Sprawa T‑587/08

Fresh Del Monte Produce, Inc.

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek bananów – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – System wymiany informacji – Pojęcie uzgodnionej praktyki mającej cel antykonkurencyjny – Związek przyczynowy pomiędzy uzgodnieniem a zachowaniem przedsiębiorstw na rynku – Jednolite naruszenie – Przypisanie naruszenia – Prawo do obrony – Grzywny – Waga naruszenia – Współpraca – Okoliczności łagodzące

Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 14 marca 2013 r.

1.      Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Wzruszalny charakter – Ciężar dowodu

(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

2.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Decyzja dotycząca wielu adresatów – Konieczność wystarczającego uzasadnienia w szczególności w odniesieniu do jednostki, która ponosi odpowiedzialność za naruszenie

(art. 81 WE, 82 WE, 253 WE)

3.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Wartość dowodowa dobrowolnych oświadczeń złożonych przez przedsiębiorstwo uczestniczące w kartelu w odpowiedzi na wysunięte przez Komisję żądanie udzielenia informacji – Oświadczenia sprzeczne z interesami tego przedsiębiorstwa – Wysoka wartość dowodowa

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

4.      Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Uwagi interwenienta – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Analogiczne wymogi w odniesieniu do argumentów podniesionych na poparcie zarzutu – Ogólne odesłanie do innych pism załączonych do skargi – Niedopuszczalność – Nieprecyzyjne sformułowanie zarzutu szczegółowego – Niedopuszczalność – Bezwzględna przeszkoda procesowa – Badanie z urzędu przez sąd

[art. 256 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c), art. 113]

5.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Sprzeczność – Skutki

(art. 253 WE)

6.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Koordynacja i współpraca niezgodna z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana informacji między konkurentami – Domniemanie – Przesłanki

(art. 81 ust. 1 WE)

7.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie – Brak antykonkurencyjnych skutków na rynku – Brak związku ze sprawą – Rozróżnienie naruszeń ze względu na cel i naruszeń ze względu na skutek

(art. 81 ust. 1 WE)

8.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji między konkurentami – Naruszenie konkurencji – Ocena w świetle charakteru naruszenia – Omawianie między konkurentami czynników ustalania cen i zmian cen przed ustaleniem ich cen referencyjnych – Naruszenie ze względu na cel

(art. 81 ust. 1 WE)

9.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji między konkurentami – Naruszenie konkurencji – Ocena w świetle kalendarza i częstotliwości wymiany informacji – Okoliczności właściwe dla rynku i dla celu uzgodnień – Kryteria oceny – Konieczność istnienia związku przyczynowego pomiędzy uzgodnieniem a zachowaniem przedsiębiorstw na rynku – Domniemanie istnienia tego związku przyczynowego

(art. 81 ust. 1 WE)

10.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji między konkurentami – Naruszenie konkurencji – Ocena w świetle normalnych warunków konkurencji na rynku właściwym – Rynek objęty szczególnym kontekstem prawnym i zorganizowany w tygodniowych cyklach – Kryteria oceny

(art. 81 ust. 1 WE)

11.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Cel antykonkurencyjny – Kryteria oceny – Brak bezpośredniego związku między uzgodnioną praktyką a ceną detaliczną – Brak związku ze sprawą

(art. 81 ust. 1 WE)

12.    Postępowanie sądowe – Interwencja – Zarzuty odmienne od tych podniesionych przez popieraną stronę – Dopuszczalność – Przesłanki – Związek z przedmiotem sporu

(art. 256 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 40 akapit czwarty; regulamin postępowania przed Sądem, art. 116 § 4)

13.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przedsiębiorstwa, którym można zarzucić naruszenie polegające na uczestnictwie w całym kartelu – Kryteria – Przypisanie odpowiedzialności przedsiębiorstwu z uwagi na uczestnictwo w naruszeniu rozpatrywanym jako całość bez względu na jego ograniczoną rolę – Dopuszczalność – Wzięcie pod uwagę przy ocenie wagi naruszenia

(art. 81 ust. 1 WE)

14.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Przekazanie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Odmowa przekazania dokumentu – Konsekwencje – Konieczność wprowadzenia w zakresie ciężaru dowodu spoczywającego na zainteresowanym przedsiębiorstwie rozróżnienia między dokumentami obciążającymi a dokumentami odciążającymi

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2; komunikat Komisji 2005/C 325/C, pkt 8, 27)

