WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 6 maja 2003 r.(*)
Znaki towarowe – Harmonizacja przepisów – Dyrektywa 89/104/EWG – Znaki, które mogą stanowić znak towarowy – Charakter odróżniający – Kolor jako taki –Kolor pomarańczowy
W sprawie C‑104/01
mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 234 WE, przez Hoge Raad der Nederlanden (Niderlandy) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między
Libertel Groep BV
a
Benelux Merkenbureau
orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 3 pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989, L 40, s. 1),
TRYBUNAŁ,
w składzie: J.P. Puissochet, prezes szóstej izby, pełniący funkcję przewodniczącego, M. Wathelet i C.W.A. Timmermans, prezesi izb, C. Gulmann, D.A.O. Edward, P. Jann, F. Macken, S. von Bahr i J.N. Cunha Rodrigues (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: P. Léger,
sekretarz: F. Contet, główny administrator,
rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:
– w imieniu Libertel Groep BV przez D.W.F. Verkade i D.J.G.Vissera, advocaten,
– w imieniu Benelux Merkenbureau przez C.J.J.C. van Nispen, advocaat,
– w imieniu rządu niderlandzkiego przez H.G. Sevenster, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez R. Magrill, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez D. Alexandera, barrister,
– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez N.B. Rasmussena i H.M.H. Speyarta, działających w charakterze pełnomocników,
uwględniając sprawozdanie na rozprawę,
po wysłuchaniu uwag Benelux Merkenbureau reprezentowanego przez C.J.J.C. van Nispena, rządu niderlandzkiego reprezentowanego przez J. van Bakela, rządu Zjednoczonego Królestwa reprezentowanego przez M. Tappina, barrister, oraz Komisji reprezentowanej przez H.M.H. Speyarta, na rozprawie dnia 30 kwietnia 2002 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 12 listopada 2002 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Postanowieniem z dnia 23 lutego 2001 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 5 marca 2001 r., Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów) skierował, na mocy art. 234 WE, cztery pytania prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 3 pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989, L 40, s. 1, zwanej dalej „dyrektywą”).
2 Pytania te powstały w ramach sporu między spółką Libertel Groep BV (zwaną dalej „Libertel”) i Benelux Merkenbureau (urzędem znaków towarowych Beneluksu, zwanym dalej „UZTB”) w związku z faktem, iż urząd ten odmówił dokonania rejestracji koloru pomarańczowego jako znaku towarowego na towary i usługi telekomunikacyjne, o którą wnosiła Libertel.
Ramy prawne
Konwencja paryska
3 Na płaszczyźnie międzynarodowej prawo znaków towarowych zostało uregulowane konwencją o ochronie własności przemysłowej, podpisaną w Paryżu w dniu 20 marca 1883 r., zmienioną w Sztokholmie w dniu 14 lipca 1967 r. (Série des traiteés des Nations unies, nr 11851, tom 828, s. 305–308, zwaną dalej „konwencją paryską”). Wszystkie państwa członkowskie są sygnatariuszami tej konwencji.
4 Artykuł 6 quinquies B pkt 2 konwencji paryskiej przewiduje możliwość odmowy lub stwierdzenia nieważności rejestracji w sytuacji, gdy znak jest pozbawiony jakichkolwiek znamion odróżniających.
5 Zgodnie z art. 6 quinquies C ust. 1 konwencji paryskiej:
„Przy ocenie, czy znak może być chroniony, należy uwzględniać wszelkie okoliczności faktyczne, a zwłaszcza okres używania znaku”.
Przepisy wspólnotowe
6 Zgodnie z art. 2 dyrektywy opatrzonym tytułem „Oznaczenia, z których może się składać znak towarowy”:
„Znak towarowy może składać się z jakiegokolwiek oznaczenia, które można przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów, łącznie z nazwiskami, rysunków, liter, cyfr, kształtu towarów lub ich opakowań, pod warunkiem że oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw”.
7 Zgodnie z art. 3 dyrektywy zatytułowanym „Podstawy odmowy lub stwierdzenia nieważności rejestracji”:
„1. Nie są rejestrowane, a za nieważne uznaje się już zarejestrowane:
a) oznaczenia, które nie mogą stanowić znaku towarowego;
b) znaki towarowe, które pozbawione są jakiegokolwiek odróżniającego charakteru;
c) znaki towarowe, które składają się wyłącznie z oznaczeń lub wskazówek, mogących służyć w obrocie do oznaczania rodzaju, jakości, ilości, przeznaczenia, wartości, pochodzenia geograficznego lub czasu produkcji towaru lub świadczenia usługi, lub innych właściwości towarów lub usług;
d) znaki towarowe, które składają się wyłącznie z oznaczeń lub wskazówek, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych;
e) oznaczenia, które składają się wyłącznie z:
– kształtu wynikającego z charakteru samych towarów; lub
– kształtu towaru niezbędnego do uzyskania efektu technicznego; lub
– kształtu zwiększającego znacznie wartość towaru;
[…].
3. Nie można odmówić rejestracji znaku towarowego ani stwierdzać jego nieważności zgodnie z ust. 1 lit. b), c) lub d), jeżeli przed datą złożenia wniosku o rejestrację i w następstwie jego używania znak ten uzyskał charakter odróżniający. Każde państwo członkowskie może ponadto postanowić, że niniejszy przepis będzie miał także zastosowanie, kiedy charakter odróżniający został uzyskany po dacie złożenia wniosku o rejestrację lub po dacie rejestracji”.
