WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 19 marca 2013 r.(*)
Odwołania – Pomoc państwa – Środki finansowe na rzecz France Télécom – Projekt pożyczki akcjonariusza – Oświadczenia publiczne członka rządu francuskiego – Decyzja uznająca pomoc za niezgodną ze wspólnym rynkiem i nienakazująca jej odzyskania – Pojęcie pomocy państwa – Pojęcie korzyści gospodarczej – Pojęcie zaangażowania zasobów państwowych
W sprawach połączonych C‑399/10 P i C‑401/10 P
mających za przedmiot dwa odwołania w trybie art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wniesione odpowiednio w dniach 4 i 3 sierpnia 2010 r.,
Bouygues SA, z siedzibą w Paryżu (Francja),
Bouygues Télécom SA, z siedzibą w Boulogne-Billancourt (Francja),
reprezentowane przez C. Baldon, J. Blouet-Gaillard, J. Vogela, F. Sureau oraz D. Theophile’a, avocats,
strona skarżąca,
w której pozostałymi uczestnikami postępowania są:
Komisja Europejska, reprezentowana przez C. Giolita, D. Grespana oraz S. Thomasa, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,
strona pozwana w pierwszej instancji,
Republika Francuska, reprezentowana przez. G. de Bergues’a oraz J. Gstaltera, działających w charakterze pełnomocników,
strona skarżąca w pierwszej instancji,
popierana przez:
Republikę Federalną Niemiec, reprezentowaną przez T. Henzego oraz J. Möllera, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez U. Soltésza, Rechtsanwalt,
interwenienta w postępowaniu odwoławczym,
France Télécom SA, z siedzibą w Paryżu, reprezentowana początkowo przez S. Hautbourga, S. Quessona oraz L. Olzę Moreno, adwokatów, a następnie przez S. Hautbourga oraz S. Quessona, adwokatów,
Association française des opérateurs de réseaux et services de télécommunications (AFORS Télécom), z siedzibą w Paryżu,
strona skarżąca w pierwszej instancji,
oraz
Komisja Europejska, reprezentowana przez C. Giolita, D. Grespana oraz S. Thomasa, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,
strona skarżąca,
w której pozostałymi uczestnikami postępowania są
Republika Francuska, reprezentowana przez G. de Bergues’a oraz J. Gstaltera, działających w charakterze pełnomocników,
strona skarżąca w pierwszej instancji,
popierana przez:
Republikę Federalną Niemiec, reprezentowaną przez T. Henzego oraz J. Möllera, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez U. Soltésza, Rechtsanwalt,
interwenienta w postępowaniu odwoławczym,
Bouygues SA, z siedzibą w Paryżu,
Bouygues Télécom SA, z siedzibą w Boulogne-Billancourt,
reprezentowane przez C. Baldon, J. Blouet-Gaillard, J. Vogela, F. Sureau oraz D. Theophile’a, avocats,
France Télécom SA, z siedzibą w Paryżu, reprezentowana początkowo przez S. Hautbourga S. Quessona, avocats oraz L. Olzę Moreno, a następnie przez S. Hautbourga oraz S. Quessona, avocats,
Association française des opérateurs de réseaux et services de télécommunications (AFORS Télécom), z siedzibą w Paryżu,
strona skarżąca w pierwszej instancji,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: V. Skouris, prezes, K. Lenaerts, wiceprezes, A. Tizzano, M. Ilešič, J. Malenovský, prezesi izb, U. Lõhmus, E. Levits, J.C. Bonichot, A. Arabadjiev (sprawozdawca), J.J. Kasel i M. Safjan, sędziowie,
rzecznik generalny: S. Mengozzi,
sekretarz: A. Impellizzeri, administrator,
uwzględniając postępowanie pisemne i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 13 marca 2012 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 czerwca 2012 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Bouygues SA i Bouygues Télécom SA (zwane dalej łącznie „spółkami Bouygues”), z jednej strony oraz Komisja Europejska z drugiej strony wnoszą w odwołaniu o uchylenie wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 21 maja 2010 r. w sprawach połączonych T‑425/04, T‑444/04, T‑450/04 i T‑456/04 Francja i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2099 (zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), w którym Sąd, po pierwsze, stwierdził nieważność art. 1 decyzji Komisji 2006/621/WE z dnia 2 sierpnia 2004 r. dotyczącej pomocy państwa wdrożonej przez Francję na rzecz France Télécom (Dz.U. 2006, L 257, s. 11, zwanej dalej „sporną decyzją”), a po drugie, uznał, iż nie ma potrzeby rozpoznawania żądań dotyczących stwierdzenia nieważności art. 2 tej decyzji.
Okoliczności powstania sporu
Ogólny kontekst sprawy
2 France Télécom SA (zwana dalej „FT”), operator oraz dostawca sieci i usług telekomunikacyjnych, została utworzona w 1991 r. jako osoba prawna prawa publicznego, a od dnia 31 grudnia 1996 r. posiada status spółki akcyjnej. Od października 1997 r. FT jest notowane na giełdzie. W 2002 r. udział państwa francuskiego w kapitale FT wynosił 56,45%, a pozostała część była rozdzielona pomiędzy udziałowców (32,25%), samą France Télécom (8,26%) i pracowników przedsiębiorstwa (3,04%).
3 W pierwszym kwartale 2002 r. FT opublikowało swoje sprawozdanie finansowe za rok 2001, w którym wykazano dług netto w wysokości 63,5 mld EUR oraz stratę w wysokości 8,3 mld EUR.
4 W okresie od marca do czerwca 2002 r. agencje ratingowe Moody’s i Standard & Poor’s (zwane dalej „S & P”) obniżyły „rating” FT, a także obniżyły jego perspektywę do negatywnej. W szczególności w dniu 24 czerwca 2002 r. Moody’s obniżyła rating krótko i długoterminowych not kredytowych FT do ostatniej pozycji pewnego poziomu inwestycyjnego („investment grade”). Równolegle znacząco spadł kurs akcji FT.
5 W związku z sytuacją finansową FT francuski ministre de l’Économie, des Finances et de l’Industrie (minister gospodarki, finansów i przemysłu) oświadczył zasadniczo w wywiadzie opublikowanym w dniu 12 lipca 2002 r. w dzienniku Les Échos (oświadczenie zwane dalej „oświadczeniem z dnia 12 lipca 2002 r.”), że ,gdyby FT miało problemy z finansowaniem, państwo francuskie podejmie niezbędne decyzje celem ich przezwyciężenia.
6 W tym samym dniu S & P obniżyła rating długoterminowych not kredytowych FT do ostatniej pozycji pewnego poziomu inwestycyjnego, wskazując, że poziom ten jest zachowany tylko z powodu wskazówek państwa francuskiego dotyczących FT.
7 W dniu 12 września 2002 r. władze francuskie ogłosiły, że przyjęły dymisję prezesa‑dyrektora generalnego FT.
8 W dniu 13 września 2002 r. FT opublikowało swe sprawozdanie finansowe za okres sześciu miesięcy, które potwierdzało, że w dniu 30 czerwca 2002 r. skonsolidowane środki własne FT osiągnęły wartość negatywną 440 mln EUR i że dług netto FT sięgnął 69,69 mld EUR, z czego 48,9 mld EUR stanowiło dług obligacyjny, którego termin spłaty przypadał w latach 2003–2005.
9 W komunikacie prasowym z dnia 13 września 2002 r. dotyczącym sytuacji finansowej FT władze francuskie oświadczyły, zasadniczo, że państwo francuskie przyczyni się do zasilenia środków własnych FT i podejmie w razie konieczności środki pozwalające FT uniknąć wszelkich problemów z finansowaniem.
10 W tym samym dniu agencja Moody’s zmieniła perspektywę długu FT z negatywnej na stabilną z racji potwierdzenia przez państwo francuskie zobowiązania wsparcia dla FT.
11 W dniu 2 października 2002 r. mianowano nowego prezesa-dyrektora generalnego FT. Komunikat prasowy podający do wiadomości tę nominację zasadniczo potwierdził oświadczenie zawarte w komunikacie prasowym z dnia 13 września 2002 r., o którym mowa w pkt 9 niniejszego wyroku.
12 W dniu 4 grudnia 2002 r. w czasie posiedzenia rady nadzorczej FT nowe kierownictwo FT przedstawiło plan działania zatytułowany „Ambition France Télécom 2005” (zwany dalej „planem Ambition 2005”), zmierzający zasadniczo do zrównoważenia bilansu FT poprzez zasilenie środków własnych w wysokości 15 mld EUR.
