecomunicacions i Tecnologies de la Informació de la Generalitat de Catalunya (CTTI), sprawa C‑68/16 P, Navarra de Servicios y Tecnologías oraz sprawa C‑69/16 P, Cellnex Telecom SA i Retevisión I SA.

23      Zobacz w szczególności postanowienie z dnia 11 lutego 2015 r., Orange/Komisja, C‑621/13 P, niepublikowane, EU:C:2015:114, a także wyroki: z dnia 15 czerwca 2005 r., Olsen/Komisja, T‑17/02, EU:T:2005:218, pkt 216; z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja,T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 166–169.

24      Wyroki: z dnia 11 lipca 2014 r., DTS Distribuidora de Televisión Digital/Komisja, T‑533/10, EU:T:2014:629, pkt 117; z dnia 16 lipca 2014 r., Zweckverband Tierkörperbeseitigung/Komisja, T‑309/12, niepublikowany, EU:T:2014:676, pkt 170.

25      Wyrok z dnia 5 lipca 2011 r., Edwin/OHIM, C‑263/09 P, EU:C:2011:452, pkt 53.

26      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 54, 55, 58, 62, 75, 77, 78; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 54, 55, 58, 62, 75, 77, 78; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 89–119; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 83, 84, 87, 109.

27      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 77; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 78; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 105.

28      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 97; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 79.

29      Wnoszące odwołanie przytaczają w szczególności w odniesieniu do orzecznictwa Trybunału wyroki: z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Niderlandy,C‑157/94, EU:C:1997:499, pkt 54–65; z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Francja, C‑159/94, EU:C:1997:501, pkt 101–108, z dnia 21 września 1999 r., Brentjens’, od C‑115/97 do C‑117/97, EU:C:1999:434, pkt 104; a także z dnia 20 kwietnia 2010 r., Federutility i in., C‑265/08, EU:C:2010:205, pkt 29.

30      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 54, 55, 58, 59; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 54, 55, 58, 59; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 101, 102, 105; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 83, 84, 87, 88.

31      Wyrok z dnia 20 kwietnia 2010 r., Federutility i in., C‑265/08, EU:C:2010:205, pkt 33.

32      Wyrok z dnia 21 grudnia 2011 r., ENEL, C‑242/10, EU:C:2011:861, pkt 50, 55.

33      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 51; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 51; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 98; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 80.

34      Wyrok z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 168.

35      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 97; z dnia 26 listopada 2015 r. Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 79.

36      Wyroki: z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Niderlandy, C‑157/94, EU:C:1997:499, pkt 58 i nast.; z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Włochy, C‑158/94, EU:C:1997:500, pkt 54 i nast.; z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Francja, C‑159/94, EU:C:1997:501, pkt 101 i nast.

37      Wyroki: z dnia 20 kwietnia 2010 r., Federutility i in., C‑265/08, EU:C:2010:205, pkt 29; a także z dnia 21 grudnia 2011 r., ENEL, C‑242/10, EU:C:2011:861, pkt 50, 55.

38      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 77; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 78; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 105.

39      Wyrok z dnia 7 listopada 2012 r., CBI/Komisja, T‑137/10, EU:T:2012:584.

40      Wyroki: z dnia 7 listopada 2012 r., CBI/Komisja, T‑137/10, EU:T:2012:584, pkt 100, 101; a także z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 181 i przytoczone tam orzecznictwo.

41      Wyroki: z dnia 7 listopada 2012 r., CBI/Komisja, T‑137/10, EU:T:2012:584, pkt 101; a także z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 172 i przytoczone tam orzecznictwo.

42      Punkt 95 zaskarżonego wyroku.

43      Zobacz przypis 4 do niniejszej opinii.

44      Wyroki z dnia 20 kwietnia 2010 r., Federutility i in., C‑265/08, EU:C:2010:205, pkt 29; a także z dnia 21 grudnia 2011 r., ENEL, C‑242/10, EU:C:2011:861, pkt 50.