8 Zgodnie z art. 6 dyrektywy:
„1. Znak towarowy nie upoważnia właściciela do zakazania stronie trzeciej używania w obrocie handlowym:
a) jej własnego nazwiska lub adresu;
b) wskazówek dotyczących rodzaju, jakości, ilości, zamierzonego przeznaczenia, wartości, pochodzenia geograficznego, daty produkcji towarów lub świadczenia usług, lub innych cech charakterystycznych towarów lub usług;
c) znaku towarowego, jeżeli jest to niezbędne dla wskazania zamierzonego przeznaczenia towaru lub usługi, zwłaszcza akcesoriów lub części zamiennych;
pod warunkiem że osoba ta używa ich zgodnie z uczciwymi praktykami w handlu i przemyśle.
2. Znak towarowy nie uprawnia właściciela do zakazania stronie trzeciej używania, w obrocie handlowym, wcześniejszego prawa, które ma zastosowanie jedynie na konkretnym obszarze, jeżeli prawo to jest uznawane przez ustawodawstwo danego państwa członkowskiego i w granicach terytorium, na którym jest uznawane”.
Jednolite prawo znaków towarowych Beneluksu
9 Królestwo Belgii, Wielkie Księstwo Luksemburga i Królestwo Niderlandów umieściły swoje prawo znaków towarowych we wspólnej ustawie loi uniforme Benelux sur les marques (jednolite prawo znaków towarowych Beneluksu) (Trb. 1962, 58). Prawo to zostało zmienione, ze skutkiem od dnia 1 stycznia 1996 r., przez protokół z dnia 2 grudnia 1992 r. przewidujący zmianę wspomnianej ustawy (Trb. 1993, 12) w celu transponowania dyrektywy do porządku prawnego trzech państw członkowskich.
10 Zgodnie ze zmienionym art. 6 bis jednolitego prawa znaków towarowych Beneluksu (zwanego dalej „JPZTB”):
„1. Urząd Znaków Towarowych Beneluksu odmawia rejestracji wniosku, jeżeli uzna, że:
a) zgłoszone oznaczenie nie może stanowić znaku towarowego w rozumieniu art. 1, w szczególności ze względu na brak znamion odróżniających, o których mowa w art. 6 quinquies B pkt 2 konwencji paryskiej,
b) zgłoszenie dotyczy znaku, o którym mowa w art. 4 ust. 1 i 2.
2. Odmowa rejestracji musi dotyczyć oznaczenia stanowiącego znak w całości. Odmowa może być ograniczona do jednego lub niektórych towarów, w odniesieniu do których znak ma być używany.
3. Urząd Beneluksu bezzwłocznie informuje zgłaszającego na piśmie o swoim zamiarze odmowy rejestracji w całości lub w części, wskazując motywy odmowy i dając mu możliwość udzielenia odpowiedzi w terminie oznaczonym w rozporządzeniu wykonawczym.
4. Jeżeli zastrzeżenia wobec rejestracji ze strony Urzędu Beneluksu nie zostały usunięte w zakreślonym terminie, ma miejsce odmowa rejestracji zgłoszenia w całości lub w części. Urząd Beneluksu bezzwłocznie informuje zgłaszającego na piśmie, wskazując motywy odmowy, jak również środki odwoławcze przysługujące od tej decyzji, o których mowa w art. 6 ter.
5. Odmowa rejestracji zgłoszenia wniosku dla wszystkich lub dla części towarów pociąga za sobą całkowitą lub częściową nieważność zgłoszenia. Nieważność ma skutek od momentu upływu terminu do wniesienia odwołania na podstawie art. 6 ter lub od chwili ostatecznego oddalenia wniosku o wydanie decyzji o dokonaniu rejestracji”.
11 Zgodnie z art. 6 ter JPZTB:
„Zgłaszający, w okresie dwóch miesięcy od momentu dokonania zgłoszenia, o którym mowa w art. 6 bis ust. 5, może wnieść do Cour d’appel w Brukseli, Gerechtshof w Hadze albo Cour d’appel w Luksemburgu wniosek o wydanie nakazu rejestracji oznaczenia. Właściwość terytorialną sądu określa się na podstawie adresu zgłaszającego, adresu jego przedstawiciela lub adresu pocztowego podanego w zgłoszeniu”.
Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne
12 Libertel jest spółką mającą siedzibę w Niderlandach, której podstawową działalność stanowi świadczenie usług w dziedzinie telefonii komórkowej.
13 UZTB jest organem właściwym w zakresie znaków towarowych w Królestwie Belgii, Wielkim Księstwie Luksemburga i Królestwie Niderlandów. Od dnia 1 stycznia 1996 r. UZTB zajmuje się rozpatrywaniem zgłoszeń znaków towarowych z punktu widzenia bezwzględnych przesłanek odmowy.
14 W dniu 27 sierpnia 1996 r. Libertel dokonała w UZTB zgłoszenia koloru pomarańczowego jako znaku towarowego dla niektórych towarów i usług telekomunikacyjnych, w tym dla towarów z klasy 9 – urządzeń telekomunikacyjnych oraz dla usług objętych klasami od 35 do 38 – usług telekomunikacyjnych, a także rzeczywistego, finansowego i technicznego zarządzania środkami telekomunikacji.