13 Prezentacji planu Ambition 2005 towarzyszył komunikat prasowy ministra gospodarki, finansów i przemysłu z dnia 4 grudnia 2002 r. (zwany dalej „zapowiedzią z dnia 4 grudnia 2002 r.”), który ma następującą treść:
„Minister gospodarki […] potwierdza wsparcie państwa [francuskiego] dla planu działania zatwierdzonego przez radę nadzorczą [FT] w dniu 4 grudnia [2002 r.]. 1) Grupa [FT] stanowi zwartą jednostkę przemysłową osiągającą świetne wyniki. Jednak [FT] musi obecnie stawić czoła niezrównoważonej strukturze finansowej, zapotrzebowaniu na środki własne i średnioterminowe refinansowanie. Sytuacja ta wynika z niepowodzeń dawnych inwestycji, źle przeprowadzonych i realizowanych na granicy pęknięcia »bańki« finansowej, oraz – bardziej ogólnie – ze zmiany sytuacji rynkowej. Brak możliwości dla [FT] finansowania swego rozwoju w inny sposób niż poprzez zadłużenie pogorszył tę sytuację. 2) Państwo [francuskie], akcjonariusz większościowy, zwróciło się do nowego kierownictwa o przywrócenie równowagi finansowej [FT] przy zachowaniu integralności grupy [...]. 3) Zważywszy na plan działania opracowany przez kierownictwo i na perspektywy zwrotu z inwestycji, państwo [francuskie] weźmie udział w zasileniu środków własnych w wysokości 15 mld EUR proporcjonalnie do swojego udziału w kapitale, czyli poprzez zainwestowanie 9 mld EUR. [Francuskie] państwo akcjonariusz zamierza w ten sposób postępować w charakterze rozważnego inwestora. Do [FT] należeć będzie określenie zasad i dokładnych terminów dotyczących zasilenia jej środków własnych. Rząd [francuski] chce, aby ta operacja przebiegała ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji akcjonariuszy indywidualnych oraz akcjonariatu pracowniczego [FT]. Aby stworzyć [FT] możliwość rozpoczęcia operacji rynkowej w najbardziej odpowiednim momencie, państwo [francuskie] jest gotowe antycypować swój udział w zasileniu środków własnych poprzez oddanie do dyspozycji [FT] tymczasowej pożyczki akcjonariusza, odpłatnej na warunkach rynkowych. 4) Na rzecz [Entreprise de recherches et d’activités pétrolières (ERAP), zwanego dalej „ERAP”], państwowego przedsiębiorstwa przemysłowo‑handlowego, przeniesiony zostanie cały udział państwa [francuskiego] w [FT]. Aby sfinansować udział państwa [francuskiego] w zasileniu środków własnych [FT], ERAP zadłuży się na rynkach finansowych”.
14 W dniach 11 i 12 grudnia 2002 r. FT ogłosiło dwie kolejne emisje obligacji na łączną kwotę 2,9 mld EUR.
15 W dniu 17 grudnia 2002 r. S & P wyjaśnił, że od lipca 2002 r. wsparcie państwa francuskiego było jednym z kluczowych czynników wpływających na utrzymanie ratingu FT na pewnym poziomie inwestycyjnym oraz że dotycząca pożyczki akcjonariusza zapowiedź państwa francuskiego i zobowiązanie do subskrypcji, proporcjonalnie do jego udziału w kapitale FT, w ramach operacji rekapitalizacji sięgającej 15 mld EUR potwierdziły to wsparcie.
16 W dniu 20 grudnia 2002 r. ERAP przekazał FT parafowany i podpisany projekt umowy pożyczki akcjonariusza (zwany dalej „ofertą pożyczki akcjonariusza”). FT nie podpisało tego projektu umowy i oferta pożyczki akcjonariusza nigdy nie została wykonana.
17 W dniu 15 stycznia 2003 r. FT zaciągnęło pożyczki w formie emisji obligacji na łączną kwotę 5,5 mld EUR. Owe pożyczki obligacyjne nie miały pokrycia w postaci zabezpieczenia lub gwarancji państwowej. W dniu 10 lutego 2003 r. FT odnowiło część przypadającego do zapłaty kredytu konsorcjalnego w wysokości 15 mld EUR.
18 W dniu 4 marca 2003 r. operacja zasilenia środków własnych przewidziana w planie Ambition 2005 została rozpoczęta. W dniu 24 marca 2003 r. FT dokonało podwyższenia kapitału o 15 mld EUR. Państwo francuskie uczestniczyło w tej operacji w wysokości 9 mld EUR proporcjonalnie do swego udziału w kapitale FT. Operacja ta została zakończona w dniu 11 kwietnia 2003 r.
19 FT zamknęło rok obrachunkowy 2002 stratą w wysokości około 21 mld EUR i długiem pieniężnym netto sięgającym prawie 68 mld EUR. Sprawozdanie finansowe za rok obrachunkowy 2002 opublikowane przez FT w dniu 5 marca 2003 r. wskazywało na wzrost obrotów o 8,4%, wyniku eksploatacyjnego przed amortyzacją o 21,1% i wyniku eksploatacyjnego o 30,9%. W dniu 14 kwietnia 2003 r. państwo francuskie posiadało 58,9% kapitału FT, z czego 28,6% za pośrednictwem ERAP.
Postępowanie administracyjne i sporna decyzja
20 W dniu 4 grudnia 2002 r. Republika Francuska zgłosiła Komisji środki finansowe przewidziane w planie Ambition 2005, w tym ofertę pożyczki akcjonariusza.
21 W dniu 22 stycznia 2003 r. spółki Bouygues, dwie spółki prawa francuskiego, łącznie z Bouygues Télécom SA, która prowadzi działalność na francuskim rynku telefonii ruchomej, złożyły do Komisji skargę w sprawie w szczególności dwóch przypadków pomocy rzekomo przyznanej przez państwo francuskie FT wskutek po pierwsze, publicznych oświadczeń złożonych przez władze francuskie na rzecz FT od lipca 2002 r. (zwanych dalej „oświadczeniami złożonymi od lipca 2002 r.”), a po drugie zapowiedzi z dnia 4 grudnia 2002 r. inwestycji państwa francuskiego w wysokości 9 mld EUR.
22 W dniu 12 marca 2003 r. decyzja Komisji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego zgodnie z art. 88 ust. 2 WE w przedmiocie w szczególności środków podjętych przez państwo wobec tego przedsiębiorstwa w celu wsparcia FT (zwana dalej „decyzją o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego”) została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (Dz.U. C 57, s. 5).
23 W dniu 3 sierpnia 2004 r. Komisja doręczyła władzom francuskim sporną decyzję. Artykuł 1 tej decyzji stanowi, że „kredyt akcjonariusza udzielony [pożyczka akcjonariusza udzielona] w grudniu 2002 r. przez [Republikę Francuską] na rzecz [FT] w formie linii kredytowej w wysokości 9 mld EUR, osadzony[‑a] w kontekście deklaracji […] od lipca 2002 r., stanowi pomoc państwa niezgodną z zasadami wspólnego rynku”. Zgodnie z art. 2 tej decyzji „pomoc, o której mowa w art. 1, nie może stanowić przedmiotu windykacji [odzyskania]”.
24 W motywach 17–26 owej decyzji Komisja stwierdziła, że od czerwca 2002 r. sytuacja finansowa FT charakteryzowała się poważnymi problemami strukturalnymi i niezrównoważonym bilansem. Z motywu 37 tej decyzji wynika, że w chwili złożenia oświadczenia z dnia 12 lipca 2002 r. agencje ratingowe S & P i Moody’s były gotowe obniżyć rating długu FT do poziomu obligacji spekulacyjnej („junk bond”).
25 W motywie 39 spornej decyzji Komisja uznała zatem, że w lipcu 2002 r. FT dotknął kryzys zaufania grożący uniemożliwieniem rozważanego refinansowania i stworzeniem ryzyka dla płynności FT w 2003 r. Komisja sprecyzowała w szczególności w motywach 212, 222 tej decyzji, iż zważywszy na komunikaty prasowe władz francuskich z dnia 13 września 2002 r. i z dnia 2 października 2002 r., agencje ratingowe Moody’s i S & P zmieniły swą ocenę dotyczącą zarządzania zadłużeniem FT i zwróciły uwagę na wzrost zaufania na rynku.
26 W motywach 185–187 spornej decyzji Komisja stwierdziła, że środki podjęte w grudniu 2002 r., które stanowiły przedmiot zawiadomienia, zostały poprzedzone w szczególności oświadczeniami złożonymi od lipca 2002 r. i uznała, iż oświadczenia te miały wpływ na postrzeganie sytuacji FT przez rynki oraz podmioty gospodarcze w grudniu 2002 r. Komisja stwierdziła, że owe oświadczenia i zgłoszone środki można zatem analizować jako całość.
27 W motywach 188, 189 oraz 203–219 owej decyzji instytucja ta sprecyzowała, że, według niej oświadczenie z dnia 12 lipca 2002 r. niewątpliwie wywarło wpływ na rynki i dostarczyło korzyści gospodarczej FT. Jednak po przeprowadzeniu analizy licznych argumentów prawnych uznała ona, że nie dysponuje wystarczającymi dowodami umożliwiającymi jej wykazanie, iż oświadczenie to mogło przynajmniej potencjalnie zaangażować zasoby państwowe.
