KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
JÄÄSKINEN
ippreżentati fit-12 ta’ Lulju 2012 (1)
Kawża C‑202/11
Anton Las
vs
PSA Antwerp NV
[talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Arbeidsrechtbank te Antwerpen (il-Belġju)]
“Interpretazzjoni tal-Artikolu 45 TFUE – Moviment liberu tal-ħaddiema – Restrizzjonijiet – Użu ta’ lingwi – Leġiżlazzjoni li tistabbilixxi obbligu fuq impriża fir-reġjun ta’ lingwa Olandiża tar-Renju tal-Belġju li tirrediġi bl-Olandiż, taħt piena ta’ nullità, id-dokumenti kollha dwar ir-relazzjonijiet ta’ xogħol – Kuntratt ta’ xogħol ta’ natura internazzjonali – Artikolu 4 TUE – Diversità lingwistika – Identità nazzjonali – Nuqqas ta’ proporzjonalità tal-miżuri inkwistjoni”
I – Introduzzjoni
1. F’din il-kawża, l-arbeidsrechtbank te Antwerpen (tribunal industrijali ta’ Anvers, il-Belġju) jitlob lill-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi fuq il-kwistjoni dwar jekk id-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 45 TFUE (2) jipprekludux leġiżlazzjoni bħal ma huwa d-digriet tal-Komunità Fjamminga tar-Renju tal-Belġju, adottat fid-19 ta’ Lulju 1973, li jirregola l-użu tal-lingwi fir-relazzjonijiet soċjali bejn min jimpjega u l-ħaddiema kif ukoll fl-atti u d-dokumenti ta’ impriżi mitluba mil-liġi u mir-regolamenti (3) (iktar ’il quddiem, id-“digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi”).
2. Bis-saħħa ta’ din il-liġi, meta min jimpjega għandu s-sede tal-operat tiegħu fir-reġjun ta’ lingwa Olandiża (4), l-użu ta’ din il-lingwa huwa obbligatorju fir-“relazzjonijiet soċjali” kollha fis-sens wiesa’, għaliex dak il-kunċett jidher li jinkludi, barra l-kuntratti ta’ xogħol, il-kuntratti kollha individwali u kollettivi, kemm verbali kif ukoll bil-miktub, li jiġu stabbiliti bejn min jimpjega u l-ħaddiema u li għandhom relazzjoni diretta jew indiretta mal-impjieg.
3. Rekwiżiti simili mutatis mutandis jinsabu fir-regoli ta’ dritt industrijali tal-entitajiet l-oħra tal-Belġju u ta’ ċerti Stati Membri tal-Unjoni, iżda dawn jagħtu lok għal regoli ddettaljati għal implementazzjoni differenti.
4. It-talba għal deċiżjoni preliminari saret lill-Qorti tal-Ġustizzja fil-kuntest ta’ kawża, dwar il-pagament ta’ diversi ammonti wara t-tkeċċija tiegħu, bejn A. Las, ċittadin Olandiż residenti fil-Pajjiżi l-Baxxi iżda li kien jaħdem prinċiparjament fil-Belġju, u min kien jimpjegah, PSA Antwerp NV (iktar ’il quddiem, “PSA Antwerp”), kumpannija stabbilita fi Flanders iżda li tifforma parti minn grupp internazzjonali.
5. Essenzjalment, il-qorti tar-rinviju titlob li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi jekk il-prinċipju ta’ moviment liberu tal-ħaddiema jipprekludix, għar-raġuni li jinħoloq ostakolu mhux iġġustifikat u/jew sproporzjonat għal dik il-libertà, li leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru timponi, taħt kundizzjonijiet ekwivalenti għal dawk previsti mid-digriet inkwistjoni, l-użu ta’ lingwa stabbilita għar-redazzjoni ta’ dokumenti bil-miktub ta’ xogħol, u dan meta r-relazzjonijiet ta’ xogħol inkwistjoni jinkitbu f’kuntest transkonfinali.
6. Il-Qorti tal-Ġustizzja kienet diġà qiegħdet il-binarji essenzjali sabiex tirrispondi għal din id-domanda, meta ddeċidiet fis-sentenza Groener (5).li “[i]d-dispożizzjonijiet tat-Trattat KEE ma jipprekludux l-adozzjoni ta’ politika intiża għad-difiża u għall-promozzjoni tal-lingwa ta’ Stat Membru li hija kemm il-lingwa nazzjonali kif ukoll l-ewwel lingwa uffiċjali. Madankollu, l-implementazzjoni ta’ dik il-politika ma għandhiex twassal għal ksur ta’ libertà fundamentali bħal ma hija dik tal-moviment liberu tal-ħaddiema. Għalhekk, ir-rekwiżiti li jirriżultaw mill-miżuri maħsuba sabiex jimplementaw tali politika ma għandhomx f’kull każ ikunu sproporzjonati meta mqabbla mal-għan imfittex u r-regoli ddettaljati għall-applikazzjoni tagħhom ma għandhomx iwasslu għal diskriminazzjoni għad-detriment taċ-ċittadini ta’ Stati Membri oħra”.
II – Il-kuntest ġuridiku
7. Id-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi (6), li huwa s-suġġett tat-talba għal deċiżjoni preliminari, kien ġie adottat abbażi tat-tielet subparagrafu tal-Artikolu 129(1) tal-Kostituzzjoni tal-Belġju li jipprovdi li “[i]l-Parlamenti tal-Komunità Franċiża u tal-Komunità Fjamminga, kull wieħed minnhom għal dak li jikkonċernah, jirregolaw b’digriet, b’esklużjoni tal-leġiżlatur federali, l-użu tal-lingwi għar-[...] relazzjonijiet soċjali bejn min jimpjega u l-persunal tagħhom, kif ukoll l-atti u d-dokumenti tal-impriżi mitluba mil-liġi u mir-regolamenti”.
8. L-ewwel paragrafu tal-Artikolu 1 tad-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi jiddefinixxi l-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu f’dawn it-termini:
“Dan id-digriet huwa applikabbli għall-persuni fiżiċi u morali li għandhom sede tal-operat fir-reġjun ta’ lingwa Olandiża (7). Huwa jirregola l-użu tal-lingwi fil-qasam ta’ relazzjonijiet soċjali bejn min jimpjega u l-ħaddiema, kif ukoll fil-qasam ta’ atti u ta’ dokumenti ta’ impriża mitluba mil-liġi. […]”
9. L-Artikolu 2 ta’ dan id-digriet jipprovdi li “[i]l-lingwa li għandha tintuża fir-relazzjonijiet soċjali bejn min jimpjega u l-ħaddiema, kif ukoll għall-atti u għad-dokumenti tal-impriżi mitluba mil-liġi, hija l-Olandiż”.
10. L-Artikolu 5 tal-imsemmi digriet jipprovdi kif ġej:
“Min jimpjega għandu jistabbilixxi fil-lingwa Olandiża l-atti u d-dokumenti kollha, mitluba mil-liġi, u d-dokumenti kollha indirizzati lill-persunal tiegħu.
Madankollu, jekk il-kompożizzjoni tal-persunal tiġġustifika dan u fuq talba unanima tad-delegati tal-ħaddiema fil-kunsill tal-impriża jew, fin-nuqqas ta’ kunsill tal-impriża, fuq it-talba unanima tad-delegazzjoni unjonistika jew, fin-nuqqas tat-tnejn li huma, fuq talba ta’ delegat ta’ trade union rappreżentattiva, min jimpjega għandu jżid mal-avviżi, komunikazzjonijiet, atti, ċertifikati u formularji indirizzati lill-persunal, traduzzjoni f’waħda jew f’diversi lingwi.
[…]”
11. L-ewwel, it-tieni u l-ħames paragrafu tal-Artikolu 10 tal-istess digriet jipprovdi, bħala sanzjonijiet ta’ natura ċivili:
“Id-dokumenti jew l-atti li jmorru kontra d-dispożizzjonijiet ta’ dan id-digriet huma nulli. In-nullità għandha tiġi kkonstatata ex officio mill-qorti.
L-awditur tax-xogħol kompetenti, l-uffiċjal tal-Kummissjoni Permanenti ta’ Kontroll Lingwistiku u kull persuna jew assoċjazzjoni li tista’ tiġġustifika interess dirett jew indirett tista’ titlob deċiżjoni ta’ nullità quddiem it-tribunal industrijali tal-post fejn min jimpjega huwa stabbilit.