45      W którym powtórzono motyw 121 spornej decyzji i który odzwierciedla pkt 20 niniejszej opinii.

46      Zobacz pkt 20 niniejszej opinii.

47      Wyrok z dnia 15 kwietnia 2008 r., Nuova Agricast, C‑390/06, EU:C:2008:224, pkt 50, 51.

48      Wyrok z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 179–183, 188, 189.

49      Zobacz motywy 23–36 spornej decyzji.

50      Wyrok z dnia 15 marca 2012 r., Ellinika Nafpigeia/Komisja, T‑391/08, niepublikowany, EU:T:2012:126, pkt 175.

51      Wyrok z dnia 22 listopada 2007 r., Hiszpania/Lenzing, C‑525/04 P, EU:C:2007:698, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo.

52      Zobacz motywy 23–36 spornej decyzji.

53      Zobacz przypis 29 do spornej decyzji.

54      Zobacz pkt 20 niniejszej opinii.

55      Wyroki: z dnia 8 grudnia 2011 r., Chalkor/Komisja, C‑386/10 P, EU:C:2011:815, pkt 62–66; z dnia 8 grudnia 2011 r., KME Germany i in./Komisja, C‑389/10 P, EU:C:2011:816, pkt 131–133.

56      Takiej terminologii użyto w wyroku Altmark.

57      Takiej terminologii użyto w art. 106 ust. 2 TFUE. Należy wskazać, że pojęcie UOIG nie zostało zdefiniowane w art. 14 ani w art. 106 ust. 2 TFUE.

58      Zobacz analogicznie wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., TDC, C‑327/15, EU:C:2016:974, pkt 51. Moim zdaniem określenia „usługa publiczna” i „UOIG” są wymienne. W wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., TDC, C‑327/15, EU:C:2016:974, pkt 51, Trybunał orzekł bowiem, że rekompensaty za świadczenie UOIG mogą nie zostać uznane za pomoc państwa, jeśli spełnione są cztery przesłanki określone w wyroku Altmark. Należy w tym względzie zauważyć, że w kwestionowanych wyrokach Sąd wskazał, iż w odniesieniu do pojęcia usługi publicznej w rozumieniu wyroku Altmark wnoszące odwołanie nie kwestionują okoliczności, że odpowiada ono pojęciu UOIG w rozumieniu art. 106 ust. 2 TFUE. Zobacz wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 49; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 49; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 96; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 78; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 94; z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja,T‑461/13, EU:T:2015:891, pkt 60.

59      Wyrok z dnia 18 lutego 2016 r., Niemcy/Komisja, C‑446/14 P, niepublikowany, EU:C:2016:97, pkt 21, 22.

60      Wyrok z dnia 8 marca 2017 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja, C‑660/15 P, EU:C:2017:178, pkt 23.

61      Wyrok z dnia 18 lutego 2016 r., Niemcy/Komisja, C‑446/14 P, niepublikowany, EU:C:2016:97, pkt 23.

62      W odniesieniu do czterech przesłanek zob. przypis 4 do niniejszej opinii.

63      Zobacz analogicznie wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., TDC, C‑327/15, EU:C:2016:974, pkt 52. Pragnę wskazać, że w pkt 25 wyroku z dnia 8 marca 2017 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja, C‑660/15 P, EU:C:2017:178, Trybunał orzekł, iż jeśli cztery przesłanki określone w wyroku Altmark są spełnione, „interwencję państwa należy uznać za rekompensatę stanowiącą świadczenie wzajemne za świadczenia przedsiębiorstw będących beneficjentami zrealizowane w celu wykonania zobowiązań do świadczenia usług publicznych, tak że przedsiębiorstwa te w rzeczywistości nie uzyskują z tego tytułu korzyści finansowych, a zatem interwencja taka nie skutkuje uprzywilejowaniem tych przedsiębiorstw względem przedsiębiorstw konkurencyjnych, interwencja ta nie mieści się w zakresie stosowania art. 107 ust. 1 TFUE”. Ponadto w pkt 31 wyroku z dnia 18 lutego 2016 r., Niemcy/Komisja, C‑446/14 P, niepublikowany, EU:C:2016:97, Trybunał podkreślił, że cztery przesłanki określone w wyroku Altmark są odmienne od siebie nawzajem i każda z nich zmierza do własnego celu.