28 Natomiast w motywach 194–196 spornej decyzji Komisja stwierdziła, że oferta pożyczki akcjonariusza przyznaje korzyść na rzecz FT i potencjalnie zaangażowała zasoby państwa. Z jednej strony bowiem oferta ta zdaniem Komisji umożliwiła FT zwiększenie środków finansowych i upewnienie rynku co do zdolności FT sprostania płatnościom. Z drugiej strony dodatkowe potencjalne obciążenie zasobów państwowych zostało stworzone w efekcie zapowiedzi udostępnienia pożyczki akcjonariusza sprzężonej ze spełnieniem warunków wstępnych takiego udostępnienia, stworzenia na rynku wrażenia, iż pożyczka ta została rzeczywiście udostępniona, i wreszcie przesłania oferty pożyczki akcjonariusza.
29 W motywach 197–201 owej decyzji Komisja również uznała, że w konkurencyjnym sektorze telekomunikacji, takie korzyści, jakie osiągnęło FT, zakłócają lub grożą zakłóceniem konkurencji w szczególnie istotny sposób i mogą one wpłynąć na wymianę handlową między państwami członkowskimi.
30 W motywach 203–256 spornej decyzji Komisja stwierdziła, że w świetle wpływu na rynek w szczególności oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. zgłoszone środki nie spełniają ani kryterium rozważnego inwestora prywatnego w gospodarce rynkowej, ani kryteriów pomocy wspomagania lub restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności. Komisja stwierdziła zatem, że rozpatrywane środki stanowią pomoc państwa niezgodną ze wspólnym rynkiem.
31 Jednak, uznając, że nie można dokładnie ocenić wpływu tej pomocy i że ogólna analiza elementów owej pomocy innych niż oferta pożyczki akcjonariusza z punktu widzenia ich zgodności z regułami pomocy państwa, była nowa, Komisja stwierdziła w motywach 257–264 owej decyzji, że poszanowanie prawa do obrony i zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań sprzeciwiają się jej odzyskaniu.
Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok
32 W skargach wniesionych do Sądu Republika Francuska, FT i spółki Bouygues wniosły o stwierdzenie nieważności spornej decyzji a Association française des opérateurs de réseaux et services de télécommunications (francuskie stowarzyszenie operatorów sieci i usług telekomunikacyjnych, AFORS Télécom) o stwierdzenie częściowej nieważności tej decyzji.
33 Na poparcie ich żądania stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji Republika Francuska i FT podniosły w szczególności zarzut drugi oparty na naruszeniach prawa przy stosowaniu pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE do zgłoszonych środków i zarzut trzeci oparty na oczywistych błędach w ocenie treści lub domniemywanych skutków oświadczeń złożonych od lipca 2002 r.
34 Na poparcie ich żądania stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji ze względu na to, że Komisja odmówiła uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r., rozpatrywanych oddzielnie lub łącznie, za pomoc państwa, spółki Bouygues podniosły zarzut pierwszy oparty na naruszeniu art. 87 ust. 1 WE oraz zarzut drugi oparty na wewnętrznie sprzecznym i niedostatecznym uzasadnieniu niezgodnym z art. 253 WE.
35 W zaskarżonym wyroku Sąd zbadał owe zarzuty łącznie w zakresie, w jakim dotyczą pojęcia pomocy państwa.
36 W pkt 126–133 owego wyroku Sąd w szczególności oddalił argumentację Komisji, zgodnie z którą żądanie spółek Bouygues stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji ze względu na to, że Komisja odmówiła uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa, jest niedopuszczalny, zważywszy na brak interesu prawnego, gdyż te spółki nie kwestionują wyłącznie uzasadnienia spornej decyzji i nie mogą czerpać dodatkowej korzyści ze stwierdzenia, że oświadczenia złożone od lipca 2002 r. również stanowią pomoc państwa.
37 Co do istoty Sąd zaznaczył w pkt 215 zaskarżonego wyroku, że, aby można było uznać środek za pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, w szczególności winien on implikować korzyść, która może przybrać różne formy, wynikającą w sposób bezpośredni lub pośredni z zasobów państwowych.
38 W pkt 262 owego wyroku Sąd wyjaśnił, że istnieje wymóg związku między określoną korzyścią a zaangażowaniem zasobów państwowych, ponieważ wspomniana korzyść powinna być ściśle związana z odpowiadającym jej obciążeniem, jakiemu podlega budżet państwa, lub z powstaniem – na podstawie prawnie wiążących zobowiązań podjętych przez państwo – dostatecznie konkretnego ryzyka gospodarczego dla tego budżetu.
39 W pkt 231 zaskarżonego wyroku Sąd zdefiniował pojęcie korzyści jako oznaczające, że interwencja państwa musi prowadzić do poprawy sytuacji ekonomicznej lub finansowej.
40 W niniejszej sprawie Sąd orzekł w pkt 259 zaskarżonego wyroku, że Komisja wykazała, iż rozpatrywane w całości oświadczenia złożone od lipca 2002 r., włączając dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź, przysporzyły FT korzyści w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.
41 Natomiast w pkt 257 owego wyroku Sąd orzekł, że Komisja nie wykazała istnienia dodatkowej i odrębnej korzyści wynikającej z oferty pożyczki akcjonariusza, której przesłanie w dniu 20 grudnia 2002 r. nie zostało podane do wiadomości publicznej, z uwagi na okoliczność, że oświadczenia złożone od lipca 2002 r., a w szczególności dokonana w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź, przyznały FT możliwość refinansowania jego zadłużenia w wysokości 9 mld EUR na warunkach obowiązujących wówczas na rynku obligacyjnym.
42 Następnie Sąd zajął się kwestią, czy wskazana przez Komisję korzyść wynika z zasobów państwowych.
43 W tym względzie w pkt 269–289 zaskarżonego wyroku Sąd w szczególności stwierdził, że oświadczenia złożone od lipca 2002 r. nie mogą być uznane za gwarancje lub być interpretowane jako narażające francuskie zasoby państwowe na ryzyko polegające na przeniesieniu zasobów państwowych i oddalił żądanie spółek Bouygues stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji ze względu na to, że Komisja odmówiła uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa.
44 W odniesieniu do dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi Sąd uznał w pkt 293 zaskarżonego wyroku, że ani Komisja, ani spółki Bouygues nie twierdziły, iż ta zapowiedź implikowała sama w sobie wystarczająco precyzyjne, kategoryczne i bezwarunkowe zobowiązanie, pozwalając stwierdzić istnienie przeniesienia zasobów państwowych w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Co więcej, w pkt 294–298 owego wyroku Sąd uznał, że Komisja nie wykazała, że dokonana w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź implikowała przeniesienie zasobów państwowych.
45 Co się tyczy oferty pożyczki akcjonariusza Sąd stwierdził w pkt 299 zaskarżonego wyroku, że, ponieważ Komisja nie wykazała w wystarczający sposób korzyści wynikającej z oferty pożyczki akcjonariusza, tym bardziej Sąd nie może stwierdzić istnienia przeniesienia zasobów państwowych związanego z tą korzyścią.
46 W pkt 302–309 zaskarżonego wyroku Sąd zbadał następnie, czy Komisja mogła jednak stwierdzić, na podstawie ogólnego badania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. łącznie z dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzią oferty pożyczki akcjonariusza, istnienie korzyści gospodarczej wynikającej z zasobów państwowych.
47 W tym względzie z jednej strony Sąd uznał w pkt 304 owego wyroku, że, ponieważ oświadczenia złożone od lipca 2002 r. nie zawierają antycypacji szczególnego wsparcia finansowego podobnego do wsparcia, które zostało w końcu skonkretyzowane w grudniu 2002 r., dokonana w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź stanowiła istotne przerwanie następstwa zdarzeń, które doprowadziły do refinansowania FT.
48 Z drugiej strony Sąd orzekł w pkt 309 zaskarżonego wyroku, że, nawet jeśli Komisja mogła uwzględnić wszystkie zdarzenia, które poprzedziły dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź, by określić korzyść wynikającą z przywrócenia zaufania rynków finansowych i polepszenia warunków refinansowania FT, korzyść ta „nie prowadzi w zamian do odpowiedniego uszczuplenia budżetu państwowego lub wystąpienia wystarczająco [dostatecznie] konkretnego gospodarczego ryzyka powstania obciążeń dla tego budżetu. W szczególności ta korzyść jest odrębna od korzyści, jaką projekt [oferta] pożyczki akcjonariusza […] może implikować i jakiej Komisja nie wykazała dostatecznie w zaskarżonej [spornej] decyzji”.
49 W konsekwencji Sąd orzekł w pkt 310 zaskarżonego wyroku, że Komisja naruszyła pojęcie pomocy w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, uznając, iż oferta pożyczki akcjonariusza, rozpatrywana w kontekście oświadczeń złożonych od lipca 2002 r., przysparzała FT korzyści, która wynikała z przeniesienia zasobów państwowych, i stwierdził nieważność art. 1 spornej decyzji.
