Υπόθεση C‑399/14
Grüne Liga Sachsen eV κ.λπ.
κατά
Freistaat Sachsen
(αίτηση του Bundesverwaltungsgericht
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)
«Προδικαστική παραπομπή — Οδηγία 92/43/ΕΟΚ — Άρθρο 6, παράγραφοι 2 έως 4 — Ένταξη τόπου στον κατάλογο ζωνών κοινοτικής σημασίας κατόπιν εγκρίσεως έργου, αλλά πριν από την έναρξη της εκτελέσεως αυτού — Εξέταση του έργου μετά την ένταξη του τόπου στον εν λόγω κατάλογο — Απαιτήσεις σχετικά με την εξέταση αυτή — Συνέπειες της ολοκληρώσεως του έργου ως προς την επιλογή των εναλλακτικών λύσεων»
Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (τρίτο τμήμα)
της 14ης Ιανουαρίου 2016
1. Περιβάλλον — Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας — Οδηγία 92/43 — Ειδικές ζώνες διατηρήσεως — Τόποι που περιλαμβάνονται στους εθνικούς καταλόγους και μπορούν να χαρακτηριστούν ως τόποι κοινοτικής σημασίας — Μέτρα προστασίας — Έγκριση σχεδίου ή προγράμματος επί ενός προστατευόμενου τόπου — Eκ των υστέρων ένταξη του τόπου αυτού στον κατάλογο ζωνών κοινοτικής σημασίας — Υποχρεώσεις των κρατών μελών — Πραγματοποίηση νέας εκτιμήσεως των περιβαλλοντικών επιπτώσεων — Προϋποθέσεις — Έλεγχος από τον εθνικό δικαστή
(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 §§ 2 και 3)
2. Περιβάλλον — Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας — Οδηγία 92/43 — Προσήκουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου ή προγράμματος σε έναν τόπο — Προσδιορισμός των στοιχείων που δύνανται να θίξουν τους σκοπούς διατηρήσεως του εν λόγω τόπου
(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)
3. Περιβάλλον — Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας — Οδηγία 92/43 — Ειδικές ζώνες διατηρήσεως — Τόποι που περιλαμβάνονται στους εθνικούς καταλόγους και μπορούν να χαρακτηριστούν ως τόποι κοινοτικής σημασίας — Μέτρα προστασίας — Έγκριση σχεδίου ή προγράμματος επί ενός προστατευόμενου τόπου — Eκ των υστέρων ένταξη του τόπου αυτού στον κατάλογο ζωνών κοινοτικής σημασίας — Πραγματοποίηση νέας εκτιμήσεως των περιβαλλοντικών επιπτώσεων — Στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη
(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 §§ 2 έως 4)
4. Περιβάλλον — Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας — Οδηγία 92/43 — Ειδικές ζώνες διατηρήσεως — Υποχρεώσεις των κρατών μελών — Εκτίμηση των επιπτώσεων ενός σχεδίου σε ορισμένο τόπο —Πραγματοποίηση νέας εκτιμήσεως προκειμένου να διορθωθούν σφάλματα που διαπιστώθηκαν στην πρώτη εκτίμηση — Διαπίστωση κινδύνου υποβαθμίσεως των φυσικών οικοτόπων ή σημαντικών ενοχλήσεων για ορισμένα είδη – Εξέταση εναλλακτικών λύσεων — Συνέπειες της ολοκληρώσεως του έργου ως προς την επιλογή εναλλακτικών λύσεων
(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 §§ 2 έως 4)
1. Το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, έχει την έννοια ότι σχέδιο ή έργο, μη άμεσα συνδεόμενο ή αναγκαίο για τη διαχείριση του τόπου, το οποίο εγκρίθηκε, κατόπιν μελέτης που δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας αυτής, πριν από την εγγραφή του οικείου τόπου στον κατάλογο των τόπων κοινοτικής σημασίας, πρέπει να υποβάλλεται, από τις αρμόδιες αρχές, σε εκ των υστέρων εξέταση ως προς τις επιπτώσεις του στον τόπο αυτό αν η εξέταση αυτή συνιστά το μόνο κατάλληλο μέτρο για την αποτροπή του ενδεχόμενου η εκτέλεση του εν λόγω σχεδίου ή έργου να προκαλέσει υποβάθμιση ή ενοχλήσεις που θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις σημαντικές όσον αφορά τους σκοπούς της οδηγίας αυτής. Εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξακριβώσει αν πληρούνται οι προϋποθέσεις αυτές.