15 W części formularza zgłoszeniowego przeznaczonej na umieszczenie graficznej reprodukcji znaku towarowego znajdowała się prostokątna przestrzeń koloru pomarańczowego, natomiast w części przeznaczonej na opis znaku towarowego – określenie „pomarańczowy”, któremu nie towarzyszył żaden kod oznaczenia koloru.
16 Pismem z dnia 21 lutego 1997 r. UZTB poinformował Libertel o tymczasowej odmowie rejestracji oznaczenia. Urząd uznał, iż zważywszy na fakt, że Libertel nie wykazała, iż zgłoszone oznaczenie, składające się wyłącznie z koloru pomarańczowego, uzyskało charakter odróżniający poprzez używanie, oznaczenie to było pozbawione jakiegokolwiek charakteru odróżniającego w rozumieniu art. 6 bis ust. 1 lit. a) JPZTB.
17 Libertel wniosła sprzeciw wobec tymczasowej odmowy ze strony UZTB. UZTB, uznając, że nie ma podstaw, by ponownie rozważyć odmowę, poinformował o ostatecznej odmowie pismem z dnia 10 września 1997 r.
18 W trybie art. 6 JPZTB Libertel wniosła do Gerechtshof te s’Gravenhage (Niderlandy) odwołanie od odmowy rejestracji, które sąd ten oddalił orzeczeniem z dnia 4 czerwca 1998 r.
19 W dniu 3 sierpnia 1998 r. Libertel złożyła kasację do Hoge Raad der Nederlanden.
20 W trakcie rozstrzygania sporu przez Hoge Raad pojawiły się pytania dotyczące właściwego stosowania art. 6 bis ust. 1 lit. a) JPZTB, a w związku z tym także dotyczące wykładni art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy. W konsekwencji Hoge Raad postanowieniem z dnia 23 lutego 2001 r. skierował do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:
„1) Czy określony pojedynczy kolor, odtworzony jako taki lub wskazany za pomocą międzynarodowego kodu, może mieć dla niektórych towarów i usług charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy?
2) Jeżeli odpowiedź na pytanie pierwsze jest twierdząca:
a) w jakich okolicznościach można uznać, iż określony kolor ma charakter odróżniający w powyższym rozumieniu?
b) czy fakt, że wniosek o rejestrację dotyczy dużej liczby towarów lub usług albo określonego towaru lub usługi, czy też określonej grupy towarów lub usług może wpłynąć na treść odpowiedzi na pytanie pierwsze?
3) Czy dla dokonania oceny charakteru odróżniającego, który dany kolor może mieć jako znak towarowy, konieczne jest zbadanie, czy istnieje interes ogólny, który uzasadniałby potrzebę powszechnej dostępności tego znaku, tak jak ma to miejsce w przypadku oznaczeń określających pochodzenie geograficzne?
4) Czy udzielając odpowiedzi na pytanie, czy oznaczenie zgłoszone jako znak towarowy ma charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy, Urząd Znaków Towarowych Beneluksu powinien poprzestać na abstrakcyjnej ocenie charakteru odróżniającego, czy też powinien on wziąć pod uwagę wszelkie okoliczności konkretnego przypadku, w szczególności używanie tego oznaczenia i sposób, w jaki jest ono używane?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
21 Pytania prejudycjalne dotyczące art. 3 dyrektywy mają na celu ustalenie, czy i na jakich zasadach kolor jako taki, nieokreślony przestrzennie, może mieć charakter odróżniający dla niektórych towarów lub usług.
22 Dla udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania konieczne jest wstępne ustalenie, czy w rozumieniu art. 2 dyrektywy kolor jako taki może stanowić znak towarowy.
23 Aby było to możliwe, kolor jako taki musi spełniać trzy warunki. Po pierwsze, powinien on stanowić oznaczenie. Po drugie, oznaczenie to powinno nadawać się do przedstawienia w formie graficznej. Po trzecie, oznaczenie to powinno umożliwiać odróżnianie towarów lub usług danego przedsiębiorcy od towarów lub usług innych przedsiębiorców.
24 Rada Unii Europejskiej i Komisja złożyły wspólną deklarację wpisaną do protokołu Rady przy okazji przyjęcia dyrektywy, zgodnie z którą „uwzględniając fakt, że art. 2 nie wyklucza możliwości […] rejestracji jako znaku towarowego kombinacji kolorów lub pojedynczego koloru […], pod warunkiem iż oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorcy od towarów lub usług innych przedsiębiorców” (Dz.U. OHIM nr 5/96, s. 607).
25 Niemniej jednak deklaracja taka nie może służyć wykładni przepisu prawa wtórnego, jako że – jak ma to miejsce w tym przypadku – jej treść nie znajduje żadnego odzwierciedlenia we wspomnianym przepisie i jest w związku z tym pozbawiona wszelkiej mocy prawnej (wyroki: z dnia 26 lutego 1991 r. w sprawie C‑292/89 Antonissen, Rec. s. I‑745, pkt 18; z dnia 29 maja 1997 r. w sprawie C‑329/95 VAG Sverige, Rec. s. I‑2675, pkt 23). Rada i Komisja także wyraźnie uznały istnienie tego ograniczenia w preambule deklaracji, zgodnie z którą „oświadczenia Rady i Komisji, których tekst figuruje poniżej, nie będąc częścią tekstu prawnego, pozostają bez wpływu na wykładnię dokonywaną przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich”.