64      Mianowicie jeśli cztery warunki przewidziane w art. 107 ust. 1 TFUE są spełnione.

65      Zobacz także art. 107 ust. 3 TFUE. Rekompensaty za UOIG stanowiące pomoc państwa oraz przyznawane na podstawie art. 106 ust. 2 TFUE należy notyfikować Komisji zgodnie z art. 108 ust. 3 TFUE, chyba że nie są one objęte szczególnym odstępstwem. Zobacz w szczególności decyzja Komisji 2012/21/UE z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie stosowania art. 106 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorstwom zobowiązanym do wykonywania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. 2012, L 7, s. 3).

66      Wyroki: z dnia 10 listopada 2011 r., Komisja/Portugalia, C‑212/09, EU:C:2011:717, pkt 91; z dnia 28 lutego 2013 r., Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127, pkt 104–106. W art. 106 ust. 2 TFUE ustanowiono warunki, na których przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania UOIG mogą wyjątkowo uniknąć stosowania zasad traktatu FUE. Wyrok z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Francja, C‑159/94, EU:C:1997:501, pkt 48. Jako postanowienie umożliwiające odstępstwo od zasad traktatu FUE, art. 106 ust. 2 TFUE podlega ścisłej wykładni. Wyroki: z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Francja, C‑159/94, EU:C:1997:501, pkt 53; z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Niderlandy, C‑157/94, EU:C:1997:499, pkt 37.

67      Wyrok z dnia 8 marca 2017 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja, C‑660/15 P, EU:C:2017:178, pkt 34.

68      Wyrok z dnia 8 marca 2017 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja, C‑660/15 P, EU:C:2017:178, pkt 35.

69      Podkreślenie moje.

70      Lub przedsiębiorstwa.

71      Zdaniem Trybunału „nie może to dotyczyć przedsiębiorstwa, któremu państwo nie powierzyło żadnego zadania i które kieruje się prywatnymi interesami” (wyrok z dnia 21 marca 1974 r., BRT i Société belge des auteurs, compositeurs et éditeurs, 127/73, EU:C:1974:25, pkt 23).

72      Zobacz wyrok z dnia 7 listopada 2012 r., CBI/Komisja, T‑137/10, EU:T:2012:584, pkt 99 i przytoczone tam orzecznictwo. Zobacz także wyrok Sądu z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 181 i przytoczone tam orzecznictwo. Z treści motywu 172 spornej decyzji, odnoszącego się do motywów 119–122 tej decyzji (zob. pkt 20 i 21 niniejszej opinii) wynika, że Komisja uważa, iż na odstępstwo, o którym mowa w art. 106 ust. 2 TFUE, nie można się powoływać, jeśli pierwsza przesłanka z wyroku Altmark nie jest spełniona. Z wyroków z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 90, 91, oraz z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 89 i nast., wynika również, że Sąd uznał, iż pierwsze kryterium z wyroku Altmark ma zastosowanie w ramach art. 106 ust. 2 TFUE. Ta ocena nie jest kwestionowana w rozpatrywanych odwołaniach. We wszystkich tych odwołaniach kwestionowane jest bowiem znaczenie pierwszej przesłanki z wyroku Altmark.

73      Zobacz przypis 4 do niniejszej opinii.

74      Wyroki: z dnia 20 kwietnia 2010 r., Federutility i in., C‑265/08, EU:C:2010:205, pkt 28, 29; z dnia 7 września 2016 r., ANODE, C‑121/15, EU:C:2016:637, pkt 43, 44; z dnia 8 marca 2017 r., Viasat Broadcasting UK/Komisja, C‑660/15 P, EU:C:2017:178, pkt 31.

75      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 97; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 79; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 95; z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja, T‑461/13, EU:T:2015:891, pkt 61.