[…]
Id-deċiżjoni ta’ nullità ma tistax tikkawża dannu lill-ħaddiem u tħalli eżistenti d-drittijiet ta’ terzi. Min jimpjega għandu jwieġeb għad-danni kkawżati mid-dokumenti jew atti nulli tiegħu lill-ħaddiem jew lit-terzi.
[…]”
III – Il-kawża prinċipali, id-domanda preliminari u l-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
12. Abbażi ta’ “Letter of Employment” bid-data tal-10 ta’ Lulju 2004 u miktuba bl-Ingliż (iktar ’il quddiem, il-“kuntratt ta’ xogħol”), A. Las, ċittadin Olandiż residenti fil-Pajjiżi l-Baxxi, kien ġie ngaġġat bħala “Chief Financial Officer”, għal żmien indeterminat, minn PSA Antwerp (8), kumpannija rreġistrata f’Anvers (il-Belġju) iżda li tifforma parti minn grupp multinazzjonali li jopera terminals fil-portijiet li għandu s-sede tiegħu f’Singapore. Il-kuntratt ta’ xogħol kien jipprovdi li A. Las kellu jeżerċita prinċipalment l-attivitajiet professjonali tiegħu fil-Belġju, minkejja li ċerti servizzi kellhom jiġu pprovduti mill-Pajjiżi l-Baxxi.
13. B’ittra tas-7 ta’ Settembru 2009 miktuba bl-Ingliż, A. Las kien tkeċċa b’effett immedjat. B’applikazzjoni tal-Artikolu 8 tal-kuntratt ta’ xogħol, PSA Antwerp ħallset lil A. Las kumpens għat-tkeċċija ugwali għal tliet xhur paga kif ukoll kumpens addizzjonali ugwali għal sitt xhur paga.
14. B’ittra tas-26 ta’ Ottubru 2009, l-avukat ta’ A. Las argumenta ma’ PSA Antwerp li l-kuntratt ta’ xogħol, b’mod partikolari l-Artikolu 8 tiegħu, ma kienx miktub bil-lingwa Olandiża u li din il-klawżola kienet għalhekk tikser il-liġi applikabbli. Huwa talab il-ħlas ta’ kumpens għat-tkeċċija ugwali għal 20 xahar paga, l-arretrati ta’ bonus ta’ vaganzi, il-primjum tal-2008 u l-bonus ta’ vaganzi relatati kif ukoll kumpens għall-bilanċ ta’ ġranet ta’ leave mhux użati.
15. Il-qorti tar-rinviju tindika li għalkemm il-kuntratt ta’ xogħol inkwistjoni fih klawżola li tagħti l-ġurisdizzjoni lill-qrati Olandiżi kif ukoll klawżola li tipprovdi għall-applikazzjoni tad-dritt Olandiż, il-partijiet fil-kawża prinċipali rrikonoxxew li t-tribunal industrijali tal-Belġju kien kompetenti u li d-dritt tal-Belġju kien applikabbli, bis-saħħa tal-Artikolu 6(1) u (2) tal-Konvenzjoni ta’ Ruma tad-19 ta’ Ġunju 1980 dwar il-Liġi Applikabbli għal Obbligazzjonijiet Kuntrattwali (9). Min-naħa l-oħra, il-partijiet ma jaqblux dwar il-lingwa li kellha tintuża fir-redazzjoni tal-kuntratt ta’ xogħol u l-konsegwenzi li jirriżultaw minnha.
16. Fit-23 ta’ Diċembru 2009, A. Las adixxa lill-Arbeidsrechtbank te Antwerpen sabiex jitlob li PSA Antwerp tiġi kkundannata tħallsu ammonti konsiderevolment ogħla minn dawk li kien irċieva. Insostenn tat-talbiet tiegħu, huwa sostna b’mod partikolari li l-Artikolu 8 tal-kuntratt ta’ xogħol tiegħu miktub bl-Ingliż kien ivvizzjat b’nullità assoluta minħabba ksur tad-dispożizzjonijiet tad-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi li jipprovdi għall-użu tal-Olandiż fl-impriżi li għandhom is-sede tal-operat stabbilita fil-reġjun tal-lingwa Olandiża tar-Renju tal-Belġju.
17. PSA Antwerp opponiet il-fatt li d-digriet imsemmi ma kellux jiġi applikat f’sitwazzjonijiet fejn persuna teżerċita d-dritt tagħha ta’ moviment liberu tal-ħaddiema, peress li dan it-test jikkostitwixxi ostakolu għal din il-libertà fundamentali li ma jistax jiġi ġġustifikat b’raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali fis-sens tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. PSA Antwerp żiedet li l-kuntratt ta’ xogħol kellu jiġi rrispettat peress li d-dokument inkwistjoni kien konformi mal-volontà tal-partijiet espressa f’lingwa li tinftiehem minn kull waħda minnhom, jiġifieri l-Ingliż, peress li d-direttur tal-imsemmija kumpannija li kien iffirmah huwa ċittadin Singaporjan li ma jifhimx bl-Olandiż.
18. Wara t-talba għal rinviju preliminari mressqa minn PSA Antwerp u billi esprima dubji dwar il-fatt li raġuni ta’ interess ġenerali tirrikjedi li jintalab li l-kuntratt ta’ xogħol jinkiteb bl-Olandiż f’sitwazzjoni transkonfinali bħal dik inkwistjoni li fiha l-partijiet – f’dan il-każ impjegat li jitkellem bl-Olandiż u min jimpjega li ma jitkellimx bl-Olandiż – kienu għażlu manifestament, minħabba l-importanza tal-kariga li kellha tiġi okkupata, li jirrediġu kuntratt ta’ xogħol f’lingwa li tinftiehem miż-żewġ partijiet, l-Arbeidsrechtbank te Antwerpen iddeċieda li jissospendi l-proċeduri u li jagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domanda preliminari li ġejja, b’digriet għal rinviju rreġistrat fid-29 ta’ April 2011:
“Id-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi tad-19 ta’ Lulju 1973 jikser l-Artikolu [45 TFUE] dwar il-moviment liberu tal-ħaddiema fl-Unjoni Ewropea, sa fejn jimponi fuq kull impriża li għandha s-sede tagħha stabbilita fir-reġjun ta’ lingwa [Olandiża], taħt piena ta’ nullità, li d-dokumenti kollha relatati mar-relazzjoni ta’ xogħol meta timpjega ħaddiem għal xogħol ta’ natura internazzjonali jinkitbu bl-Olandiż?”
19. A. Las, PSA Antwerp, il-Gvern tal-Belġju u l-Gvern tal-Greċja, il-Kummissjoni Ewropea, kif ukoll l-Awtorità ta’ sorveljanza EFTA (10) ressqu osservazzjonijiet bil-miktub quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja.
20. Waqt is-seduta tas-17 ta’ April 2012, il-partijiet kollha ġew irrappreżentati.
IV – Analiżi
A – Osservazzjonijiet preliminari
21. Il-partijiet li ppreżentaw osservazzjonijiet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja ma jaqblux dwar ir-risposta li għandha tingħata għad-domanda preliminari msemmija hawn fuq. PSA Antwerp u l-Awtorità ta’ sorveljanza EFTA jqisu li l-prinċipju ta’ moviment liberu tal-ħaddiema jipprekludi leġiżlazzjoni bħal dik inkwistjoni, filwaqt li l-intervenjenti l-oħra, jiġifieri A. Las sussidjarjament, il-Gvern tal-Belġju u l-Gvern tal-Greċja, kif ukoll il-Kummissjoni, jikkunsidraw l-oppost.
22. Rigward l-applikabbiltà tad-dritt tal-Unjoni fil-kuntest ta’ din il-kawża, ninnota li n-natura transkonfinali tar-relazzjoni ta’ xogħol inkwistjoni fil-kawża prinċipali ġejja minn diversi fatturi. Fil-fatt, l-impjegat ikkonċernat huwa ċittadin Olandiż li jirrisjedi fil-Pajjiżi l-Baxxi, iżda li huwa msejjaħ, skont kuntratt ta’ xogħol miktub bil-lingwa Ingliża, sabiex iwettaq xogħlu kemm fil-Belġju kif ukoll fil-Pajjiżi l-Baxxi għal impriża li tifforma parti minn grupp multinazzjonali u li s-sede tal-operat tagħha jinsab fil-Belġju, iktar speċifikament fir-reġjun ta’ lingwa Olandiża.