Postępowanie przed Trybunałem
50 Pismem złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 20 grudnia 2010 r. Republika Federalna Niemiec wniosła o dopuszczenie do spraw C‑399/10 P i C‑401/10 P w charakterze interwenienta w celu poparcia żądań Republiki Francuskiej.
51 Postanowieniami z dnia 28 lutego 2011 r. prezes Trybunału dopuścił interwencję Republiki Federalnej Niemiec w sprawach C‑399/10 P i C‑401/10 P.
52 Postanowieniem z dnia 8 września 2011 r. połączył on obie sprawy do celów przeprowadzenia rozprawy oraz wydania wyroku.
Żądania stron
53 Spółki Bouygues wnoszą do Trybunału o:
– uchylenie zaskarżonego wyroku;
– orzeczenie co do istoty i stwierdzenie nieważności art. 1 spornej decyzji w zakresie, w jakim Komisja nie uznała za pomoc państwa oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. i stwierdzenie nieważności art. 2 tej decyzji w zakresie, w jakim nie zobowiązuje Republiki Francuskiej do odzyskania ustalonej pomocy od FT;
– tytułem ewentualnym, gdyby Trybunał uznał, że stan postępowania nie pozwala na wydanie orzeczenia, skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd, oraz
– obciążenie Komisji, FT, Republiki Francuskiej i Republiki Federalnej Niemiec kosztami postępowania.
54 Komisja wnosi do Trybunału o:
– uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim Sąd stwierdził nieważność art. 1 spornej decyzji i obciążył Komisję własnymi kosztami oraz kosztami poniesionymi przez Republikę Francuską i przez FT;
– skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd, i
– orzeczenie, że rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
55 FT wnosi do Trybunału o:
– oddalenie odwołań;
– a jeśli tak się nie stanie – skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd;
– uwzględnienie, na wypadek, gdyby Trybunał uchylił zaskarżony wyrok bez przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd, w całości lub w części, żądań FT przedstawionych w pierwszej instancji oraz
– obciążenie spółek Bouygues i Komisji kosztami postępowania.
56 Republika Francuska wnosi do Trybunału o:
– oddalenie odwołań;
– a jeśli tak się nie stanie – skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd;
– na wypadek, gdyby Trybunał odmówił skierowania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd – uwzględnienie w całości lub w części jej żądań przedstawionych w pierwszej instancji oraz
– obciążenie spółek Bouygues i Komisji kosztami postępowania.
57 Republika Federalna Niemiec występuje w charakterze interwenienta na poparcie żądań Republiki Francuskiej i wnosi do Trybunału o obciążenie spółek Bouygues i Komisji kosztami postępowania poniesionymi przez Republikę Federalną Niemiec.
W przedmiocie odwołań
58 Spółki Bouygues podnoszą dwa zarzuty na poparcie ich odwołania.
59 W tym względzie należy przypomnieć, że w postępowaniu przed Sądem spółki Bouygues z jednej strony wniosły skargę o stwierdzenie nieważności art. 1 spornej decyzji ze względu na to, że Komisja odmówiła uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa, oraz o stwierdzenie nieważności art. 2 tej decyzji (sprawa T‑450/04), a także z drugiej strony przystąpiły do sprawy w charakterze interwenientów popierających żądania Komisji w ramach wniesionej przez FT skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji (sprawa T‑444/04).
60 W zaskarżonym wyroku Sąd, po pierwsze, uznał za dopuszczalne, ale oddalił jako bezzasadne żądanie spółek Bouygues stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji ze względu na to, że Komisja odmówiła uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa (sprawa T‑450/04), następnie uznał za dopuszczalne i zasadne żądanie FT stwierdzenia nieważności całego art. 1 owej decyzji (sprawa T‑444/04) i wreszcie orzekł, że w tych okolicznościach nie ma potrzeby orzekać w szczególności w przedmiocie żądania spółek Bouygues stwierdzenia nieważności art. 2 tej decyzji.
61 Pierwszy zarzut odwołania spółek Bouygues odnosi się zatem do oceny dokonanej przez Sąd w sprawie T‑450/04 i dotyczy błędów, jakie popełnił Sąd, oddalając argumentację tych spółek mającą na celu wykazanie, że Komisja naruszyła prawo, nie uznając oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa.
62 Zarzut drugi odnosi się do oceny dokonanej przez Sąd w sprawie T‑444/04 i dotyczy naruszeń prawa, jakie miał popełnić Sąd, uchylając sporną decyzję ze względu na to, że uznaje ona za pomoc państwa dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź i ofertę pożyczki akcjonariusza rozpatrywane łącznie. Zarzut ten dzieli się na dwie części, z których pierwsza opiera się na naruszeniu prawa dotyczącym koniecznego związku pomiędzy przyznaną korzyścią a zaangażowaniem zasobów państwowych oraz druga na naruszeniu prawa dotyczącym kwestii, czy oferta pożyczki akcjonariusza przysporzyła korzyści na rzecz FT.
63 Komisja opiera swe odwołanie na trzech zarzutach, z których pierwszy dotyczy wewnętrznie sprzecznego uzasadnienia zaskarżonego wyroku.
64 Zarzut drugi dotyczy naruszeń prawa, jakich miał dopuścić się Sąd, uchylając sporną decyzję ze względu na to, że uznaje ona za pomoc państwa dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź i ofertę pożyczki akcjonariusza rozpatrywane łącznie. Zarzut ten dzieli się na cztery części, z których pierwsza opiera się na naruszeniu prawa dotyczącym koniecznego związku pomiędzy przyznaną korzyścią a zaangażowaniem zasobów państwowych, druga na naruszeniu prawa dotyczącym zaangażowania zasobów państwowych wskutek dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi i oferty pożyczki akcjonariusza, rozpatrywanych łącznie, trzecia na naruszeniu prawa dotyczącym analizy korzyści na rzecz FT wynikającym z nieuwzględnienia zastosowania przez Komisję kryterium rozważnego inwestora prywatnego oraz czwarta na naruszeniu zakresu swobodnego uznania przysługującego Komisji, gdy dokonuje ona złożonych analiz ekonomicznych.
65 Zarzut trzeci opiera się na błędnej interpretacji i przeinaczeniu spornej decyzji.
66 W pierwszej kolejności należy zbadać zarzut pierwszy spółek Bouygues dotyczący uznania za pomoc państwa oświadczeń złożonych od lipca 2002 r., a w drugiej kolejności łącznie część pierwszą drugiego zarzutu spółek Bouygues i część pierwszą drugiego zarzutu Komisji, oparte na naruszeniach prawa dotyczących uznania za pomoc państwa dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi i oferty pożyczki akcjonariusza, rozpatrywanych łącznie.
W przedmiocie zarzutu pierwszego spółek Bouygues dotyczącego uznania za pomoc państwa oświadczeń złożonych od lipca 2002 r.
67 Pierwszy zarzut odwołania spółek Bouygues oparty jest na zbyt wąskiej wykładni pojęcia pomocy państwa, na przeinaczeniu prawa francuskiego i na błędnej kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych, których rzekomo dokonał Sąd, oddalając argumentację spółek Bouygues mającą na celu wykazanie, że Komisja naruszyła prawo, odmawiając uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa.
68 W tym względzie należy przypomnieć, że w sprawie T‑450/04 spółki Bouygues wniosły w szczególności o stwierdzenie nieważności art. 1 spornej decyzji w zakresie, w jakim odrzuca on w sposób dorozumiany podnoszonej zarówno w złożonej przez nie w dniu 22 stycznia 2003 r. skardze złożonej do Komisji, jak również w postępowaniu administracyjnym ich argumentacji, zgodnie z którą oświadczenia złożone od lipca 2002 r. stanowią same w sobie pomoc państwa.
69 W pkt 36, 43 niniejszego wyroku wskazano, co także z pkt 133, 325 zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd uznał to żądanie za dopuszczalne, ale oddalił je jako bezzasadne.
70 W tym względzie należy stwierdzić przede wszystkim, że w szczególności z zawartego w motywach 39–57 decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego szczegółowego opisu rozpatrywanych środków wynika, że decyzja ta dotyczy wyłącznie zgłoszonych środków i że zatem Komisja nie wezwała zainteresowanych stron w drodze tej decyzji do przedstawienia uwag dotyczących kwestii, czy oświadczenia złożone od lipca 2002 r. stanowią same w sobie pomoc państwa.
71 Zgodnie zaś z art. 4 ust. 4, art. 6 ust. 1 i art. 13 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. [88 WE] (Dz.U. L 83, s. 1), taka decyzja i takie wezwanie są wymagane zarówno w celu określenia przedmiotu postępowania administracyjnego, jak i w celu zapewnienia przekazania Komisji możliwie najbardziej wyczerpujących informacji.