76      Znaczenie UOIG w Unii i kompetencja państw członkowskich do świadczenia, zlecania i finansowania tych usług zostały podkreślone w art. 14 TFUE. Tym niemniej współzależności między kompetencjami Unii i państw członkowskich w dziedzinie UOIG, a także konieczność poszanowania postanowień traktatu FUE przy zapewnianiu świadczenia tych usług w państwach członkowskich wynikają jasno z samego brzmienia art. 14 TFUE. W pkt 167 wyroku z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, Sąd orzekł, że „przysługujące państwu członkowskiemu uprawnienie do definicji UOIG znajduje potwierdzenie tak w braku przyznania Wspólnocie szczególnej kompetencji w tym zakresie, jak i w braku dokładnej i wyczerpującej definicji pojęcia UOIG w prawie [Unii]”.

77      Wyrok z dnia 8 maja 2013 r., Libert i in., C‑197/11 i C‑203/11, EU:C:2013:288, pkt 88.

78      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 97; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 79; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 et T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 95; z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja, T‑461/13, EU:T:2015:891, pkt 61. W przedmiocie ograniczeń tego szerokiego zakresu uznania zob. wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 51; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 51; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 98; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 80; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 96; z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja, T‑461/13, EU:T:2015:891, pkt 62.

79      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 50; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 97; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 79; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 95; z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja, T‑461/13, EU:T:2015:891, pkt 61.

80      Zobacz podobnie wyrok z dnia 18 lutego 2016 r., Niemcy/Komisja, C‑446/14 P, niepublikowany, EU:C:2016:97, pkt 44. Zobacz wyrok z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 166 i przytoczone tam orzecznictwo.

81      Zobacz również wyroki: z dnia 17 lipca 1997 r., GT‑Link, C‑242/95, EU:C:1997:376, pkt 52; z dnia 21 marca 1974 r., BRT i Société belge des auteurs, compositeurs et éditeurs, 127/73, EU:C:1974:25, pkt 22, 23. W wyroku z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, pkt 168, Sąd orzekł, że uprawnienia dyskrecjonalne państwa członkowskiego do określania UOIG nie mogą być wykonywane w sposób arbitralny jednie w celu wyłączenia szczególnego sektora z zakresu stosowania reguł konkurencji.

82      Podkreślenie moje. Zobacz także wyrok z dnia 20 marca 1985 r., Włochy/Komisja, 41/83, EU:C:1985:120, pkt 30.

83      Lub przedsiębiorstwom.

84      W art. 106 ust. 2 TFUE zawarto odesłanie do przedsiębiorstw zobowiązanych do zarządzania UOIG.

85      W wyroku z dnia 22 października 2015 r., EasyPay i Finance Engineering, C‑185/14, EU:C:2015:716, pkt 47, Trybunał orzekł, że zgodnie z pierwszą przesłanką z wyroku Altmark „aby taka rekompensata nie została uznana za pomoc państwa, przedsiębiorstwo będące beneficjentem powinno być rzeczywiście obciążone wykonaniem zobowiązań z zakresu usług publicznych i zobowiązania te powinny być jasno określone”.

86      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 52; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 52; z dia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 99; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 81; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 et T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 97; z dnia 26 listopada 2015 r., Hiszpania/Komisja, T‑461/13, EU:T:2015:891, pkt 63.

87      Wyroki: z dnia 21 marca 1974 r., BRT i Société belge des auteurs, compositeurs i éditeurs, 127/73, EU:C:1974:25, pkt 20; z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro, 66/86, EU:C:1989:140, pkt 55; z dnia 14 lipca 1981 r., Züchner, 172/80, EU:C:1981:178, pkt 7. Z pkt 30 i 31 wyroku z dnia 2 marca 1983 r., GVL/Komisja, 7/82, EU:C:1983:52, wynika, że zarządzanie UOIG należy powierzyć określonemu przedsiębiorstwu lub określonym przedsiębiorstwom oraz że nie wystarczy, by akt władzy publicznej ogólnie określał zasady mające zastosowanie do działalności spółek, które oferują zapewnienie tych usług. W pkt 179 wyroku z dnia 12 lutego 2008 r., BUPA i in./Komisja, T‑289/03, EU:T:2008:29, Sąd orzekł, że „powierzenie zadania świadczenia UOIG może także polegać na nałożeniu zobowiązania na wiele podmiotów gospodarczych prowadzących działalność na tym samym rynku, a nawet na wszystkie te podmioty”.