26 Do Trybunału należy zatem ustalenie, czy art. 2 dyrektywy powinno się interpretować w ten sposób, że kolor jako taki może stanowić znak towarowy.
27 Należy w tym kontekście zauważyć, że nie można domniemywać, iż kolor jako taki może stanowić znak towarowy. Kolor jest w zasadzie zwyczajną właściwością rzeczy. Może on jednak stanowić oznaczenie. Zależy to od kontekstu, w jakim kolor został użyty. Niemniej jednak kolor jako taki nadaje się do tego, by stanowić oznaczenie towaru lub usługi.
28 Co więcej, jak orzekł Trybunał, przedstawienie w formie graficznej, w rozumieniu art. 2 dyrektywy, musi umożliwiać graficzną reprodukcję oznaczenia, w szczególności za pomocą obrazów, linii lub liter, w sposób umożliwiający jego dokładną identyfikację (wyrok z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie C‑273/00 Sieckmann, Rec. s. I‑11737, pkt 46).
29 By pełnić swą funkcję przedstawienie w formie graficznej, w rozumieniu art. 2 dyrektywy, musi być jasne, precyzyjne, samo w sobie kompletne, łatwo dostępne, zrozumiałe, trwałe i obiektywne (ww. wyrok w sprawie Sieckmann, pkt 47–55).
30 W niniejszej sprawie pytanie skierowane do Trybunału odnosi się do wniosku o rejestrację koloru jako takiego, przedstawionego jako próbka koloru na płaskiej powierzchni, opisu słownego koloru lub kodu identyfikacji koloru uznanego na poziomie międzynarodowym.
31 Sama próbka koloru nie wystarcza jednak, by spełnić wymogi, o których mowa w pkt 28 i 29 niniejszego wyroku.
32 W szczególności próbka koloru może zmieniać się z upływem czasu. Choć nie można wykluczyć możliwości rejestracji koloru za pomocą pewnych nośników w taki sposób, by był on niezmienny, inne nośniki, przede wszystkim papier, nie dają możliwości zachowania dokładnego odcienia koloru mimo upływu czasu. W takim przypadku zgłoszenie próbki koloru nie miałoby charakteru trwałego, co jest wymogiem przewidzianym w art. 2 dyrektywy (zob. ww. wyrok w sprawie Sieckmann, pkt 53).
33 Jak wynika z powyższego, zgłoszenie próbki koloru nie stanowi przedstawienia w formie graficznej w rozumieniu art. 2 dyrektywy.
34 Z drugiej strony opis słowny koloru jako takiego, składający się z wyrazów, które z kolei składają się z liter, jest przedstawieniem koloru w formie graficznej (zob. ww.wyrok w sprawie Sieckmann, pkt 70).
35 Opis słowny koloru nie we wszystkich przypadkach spełnia warunki wymienione w pkt 28 i 29 niniejszego wyroku. Kwestia ta powinna być rozpatrywana z uwzględnieniem okoliczności każdego konkretnego przypadku.
36 Połączenie próbki koloru i jego opisu słownego może stanowić przedstawienie w formie graficznej w rozumieniu art. 2 dyrektywy, pod warunkiem że opis ten będzie jasny, precyzyjny, sam w sobie kompletny, łatwo dostępny, zrozumiały i obiektywny.
37 Z tych samych powodów, które zostały wskazane w pkt 34 niniejszego wyroku, określenie koloru przy pomocy kodu identyfikacji uznanego na poziomie międzynarodowym można uznać za przedstawienie w formie graficznej. Kody takie są uważane za dokładne i trwałe.
38 Jeśli próbka koloru, której towarzyszy opis słowny, nie spełnia przewidzianych w art. 2 dyrektywy wymogów dotyczących możliwości przedstawienia w formie graficznej, ponieważ brakuje jej w szczególności dokładności i trwałości, brak ten może, w konkretnym przypadku, zostać uzupełniony poprzez dodanie oznaczenia koloru przy pomocy kodu identyfikacji koloru uznanego na poziomie międzynarodowym.
39 Aby stwierdzić, czy kolor sam w sobie umożliwia odróżnienie towarów lub usług jednego przedsiębiorcy od towarów lub usług innych przedsiębiorców w rozumieniu art. 2 dyrektywy, należy ustalić, czy kolory same w sobie nadają się do przekazywania dokładnych informacji dotyczących w szczególności pochodzenia towaru lub usługi.
40 W tym kontekście należy przypomnieć, że choć kolory mogą przywoływać pewne skojarzenia i budzić uczucia, z drugiej jednak strony, z uwagi na ich charakter, w niewielkim stopniu nadają się do przekazywania dokładnych informacji. Jest to tym bardziej prawdziwe, że są one zazwyczaj i w szerokim zakresie stosowane w reklamie i w sprzedaży towarów i usług ze względu na swą siłę oddziaływania wykraczającą poza dokładny przekaz informacji.
41 Nie można jednak uznać za uzasadnione wnioskowania na podstawie powyższego ustalenia faktycznego o istnieniu ogólnego zakazu uznawania kolorów jako takich za umożliwiające odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorcy od towarów lub usług innych przedsiębiorców. W gruncie rzeczy nie można wykluczyć, iż w pewnych sytuacjach kolor jako taki może służyć jako oznaczenie pochodzenia towarów lub usług od określonego przedsiębiorcy. Należy zatem przyjąć, że kolory jako takie mogą umożliwiać odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorcy od towarów lub usług innych przedsiębiorców w rozumieniu art. 2 dyrektywy.