72 A zatem, ponieważ Komisja nie przyjęła żadnej dodatkowej decyzji mogącej rozszerzyć przedmiot postępowania administracyjnego, które doprowadziło do wydania spornej decyzji, na kwestię, czy oświadczenia złożone od lipca 2002 r. stanowią same w sobie pomoc państwa, wynika z tego, że instytucja ta nie uwzględniła w drodze decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego tego elementu złożonej do Komisji w dniu 22 stycznia 2003 r. skargi spółek Bouygues.
73 Następnie z motywu 185 spornej decyzji wynika, że jej przedmiot dotyczy pożyczki akcjonariusza, którą zgłoszono Komisji, i że oświadczenia złożone od lipca 2002 r. nie zostały uwzględnione w zakresie, w jakim są one obiektywnie istotne dla oceny owej pożyczki. Komisja zbadała zatem owe oświadczenia tylko w zakresie, w jakim tworzą one kontekst tego ostatniego środka.
74 Ponadto Komisja podniosła w motywach 188, 189, 218 i 219 spornej decyzji, że nie dysponuje wystarczającymi dowodami umożliwiającymi zajęcie stanowiska w kwestii, czy owe oświadczenia stanowią same w sobie pomoc państwa.
75 Wreszcie z art. 1 spornej decyzji wynika, iż poprzestano na uznaniu w niej pożyczki akcjonariusza za pomoc państwa niezgodną ze wspólnym rynkiem i że wskazano w niej oświadczenia złożone od lipca 2002 r. jedynie jako tworzące kontekst ustalonej pomocy.
76 W tych okolicznościach należy orzec, że w spornej decyzji Komisja nie zajęła stanowiska w przedmiocie złożonych do niej skarg spółek Bouygues w zakresie, w jakim spółki te twierdziły, iż oświadczenia złożone od lipca 2002 r. stanowią same w sobie pomoc państwa.
77 Z powyższego wynika, że Sąd naruszył prawo, orzekając w pkt 128, 131 zaskarżonego wyroku, że art. 1 spornej decyzji zawiera odmowę Komisji uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa. Niezajęcie stanowiska przez Komisję odnośnie do uznania tych oświadczeń jako takich za pomoc państwa, wskutek skargi złożonej do Komisji przez spółki Bouygues nie może bowiem być zrównane z decyzją oddalającą żądania tych podmiotów składających skargę do Komisji.
78 Sąd dokonał zatem oceny kwestii, co do których Komisja jeszcze się nie wypowiedziała, i dokonał pomieszania poszczególnych etapów postępowania administracyjnego i sądowego, które jest niezgodne z zasadami podziału kompetencji między Komisję a Trybunał oraz z systemem środków odwoławczych przewidzianych w traktacie FUE, jak też z wymogami prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości (zob. podobnie wyrok z dnia 11 listopada 1981 r. w sprawie 60/81 IBM przeciwko Komisji, Rec. s. 2639, pkt 20).
79 Pierwszy zarzut odwołania dotyczący naruszeń prawa, jakie miał popełnić Sąd, dokonując oceny zgodności z prawem rzekomej odmowy Komisji uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa, jest zatem nieistotny dla sprawy.
W przedmiocie części pierwszej drugiego zarzutu spółek Bouygues i części pierwszej drugiego zarzutu Komisji, opartych na naruszeniach prawa dotyczących uznania za pomoc państwa dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi i oferty pożyczki akcjonariusza, rozpatrywanych łącznie
Argumentacja stron
80 W pierwszej kolejności spółki Bouygues i Komisja twierdzą, że Sąd celem stwierdzenia istnienia pomocy państwa niesłusznie wymagał powiązania, ścisłego związku, równoważności i zgodności między określoną korzyścią a zaangażowaniem zasobów państwowych. Z orzecznictwa wynika bowiem, iż ów związek może być pośredni i że taka równoważność lub zgodność nie jest wymagana.
81 W drugiej kolejności spółki Bouygues i Komisja uznają, że sposób, w jaki Sąd postrzegał ten związek, narusza zasadę, zgodnie z którą art. 107 ust. 1 TFUE nie dokonuje rozróżnienia interwencji państwa według przyczyn lub celów, lecz definiuje je ze względu na ich skutki. Zdaniem spółki Bouygues wobec szeregu środków wpisujących się w tę samą strategię interwencji na rzecz przedsiębiorstwa, taką jak w niniejszej sprawie, związek zależności pomiędzy korzyścią i użyciem zasobów państwowych należy oceniać całościowo przy uwzględnieniu interwencji państwa w swej jedności i ciągłości.
82 Komisja precyzuje, że środki mające ze sobą ścisły związek, które, rozpatrywane z osobna mogły uniknąć kontroli pomocy państwa, podczas gdy skutkują znaczącym zakłóceniem konkurencji, powinny być zbadane łącznie. Zdaniem Komisji pożyczka akcjonariusza, rozważana w kontekście stworzonym przez oświadczenia złożone od lipca 2002 r. stanowi zatem pomoc państwa.
83 FT i Republika Francuska podnoszą przede wszystkim, że pojęcie pomocy państwa wymaga wystarczająco ścisłego związku zależności pomiędzy korzyścią dla przedsiębiorstwa a obciążeniem finansowym dla państwa. Precyzują one, że zgodnie z orzecznictwem ciężar finansowy dochodów przedsiębiorstw, pociągający za sobą zmniejszenie wpływów podatkowych państwa nie wykazuje takiego związku, podczas gdy rezygnacja przez państwo z dochodów podatkowych, które zostałyby w przeciwnym razie pobrane, wykazuje taki związek, jeśli pośrednia korzyść została przysporzona niektórym przedsiębiorstwom.
84 Ponadto Republika Francuska uważa, że zaangażowanie zasobów państwowych powinno być przyczyną a nie konsekwencją korzyści. Komisja zaś dokonała odwrócenia tego rozumowania.
85 Republika Federalna Niemiec dodaje, że niniejsza sprawa dotyczy „skutków ubocznych” oświadczeń złożonych od lipca 2002 r., które nie mogą powodować obciążeń dla budżetu państwa. Ponadto, jeśli korzyść niepowodująca żadnego obciążenia dla budżetu państwa może zakłócić konkurencję, nie oznaczałoby to jej zdaniem, iż taki środek podlegałby kontroli pomocy państwa. Rozszerzająca wykładnia kryterium zaangażowania zasobów państwowych wspierana przez Komisję i spółki Bouygues poddaje bowiem kontroli pomocy państwa liczne oświadczenia, takie, jak oświadczenia państw członkowskich podczas kryzysu w 2008 r.
86 Następnie zdaniem FT i Republiki Francuskiej Sąd nie wymagał, aby korzyść odpowiadała kwocie środków udostępnionych przez państwo. Sąd wymagał tylko wzajemnego związku między korzyścią a obciążeniem finansowym dla budżetu państwa w taki sposób, że korzyść powinna wynikać z takiego obciążenia. Sąd dopuścił, że zaangażowanie zasobów państwowych może wynikać z wystąpienia dostatecznie konkretnego gospodarczego ryzyka powstania obciążeń dla tego budżetu, lecz słusznie próbował wskazać istnienie prawnie wiążących zobowiązań.
87 Wreszcie FT podnosi, że zasada, zgodnie z którą art. 107 ust. 1 TFUE definiuje interwencje państwa na podstawie ich skutków, nie zwalnia Komisji z obowiązku dokładnego wskazania korzyści, którą osiągnęło przedsiębiorstwo, i zbadania, czy wynika ona z zasobów państwowych. Komisja nie mogła zatem na podstawie ogólnego badania przypisać oświadczeniom złożonym od lipca 2002 r. zasobów państwowych potencjalnie zaangażowanych w drodze odmiennego i późniejszego środka, a mianowicie przesłania oferty pożyczki akcjonariusza.
88 Ponadto Republika Francuska podnosi, że Sąd przeprowadził w pkt 301–310 zaskarżonego wyroku ogólną analizę oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. i oferty pożyczki akcjonariusza, oraz uważa, że Sąd słusznie uznał brak związku zależności między określoną korzyścią a zaangażowaniem zasobów państwowych.
Ocena Trybunału
89 Spółki Bouygues i Komisja zarzucają zasadniczo Sądowi, że naruszył prawo, wprowadzając celem stwierdzenia istnienia pomocy państwa wymóg ścisłego związku między, z jednej strony, korzyścią podlegającą odrębnemu określeniu w odniesieniu do dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi i w odniesieniu do oferty pożyczki akcjonariusza a także z drugiej strony zaangażowaniem zasobów równoważnych i odpowiadających jednej z tak określonych korzyści.
90 W pkt 40, 41 niniejszego wyroku wskazano, że Sąd orzekł, iż przysporzenie korzyści FT zostało wykazane w odniesieniu do dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi, lecz istnienia dodatkowej i odrębnej korzyści wynikającej z oferty pożyczki akcjonariusza nie wykazano.