88      Wyrok z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Francja, C‑159/94, EU:C:1997:501, pkt 66.

89      Dotyczy to także a fortiori sytuacji, kiedy takie koncesje zostały przyznane z zamiarem skonkretyzowania zobowiązań nałożonych na przedsiębiorstwa, którym powierzono zarządzanie UOIG z mocy prawa. Wyrok z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Francja, C‑159/94, EU:C:1997:501, pkt 66.

90      W wyroku z dnia 10 czerwca 2010 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C‑140/09, EU:C:2010:335, pkt 41, dotyczącym subwencji przyznanych na mocy włoskiego ustawodawstwa i przeznaczonych na świadczenie usług w zakresie komunikacji z większymi i mniejszymi włoskimi wyspami, które to usługi mają zagwarantować spełnienie wymogów związanych z rozwojem gospodarczym i społecznym regionów, których dotyczą, w szczególności Mezzogiorno, Trybunał orzekł, że na przedsiębiorstwa będące beneficjentami subwencji nałożono obowiązek świadczenia usługi publicznej, zgodnie z pierwszą przesłanką sformułowaną w wyroku Altmark, biorąc pod uwagę, że umowy zawarte z tymi przedsiębiorstwami przewidywały „zobowiązania w zakresie zapewnianych połączeń, częstotliwości rejsów w ramach każdego połączenia oraz typów jednostek pływających przeznaczonych do obsługi każdego połączenia” (podkreślenie moje). Zobacz analogicznie art. 4 lit. a) i b), zatytułowany „Zobowiązanie do świadczenia usług” decyzji Komisji 2005/842/WE z dnia 28 listopada 2005 r. w sprawie stosowania art. [106 ust. 2 TFUE] do pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorstwom zobowiązanym do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 312, s. 67). Zobacz także art. 4 lit. a) i b) decyzji Komisji 2012/21.

91      Zobacz podobnie wyrok z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro, 66/86, EU:C:1989:140, pkt 57.

92      Zobacz art. 36 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w przedmiocie dostępu do UOIG.

93      Wyrok z dnia 23 października 1997 r., Komisja/Francja, C‑159/94, EU:C:1997:501, pkt 68, 71.

94      W przedmiocie konieczności przejrzystości co do charakteru i treści przewidzianych obowiązków zob. wyrok z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro, 66/86, EU:C:1989:140, pkt 56, 57. Należy zauważyć, że sformułowane w wyroku Altmark przesłanki druga, trzecia i czwarta formułują obowiązki dotyczące poziomu i sposobu obliczania rekompensaty. W szczególności druga przesłanka z wyroku Altmark przewiduje obowiązki przejrzystości i obiektywności przy obliczaniu rekompensaty. Jakkolwiek przesłanka ta nie ma zastosowania w ramach art. 106 ust. 2 TFUE, to jednak z tego ostatniego postanowienia również wynikają obowiązki przejrzystości co do poziomu i sposobu obliczania rekompensaty za świadczenie UOIG. Zgodnie z pkt 57 wyroku z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro, 66/86, EU:C:1989:140, „w braku rzeczywistej przejrzystości struktury taryfy trudno jest ocenić wpływ zadania leżącego w interesie ogólnym na stosowanie reguł konkurencji w dziedzinie taryf lub jest to wręcz niemożliwe”. Zobacz analogicznie decyzja 2005/842, która w art. 4 lit. d) przewiduje zasady przejrzystości, jeśli chodzi o „wskaźniki służące do obliczania, kontrolowania i przeglądów rekompensat”. Zobacz także art. 4 lit. d) decyzji 2012/21.