15.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Dostęp do akt – Dokumenty niewłączone do akt i niewykorzystane przez Komisję jako elementy obciążające – Dokumenty mogące służyć obronie stron – Obowiązek udostępnienia stronom przez Komisję z własnej inicjatywy tych dokumentów – Brak – Obowiązek domagania się przez strony ich przedstawienia

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2; komunikat Komisji 2005/C 325/C, pkt 8, 27)

16.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Rozbieżność między decyzją a pismem w sprawie przedstawienia zarzutów – Naruszenie prawa do obrony – Przesłanka – Wykazanie przez zainteresowane przedsiębiorstwo przypisania nowych zarzutów

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 1)

17.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Brak wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

18.    Konkurencja – Grzywny – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Charakter prawny

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

19.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Zasada indywidualizacji kar

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

20.    Postępowanie sądowe – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Przesłanki – Nowy zarzut – Pojęcie – Analogiczne rozwiązanie w odniesieniu do argumentów podniesionych na poparcie zarzutu

(art. 256 TFUE; regulamin postępowania przed Sądem, art. 48 § 2)

21.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Bierna rola przedsiębiorstwa lub pójście przez nie w ślad za liderem – Kryteria oceny – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania

(art. 229 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, art. 31; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 29 tiret trzecie)

22.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Wytyczne uchwalone przez Komisję – Okoliczności łagodzące – Istnienie racjonalnej wątpliwości, co do tego czy obłożone sankcją zachowanie ma znamiona naruszenia – Brak – Ochrona uzasadnionych oczekiwań – Przesłanki

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikaty Komisji: 98/C 9/03; 2006/C 210/02)

23.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Żądanie informacji – Prawo do obrony – Prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi oznaczającej przyznanie się do naruszenia

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, motyw 23, art. 18)

24.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obniżenie kwoty grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Przesłanki – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania

(art. 229 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, art. 31; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 21, 22)

25.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Uwzględnienie współpracy z Komisją przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Obniżenie ze względu na niekwestionowanie okoliczności faktycznych – Przesłanki – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania

(art. 229 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, art. 31; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 21, 22)

26.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Uwzględnienie współpracy z Komisją przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Swobodne uznanie przysługujące Komisji – Wcześniejsza praktyka decyzyjna – Charakter instrukcyjny – Przestrzeganie zasady równego traktowania – Zakres – Niemożność powołania się przez przedsiębiorstwo na zasadę równego traktowania w celu przyznania mu niezgodnej z prawem obniżki grzywny

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji, 2002/C 45/03 pkt 21, 22)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 50–58, 67, 260, 281)

2.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 61–63, 250)

3.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 104, 364)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 268–271, 273, 394, 541, 542)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 278, 279)

6.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 296–299, 301–303, 565, 566)

7.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 304–306, 400, 546, 547)

8.      W dziedzinie konkurencji istnieje konieczność dokonania rozróżnienia pomiędzy z jednej strony konkurentami, którzy zbierają informacje w sposób niezależny lub omawiają przyszłe ceny z klientami i osobami trzecimi, a z drugiej strony konkurentami, którzy omawiają czynniki ustalania cen i zmian cen z innymi konkurentami przed ustaleniem ich cen referencyjnych. O ile pierwsze zachowanie nie prowadzi do powstania żadnej trudności w świetle istnienia wolnej i niezakłóconej konkurencji, inaczej jest w przypadku drugiego zachowania, które jest sprzeczne z wymogiem, zgodnie z którym każdy podmiot gospodarczy powinien określać w sposób niezależny politykę, jaką zamierza wdrażać na wspólnym rynku, przy czym ten wymóg niezależności surowo sprzeciwia się nawiązaniu jakiegokolwiek bezpośredniego lub pośredniego kontaktu pomiędzy takimi podmiotami mającego za cel lub skutek bądź wywarcie wpływu na zachowanie na rynku obecnego lub potencjalnego konkurenta, bądź ujawnienie takiemu konkurentowi zachowania, jakie postanowiono lub planuje się przyjąć na rynku.

Nawet jeżeli niektóre wymieniane informacje mogły być uzyskane z innych źródeł, wprowadzenie tego systemu wymiany informacji umożliwia danym przedsiębiorstwom poznanie tych informacji w sposób prostszy, szybszy i bardziej bezpośredni i dokonanie ich wspólnej zaktualizowanej oceny, stwarzając w ten sposób klimat wzajemnej pewności co do przyszłej polityki cenowej.