42 Jak wynika z powyższego, jeśli zostaną spełnione wyżej wspomniane warunki, kolor jako taki może w rozumieniu art. 2 stanowić znak towarowy.
43 W świetle ustaleń poczynionych w pkt 22–42 niniejszego wyroku można przejść do rozpatrzenia pytań prejudycjalnych.
W przedmiocie pytania trzeciego
44 Celowe jest rozpatrzenie w pierwszym rzędzie pytania trzeciego, poprzez które sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy dla dokonania oceny charakteru odróżniającego koloru jako znaku towarowego konieczne jest stwierdzenie, czy istnieje interes ogólny uzasadniający powszechną dostępność tego koloru, jak ma to miejsce w przypadku oznaczeń określających pochodzenie geograficzne.
45 Jak podniesiono w niektórych uwagach przedstawionych Trybunałowi, współczesne technologie pozwalają na odróżnianie ogromnej liczby odcieni kolorów. Choć stwierdzenie to jest być może prawdziwe, pozostaje ono bez znaczenia z punktu widzenia odpowiedzi na niniejsze pytanie. Chcąc ustalić, czy istnieje możliwość zarejestrowania koloru jako takiego jako znaku towarowego, należy przyjąć punkt widzenia docelowej grupy odbiorców.
46 W braku jakichkolwiek odmiennych wskazówek w postanowieniu w sprawie wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego należy uznać, że sprawa główna dotyczy towarów i usług przeznaczonych dla ogółu konsumentów. W konsekwencji w tym przypadku powinno się założyć, że docelową grupę odbiorców stanowią przeciętni konsumenci, odpowiednio poinformowani i przeciętnie uważni i spostrzegawczy (zob. wyrok z dnia 22 czerwca 1999 r. w sprawie C‑342/97 Lloyd Schuhfabrik Meyer, Rec. s. I‑3819, pkt 26).
47 Liczba kolorów, jakie taka grupa jest w stanie rozróżnić, jest niewielka, zważywszy na fakt, że nie często istnieje możliwość bezpośredniego porównania towarów w różnych odcieniach kolorów. Wynika z tego, że liczbę kolorów rzeczywiście dostępnych, jako potencjalne znaki towarowe, pozwalających na rozróżnienie towarów lub usług, należy uznać za ograniczoną.
48 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawa wynikające ze znaków towarowych stanowią zasadniczy element systemu niezakłóconej konkurencji, której stworzenie i utrzymanie jest celem traktatu WE (zob. wyroki: z dnia 17 października 1990 r. w sprawie C‑10/89 HAG II, Rec. s. I‑3711, pkt 13; z dnia 23 lutego 1999 r. w sprawie C‑63/97 BMW, Rec. s. I‑905, pkt 62). Prawa i uprawnienia związane ze znakiem towarowym, przysługujące jego właścicielowi, należy analizować, uwzględniając tenże cel.
49 Ponadto zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy zarejestrowany znak przyznaje właścicielowi w odniesieniu do konkretnych towarów lub usług, wyłączne prawa, na podstawie których przysługuje mu wyłączność korzystania z zarejestrowanego oznaczenia bez ograniczenia w czasie.
50 Możliwość rejestracji znaku towarowego może podlegać ograniczeniom związanym z ochroną interesu publicznego.
51 Poszczególne przesłanki odmowy rejestracji wymienione w art. 3 dyrektywy powinny być zatem interpretowane w świetle interesu ogólnego, który leży u podstaw każdej z nich (zob. wyrok z dnia 18 czerwca 2002 r. w sprawie C‑299/99 Philips, Rec. s. I‑5475, pkt 77).
52 Odnośnie do art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy Trybunał stwierdził, iż przepis ten ma na celu ochronę interesu ogólnego, z którym wiąże się wymóg, aby oznaczenia lub wskazówki opisowe dotyczące poszczególnych kategorii towarów lub usług, o których rejestrację się wnosi, mogły być powszechnie używane w sposób nieograniczony (wyroki: z dnia 4 maja 1999 r. w sprawach połączonych C‑108/97 i C‑109/97 Windsurfing Chiemsee, Rec. s. I‑2779, pkt 25; z dnia 8 kwietnia 2003 r. w sprawach połączonych od C‑53/01 do C‑55/01 Linde i in., Rec. s. I‑3161, pkt 73).
53 Podobnie, w odniesieniu do art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy, Trybunał orzekł, iż przepis ten służy ochronie interesu ogólnego, który wymaga, by kształt, którego podstawowe elementy są związane z funkcją techniczną i zostały zastosowane dla realizacji tejże funkcji, mógł być powszechnie używany w sposób nieograniczony (ww. wyroki: w sprawie Philips, pkt 80; w sprawie Linde i in., pkt 72).
54 Jeśli chodzi o rejestrację jako znaków towarowych kolorów jako takich, nieograniczonych przestrzennie, ze względu na ograniczoną liczbę kolorów rzeczywiście dostępnych nawet nieliczne ich rejestracje jako znaków towarowych dla towarów lub usług mogłyby wyczerpać całą paletę dostępnych kolorów. Tak szeroko zakrojony monopol nie pozostawałby w zgodzie z systemem niezakłóconej konkurencji, przede wszystkim z uwagi na to, że powodowałby powstanie nieusprawiedliwionej przewagi pojedynczego przedsiębiorcy. Co więcej, możliwość zarejestrowania na swoją korzyść ogółu kolorów rzeczywiście dostępnych przez przedsiębiorców o ugruntowanej pozycji na rynku, ze szkodą dla nowych przedsiębiorców, nie pozostaje w zgodzie z rozwojem gospodarczym i promowaniem ducha przedsiębiorczości.