95      Moim zdaniem jakkolwiek cztery przesłanki określone w wyroku Altmark są od siebie odrębne, a każda zmierza do własnego celu, to jednak od poszanowania pierwszej przesłanki sformułowanej w tym wyroku zależy poszanowanie innych, dotyczących rekompensaty. Uważam, że kwestie dotyczące poziomu i sposobu obliczania rekompensaty są ściśle związane z treścią zobowiązań z zakresu usług publicznych powierzonych przedsiębiorstwu będącemu beneficjentem subwencji.

96      Zobacz pkt 41 i 42 niniejszej opinii.

97      Zobacz pkt 42 niniejszej opinii.

98      Zgodnie z art. 256 ust. 1 TFUE i z art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej odwołanie ogranicza się do kwestii prawnych. Wyłącznie Sąd jest właściwy do dokonania ustaleń i oceny istotnych okoliczności faktycznych oraz oceny dowodów. Ocena okoliczności faktycznych i dowodów nie stanowi zatem – z zastrzeżeniem przypadków ich przeinaczenia – kwestii prawnej, podlegającej jako taka kontroli Trybunału w postępowaniu odwoławczym. Zobacz postanowienie z dnia 30 stycznia 2014 r., Industrias Alen/The Clorox Company, C‑422/12 P, EU:C:2014:57, pkt 37.

99      Zobacz przypis 4 do niniejszej opinii.

100      Zobacz pkt 36, 37 niniejszej opinii.

101      Zobacz pkt 100–106 niniejszej opinii.

102      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 59; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 59; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 89–119; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 88.

103      Zobacz pkt 50 niniejszej opinii.

104      W tym wypadku Królestwo Hiszpanii.

105      Po zbadaniu mającego zastosowanie ustawodawstwa hiszpańskiego.

106      Wyroki z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 72; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 73; z dnia 26 listopada 2015 r., Navarra de Servicios y Tecnologías/Komisja, T‑487/13, niepublikowany, EU:T:2015:899, pkt 115; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 103.

107      W szczególności poprzez stosowanie zasady neutralności technologicznej przy świadczeniu usługi eksploatacji sieci.

108      Wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma del País Vasco i Itelazpi/Komisja, T‑462/13, EU:T:2015:902, pkt 78; z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Cataluña i CTTI/Komisja, T‑465/13, niepublikowany, EU:T:2015:900, pkt 79; z dnia 26 listopada 2015 r., Abertis Telecom i Retevisión I/Komisja, T‑541/13, niepublikowany, EU:T:2015:898, pkt 106.

109      Zobacz pkt 52–56 niniejszej opinii.

110      Zobacz pkt 53, 54 niniejszej opinii.

111      Wyrok z dnia 3 kwietnia 2014 r., Francja/Komisja, C‑559/12 P, EU:C:2014:217, pkt 79 i przytoczone tam orzecznictwo.

112      Wyrok z dnia 10 listopada 2016 r., DTS Distribuidora de Televisión Digital/Komisja, C‑449/14 P, EU:C:2016:848, pkt 43, 44 i przytoczone tam orzecznictwo.

113      Zobacz wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 97.

114      Zobacz wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Comunidad Autónoma de Galicia i Retegal/Komisja, T‑463/13 i T‑464/13, niepublikowany, EU:T:2015:901, pkt 99.

115      Zobacz pkt 53 niniejszej opinii.

116      Zobacz pkt 64 niniejszej opinii.

117      Zobacz podobnie wyrok z dnia 20 maja 2010 r., Gogos/Komisja, C‑583/08 P, EU:C:2010:287, pkt 23, 24.

118      Zobacz pkt 72 niniejszej opinii.

119      Zobacz pkt 73 niniejszej opinii.

120      Wyroki: z dnia 3 kwietnia 2014 r., Francja/Komisja, C‑559/12 P, EU:C:2014:217, pkt 79 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 29 listopada 2012 r., Zjednoczone Królestwo/Komisja, C‑416/11 P, niepublikowany, EU:C:2012:761, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo.

121      Zobacz pkt 71 niniejszej opinii.

122      Zobacz pkt 75 niniejszej opinii.