23. Billi A. Las għalhekk eżerċita l-libertà taċ-ċittadini tal-Unjoni li jiċċirkula minn Stat Membru għal ieħor bħala impjegat, is-sitwazzjoni tiegħu ma hijiex “purament interna”, fis-sens tal-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja (11), u għalhekk taqa’ effettivament taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni li tiegħu l-interpretazzjoni hija mitluba mill-qorti tar-rinviju.
24. Barra minn hekk, il-fatt li l-moviment liberu tal-ħaddiema huwa hawnhekk invokat mhux minnu nnifsu iżda minn min kien jimpjegah qabel ma jirrendix id-dritt tal-Unjoni inapplikabbli, fid-dawl tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Fil-fatt, kif din il-qorti diġà enfasizzat, sabiex ikun effettiv u utli, id-dritt tal-ħaddiema li jiġu ingaġġati u li jeżerċitaw attività mingħajr diskriminazzjoni għandu bħala konsegwenza neċessarja d-dritt ta’ min jimpjega li jingaġġahom filwaqt li josserva r-regoli dwar il-libertà ta’ moviment tal-ħaddiema. Inkella, l-Istati Membri jkunu jistgħu jevitaw faċilment dawn ir-regoli billi jimponu fuq min jimpjega kundizzjonijiet fuq l-ingaġġ li jwasslu għal restrizzjoni għall-eżerċizzju ta’ din il-libertà li impjegat jista’ jinvoka (12).
B – Fuq l-eżistenza ta’ ostakolu għall-moviment liberu tal-ħaddiema
25. Skont ġurisprudenza stabbilita sew (13), id-dispożizzjonijiet kollha tat-Trattat dwar il-moviment liberu tal-persuni jipprekludu miżuri nazzjonali li jistgħu jfixklu jew jirrendu inqas attraenti l-użu, miċ-ċittadini tal-Unjoni, tal-libertajiet fundamentali ggarantiti mit-Trattat. B’mod partikolari, għandhom ikunu pprojbiti l-miżuri li jirrendu iktar diffiċli l-eżerċizzju ta’ attività ekonomika fit-territorju ta’ Stat Membru ieħor.
26. Ninnota li ma hemmx standard ta’ armonizzazzjoni fid-dritt derivat tal-Unjoni li huwa applikabbli għall-użu tal-lingwi rigward ir-redazzjoni tad-dokumenti ta’ xogħol (14). B’mod partikolari, kif tenfasizza l-Kummissjoni, id-Direttiva tal-Kunsill 91/533/KEE, tal-14 ta’ Ottubru 1991, dwar l-obbligu ta’ min jimpjega li jinforma lill-ħaddiem bil-kundizzjonijiet applikabbli għall-kuntratt jew għar-relazzjoni ta’ xogħol, ma fihx dispożizzjonijiet dwar il-lingwa li għandha tintuża għal dan l-għan (15).
27. F’dan ir-rigward, din il-kawża għandha tiġi distinta minn kawżi oħra fejn kien hemm lok li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddikjara ruħha fuq ostakoli li jirriżultaw mill-eżiġenzi lingwistiċi fil-qasam ta’ moviment liberu tal-persuni (16). Bl-istess mod, il-ġurisprudenza preċedenti dwar restrizzjonijiet ta’ dik in-natura li wasslu għal ksur ta’ libertajiet fundamentali oħra ggarantiti mit-Trattat ma jipprovdux indikazzjonijiet li jippermettu li wieħed jirrispondi faċilment għad-domanda preliminari li saret f’din il-kawża (17).
28. Nenfasizza li f’din il-kawża, il-qorti tar-rinviju ddefinixxiet speċifikament is-suġġett tad-domanda tagħha. Fil-fatt, id-domanda preliminari tirrigwarda r-redazzjoni ta’ dokumenti ta’ xogħol, u għalhekk unikament ir-relazzjonijiet ta’ xogħol bil-miktub, anki jekk il-leġiżlazzjoni inkwistjoni tidher li tirregola wkoll ir-relazzjonijiet ta’ xogħol verbali. Barra minn hekk, id-domanda li saret tinsab fil-kuntest partikolari ta’ “xogħol ta’ natura internazzjonali”, skont il-kliem tagħha.
29. Skont l-informazzjoni li għandi, il-biċċa l-kbira tal-liġijiet tal-Istati Membri ma jimponux obbligi dwar il-lingwa li għandha tintuża fil-kuntest tar-relazzjonijiet ta’ xogħol. Sa fejn naf jien, fi 17 mill-25 Stat Membru (18), ma hemmx rekwiżiti lingwistiċi ekwivalenti għal dawk li jinsabu fid-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi, iżda tali obbligu jinsab fir-regoli fis-seħħ fi ħdan 8 Stati Membri (19).
30. Billi jimponi l-użu tal-Olandiż fl-atti u fid-dokumenti kollha dwar ir-relazzjoni ta’ xogħol, għaċ-ċittadini Belġjani kif ukoll għaċ-ċittadini barranin impjegati minn impriżi stabbiliti fir-reġjun tal-lingwa Olandiża, id-digriet inkwistjoni jista’, fil-fehma tiegħi, ikollu effett dissważiv għall-ħaddiema u għal min jimpjega li ma jitkellmux bl-Olandiż, jiġifieri ġeneralment dawk kollha li ġejjin minn Stati Membri oħra li ma humiex ir-Renju tal-Belġju u dak tal-Pajjiżi l-Baxxi.
31. Inqis li ostakolu lingwistiku jeżisti għal dawn tal-aħħar mhux biss fir-rigward tal-kundizzjonijiet ta’ dħul f’attività professjonali, iżda wkoll fir-rigward tal-kundizzjonijiet ta’ eżerċizzju ta’ din l-attività.
32. Għalhekk, huwa konċepibbli li ħaddiem li ma jafx l-Olandiż ma jkunx lest jiffirma kuntratt miktub b’din il-lingwa, għax jibża’ li ma jifhimx tajjeb dak li jkun qed jidħol għalih. Loġikament, tista’ tingħata preferenza minn min jirrekluta li jaqa’ taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tal-imsemmi digriet lil kandidat minħabba l-fatt li huwa jitkellem bl-Olandiż, u mhux skont kriterji oħra għall-ingaġġ li min jirrekluta seta’ ried jipprivileġġja kieku ma kinitx teżisti tali leġiżlazzjoni.
33. Din il-konstatazzjoni tibqa’ valida minkejja l-fatt li fil-kuntest tal-kawża prinċipali, A. Las ma kienx ikun, fil-prattika, żvantaġġjat kieku l-imsemmi digriet ikun ġie osservat għaliex huwa jifhem bl-Olandiż, kif huwa jsostni sabiex jitlob l-applikazzjoni ta’ din il-leġiżlazzjoni għall-benefiċċju tiegħu.
34. B’effett mera tal-ostakolu b’hekk imġarrab mill-ħaddiema, min jimpjega li joriġina minn Stati Membri oħra li jkun stabbilit fir-reġjun tal-lingwa Olandiża tar-Renju tal-Belġju ma jistax joffri kundizzjonijiet ta’ impjieg ħielsa mir-restrizzjonijiet lingwistiċi imposti bid-digriet inkwistjoni. Fil-prattika, huwa jiġi mħajjar jirrekluta impjegati li jifhmu bl-Olandiż, li jsibuha iktar faċli sabiex jikkomunikaw f’din il-lingwa. Barra minn hekk, bil-kontra tal-impriżi li joriġinaw minn dan ir-reġjun, min jimpjega li għandu portata internazzjonali u li jistabbilixxi s-sede tal-operat tiegħu hemmhekk ikollu jħabbat wiċċu ma’ kumplikazzjonijiet amministrattivi u spejjeż addizzjonali għat-tħaddim. Fil-fatt, il-lingwa ta’ xogħol, ta’ amministrazzjoni u ta’ ġestjoni ta’ tali persuni li jimpjegaw hija sikwit lingwa oħra minbarra l-Olandiż. Huma jkunu għalhekk imġiegħla jissostitwixxu l-formularji normali tagħhom ta’ kuntratti ta’ xogħol u tal-atti jew dokumenti l-oħra kollha ta’ xogħol li jirrigwardaw il-ġestjoni tal-persunal, u jitolbu l-għajuna ta’ ġuristi tal-lingwa Olandiża għal dan l-għan.
35. Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ammettiet fis-sentenza Il-Kummissjoni vs Il-Ġermanja, iċċitata iktar ’il fuq, li l-obbligu impost minn Stat Membru fuq min jimpjega barrani li jimpjega ħaddiema fit-territorju nazzjonali li jittraduċi fil-lingwa ta’ dan l-Istat ċerti dokumenti ta’ xogħol seta’ jikkostitwixxi restrizzjoni għal-libertà ta’ provvista tas-servizzi, għaliex dan kien jinvolvi spejjeż kif ukoll piżijiet amministrattivi u finanzjarji addizzjonali għall-impriżi stabbiliti fi Stat Membru ieħor (20).
36. Inżid li tali persuni li jimpjegaw jistgħu jiltaqgħu ma’ inċertezza legali kunsiderevoli jekk, bħal bis-saħħa tal-leġiżlazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali, il-ksur tar-rekwiżit lingwistiku jiġi ssanzjonat b’nullità li tibdel il-bilanċ tar-relazzjonijiet kuntrattwali.
37. Is-severità tas-sanzjonijiet inkorsi f’każ ta’ nuqqas ta’ osservanza tar-regoli imposti bid-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi (21), punt li ser nerġa’ niddiskuti iktar ’il quddiem, tista’ tikkostitwixxi fattur ieħor ta’ natura tali li tostakola l-eżerċizzju sħiħ tal-libertà ta’ moviment tal-ħaddiema. F’dan ir-rigward, hija ġurisprudenza stabbilita li jistgħu jeżistu sanzjonijiet li huma ta’ severità tali li joħolqu ostakolu għal-libertajiet fundamentali ggarantiti mid-dritt primarju, u l-livell ta’ din is-severità għandu jiġi evalwat mill-qorti nazzjonali adita (22).
38. Billi l-impjegati u min jimpjega li ma jitkellmux bl-Olandiż jistgħu għalhekk ikunu skoraġġuti milli jeżerċitaw l-imsemmija libertajiet minħabba r-restrizzjonijiet lingwistiċi li jirriżultaw minn leġiżlazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali jeżisti, fil-fehma tiegħi, ostakolu għall-moviment liberu tal-ħaddiema f’dan il-kuntest, ostakolu li la huwa inċert, u lanqas indirett, bil-kontra ta’ dak li jsostni A. Las. Il-mistoqsija li tqum imbagħad hija dik jekk ostakolu bħal dan jistax madankollu jkun iġġustifikat, f’kundizzjonijiet konformi mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja.
39. Inċidentalment nixtieq nosserva, anki jekk din hija problema legali oħra, li milli jidher ma teżistix diskriminazzjoni diretta f’din il-kawża, għaliex il-leġiżlazzjoni inkwistjoni hija applikabbli għal min jimpjega u għall-impjegati mingħajr distinzjoni rigward in-nazzjonalità tagħhom. Min-naħa l-oħra, jidhirli li teżisti diskriminazzjoni indiretta għaliex, bl-iskuża ta’ kriterji li jidhru newtri, il-barriera lingwistika marbuta mal-użu obbligatorju tal-Olandiż tirrendi iktar diffiċli kemm l-aċċess għall-impjieg kif ukoll il-kundizzjonijiet ta’ eżerċizzju tal-impjieg fir-reġjun tal-lingwa Olandiża tar-Renju tal-Belġju għaċ-ċittadini ta’ Stati Membri oħra, ħlief dawk li ġejjin mill-Pajjiżi l-Baxxi. Madankollu, diskriminazzjoni indiretta bħal din hija inerenti għar-rekwiżiti kollha marbutin mal-għarfien jew mal-użu ta’ lingwa u tista’ tiġi ġġustifikata bl-istess raġunijiet bħal dawk invokati fir-rigward ta’ ostakolu lingwistiku. Għaldaqstant, ma iniex sejjer niddedika argumenti separati għal din il-kwistjoni.
C – Fuq l-eventwali ġustifikazzjonijiet għall-ostakolu kkonstatat
40. Skont ġurisprudenza stabbilita jirrriżulta li l-miżuri nazzjonali li jistgħu jfixklu l-eżerċizzju effettiv tal-libertajiet fundamentali ggarantiti mit-Trattat jistgħu madankollu jkunu ammessi sakemm ikollhom għan ta’ interess pubbliku, li jkunu adegwati sabiex jiggarantixxu li jintlaħaq l-għan tagħhom, u li ma jeċċedux dak li huwa neċessarju sabiex dan jintlaħaq (23).
41. F’dan il-każ, il-mistoqsija li tqum hija dik jekk l-ostakolu għall-moviment liberu tal-ħaddiema ggarantit mill-Artikolu 45 TFUE huwiex debitament iġġustifikat b’għanijiet leġittimi, kif ukoll bl-użu ta’ mezzi li huma kemm adegwati kif ukoll proporzjonati sabiex jintlaħqu l-imsemmija għanijiet. Fil-fehma tiegħi, dan ma huwiex il-każ, għar-raġunijiet li ġejjin, diġà li filwaqt li naċċetta l-leġittimità minnhom infushom tat-tliet raġunijiet invokati sabiex jiddefendu l-leġiżlazzjoni inkwistjoni, niċħad min-naħa l-oħra kemm in-natura neċessarja kif ukoll in-natura proporzjonata tal-metodi użati għal dan il-fini (24).
1. Fuq in-natura inadegwata tal-miżuri inkwistjoni fid-dawl tal-għanijiet ta’ interess ġenerali invokati
42. Id-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi ma jsemmix ir-raġunijiet preċiżi li għalihom il-leġiżlatur tar-reġjun lingwistiku kkonċernat stabbilixxa l-użu esklużiv tal-lingwa Olandiża għar-relazzjonijiet kollha ta’ xogħol, fil-kundizzjonijiet previsti minn dik il-leġiżlazzjoni. L-uniku fattur ċert huwa li dan id-digriet għandu bħala bażi ġuridika l-Artikolu 129(1)(3) tal-Kostituzzjoni tal-Belġju li tagħti ġurisdizzjoni esklużiva lill-Parlament tal-Komunità Fjamminga sabiex jistabbilixxi, fil-kuntest tat-territorju li jikkonċernah, il-kundizzjonijiet għall-użu tal-lingwi fir-relazzjonijiet soċjali bejn min jimpjega u l-persunal tiegħu, kif ukoll l-atti u d-dokumenti tal-impriżi imposti mil-liġi u r-regolamenti, filwaqt li jiġi ppreċiżat li l-istess ġurisdizzjoni hija mogħtija b’mod parallel lill-Parlament tal-Komunità Franċiża.
43. Madankollu, skont l-indikazzjonijiet mogħtija lill-Qorti tal-Ġustizzja mill-Gvern tal-Belġju, jistgħu jitressqu tliet raġunijiet għal ġustifikazzjoni: waħda tirrigwarda l-protezzjoni tal-ħaddiema, l-oħra tirrigwarda l-eżerċizzju ta’ kontroll effettiv mill-awtoritajiet amministrattivi u ġudizzjarji, u l-aħħar waħda tirrigwarda d-difiża u l-inċentivazzjoni tal-użu tal-lingwa uffiċjali ta’ entità reġjonali. Għandu jiġi eżaminat jekk l-ostakolu osservat jistax jiġi ġġustifikat b’waħda minn dawn ir-raġunijiet, bħala raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali, skont il-ġurisprudenza msemmija hawn fuq.
a) Rigward ir-raġuni bbażata fuq il-protezzjoni tal-ħaddiema
44. Insostenn tad-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi, il-Gvern tal-Belġju jinvoka tħassib ta’ ordni soċjali, billi jfakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet ripetutament li l-protezzjoni tal-ħaddiema hija waħda mill-għanijiet ta’ interess ġenerali li jistgħu jservu ta’ bażi għal restrizzjoni tal-libertajiet fundamentali (25).