55 Należy zatem stwierdzić, iż we wspólnotowym prawie znaków towarowych istnieje interes ogólny przejawiający się w tym, by nie ograniczać w sposób nieuzasadniony dostępności kolorów dla innych przedsiębiorców, oferujących towary lub usługi tego samego rodzaju co te, o których rejestrację się wnosi.
56 Im większa jest liczba towarów lub usług, których dotyczy rejestracja znaku towarowego, tym poważniejsze nadużycie może wiązać się ze stosowaniem przysługującego na podstawie znaku prawa wyłączności. Z tego samego powodu tym większe jest również prawdopodobieństwo zagrożenia dla zachowania systemu niezakłóconej konkurencji i ochrony interesu ogólnego, przejawiającego się w tym, aby nie ograniczać w sposób nieuzasadniony dostępności kolorów dla innych przedsiębiorców oferujących towary bądź usługi odpowiadające tym, których dotyczy rejestracja.
57 Komisja stwierdziła w swoich uwagach, że koncepcja, iż niektóre oznaczenia powinny być dostępne i nie powinny w związku z tym korzystać z ochrony, została wyrażona w art. 6 dyrektywy, a nie w art. 2 i 3. Z argumentem tym nie można się zgodzić.
58 Celem art. 6 dyrektywy jest ograniczenie skutków znaku towarowego po dokonaniu jego rejestracji. Argumentacja Komisji sprowadza się do stwierdzenia, iż powinna istnieć minimalna kontrola przesłanek odmowy przewidzianych w art. 3 dyrektywy w chwili rozpatrywania wniosku o rejestrację, ponieważ niebezpieczeństwo przywłaszczenia sobie przez przedsiębiorców pewnych oznaczeń, które powinny pozostać dostępne, zostaje zażegnane poprzez wprowadzenie ograniczeń na mocy wyżej wymienionego art. 6 na etapie wprowadzenia w życie skutków zarejestrowanego znaku. Argumentacja ta prowadzi w istocie do pozbawienia właściwego organu możliwości dokonywania oceny przesłanek odmowy wymienionych w art. 3 dyrektywy w chwili rejestracji znaku i przekazanie jej sędziom, na których spoczywa obowiązek zapewnienia rzeczywistego wykonywania praw przysługujących na podstawie znaku towarowego.
59 Podejście takie jest niezgodne z systemem ustanowionym przez dyrektywę, który oparty jest na kontroli poprzedzającej rejestrację, a nie na kontroli a posteriori. Żaden fragment dyrektywy nie pozwala na wyciągnięcie podobnego wniosku z art. 6. Wręcz przeciwnie, liczba i szczegółowość przeszkód uniemożliwiających rejestrację określonych w art. 2 i 3 dyrektywy, jak również szerokie możliwości odwołania w przypadku odmowy wskazują na to, iż badanie, które ma miejsce w momencie rejestracji, nie może być ograniczone do minimum. Badanie to powinno być dokładne i kompletne w celu uniknięcia niewłaściwej rejestracji znaków towarowych. Jak orzekł Trybunał, ze względu na potrzebę ochrony prawnej i dobrej administracji, konieczne jest wykluczenie możliwości rejestracji znaków towarowych, które mogą zostać skutecznie zaskarżone na drodze sądowej (wyrok z dnia 29 września 1998 r. w sprawie C‑39/97 Canon, Rec. s. I‑5507, pkt 21).
60 W związku z powyższym na trzecie pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć w sposób następujący: dla oceny charakteru odróżniającego, jaki może posiadać określony kolor będący znakiem, konieczne jest uwzględnienie interesu ogólnego przejawiającego się w nieograniczaniu w sposób nieuzasadniony dostępności kolorów dla innych przedsiębiorców oferujących towary lub usługi tego samego rodzaju co towary lub usługi, których dotyczy rejestracja.
W przedmiocie pytań pierwszego i drugiego lit. a)
61 W pytaniach pierwszym i drugim lit. a) sąd krajowy zmierza przede wszystkim do ustalenia, czy i ewentualnie przy spełnieniu jakich warunków można uznać, iż kolor jako taki posiada charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 dyrektywy.
62 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem podstawową funkcją znaku towarowego jest zagwarantowanie konsumentowi i ostatecznemu użytkownikowi tożsamości pochodzenia towaru lub usługi objętych znakiem, poprzez umożliwienie mu odróżnienia, bez możliwości popełnienia błędu, tegoż towaru czy usługi od towarów lub usług o innym pochodzeniu (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Canon, pkt 28; wyrok z dnia 4 października 2001 r. w sprawie C‑517/99 Merz & Krell, Rec. s. I‑6959, pkt 22). Znak towarowy powinien odróżniać określone towary lub usługi jako pochodzące od określonego przedsiębiorcy. W tym kontekście należy uwzględnić zarówno zwyczajne używanie znaków towarowych jako oznaczeń pochodzenia w określonych sektorach, jak i postrzeganie znaku przez docelową grupę odbiorców.
63 Docelową grupę odbiorców, której definicję sformułowano w pkt 46 niniejszego wyroku, stanowią przeciętni konsumenci, którzy są odpowiednio poinformowani i przeciętnie uważni i spostrzegawczy.