W drodze tej poprzedzającej ustalanie cen wymiany informacji dane przedsiębiorstwa mogą ujawnić plan zamierzonego przez nie działania lub przynajmniej umożliwić każdemu z jej uczestników oszacowanie przyszłych zachowań konkurentów i ustosunkowanie się do planu działania zamierzonego przez nie w zakresie ustalania cen referencyjnych. Ta wymiana informacji może zatem zmniejszyć istniejącą niepewność w odniesieniu do przyszłych decyzji konkurentów w zakresie cen referencyjnych, co skutkuje ograniczeniem konkurencji między przedsiębiorstwami.

W tym względzie pierwszy przykład kartelu podany w art. 81 ust. 1 lit. a) WE, wyraźnie określony jako niezgodny ze wspólnym rynkiem, odnosi się dokładnie do praktyki polegającej na „ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji”. Zatem poprzedzająca ustalanie cen wymiana informacji mająca na celu ustalanie cen referencyjnych dotyczy ustalania cen. Stanowi ona uzgodnioną praktykę mającą na celu ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 81 WE.

(por. pkt 344, 345, 368, 369, 584, 585, 765, 768)

9.      W dziedzinie konkurencji, w odniesieniu do warunków, w których bezprawne uzgodnienia mogą być charakteryzowane w świetle kwestii liczby i regularności kontaktów pomiędzy konkurentami, zarówno cel uzgodnień, jak i okoliczności właściwe dla rynku tłumaczą częstotliwość, odstępy i sposób, w jaki konkurenci nawiązują kontakt pomiędzy sobą w celu uzgodnienia ich zachowania na rynku. Jeżeli dane przedsiębiorstwa zawierają porozumienie z kompleksowym systemem uzgodnienia w przedmiocie licznych aspektów ich zachowania na rynku, mogą mieć potrzebę regularnych kontaktów przez dłuższy czas. Natomiast, jeżeli uzgodnienie ma charakter punktowy i ma na celu harmonizację w zakresie pojedynczego elementu zachowania na rynku w odniesieniu do pojedynczego parametru konkurencji, jednorazowe nawiązanie kontaktu może być wystarczające dla zrealizowania antykonkurencyjnego celu, o który chodzi odnośnym przedsiębiorstwom.

W istocie decydująca jest nie tyle liczba spotkań odbytych przez przedsiębiorstwa, ile fakt, czy kontakt bądź kontakty, które miały miejsce, stworzyły tym przedsiębiorstwom możliwość wzięcia pod uwagę informacji wymienionych z ich konkurentami w celu zdeterminowania ich zachowania na danym rynku i świadomego zastąpienia praktycznej współpracy między nimi zagrażającego konkurencji. Jeśli może zostać stwierdzone, że przedsiębiorstwa te doprowadziły do uzgodnienia i dalej działają na tym rynku, wymaganie od nich przedstawienia dowodu, iż uzgodnienie to nie ma wpływu na ich zachowanie na tym rynku, jest uzasadnione.

(por. pkt 351, 352)

10.    Wymiana informacji między konkurentami może być niezgodna z regułami konkurencji, jeżeli zmniejsza lub znosi poziom niepewności co do funkcjonowania danego rynku i w konsekwencji ogranicza konkurencję między przedsiębiorstwami. Reguły te stoją na przeszkodzie wszelkim kontaktom między podmiotami gospodarczymi, jeżeli celem lub skutkiem tych kontaktów jest doprowadzenie do warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom konkurencji na rynku właściwym, przy uwzględnieniu charakteru produktów lub świadczonych usług, znaczenia i liczby przedsiębiorstw, jak również rozmiaru wspomnianego rynku.

Jeżeli podaż na danym rynku jest w dużym stopniu skoncentrowana, wymiana niektórych informacji, zwłaszcza w zależności od ich rodzaju, jest w stanie umożliwić przedsiębiorstwom poznanie sytuacji i strategii handlowej ich konkurentów na rynku, zakłócając w ten sposób współzawodnictwo na tym rynku i zwiększając prawdopodobieństwo zmowy, a nawet ją ułatwiając. Jeżeli natomiast oferta jest rozproszona, przekazywanie i wymiana informacji między konkurentami mogą mieć charakter neutralny czy wręcz korzystny dla konkurencyjności rynku. System wymiany informacji może naruszać reguły konkurencji, nawet jeżeli dany rynek nie jest silnie skoncentrowanym rynkiem oligopolistycznym.