91 W pkt 262 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, iż z orzecznictwa wynika, że tak określona korzyść „powinna wynikać z przeniesienia zasobów państwowych” oraz, iż ów „wymóg istnienia związku między określoną korzyścią a zaangażowaniem zasobów państwowych zakłada zasadniczo, że wspomniana korzyść jest ściśle związana z odpowiadającym jej obciążeniem, jakiemu podlega budżet państwa, lub z powstaniem – na podstawie prawnie wiążących zobowiązań podjętych przez państwo – dostatecznie konkretnego ryzyka gospodarczego dla tego budżetu”.
92 W pkt 293–298 zaskarżonego wyroku Sąd przeprowadził indywidualne badanie dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi. W szczególności w pkt 293–295 tego wyroku uznał on, że zadaniem Sądu nie jest sprawdzenie, czy ta zapowiedź implikowała w świetle francuskiego prawa administracyjnego lub cywilnego przeniesienie zasobów państwowych, ponieważ ani Komisja, ani spółki Bouygues nie podniosły w tym względzie takiego argumentu lub nie przedstawiły stosownych dowodów.
93 W pkt 296 zaskarżonego wyroku Sąd dodał, że w „każdym razie przeniesienie zasobów państwowych wynikające z [omawianej] zapowiedzi […] mogłoby odpowiadać jedynie korzyści polegającej na otwarciu linii kredytowej w wysokości 9 mld EUR, która została tam wyraźnie przewidziana” i że „ta korzyść jest odrębna od korzyści wynikającej z oświadczeń złożonych od lipca 2002 r., stwierdzonej w” spornej decyzji.
94 W pkt 297 zaskarżonego wyroku Sąd wyjaśnił, że „wymóg istnienia związku między określoną korzyścią a przeniesieniem zasobów państwowych zakłada, że wspomniana korzyść odpowiada równoważnemu obciążeniu, jakiemu podlega budżet państwa […]. Nie ma to jednak miejsca w niniejszej sprawie, jeśli chodzi o związek między korzyścią […], która wynika z oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. a domniemywanym przeniesieniem zasobów publicznych polegającym na otwarciu linii kredytowej w wysokości 9 mld EUR, omówionej w ramach dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi […]”.
95 W odniesieniu do oferty pożyczki akcjonariusza Sąd uznał w pkt 299 zaskarżonego wyroku, że, ponieważ Komisja nie wykazała w wystarczający sposób korzyści z niej wynikającej, tym bardziej Sąd nie może stwierdzić istnienia przeniesienia zasobów państwowych związanego z tą korzyścią.
96 Wreszcie w zakresie, w jakim Komisja oparła swe ustalenie o istnieniu pomocy państwa na ogólnym badaniu oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. łącznie z ofertą pożyczki akcjonariusza, Sąd orzekł, w pkt 307 zaskarżonego wyroku, że Komisja nie może „zwolni[ć] się ze spoczywającego na niej obowiązku wskazania szczególnej korzyści, która implikuje odpowiadające jej przeniesienie zasobów państwowych” i w pkt 309 tego wyroku, iż nawet jeśli Komisja mogła uwzględnić – by określić korzyść polegającą na przywróceniu zaufania rynków finansowych i polepszeniu warunków refinansowania FT – wszystkie zdarzenia, które poprzedziły dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź, korzyść ta „nie prowadzi w zamian do odpowiedniego uszczuplenia budżetu państwowego lub wystąpienia wystarczająco [dostatecznie] konkretnego gospodarczego ryzyka powstania obciążeń dla tego budżetu. W szczególności ta korzyść jest odrębna od korzyści, jaką [oferta] pożyczki akcjonariusza […] może implikować i jakiej Komisja nie wykazała dostatecznie w [spornej] decyzji”.
97 Z powyższego wynika, że Sąd uznał, iż Komisja była zobowiązana do dokonania badania w sposób indywidualny w odniesieniu do każdej interwencji państwa, jeśli przyznawała ona przy użyciu zasobów państwowych szczególną korzyść. Ponadto Sąd uznał, że jedynie uszczuplenie budżetu państwowego lub wystąpienie dostatecznie konkretnego gospodarczego ryzyka powstania obciążeń dla tego budżetu, ściśle związane z tak określoną korzyścią i odpowiadające tej korzyści spełniałoby warunek dotyczący finansowania przy użyciu zasobów państwowych w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.
98 W tym względzie przede wszystkim należy zauważyć, że zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE z zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca konkurencję lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi.
99 W związku z powyższym jedynie korzyści przyznane bezpośrednio lub pośrednio przy użyciu zasobów państwowych lub stanowiące dodatkowe obciążenie dla państwa należy uważać za pomoc w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Z samego brzmienia tego postanowienia i z reguł proceduralnych ustanowionych w art. 108 TFUE wynika bowiem, że korzyści przyznane przy wykorzystaniu zasobów innych niż zasoby państwowe nie wchodzą w zakres stosowania omawianych przepisów (zob. podobnie wyroki: z dnia 17 marca 1993 r. w sprawach połączonych C‑72/91 i C‑73/91 Sloman Neptun, Rec. s. I‑887, pkt 19; z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie C‑200/97 Ecotrade, Rec. s. I‑7907, pkt 35; a także z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C‑379/98 PreussenElektra, Rec. s. I‑2099, pkt 58).
100 Należy zatem zaznaczyć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nie jest konieczne wykazywanie we wszystkich przypadkach, iż miało miejsce przeniesienie zasobów państwowych, żeby można było uznać korzyść przyznaną jednemu przedsiębiorstwu lub kilku przedsiębiorstwom za pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 marca 1994 r. w sprawie, C‑387/92 Banco Exterior de España, Rec. s. I‑877, pkt 14; z dnia 19 maja 1999 r. w sprawie C‑6/97 Włochy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2981, pkt 16; z dnia 16 maja 2002 r. w sprawie C‑482/99 Francja przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4397, pkt 36).
101 Za pomoc uznaje się zatem w szczególności interwencje, które w różnych formach zmniejszają ciężary spoczywające normalnie na budżecie przedsiębiorstwa i które tym samym, nie będąc subwencjami w ścisłym rozumieniu tego słowa, mają taki sam charakter i identyczne skutki (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Banco Exterior de España pkt 13; z dnia 17 czerwca 1999 r. w sprawie C‑75/97 Belgia przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3671, pkt 23; z dnia 19 września 2000 r. w sprawie C‑156/98 Niemcy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑6857, pkt 25).
102 Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że art. 107 ust. 1 TFUE definiuje interwencje państwa na podstawie ich skutków (wyrok z dnia 5 czerwca 2012 r. w sprawie C‑124/10 P Komisja przeciwko EDF i in., pkt 77 i przytoczone tam orzecznictwo).
103 Ponieważ interwencje państwa przybierają różne formy i powinny być analizowane na podstawie ich skutków, nie można wykluczyć, jak słusznie podniosły spółki Bouygues i Komisja, że szereg kolejnych interwencji państwa w celu zastosowania art. 107 ust. 1 TFUE należy uznać za jedną interwencję.
104 Może tak być w szczególności, w przypadku gdy kolejne interwencje w szczególności w świetle ich chronologii, ich celu i sytuacji przedsiębiorstwa w chwili dokonania tych interwencji, mają tak ścisły związek, że niemożliwe jest ich rozdzielenie (zob. podobnie wyrok z dnia 24 kwietnia 1980 r. w sprawie 72/79 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. 1411, pkt 24).
105 Oznacza to, że, uznając, iż było konieczne określenie uszczuplenia budżetu państwowego lub wystąpienia dostatecznie konkretnego gospodarczego ryzyka powstania obciążeń dla tego budżetu, ściśle związanego ze szczególną korzyścią wynikającą bądź z dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi, bądź oferty pożyczki akcjonariusza i odpowiadającego tej korzyści lub prowadzącego do niej w zamian, Sąd naruszył prawo, stosując kryterium mogące automatycznie wykluczyć, że te interwencje państwa, na podstawie związków między nimi a ich skutkami, mogą być uznane za jedną interwencję.
106 Następnie należy zaznaczyć, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż interwencja państwa mogąca jednocześnie postawić przedsiębiorstwa, do których się stosowała, w bardziej korzystnej sytuacji w porównaniu z innymi i stworzyć dostatecznie konkretne ryzyko powstania w przyszłości dodatkowego obciążenia dla państwa, może obciążyć zasoby państwowe (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Ecotrade, pkt 41).
107 W szczególności Trybunał miał okazję wyjaśnić, że z korzyści przyznanych w formie gwarancji państwa mogą wynikać dodatkowe obciążenia dla państwa (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Ecotrade, pkt 43; wyrok z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie C‑275/10 Residex Capital IV, Zb.Orz. s. I-13043, pkt 39–42).