64 Należy uwzględnić fakt, iż przeciętny konsument nieczęsto ma możliwość dokonania bezpośredniego porównania różnych znaków i musi polegać na niedoskonałym obrazie, jaki zachował w pamięci (zob. w różnych kontekstach ww. wyrok w sprawie Lloyd Schuhfabrik Meyer, pkt 26; wyrok z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie C‑291/00 LTJ Diffusion, Rec. s. I‑2799, pkt 52).
65 Postrzeganie znaku przez docelową grupę odbiorców nie musi być w przypadku oznaczenia składającego się z koloru jako takiego identyczne, jak w przypadku znaku słownego lub figuratywnego, będącego oznaczeniem niemającym związku z wyglądem towarów, które określa. W istocie, podczas gdy docelowa grupa odbiorców zwyczajowo i w sposób naturalny postrzega znaki słowne lub figuratywne, z których składa się oznaczenie, jako znaki określające pochodzenie towaru, sytuacja nie musi być identyczna, gdy oznaczenie wpływa na wygląd towaru, w odniesieniu do którego wnosi się o rejestrację znaku. Konsumenci nie mają zwyczaju wnioskowania o pochodzeniu towarów z ich koloru czy opakowania, jeśli nie towarzyszy im żaden element graficzny czy tekstowy, ponieważ co do zasady kolor jako taki nie jest zgodnie z istniejącymi obecnie zwyczajami handlowymi używany jako środek umożliwiający identyfikację. Koloru jako takiego nie cechuje naturalna właściwość odróżniania towarów pochodzących od określonego przedsiębiorcy.
66 Kolor jako taki może mieć charakter odróżniający, zanim zostanie użyty jedynie w wyjątkowych okolicznościach, w szczególności gdy liczba towarów lub usług, dla których żąda się rejestracji znaku, jest bardzo ograniczona, lub jeśli rynek właściwy jest bardzo specyficzny.
67 Jednakże, nawet jeśli kolor jako taki nie posiada początkowo charakteru odróżniającego w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy, może taki charakter uzyskać w odniesieniu do określonych towarów lub usług w konsekwencji używania go zgodnie z art. 3 ust. 3. Znak może uzyskać charakter odróżniający w konsekwencji przyzwyczajenia się do niego docelowej grupy odbiorców. W takiej sytuacji właściwy organ miałby za zadanie dokonanie ogólnej oceny elementów, które mogą wskazywać na to, że znak towarowy umożliwia już identyfikację danego towaru jako pochodzącego od określonego przedsiębiorcy i w rezultacie odróżnienie tego towaru od innych towarów (ww. wyrok w sprawie Windsurfing Chiemsee, pkt 49).
68 Na pierwsze pytanie prejudycjalne należy zatem odpowiedzieć w sposób następujący: kolor jako taki, nieokreślony przestrzennie, może mieć, w odniesieniu do niektórych towarów lub usług, charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 dyrektywy, pod warunkiem w szczególności, iż może on być przedmiotem przedstawienia w formie graficznej, które jest jasne, precyzyjne, samo w sobie kompletne, łatwo dostępne, zrozumiałe, trwałe i obiektywne. Ostatni z warunków nie jest spełniony poprzez zwyczajne odtworzenie na papierze danego koloru, natomiast może zostać spełniony przez określenie tegoż koloru za pomocą kodu identyfikacji uznanego na poziomie międzynarodowym.
69 Na drugie pytanie prejudycjalne lit. a) należy odpowiedzieć w następujący sposób: kolor jako taki może zostać uznany za posiadający charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 dyrektywy 89/104, pod warunkiem że z punktu widzenia docelowej grupy odbiorców znak towarowy umożliwia identyfikację towaru lub usługi, o których rejestrację wniesiono, jako pochodzących od określonego przedsiębiorcy i w rezultacie odróżnienie tego towaru lub usługi od towarów lub usług innych przedsiębiorców.
W przedmiocie pytania drugiego lit. b)
70 Poprzez pytanie drugie sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy fakt wniesienia o rejestrację koloru jako takiego jako znaku towarowego dla dużej liczby towarów lub usług czy też dla określonego towaru lub usługi bądź dla określonej grupy towarów lub usług ma znaczenie dla ustalenia, czy kolor ten ma charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy.
71 W świetle rozważań zawartych w pkt 56, 66 i 67 niniejszego wyroku na drugie pytanie prejudycjalne lit. b) należy odpowiedzieć w sposób następujący: fakt wniesienia o rejestrację jako znaku koloru jako takiego w odniesieniu do dużej liczby towarów lub usług czy też w odniesieniu do określonego towaru lub usługi bądź określonej grupy towarów lub usług ma znaczenie, w powiązaniu z innymi okolicznościami konkretnego przypadku, zarówno dla określenia charakteru odróżniającego koloru, o którego rejestrację wniesiono, jak i dla określenia, czy jego rejestracja nie byłaby sprzeczna z interesem ogólnym, przejawiającym się w tym, by nie ograniczać w sposób nieuzasadniony dostępności kolorów dla innych przedsiębiorców, oferujących towary lub usługi tego samego rodzaju co towary lub usługi, dla których żąda się rejestracji znaku towarowego.