Regularne i częste dzielenie się informacjami, które doprowadziło do zwiększenia w sztuczny sposób przejrzystości na rynku, na którym konkurencja już była osłabiona ze względu na szczególny kontekst prawny i uprzednią wymianę informacji, zwłaszcza na rynku zorganizowanym w tygodniowych cyklach, stanowi naruszenie reguł konkurencji.

(por. pkt 371, 430–432, 548)

11.    W dziedzinie konkurencji, jeżeli chodzi o możliwość uznania uzgodnionej praktyki za mającą antykonkurencyjny cel, mimo iż nie ma ona bezpośredniego związku z cenami konsumenckimi, brzmienie art. 81 ust. 1 WE nie pozwala na uznanie, że zakazane są jedynie uzgodnione praktyki mające bezpośredni wpływ na ceny uiszczane przez ostatecznych konsumentów. Przeciwnie, z art. 81 ust. 1 lit. a) WE wynika, że uzgodniona praktyka może mieć antykonkurencyjny cel, jeżeli polega na ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji.

Artykuł 81 WE ma na celu, na wzór innych przepisów prawa konkurencji zawartych w traktacie, ochronę nie tylko bezpośrednich interesów konsumentów, lecz również struktury rynku i w ten sposób – konkurencji jako takiej. W szczególności fakt, że uzgodniona praktyka nie ma bezpośredniego wpływu na poziom cen, nie stoi na przeszkodzie temu, aby móc stwierdzić, że ograniczała ona konkurencję między przedsiębiorstwami, których dotyczyła. Zatem stwierdzenie istnienia antykonkurencyjnego celu uzgodnionej praktyki nie może być uzależniane od istnienia jej bezpośredniego związku z cenami konsumenckimi.

(por. pkt 459, 460, 548, 549, 769)

12.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 536–538, 717, 718)

13.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 587, 588, 590, 591, 637–639, 648)

14.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 655, 656, 662–668, 670, 688–690, 724)

15.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 657, 659)

16.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 706, 707)

17.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 749)

18.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 751)

19.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 754, 755)

20.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 792)

21.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 799–803)

22.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 824–827)

23.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 834–837)

24.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 841–844, 851, 854)

25.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 857–859)

26.    W dziedzinie konkurencji wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi ram prawnych dla grzywien i decyzje dotyczące innych spraw mają jedynie charakter instrukcyjny, jeżeli chodzi o istnienie dyskryminacji. Komisja dysponuje szerokim zakresem swobodnego uznania przy ustalaniu kwoty grzywien i nie jest związana ocenami, jakich dokonała wcześniej. Fakt, że Komisja przyznawała w swojej wcześniejszej praktyce decyzyjnej pewną procentową obniżkę ze względu na określone zachowanie, sam w sobie nie skutkuje tym, iż ma ona obowiązek przyznania takiej samej proporcjonalnej obniżki wtedy, gdy w ramach późniejszego postępowania administracyjnego ocenia ona podobne zachowanie.

Za pomocą ogólnych i nie dość bezpośrednich uwag, w myśl których przedsiębiorstwa które bronią się zgodnie z prawem, utrzymując, iż praktyki stwierdzone przez Komisję nie naruszają art. 81 WE, znajdują się w sytuacji mniej korzystnej niż te zaangażowane w praktyki stanowiące w oczywisty sposób poważne naruszenia nie można wykazać naruszenia jakiegokolwiek przepisu, a zwłaszcza art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, czy też ogólnej zasady prawa, które uzasadniałoby twierdzenie o niezgodności zaskarżonej decyzji z prawem i zmniejszenie kwoty grzywny. Jedynym sensownym porównaniem, jakie można przeprowadzić w ramach postępowania w zastosowaniu art. 81 WE, jest porównanie między podmiotami, które współpracują dobrowolnie, a przedsiębiorstwami, które powstrzymują się od wszelkiej współpracy, przy czym te drugie nie mogą utrzymywać, że są traktowanie niekorzystnie w stosunku do tych pierwszych.

Poszanowanie zasady równego traktowania musi pozostawać w zgodzie z zasadą legalności, zgodnie z którą nikt nie może wywodzić korzyści z niezgodnego z prawem działania dokonanego na rzecz innej osoby. Gdy przedsiębiorstwo swoim zachowaniem naruszyło art. 81 WE, nie może uniknąć kary na takiej podstawie, że na jeden lub dwa podmioty gospodarcze nie nałożono grzywny, jeśli Sąd nie został wezwany do rozpoznania sytuacji tych podmiotów.

(por. pkt 862, 863, 865, 866, 869, 870)