108 Ponadto Trybunał orzekł już, że, ponieważ w kategoriach ekonomicznych zmiana warunków rynkowych, jaką wywołuje korzyść pośrednio przyznana niektórym przedsiębiorstwom, jest wynikiem utraty dochodów przez władze publiczne, nawet fakt, iż inwestorzy podejmują później samodzielne decyzje, nie powoduje wyeliminowania związku istniejącego pomiędzy omawianą stratą a korzyścią, jaką odnoszą dane przedsiębiorstwa (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Niemcy przeciwko Komisji, pkt 25–28).
109 W związku z powyższym do celów stwierdzenia istnienia pomocy państwa Komisja powinna wykazać dostatecznie bezpośredni związek między z jednej strony korzyścią przyznaną beneficjentowi a z drugiej strony uszczupleniem budżetu państwowego bądź wystąpieniem dostatecznie konkretnego gospodarczego ryzyka powstania obciążeń dla tego budżetu (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2011 r. w sprawie C‑279/08 P Komisja przeciwko Niderlandom, Zb.Orz. s. I‑7671, pkt 111).
110 Natomiast wbrew temu, co orzekł Sąd, nie jest konieczne, aby takie uszczuplenie bądź takie ryzyko odpowiadało lub było równoważne omawianej korzyści ani aby ta korzyść prowadziła w zamian do takiego uszczuplenia lub takiego ryzyka, ani aby miała taki sam charakter jak zaangażowanie zasobów państwowych, z których wynika.
111 Z powyższego wynika, że Sąd naruszył prawo zarówno w ramach kontroli określenia przez Komisję interwencji państwa przyznającej pomoc państwa, jak i w ramach badania związków między określoną korzyścią a stwierdzonym przez Komisję zaangażowaniem zasobów państwowych.
112 Wreszcie stwierdzenia tego nie podważa argument Republiki Francuskiej, zgodnie z którym Sąd dokonał w pkt 301–310 zaskarżonego wyroku ogólnej analizy związków między korzyścią a zaangażowaniem zasobów państwowych. W szczególności ze streszczenia znajdującego się w pkt 96 niniejszego wyroku wynika bowiem, że Sąd dokonał tego badania tylko na podstawie błędnych kryteriów określonych w pkt 105, 110 niniejszego wyroku.
113 Ponieważ naruszenia prawa, których dopuścił się Sąd, są w stanie podważyć tok rozumowania, który doprowadził w pkt 310 zaskarżonego wyroku do wniosku, zgodnie z którym Komisja naruszyła pojęcie pomocy państwa, należy uwzględnić pierwszą część drugiego zarzutu spółek Bouygues i pierwszą część drugiego zarzutu Komisji.
114 W tych okolicznościach i bez konieczności badania pozostałych zarzutów odwołania należy uchylić zaskarżony wyrok.
W przedmiocie skargi do Sądu
115 Zgodnie z art. 61 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w przypadku uchylenia orzeczenia Sądu Trybunał może wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala.
116 W niniejszej sprawie Trybunał posiada niezbędne informacje, by wydać ostateczne rozstrzygnięcie z jednej strony w przedmiocie stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji w zakresie, w jakim Komisja odmówiła uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa w sprawie T‑450/04 a z drugiej strony w przedmiocie części drugiej zarzutu drugiego i zarzutu trzeciego podniesionych przez Republikę Francuską i przez FT na poparcie ich skarg w sprawach T‑425/04 i T‑444/04 w zakresie, w jakim ta część i ten zarzut są skierowane przeciwko dokonanemu w spornej decyzji stwierdzeniu istnienia korzyści przysporzonej FT przez państwo francuskie.
W przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji w sprawie T‑450/04
117 Z pkt 70–79 niniejszego wyroku wynika, że Komisja w spornej decyzji nie zajęła stanowiska w przedmiocie złożonej do niej przez spółki Bouygues skargi w zakresie, w jakim spółki te podnosiły, iż oświadczenia złożone od lipca 2002 r. stanowiły same w sobie pomoc państwa.
118 Zarzuty skargi dotyczące stwierdzenia nieważności art. 1 spornej decyzji w zakresie, w jakim Komisja odmówiła uznania oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. za pomoc państwa, są zatem nieistotne.
W przedmiocie części drugiej zarzutu drugiego i zarzutu trzeciego podniesionych przez Republikę Francuską i przez FT w zakresie, w jakim ta część i ten zarzut są skierowane przeciwko stwierdzeniu w spornej decyzji istnienia korzyści przysporzonej FT przez państwo francuskie
Argumentacja stron
119 W ramach części drugiej zarzutu drugiego ich odwołania Republika Francuska i FT podnoszą, że Komisja błędnie stwierdziła istnienie pomocy państwa na podstawie dwóch odrębnych zdarzeń, a mianowicie z jednej strony oświadczeń złożonych od lipca 2002 r. i z drugiej strony interwencji państwa francuskiego w grudniu 2002 r. Tymczasem zdarzenia te miały miejsce w różnych momentach i nie mogą być uznane za jeden środek. Komisja sama przyznała, że żadne z tych zdarzeń, rozpatrywane oddzielnie, nie stanowiłoby wystarczającej podstawy dla tego wniosku.
120 W ramach trzeciego zarzutu ich odwołań Republika Francuska i FT twierdzą w szczególności, że Komisja popełniła w spornej decyzji oczywiste błędy w ocenie, uznając, iż oświadczenia złożone od lipca 2002 r. mogły być postrzegane przez rynki jako zobowiązanie się państwa francuskiego i że miały one wpływ na sytuację na rynkach w grudniu 2002 r. FT podnosi ponadto, że rozumowanie Komisji, zgodnie z którym oferta pożyczki akcjonariusza zapewniała FT korzyść z naruszeniem kryterium rozważnego inwestora prywatnego, jest również dotknięte oczywistym błędem w ocenie.
121 Republika Francuska i FT twierdzą zatem, że w chwili złożenia oświadczenia z dnia 12 lipca 2002 r. charakter środków, jakie należy podjąć w stosunku do FT, nie został określony i nie podjęto żadnej decyzji inwestycyjnej, którą można by uznać za kategoryczne zobowiązanie państwa francuskiego. Owo ogólne, warunkowe i niewiążące z prawnego punktu widzenia oświadczenie, nie może zostać uznane za wyraźne, precyzyjne i nieodwołalne zobowiązanie państwa francuskiego.
122 Ponadto Republika Francuska i FT kwestionują twierdzenie, iż oświadczenia złożone od lipca 2002 r. wywarły wpływ na postrzeganie przez uczestników rynku w grudniu 2002 r. i doprowadziły do nienormalnego i istotnego wzrostu wartości akcji i obligacji FT. W szczególności wnioski wynikające z raportu z dnia 28 kwietnia 2004 r. opierają się na nieodpowiedniej metodzie analitycznej i są niewystarczające, by wykazać zarówno istnienie w znacznym stopniu anormalnej ewolucji kursu akcji FT w lipcu 2002 r., jak również istnienie związku przyczynowego między oświadczeniem z dnia 12 lipca 2002 r. a taką ewolucją.
123 W tym względzie Republika Francuska i FT precyzują, że raport ten odwoływał się wyłącznie do domniemywanego wpływu oświadczenia z dnia 12 lipca 2002 r. na rynki w lipcu 2002 r. Ponadto nie mógł on analizować zakładanego wpływu oświadczenia z dnia 12 lipca 2002 r. na sytuację na rynku w grudniu 2002 r., uwzględniając niemożność odróżnienia go od skutków innych zdarzeń zaistniałych między lipcem a grudniem 2002 r. takich jak dobre wyniki i perspektywy operacyjne FT w drugim półroczu 2002 r., rozwiązanie sytuacji dotyczącej spółki Mobilcom, mianowanie nowego prezesa-dyrektora generalnego i przedstawienie planu zrównoważenia finansów.
124 Wreszcie FT podnosi, że Komisja uznała, iż oferta pożyczki akcjonariusza jako taka nie przysporzyła korzyści FT, ponieważ ta oferta nie została przez FT zaakceptowana, a także FT twierdzi, iż jest wykluczone, że rynek mógł postrzegać tę ofertę jako zobowiązanie państwa francuskiego, które przekracza jego przyszły udział w podwyższeniu kapitału, zważywszy, że ów projekt był ściśle ograniczony do kwoty 9 mld EUR i do okresu 18 miesięcy. Pozytywna reakcja rynków była zasadniczo wynikiem nominacji nowego prezesa‑dyrektora generalnego FT oraz przedstawienia planu dotyczącego polepszenia jej wyników operacyjnych.
Ocena Trybunału
125 W swojej argumentacji Republika Francuska i FT podnoszą zasadniczo, że Komisja popełniła błędy, ponieważ uznała, iż różne interwencje państwa francuskiego od dnia 12 lipca 2002 r. i do dnia 20 grudnia 2002 r. stanowiły jedną interwencję, że oświadczenie z dnia 12 lipca 2002 r. implikowało zaangażowanie państwa francuskiego, iż oświadczenia złożone od lipca 2002 r. wywarły wpływ na postrzeganie przez uczestników rynku w grudniu 2002 r. oraz że oferta pożyczki akcjonariusza przysporzyła FT korzyści.