45. Madankollu, l-użu obbligatorju u esklużiv tal-lingwa Olandiża jista’ fil-verità jipproteġi biss lill-ħaddiema li jafu biżżejjed din il-lingwa sabiex jifhmu s-sinjifikat tal-informazzjoni li min jimpjega jinnotifikalhom bl-Olandiż verbalment jew bil-miktub. Min-naħa l-oħra, il-ħaddiema li ma humiex tal-lingwa Olandiża huma żvantaġġjati meta mqabbla ma’ oħrajn, mhux biss meta huma jfittxu li jaċċedu għal impjieg, li l-eżerċizzju tiegħu għandu jagħti lok għal skambji bl-Olandiż skont id-digriet inkwistjoni, iżda wkoll matul il-perijodu kollu ta’ dak l-impjieg, fil-każ li huma jirnexxilhom jaqbżu l-barriera għall-ingaġġ. Għal dawn tal-aħħar, tista’, mill-imsemmija leġiżlazzjoni, tirriżulta inċertezza dwar il-kontenut preċiż tad-drittijiet u tal-obbligi li jirriżultaw mill-kuntratt ta’ xogħol tagħhom u dwar il-kundizzjonijiet eżatti tal-attività professjonali, inċertezza kemm ġuridika kif ukoll prattika li għaliha huma jistgħu jirrimedjaw biss permezz tal-għajnuna ta’ terzi.
46. Il-protezzjoni effettiva tal-kategoriji kollha ta’ ħaddiema pjuttost teżiġi li l-kuntratt ta’ xogħol ikun aċċessibbli f’lingwa li l-impjegat jifhem faċilment, b’mod li l-kunsens tiegħu jkun ċar għal kollox, u mhux ivvizzjat. Infakkar li d-Direttiva 91/533 tipprovdi li min jimpjega huwa obbligat li jgħarraf, bil-miktub, lill-impjegat li għalih tapplika dik id-direttiva, il-fatturi essenzjali tal-kuntratt jew tar-relazzjoni ta’ xogħol li jinsabu elenkati fl-Artikolu 2 tal-imsemmija direttiva. Jidhirli li huwa neċessarju li, sabiex din ikollha effett utli, dik l-informazzjoni, rigward minimu ta’ data li l-impjegat ma jistax ma jkunx jaf biha, għandha tintbagħat lilu f’lingwa li huwa jaf biżżejjed sabiex jifhem il-kwistjonijiet tar-relazzjoni ta’ xogħol. Madankollu, id-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi jipprovdi għal mezzi li ma humiex adegwati sabiex jintlaħaq dan l-għan, għaliex huwa ma jipprovdix li għandu jiġi vverifikat li l-partijiet fil-kuntratt jafu biżżejjed bl-Olandiż sabiex ikunu jifhmu dak li qegħdin jiffirmaw.
47. Il-Kummissjoni taqbel mal-Gvern tal-Belġju billi targumenta li l-Qorti tal-Ġustizzja kienet ammettiet l-interess partikolari tal-lingwa nazzjonali tal-post fejn il-ħaddiema jwettqu l-attività tagħhom, fis-sentenza Everson u Barrass (26). Huwa minnu li meta impjegat jintalab jaħdem f’diversi Stati Membri, il-locus laboris jikkorrispondi, fil-biċċa l-kbira tal-każijiet, għall-ambjent soċjali u lingwistiku li miegħu huwa familjari (27). Madankollu, din ir-regola ġenerali għandha wkoll xi eċċezzjonijiet fil-prattika. Fil-fehma tiegħi, is-sentenza inkwistjoni ma tfissirx li huwa neċessarju fl-interess tal-ħaddiema li wieħed jeżiġi l-użu sistematiku ta’ lingwa stabbilita, dik tal-post tal-attività prinċipali tagħhom jew saħansitra oħra, fil-kuntratt ta’ xogħol. Fil-fatt, il-lingwa li tinftiehem, jiġifieri lingwa komuni għall-ħaddiem u għal min jimpjegah li tiggarantixxi komunikazzjoni effettiva u bbilanċjata bejniethom, ma hijiex neċessarjament il-lingwa uffiċjali tal-post fejn tiġi eżerċitata l-attività professjonali, sew nazzjonali jew reġjonali.
48. Għalhekk, la huwa adegwat, u lanqas neċessarju sabiex jintlaħaq l-għan leġittimu mixtieq, li jiġi impost l-użu esklużiv tal-Olandiż sabiex jiġi żgurat li l-impjegat ta’ impriża li jkollha s-sede tagħha fir-reġjun ikkonċernat ikollu aċċess effettiv għall-informazzjoni li jkollu bżonn kemm qabel kif ukoll waqt l-impjieg kuntrattwali tiegħu. Alternattiva, fis-sens li l-partijiet ikunu jistgħu jużaw lingwi oħra minbarra l-Olandiż, anki jekk dan ikun ifisser li traduzzjoni f’din il-lingwa msemmija l-aħħar tkun eventwalment rikjesta, tista’, fl-opinjoni tiegħi, tkun iktar effiċjenti sabiex tiżgura l-protezzjoni tal-interessi tal-ħaddiem.
b) Rigward ir-raġuni bbażata fuq l-effettività tal-kontrolli amministrattivi u ġudizzjarji
49. Din it-tieni raġuni ta’ leġittimazzjoni tidher marbuta ma’ dik ta’ qabilha, sa fejn din ta’ qabel tirrigwarda l-garanzija tal-effettività tal-protezzjoni tal-ħaddiema permezz ta’ kontroll tal-osservanza ta’ din, kif tosserva l-Kummissjoni. Din ir-raġuni hija ċertament leġittima fiha nnifisha (28), iżda hija f’dan il-każ tant ineffettiva daqs l-ewwel waħda, li tagħha hija konsegwenza.
50. Huwa minnu li l-intervent tal-awtoritajiet amministrattivi, bħalma huma l-ispezzjoni tax-xogħol, jew tal-awtoritajiet ġudizzjarji, jekk il-kawża titressaq quddiem il-qorti, jinsab faċilitat peress li huma jistgħu jeżaminaw id-dokumenti li għandhom x’jaqsmu mar-relazzjoni ta’ xogħol li tkun is-suġġett tal-kawża f’lingwa magħrufa mir-rappreżentanti ta’ dawn l-awtoritajiet. L-istess tħassib jinsab fil-leġiżlazzjoni fis-seħħ fi Stati Membri oħra li huma analogi għal-leġiżlazzjoni inkwistjoni (29).
51. Madankollu, fil-fehma tiegħi, dan l-għan jista’, anki hemmhekk, jintlaħaq b’mod iktar adegwat permezz tal-produzzjoni, f’każ ta’ bżonn, ta’ traduzzjoni ta’ dawn id-dokumenti ta’ xogħol fil-lingwa uffiċjali użata lokalment, mingħajr ma jkun neċessarju li jiġi impost l-użu esklużiv tagħha ab initio.
52. Fil-fatt, fis-sentenza Il-Kummissjoni vs Il-Ġermanja ċċitata iktar ’il fuq (30), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-obbligu ta’ traduzzjoni ta’ dokumenti ta’ xogħol impost fuq min jimpjega barrani jista’ jkun iġġustifikat b’għan ta’ interess ġenerali marbut mal-protezzjoni soċjali tal-ħaddiema, meta dan jippermetti lill-awtoritajiet kompetenti tal-Istat Membru ospitanti li jwettqu l-kontrolli neċessarji sabiex jiggarantixxu l-osservanza effettiva tad-dispożizzjonijiet nazzjonali fil-qasam. Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat ukoll f’dik is-sentenza li kien biss sa fejn huwa kien jeħtieġ it-traduzzjoni ta’ numru limitat ta’ dokumenti u ma kienx jinvolvi piż kbir amministrattiv jew finanzjarju fuq min jimpjega li dan ir-rekwiżit kien konformi mad-dispożizzjonijiet tat-Trattat KE fuq il-libertà li jiġu pprovduti servizzi (31).
53. B’analoġija, fil-qasam tal-moviment liberu tal-ħaddiema, jidhirli li l-mezz estensiv użat mid-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi, billi jimponi l-użu tal-Olandiż għad-dokumenti kollha ta’ xogħol, milli jidher għal dan l-istess għan, ma huwiex neċessarju sabiex ikunu jistgħu jsiru l-kontrolli inkwistjoni f’kundizzjonijiet tajba.