W przedmiocie pytania czwartego
72 W pytaniu czwartym sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy dla stwierdzenia, czy znak towarowy posiada charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 dyrektywy, organ właściwy w sprawach rejestracji znaków towarowych powinien przeprowadzić analizę abstrakcyjną czy też analizę konkretnego stanu faktycznego, uwzględniającą wszystkie okoliczności danego przypadku, w tym także dotychczasowe używanie znaku towarowego.
73 Po pierwsze, należy stwierdzić, że zgodnie z motywem dwunastym dyrektywy „wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty związane są konwencją paryską o ochronie własności przemysłowej” i że „niezbędne jest, aby przepisy niniejszej dyrektywy były w pełni zgodnie z przepisami konwencji paryskiej”.
74 Zgodnie z art. 6 quinquies C ust. 1 konwencji paryskiej „[p]rzy ocenie, czy znak może być chroniony, należy uwzględniać wszystkie okoliczności faktyczne, a zwłaszcza okres używania znaku”.
75 Po drugie, żądanie rejestracji oznaczenia jako znaku towarowego dotyczy w każdym przypadku towarów lub usług wymienionych we wniosku o rejestrację. Podobnie charakter odróżniający znaku towarowego podlega ocenie z jednej strony z punktu widzenia towarów lub usług, o których rejestrację wniesiono, a z drugiej strony, z punktu widzenia tego, jak znak jest postrzegany przez docelową grupę odbiorców.
76 Biorąc pod uwagę fakt, iż organ właściwy w sprawach rejestracji znaków towarowych powinien upewnić się co do tego, czy oznaczenie nie jest pozbawione charakteru odróżniającego w odniesieniu do towarów lub usług przedsiębiorcy, który domaga się zarejestrowania go jako znaku towarowego, analiza przeprowadzona przez ten organ nie powinna mieć charakteru abstrakcyjnego, lecz powinna dotyczyć konkretnego stanu faktycznego. Owa analiza powinna uwzględniać wszelkie istotne okoliczności konkretnego przypadku, w tym także dotychczasowe używanie oznaczenia, o którego rejestrację jako znaku towarowego wniesiono.
77 Na czwarte pytanie prejudycjalne należy zatem odpowiedzieć w sposób następujący: aby stwierdzić, czy znak towarowy posiada charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 dyrektywy, organ właściwy w sprawach rejestracji znaków towarowych powinien przeprowadzić analizę konkretnego stanu faktycznego, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności danego przypadku, w tym także dotychczasowe używanie znaku.
W przedmiocie kosztów
78 Koszty poniesione przez rządy niderlandzki i Zjednoczonego Królestwa oraz przez Komisję, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów
TRYBUNAŁ,
w odpowiedzi na pytania skierowane przez Hoge Raad der Nederlanden na mocy postanowienia z dnia 23 lutego 2001 r. orzeka, co następuje:
1) Kolor jako taki, nieokreślony przestrzennie, może mieć w odniesieniu do niektórych towarów i usług charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych, pod warunkiem że może on być przedmiotem przedstawienia w formie graficznej, które jest jasne, precyzyjne, samo w sobie kompletne, łatwo dostępne, zrozumiałe, trwałe i obiektywne. Ostatni z warunków nie jest spełniony przez zwyczajne odtworzenie na papierze danego koloru, natomiast może zostać spełniony przez określenie tego koloru przy pomocy kodu identyfikacji uznanego na poziomie międzynarodowym.
2) Dla dokonania oceny charakteru odróżniającego, który dany kolor może mieć jako znak towarowy, konieczne jest uwzględnienie interesu ogólnego, przejawiającego się w tym, by nie ograniczać w sposób nieuzasadniony dostępności kolorów dla innych przedsiębiorców, oferujących towary lub usługi tego samego rodzaju co te, o których rejestrację wniesiono.
3) Kolor jako taki może zostać uznany za mający charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 dyrektywy 89/104, pod warunkiem że z punktu widzenia docelowej grupy odbiorców znak towarowy umożliwia identyfikację towaru lub usługi, o których rejestrację wniesiono, jako pochodzących od określonego przedsiębiorcy i w rezultacie odróżnienie tego towaru lub usługi od towarów lub usług innych przedsiębiorców.
4) Fakt, iż wniesiono o rejestrację koloru jako takiego jako znaku towarowego dla dużej liczby towarów lub usług albo dla określonego towaru lub usługi, czy też określonej grupy towarów lub usług, ma znaczenie, w powiązaniu z innymi okolicznościami konkretnego przypadku, zarówno dla dokonania oceny charakteru odróżniającego koloru, o którego rejestrację wniesiono, jak i dla stwierdzenia, czy jego rejestracja nie byłaby sprzeczna z interesem ogólnym przejawiającym się w tym, by nie ograniczać w sposób nieuzasadniony dostępności kolorów dla innych przedsiębiorców oferujących towary lub usługi tego samego rodzaju co te, o których rejestrację wniesiono.
5) Aby stwierdzić, czy znak towarowy posiada charakter odróżniający w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) i art. 3 ust. 3 dyrektywy 89/104, organ właściwy w sprawach rejestracji znaków towarowych powinien przeprowadzić analizę konkretnego stanu faktycznego, uwzględniającą wszystkie okoliczności danego przypadku, w tym także dotychczasowe używanie znaku towarowego.
Puissochet | Wathelet | Timmermans |
Macken | von Bahr | Cunha Rodrigues |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 6 maja 2003 r.
R. Grass | | G.C. Rodríguez Iglesias |