126 W tym względzie należy przede wszystkim zauważyć, że w szczególności z motywów 188, 189 spornej decyzji wynika, iż Komisja nie oparła swego stwierdzenia istnienia pomocy państwa na zobowiązaniu, jakie podjęło państwo francuskie w drodze oświadczenia z dnia 12 lipca 2002 r.
127 Następnie w szczególności z motywu 194 spornej decyzji wynika, że Komisja stwierdziła, iż oferta „kredyt[u] [pożyczki] akcjonariusza (stanowiący[a] antycypację udziału państwa [francuskiego] w rekapitalizacji [p]rzedsiębiorstwa) przyznaje korzyść na rzecz FT, gdyż umożliwia jej [mu] zwiększenie środków finansowych i upewnienie rynku co do jej [jego] zdolności sprostania płatnościom”. Komisja dodała, że chociaż oferta ta nigdy nie została zaakceptowana przez FT, „stworzenie wrażenia dla rynku pojawienia się prawdopodobieństwa otrzymania tego rodzaju kredytu [pożyczki] […] może przynieść korzyść FT, ponieważ rynek odebrał sytuację finansową [FT] jako bardziej stabilną […]”.
128 W motywie 196 spornej decyzji Komisja dodała w swej ocenie dotyczącej zaangażowania zasobów państwowych, „iż dodatkowe potencjalne obciążenie zasobów państwowych zostało stworzone w efekcie zapowiedzi udostępnienia kredytu [pożyczki] akcjonariusza sprzężonego[‑ej] ze spełnieniem warunków wstępnych takiego udostępnienia […], stworzenia na rynku wrażenia, iż kredyt ten [pożyczka ta] został[a] rzeczywiście udostępniony[‑a] i wreszcie przesłania FT umowy kredytowej parafowanej i podpisanej przez ERAP”.
129 Z powyższego wynika, że Komisja oceniła, iż dokonana w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź i oferta pożyczki akcjonariusza, rozpatrywane łącznie, przysporzyły korzyści angażującej zasoby państwowe w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.
130 W tym kontekście w zakresie, w jakim Republika Francuska i FT uważają, że analizując łącznie dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź i ofertę pożyczki akcjonariusza, Komisja dopuściła się błędu, należy uznać, iż, jak wskazano w pkt 103, 104 niniejszego wyroku, interwencje państwa mogą przybierać różne formy i powinny zatem być analizowane na podstawie ich skutków. W konsekwencji nie można automatycznie wykluczyć, że szereg kolejnych interwencji państwa należy uznać za jedną interwencję w szczególności, jeżeli takie interwencje mają w świetle ich chronologii, ich celu i sytuacji przedsiębiorstwa w chwili dokonania tych interwencji tak ścisłe wzajemne powiązania, że niemożliwe jest ich rozdzielenie.
131 Jest zatem oczywiste, że dokonanej w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedzi nie można oddzielić od pożyczki akcjonariusza zaoferowanej w formie linii kredytowej w wysokości 9 mld EUR, na którą we wspomnianej zapowiedzi wyraźnie się powołano. Należy dodać w tym względzie, że dokonaną w dniu 4 grudnia 2002 r. zapowiedź poczyniono w tym samym dniu, w którym zgłoszono pożyczkę akcjonariusza Komisji.
132 Ponadto Komisja słusznie uznała, że pożyczka akcjonariusza zapowiedziana i zgłoszona w dniu 4 grudnia 2002 r. przysporzyła FT korzyści w rozumieniu art.107 ust. 1 TFUE.
133 Po pierwsze, z motywu 212 spornej decyzji wynika, jak zostało przypomniane w pkt 4, 6, 10 i 15 niniejszego wyroku, że w okresie od marca do lipca 2002 r. Moody’s i S & P obniżyły rating not kredytowych FT do ostatniej pozycji pewnego poziomu inwestycyjnego z perspektywą negatywną, wskazując, że poziom ten jest zachowany tylko z powodu wskazówek państwa francuskiego dotyczących FT.
134 Następnie z informacji przytoczonych w przypisach 112 i 116 spornej decyzji wynika, że najpóźniej od dnia 9 grudnia 2002 r. rynki mogły uważać, że wskazana w pkt 132 niniejszego wyroku interwencja państwa francuskiego zapewniła płynność FT, zważywszy na jego długi, na dwanaście następnych miesięcy.
135 Wreszcie z pkt 14, 17 niniejszego wyroku wynika, że w dniach 11 i 12 grudnia 2002 r. FT ogłosiło dwie kolejne emisje obligacji na łączną kwotę 2,9 mld EUR, w dniu 15 stycznia 2003 r. zaciągnął on pożyczki w formie emisji obligacji na łączną kwotę 5,5 mld EUR, a w dniu 10 lutego 2003 r. odnowił on część przypadającego do zapłaty kredytu konsorcjalnego w wysokości 15 mld EUR.
136 Z powyższych rozważań wynika, jak Komisja słusznie twierdzi w motywie 194 spornej decyzji, że pożyczka akcjonariusza stanowi korzyść w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, ponieważ umożliwiła ona FT „zwiększenie środków finansowych i upewnienie rynku co do jej [jego] zdolności sprostania płatnościom”.
137 W odniesieniu do również wymienionej w art. 107 ust. 1 TFUE przesłanki dotyczącej zaangażowania zasobów państwowych, należy uznać, że pożyczka akcjonariusza dotyczy otwarcia linii kredytowej w wysokości 9 mld EUR. Choć FT nie podpisało skierowanej do niego umowy pożyczki akcjonariusza, beneficjent ów, jak słusznie stwierdziła Komisja w motywie 196 spornej decyzji, mógł złożyć swój podpis w każdej chwili, przyznając sobie w ten sposób prawo bezzwłocznego przelania kwoty 9 mld EUR.
138 Ponadto Komisja wskazała w przypisie 116 spornej decyzji, że od dnia 5 grudnia 2002 r. FT opisało w prezentacji dla inwestorów „linię kredytową” państwa francuskiego jako bezzwłocznie dostępną, że w tym samym dniu S & P ogłosił, iż państwo francuskie bezzwłocznie przyzna kredyt akcjonariusza, że zasygnalizowano komisji ds. finansów francuskiego zgromadzenia narodowego, iż pożyczka akcjonariusza „została już udostępniona FT” i że Moody’s ogłosił w dniu 9 grudnia 2002 r., iż potwierdzono, że „linia kredytowa na kwotę 9 mld EUR została oddana do dyspozycji”.
139 Zważywszy zatem z jednej strony na dodatkowe potencjalne obciążenie zasobów państwowych do wysokości 9 mld EUR, a z drugiej strony na orzecznictwo przytoczone w pkt 107 niniejszego wyroku, Komisja słusznie uznała, że korzyść, o której mowa w pkt 132 niniejszego wyroku, została przyznana przy pomocy zasobów państwowych w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.
W przedmiocie pozostałych aspektów części drugiej zarzutu drugiego i zarzutu trzeciego podniesionych przez Republikę Francuską i przez FT oraz pozostałych zarzutów podniesionych przez Republikę Francuską i przez FT
140 Należy stwierdzić, że stan postępowania nie pozwala na wydanie orzeczenia w odniesieniu do podniesionych przez Republikę Francuską i przez FT zarzutów drugiego i trzeciego w zakresie, w jakim zarzuty te są skierowane przeciwko zastosowaniu przez Komisję kryterium rozważnego inwestora prywatnego.
141 To samo dotyczy podniesionego przez Republikę Francuską i przez FT zarzutu pierwszego, opartego na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych i prawa do obrony oraz zarzutu czwartego Republiki Francuskiej, opartego na braku uzasadnienia a zatem żądania spółek Bouygues stwierdzenia nieważności art. 2 spornej decyzji.
142 W konsekwencji należy skierować sprawy T‑425/04, T‑444/04 i T‑450/04 do ponownego rozpoznania przez Sąd w celu wydania orzeczenia w przedmiocie owej części i owych zarzutów oraz podniesionych argumentów, a także w przedmiocie podniesionego przed nim żądania, co do którego Sąd się nie wypowiedział.
W przedmiocie kosztów
143 Ze względu na fakt, iż sprawa zostaje przekazana Sądowi do ponownego rozpoznania, rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
1) Wyrok Sądu Unii Europejskiej z dnia 21 maja 2010 r. w sprawach połączonych T‑425/04, T‑444/04, T‑450/04 i T‑456/04 Francja i in. przeciwko Komisji zostaje uchylony.
2) Sprawy T‑425/04, T‑444/04 i T‑450/04 zostają skierowane do ponownego rozpoznania przez Sąd Unii Europejskiej, aby wydał orzeczenie w przedmiocie podniesionych przed nim zarzutów i żądań, co do których Trybunał się nie wypowiedział.
3) Rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Podpisy