ċ) Rigward ir-raġuni bbażata fuq id-difiża tal-lingwa uffiċjali
54. Din it-tielet ġustifikazzjoni ġiet enfasizzata mill-Gvern tal-Belġju, li argumenta li l-promozzjoni tal-użu tal-lingwa uffiċjali hija prevista mill-Kostituzzjoni nazzjonali. Ninnota li diversi Stati Membri u entitajiet lingwistiċi tar-Renju tal-Belġju jibbażaw fuq pedamenti ta’ dan it-tip il-leġiżlazzjoni tagħhom li timponi l-użu ta’ lingwa speċifika fir-relazzjonijiet ta’ xogħol (32).
55. Il-protezzjoni ta’ lingwa uffiċjali, sew jekk nazzjonali jew reġjonali, tikkostitwixxi għan ta’ interess ġenerali li tiegħu l-Qorti tal-Ġustizzja ammettiet il-leġittimità sabiex tiġġustifika l-adozzjoni ta’ politika intiża għad-difiża u għall-promozzjoni ta’ din il-lingwa (33). Madankollu, inqis li, f’din il-kawża, ir-rekwiżit stabbilit mil-leġiżlazzjoni inkwistjoni jimplika l-użu ta’ mezzi li ma humiex adegwati sabiex jissodisfaw b’mod effettiv dan l-għan.
56. F’dan ir-rigward, il-Gvern tal-Greċja ppreżenta l-prinċipju tad-diversità lingwistika, billi bbaża ruħu b’mod partikolari fuq l-Artikolu 165 TFUE u fuq ir-raba’ subparagrafu tal-Artikolu 3(3) TUE. L-Artikolu 22 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (34), li għandu saħħa vinkolanti, jinkludi wkoll riferiment għal dan il-kunċett, għaliex jipprovdi li l-Unjoni għandha tirrispetta l-imsemmija diversità.
57. Madankollu, dan il-prinċipju ta’ diversità lingwistika, li jorbot biss lill-istituzzjonijiet u lill-korpi tal-Unjoni, ma jistax jiġi invokat minn Stat Membru kontra ċ-ċittadini tal-Unjoni sabiex jiġġustifika restrizzjoni għal-libertajiet fundamentali li dawn jistgħu jinvokaw.
58. Fil-konklużjonijiet tiegħu li jikkonċernaw il-kawża li tat lok għas-sentenza Spanja vs Eurojust (35), l-Avukat Ġenerali Maduro enfasizza li “ir-rispett tad-diversità lingwistika huwa wieħed mill-aspetti essenzjali tal-protezzjoni mogħtija lill-identità nazzjonali tal-Istati Membri” (36). Madankollu, nenfasizza li f’dik il-kawża, il-kunċett ta’ diversità lingwistika ġie invokat esklużivament minn kandidati li kienu applikaw għal impjiegi offruti mill-Unjoni Ewropea u kontra tagħha, mhux minn Stati Membri sabiex jiddefendu l-politika tagħhom ta’ uniformità lingwistika fir-rigward tal-prinċipji tad-dritt tal-Unjoni. Fi kliem ieħor, dan il-kunċett intuża mhux sabiex jiġġustifika miżuri nazzjonali li jikkostitwixxu ostakoli marbuta mal-użu tal-lingwi, iżda biss sabiex tinftiehem is-sistema lingwistika tal-Unjoni.
59. Min-naħa tiegħu, il-kunċett ta’ identità nazzjonali, li l-istituzzjonijiet tal-Unjoni huma marbuta li jirrispettaw skont l-Artikolu 4(2) TUE, tinkludi l-aspetti lingwistiċi ta’ natura kostituzzjonali ta’ Stat Membru, li jiddefinixxu b’mod partikolari l-lingwa uffiċjali jew id-diversi lingwi uffiċjali tal-Istat kif ukoll, jekk ikun il-każ, is-suddiviżjonijiet territorjali li fihom jintużaw dawn il-lingwi (37). Għalhekk, il-kunċett ta’ “identità nazzjonali” jikkonċerna l-għażliet magħmula dwar il-lingwi użati fuq il-livell nazzjonali jew reġjonali (38), filwaqt li l-kunċett ta’ “diversità lingwistika” jirrigwarda l-multilingwiżmu eżistenti fuq il-livell tal-Unjoni. Għaldaqstant dan il-kunċett imsemmi l-aħħar ma jagħmilx, fil-fehma tiegħi, parti mill-kunsiderazzjonijiet li jistgħu jiġu opposti kontra l-persuni fiżiċi jew ġuridiċi ċittadini tal-Unjoni. Ikun saħansitra kontradittorju li din il-bażi tintuża sabiex tippermetti lill-Istati Membri jġiegħlu lil individwi jużaw, fil-komunikazzjoni tagħhom, lingwa oħra minbarra dik magħżula liberament minnhom.
60. Ir-regoli tad-dritt tal-Unjoni dwar ir-rispett tal-identità nazzjonali tal-Istati Membri, li fil-każ tar-Renju tal-Belġju jinkludu bla dubju d-diviżjoni tiegħu ta’ sors kostituzzjonali f’muniċipalitajiet lingwistiċi, pjuttost isostnu l-idea li, kif il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet, il-politika ta’ difiża ta’ lingwa hija raġuni li tista’ tawtorizza lil Stat Membru juża miżuri li jirrestrinġu l-libertajiet ta’ moviment (39).
61. Madankollu, l-użu obbligatorju tal-lingwa ta’ Stat Membru miċ-ċittadini jew mill-impriżi ta’ Stati Membri oħra li jeżerċitaw il-libertajiet fundamentali tagħhom, bħal dak li jirriżulta mil-leġiżlazzjoni inkwistjoni, ma jissodisfax ġenwinament dan l-għan. Ma jistax jiġi sostnut li s-sempliċi redazzjoni ta’ kuntratti ta’ xogħol ta’ natura transkonfinali f’lingwa oħra minbarra l-Olandiż minn ċerti impriżi li għandhom is-sede tagħhom fi Flanders jista’ jhedded il-prosperità tal-użu ta’ din il-lingwa. Is-sitwazzjoni hija differenti meta relazzjoni ta’ xogħol tinvolvi t-trażmissjoni ta’ tagħrif, bħal fil-kuntest tat-tagħlim skolastiku jew universitarju, qasam li jirrigwarda l-protezzjoni tal-identità kulturali ta’ Stat Membru (40) li jiġġustifika l-fatt li jista’ jintalab li kandidat għal xogħol ikollu ħiliet lingwistiċi partikolari (41).
62. Fil-fehma tiegħi, impjegat li ma jkunx eżerċita l-libertà tiegħu li jaħdem fi Stat Membru ieħor tal-Unjoni jista’ raġonevolment jitlob li jkun jista’ jaħdem billi juża l-lingwa tiegħu, jekk din hija l-lingwa uffiċjali tar-reġjun fejn huwa jeżerċita l-attivitajiet professjonali tiegħu. Fil-fehma tiegħi, dan jirriżulta min-natura partikolari tal-post ta’ xogħol, li jinsab nofs triq bejn sfera purament politika u sfera purament privata. Din in-natura leġittima tiġġustifika wkoll li l-politiki intiżi għad-difiża tal-lingwa nazzjonali jew reġjonali jistgħu jiġu implementati f’dan il-post, peress li hija l-lingwa uffiċjali li preferibbilment tintuża bħala l-lingwa ta’ komunikazzjoni.
63. Madankollu, il-libertà kuntrattwali għandha tiġi rrispettata fis-sens li l-impjegat jista’ jaċċetta li juża lingwa speċifika għall-ambjent tax-xogħol tiegħu, li tkun differenti mil-lingwa tiegħu u minn dik użata lokalment, speċjalment jekk is-sitwazzjoni tirrigwarda relazzjoni ta’ xogħol f’kuntest internazzjonali (42), kif imsemmi b’mod espliċitu mid-digriet tar-rinviju. Jiena nqis li, fi ħdan l-Unjoni, min jimpjega għandu jkun jista’ jiddefinixxi lingwa tax-xogħol komuni għall-membri tal-persunal tiegħu li, għall-impriża stabbilita f’diversi Stati Membri, tista’ tkun oħra għajr dik użata fuq il-livell reġjonali jew nazzjonali. Din il-kunsiderazzjoni tgħodd mill-inqas għall-ogħla pożizzjonijiet, bħal dawk ta’ karigi eżekuttivi jew ta’ esperti, u b’mod ġenerali, għall-pożizzjonijiet fejn il-persuni għandhom bżonn jikkomunikaw fil-lingwa li tinftiehem mill-impjegati l-oħra jew mill-klijenti barranin tal-impriża.
64. Minkejja li d-difiża u l-promozzjoni ta’ lingwa uffiċjali huma għanijiet leġittimi fihom infushom, il-mezzi użati għal dan l-għan għandhom jibqgħu adegwati meta mqabbla ma’ dawn l-għanijiet u ma jeċċedux dak li huwa meħtieġ minn dawn tal-aħħar. Il-fatt li miżura nazzjonali jew reġjonali tfittex li timponi monolingwiżmu, li jimplika li l-lingwi tal-Istati Membri l-oħra ma jistgħu qatt jiġu użati b’mod alternattiv f’qasam partikolari, ma jidhirlix li huwa leġittimu fid-dawl tal-prinċipji tad-dritt tal-Unjoni.
65. Fid-dawl ta’ dawn il-fatturi, il-protezzjoni tal-lingwa ma tistax isservi bħala ġustifikazzjoni valida għal leġiżlazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, għaliex dan ma jippermetti li tittieħed inkunsiderazzjoni la l-volontà tal-partijiet għar-relazzjoni ta’ xogħol, u lanqas il-fatt li min jimpjega jagħmel parti minn grupp internazzjonali ta’ impriżi.
66. Għaldaqstant, inqis li d-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi jinvolvi, fir-rigward tal-moviment liberu tal-ħaddiema stabbilit fl-Artikolu 45 TFUE, ksur mhux iġġustifikat għaliex juża mezzi li ma humiex adattati sabiex jiġi ggarantit il-ksib tal-għanijiet leġittimi li ġew invokati.
67. Inżid li tista’ titressaq kritika oħra kontra dan id-digriet, sa fejn huwa ma osservax il-kriterju tal-proporzjonalità kif iddefinit mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja.
2. Fuq in-natura sproporzjonata tal-mezzi użati fil-miżuri inkwistjoni
68. Fil-fehma tiegħi, jeżistu żewġ fatturi li jippermettu l-kunsiderazzjoni li d-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi fih miżuri li ma humiex proporzjonati mal-għanijiet invokati u li, għalhekk, huma preklużi mid-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 45 TFUE. Dawn huma, minn naħa, il-portata wiesgħa żżejjed tal-obbligu li tintuża esklużivament lingwa waħda, jiġifieri l-Olandiż, fir-relazzjonijiet ta’ xogħol imsemmija minn dan id-digriet u, min-naħa l-oħra, l-importanza tas-sanzjonijiet imposti f’każ li dan l-obbligu ma jiġix osservat.
a) Rigward il-portata tar-rekwiżit lingwistiku
69. Jidher li d-digriet inkwistjoni jobbliga lil dawk kollha li jimpjegaw li għandhom is-sede tal-operat tagħhom fir-reġjun ta’ lingwa Olandiża tar-Renju tal-Belġju li jużaw din il-lingwa fir-relazzjonijiet kollha ta’ xogħol li huma jistabbilixxu mal-impjegati tagħhom, kemm bil-miktub kif ukoll verbali, minkejja li l-bżonnijiet lingwistiċi jistgħu jkunu differenti skont it-tip ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol ikkonċernat u fid-dawl tal-kuntest possibbilment transkonfinali li fih dawn jaqgħu.
70. Fil-fehma tiegħi, l-interessi li, skont il-Gvern tal-Belġju, huma protetti minn din il-leġiżlazzjoni reġjonali jistgħu jiġu ppreżervati b’mod iktar adegwat b’mezzi oħra minbarra restrizzjoni lingwistika li għandha portata assoluta u ġenerali. Għalhekk, inqis li traduzzjoni bl-Olandiż tad-dokumenti prinċipali ta’ xogħol li jinkitbu f’lingwa oħra tista’ tkun suffiċjenti sabiex jintlaħqu t-tliet għanijiet imsemmija hawn fuq.
71. Jidhirli li l-proġett ta’ integrazzjoni Ewropea jitlef l-iskop tiegħu jekk l-Istati Membri jkunu jistgħu jimponu fuq l-atturi ekonomiċi, bħal min jimpjega u l-impjegati, l-użu ta’ lingwa stabbilita fi proporzjon li teċċedi r-restrizzjonijiet għal-libertà kuntrattwali li huma strettament neċessarji sabiex jiġu sodisfatti għanijiet ta’ interess ġenerali. Fil-kuntest tar-relazzjonijiet ta’ xogħol internazzjonali, l-awtonomija tal-volontà tal-partijiet rigward id-determinazzjoni tal-lingwa li huma jużaw bejniethom għandha tipprevali sabiex il-kummerċ transkonfinali jiġi ffaċilitat (43), minkejja li għandu ovvjament jinstab bilanċ xieraq bejn il-libertà ta’ moviment tal-ħaddiema u l-protezzjoni tagħhom.
72. Fil-fehma tiegħi huwa ġġustifikat li l-partijiet f’relazzjoni ta’ xogħol transkonfinali jitħallew jużaw il-lingwa magħżula minnhom sa fejn din l-għażla tikkorrispondi għall-volontà komuni tal-partijiet jew sa fejn il-funzjonijiet li għandhom jitwettqu jeħtieġu l-użu ta’ lingwa li tista’ tkun differenti minn dik użata lokalment (44). Id-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi huwa applikabbli b’mod ġenerali, u jinjora kompletament il-lingwi magħrufa u li normalment jintużaw minn min jimpjega u l-impjegat ikkonċernati, kif ukoll in-natura tal-impjieg li għandu jimtela.
73. Inqis li jkun inkoerenti, u saħansitra kontradittorju, jekk skont is-sentenza Groener, iċċitata iktar ’il fuq, ma jkunx possibbli, ħlief f’każ eċċezzjonali, li impjegat jintalab li jkun jaf il-lingwa tal-Istat Membru fejn huwa jaħdem, iżda li jkun possibbli, min-naħa l-oħra, li huwa jinġiegħel jiffirma kuntratt ta’ xogħol li jkun miktub f’lingwa li huwa ma jafx u għalhekk ma jifhimx.
74. Kif huwa ssuġġerit mill-Awtorità ta’ Sorveljanza EFTA, huwa neċessarju, sabiex jiġi żgurat li s-suq intern jiffunzjona tajjeb, li tiġi introdotta iktar flessibbiltà fir-rekwiżiti lingwistiċi meta r-relazzjonijiet ta’ xogħol iseħħu fuq livell internazzjonali, bħal f’dan il-każ, milli meta huma jkunu ta’ natura purament interna. Fil-fatt, fil-kuntest ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol transkonfinali, huwa preferibbli li l-partijiet ikunu jistgħu jużaw lingwa ta’ komunikazzjoni, li huma t-tnejn jifhmu, iktar milli jiġi impost fuqhom l-użu esklużiv ta’ lingwa speċifika, anki jekk din il-lingwa hija waħda mil-lingwi uffiċjali tal-post fejn l-impjegat jeżerċita l-attività tiegħu.
75. B’mod partikolari, ma narax għaliex il-lingwa Olandiża hija mqiegħda f’riskju minħabba l-fatt li tintuża lingwa oħra f’kuntratt ta’ xogħol bħal dak inkwistjoni fil-kawża prinċipali, jiġifieri ffirmat bejn impjegat li jkun eżerċita l-libertà ta’ moviment tiegħu u min jimpjegah li huwa kumpannija li tagħmel parti minn grupp internazzjonali.
76. Ninnota li l-leġiżlazzjoni inkwistjoni ma tippermettix traduzzjoni obbligatorja tad-dokumenti ta’ xogħol għal lingwa oħra għajr l-Olandiż ħlief permezz ta’ proċedura ineffiċjenti, li tirrikjedi kundizzjonijiet partikolarment diffiċli sabiex jiġu sodisfatti (45), li jfisser li fil-prattika rari jiġu sodisfatti. Jeżistu mezzi oħra inqas onerużi, iżda ugwalment jew iktar effettivi, sabiex jipproteġu lill-ħaddiema, filwaqt li jippreżervaw l-użu tal-lingwa reġjonali, bħall-ftuħ tal-possibbiltà, meta l-impjegat jew min jimpjega ma jifhmux din il-lingwa, li jintużaw iktar faċilment traduzzjonijiet għal lingwa li l-persuna kkonċernata tifhem suffiċjentement.
77. Mill-provi ppreżentati fis-seduta ma jirriżultax li l-introduzzjoni ta’ din il-possibbiltà fil-leġiżlazzjoni inkwistjoni, li tiffaċilita l-eżerċizzju tal-libertà ta’ moviment fir-reġjun tal-lingwa Olandiża tar-Renju tal-Belġju mill-impjegati kif ukoll minn min jimpjega ta’ Stati Membri oħra li ma humiex tal-lingwa Olandiża, tippreġudika l-kisba tal-għanijiet imsemmja hawn fuq (46).
78. Għalhekk, minħabba l-kamp ta’ applikazzjoni wiesa’ żżejjed u n-natura esklużiva tiegħu, meta jeżistu mezzi oħra sabiex jintlaħqu l-għanijiet ta’ interess ġenerali invokati, id-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi jinkludi miżuri li huma sproporzjonati meta mqabbla ma’ dawn l-għanijiet.
b) Rigward is-sanzjonijiet previsti f’każ ta’ nuqqas ta’ twettiq ta’ obbligu
79. Bħal-leġiżlazzjoni li teżisti fi Stati Membri oħra, il-leġiżlazzjoni fis-seħħ fir-reġjun tar-Renju tal-Belġju ta’ lingwa Olandiża tipprovdi li l-ksur tal-obbligu li tintuża lingwa speċifika jista’ jiġi ssanzjonat kemm fuq il-livell ċivili kif ukoll fuq il-livell kriminali (47).
80. Is-sanzjonijiet ċivili huma ċertament ġeneralizzati fil-leġiżlazzjoni li tifformula rekwiżiti lingwistiċi fil-qasam tar-relazzjonijiet ta’ xogħol, iżda dawk kollha li naf bihom ma japplikawx daqstant koerċizjoni daqs id-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi. Fil-fatt, in-nullità tal-atti jew dokumenti li jiksru dan id-digriet seħħet fir-reġjun tar-Renju tal-Belġju ta’ lingwa Olandiża, peress li din in-nullità tipproduċi effett annullanti kemm għall-futur kif ukoll għall-passat (48), filwaqt li t-triq ta’ sempliċi nuqqas ta’ infurzar fil-konfront tal-impjegat tad-dokument irregolari, akkumpanjat bl-obbligu li tiġi żgurata s-sostituzzjoni tiegħu b’dokument konformi mal-liġi, ġiet adottata minn ċerti entitajiet oħra tar-Renju tal-Belġju (49), bħal fi Stati Membri oħra (50). Jidhirli li dan il-metodu, li jippermetti li tiġi ppreżervata l-kontinwità tar-relazzjonijiet ta’ xogħol, huwa daqstant effettiv daqs nullità retroattiva tal-kuntratt ta’ xogħol ikkonċernat sabiex jinkisbu l-għanijiet ta’ interess ġenerali li huma mfittxa minn dak id-digriet skont il-Gvern tal-Belġju. F’dan, il-leġiżlazzjoni inkwistjoni jidhirli li teċċedi l-miżuri neċessarji għal dan l-għan.
81. Rigward il-portata erga omnes jew le tal-konstatazzjoni tan-nullità, ninnota li skont id-digriet tar-rinviju preliminari, l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 10 tad-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi jissanzjona l-ksur tad-dispożizzjonijiet tiegħu “b’nullità assoluta ex tunc u d-dokument ikkonċernat jitqies li qatt ma eżista. Minn dan jirriżulta li l-qorti ma tistax tieħu inkunsiderazzjoni dokumenti miktuba f’lingwa li ma hijiex konformi mad-digriet u li hija ma tistax tieħu l-kontenut tagħhom inkunsiderazzjoni, b’mod partikolari f’dak li jikkonċerna l-espressjoni tal-volontà”.
82. Huwa minnu li n-natura assoluta ta’ din in-nullità ġiet diskussa mill-partijiet li ppreżentaw osservazzjonijiet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, peress li xi wħud minnhom kienu osservaw li l-ħames paragrafu ta’ dan l-istess artikolu jipprovdi li “[i]d-deċiżjoni ta’ nullità ma tistax tikkawża dannu lill-ħaddiem u tħalli jissussistu d-drittijiet ta’ terzi”. Jidhirli li l-qorti a quo ma injoratx din ir-regola għaliex hija ssemmi wkoll fid-deċiżjoni tagħha li “l-ħaddiem jista’ jinvoka kundizzjonijiet li huma favorevoli għalih u jopponi n-nullità ta’ dawk li huma sfavorevoli għalih”. Fil-fehma tiegħi, in-natura assoluta, u mhux relattiva, tan-nullità inkwistjoni tirriżulta fil-verità mill-fatt li kull persuna li tista’ tiġġustifika interess tista’ titlob li l-qorti tistabbilixxi n-nullità ta’ dokument irregolari, taħt il-kundizzjonijiet previsti fl-Artikolu 10(2) tad-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi. Indipendentement minn dan, mill-perspettiva ta’ min jimpjega, kull nuqqas ta’ osservanza tar-rekwiżiti lingwistiċi tad-digriet Fjamming huwa ssanzjonat b’mod aħrax fil-qasam ċivili, għaliex jekk jiena nemmen l-analiżi li saret minn dik il-qorti, kuntratt ta’ xogħol bħal dak iffirmat minn A. Las jista’ jipproduċi effetti biss kontra min kien jimpjegah qabel b’applikazzjoni tal-imsemmi digriet (51).
83. Rigward is-setgħa tal-awtoritajiet ġudizzjarji li jinfurzaw ir-rekwiżiti lingwistiċi stabbiliti fil-qasam ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol, din tvarja skont l-Istat Membru. Minkejja li f’ċerti leġiżlazzjonijiet nazzjonali (52) teżisti projbizzjoni li l-qorti tqajjem ex officio n-nuqqas ta’ osservanza tal-obbligu li tintuża lingwa stabbilita, din is-setgħa teżisti f’oħrajn (53). Huwa biss fir-reġjuni tar-Renju tal-Belġju ta’ lingwa Olandiża u lingwa Franċiża li din il-possibbiltà li n-nuqqas jitqajjem ex officio tinbidel f’obbligu fuq il-qorti, u dan naħseb li huwa wisq (54).
84. Hija ġurisprudenza stabbilita li r-restrizzjonijiet għal-libertajiet fundamentali li huma imposti mill-Istati Membri għandhom ikunu limitati għal dak li huwa strettament neċessarju, u dan jimplika li għandha tintgħażel it-triq, u għalhekk il-miżura, li hija l-inqas oneruża.
85. Dan ma huwiex il-każ tad-digriet Fjamming dwar l-użu tal-lingwi, għaliex huwa jidher, fih innifsu iżda wkoll permezz ta’ paragun ma’ regoli oħra, li jimponi rekwiżiti partikolarment stretti u segwiti b’effetti ħorox kemm għall-partijiet ikkonċernati kif ukoll għall-qorti adita bil-kawża f’dan ir-rigward. Inqis li mezzi oħra, iktar adegwati u inqas restrittivi għall-moviment liberu tal-ħaddiema minn dawk hekk użati, ikunu jistgħu jippermettu li jinkisbu l-għanijiet li donnhom huma intiżi minn din il-liġi.
86. Għaldaqstant, leġiżlazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma hijiex, fil-fehma tiegħi, kompatibbli mal-kontenut tad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 45 TFUE, li jikkorrispondi għal dak li qabel kien l-Artikolu 39 KE, li tiegħu intalbet l-interpretazzjoni.
V – Konklużjoni
87. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domanda preliminari magħmula mill-Arbeidsrechtbank te Antwerpen b’dan il-mod:
“L-Artikolu 45 TFUE dwar il-moviment liberu tal-ħaddiema fl-Unjoni Ewropea għandu jiġi interpretat fis-sens li huwa jipprekludi leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali li tobbliga, taħt piena ta’ nullità, lill-impriżi kollha li jkollhom is-sede tagħhom stabbilita f’reġjun fejn teżisti lingwa uffiċjali waħda, sabiex jużaw lilha biss għar-redazzjoni tad-dokumenti kollha dwar ir-relazzjoni ta’ xogħol meta huma jingaġġaw ħaddiem f’impjieg ta’ natura internazzjonali.”