Συγκεκριμένα, το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43 επιβάλλει μια γενική υποχρέωση προστασίας, που αποσκοπεί στη λήψη κατάλληλων μέτρων προστασίας για την αποτροπή της υποβαθμίσεως και των ενοχλήσεων που θα μπορούσαν να έχουν σημαντικές συνέπειες από την άποψη των σκοπών της οδηγίας αυτής. Η υποχρέωση αυτή έχει πάγιο χαρακτήρα. Συναφώς, όταν ενδέχεται να παρουσιαστεί πιθανότητα ή κίνδυνος τέτοιας υποβαθμίσεως ή τέτοιων ενοχλήσεων διότι δεν διενεργήθηκε, ως κατάλληλο μέτρο κατά την έννοια του εν λόγω άρθρου 6, παράγραφος 2, εκ των υστέρων εξέταση των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου επί του οικείου τόπου βάσει των βέλτιστων ειδικών γνώσεων, η υποχρέωση γενικής προστασίας ισοδυναμεί με υποχρέωση διενέργειας της εξετάσεως αυτής.
(βλ. σκέψεις 37, 44-46 και διατακτ. 1)
2. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 49, 50)
3. Το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, έχει την έννοια ότι αν μια εκ των υστέρων εξέταση των επιπτώσεων επί του οικείου τόπου σχεδίου ή έργου του οποίου η εκτέλεση άρχισε μετά την ένταξη του τόπου αυτού στον κατάλογο των ζωνών κοινοτικής σημασίας αποβεί αναγκαία, η εξέταση αυτή πρέπει να διενεργείται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας αυτής. Μια τέτοια εξέταση πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλα τα στοιχεία που υπάρχουν κατά την ημερομηνία της εγγραφής αυτής καθώς και όλες τις επιπτώσεις που επήλθαν ή που θα μπορούσαν να επέλθουν κατόπιν της μερικής ή ολικής εκτελέσεως αυτού του σχεδίου ή έργου επί του εν λόγω τόπου μετά την ημερομηνία αυτή.
Συγκεκριμένα, όταν υποχρέωση διενέργειας εκ των υστέρων εξετάσεως των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου επί του οικείου τόπου στηρίζεται στο άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, η εξέταση αυτή πρέπει να παρέχει τη δυνατότητα στην αρμόδια αρχή να εξασφαλίζει ότι η εκτέλεση του εν λόγω σχεδίου ή έργου δεν θα έχει ως επακόλουθο υποβάθμιση ή ενοχλήσεις που θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις σημαντικές όσον αφορά τους σκοπούς της οδηγίας αυτής. Συνεπώς, αν η εκ των υστέρων εξέταση, βάσει του εν λόγω άρθρου 6, παράγραφος 2, θεωρηθεί, εν προκειμένω, κατάλληλο μέτρο κατά την έννοια της διατάξεως αυτής, η εξέταση αυτή πρέπει να ορίζει λεπτομερώς ποιους κινδύνους υποβαθμίσεως ή ενοχλήσεων που θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις σημαντικές κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως συνεπάγεται η εκτέλεση του οικείου σχεδίου ή έργου και να διενεργείται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας αυτής.
Περαιτέρω, εξέταση πληρούσα τις απαιτήσεις του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 είναι αναγκαία σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες, κατ’ αναλογία με το άρθρο 6, παράγραφος 4, της οδηγίας αυτής, σχέδιο ασύμβατο με τους σκοπούς διατηρήσεως του οικείου τόπου πρέπει να εκτελεσθεί για επιτακτικούς λόγους σημαντικού δημοσίου συμφέροντος.
(βλ. σκέψεις 53, 54, 56, 62 και διατακτ. 2)
4. Η οδηγία 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, έχει την έννοια ότι, όταν διενεργείται νέα εξέταση των επιπτώσεων επί του τόπου προκειμένου να διορθωθούν σφάλματα που διαπιστώθηκαν σχετικά με την εκ των προτέρων εκτίμηση που πραγματοποιήθηκε πριν από την ένταξη του τόπου αυτού στον κατάλογο των τόπων κοινοτικής σημασίας ή σχετικά με την εκ των υστέρων εξέταση βάσει του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, ενώ το σχέδιο ή το έργο έχει ήδη εκτελεστεί, οι απαιτήσεις του ελέγχου που διενεργείται στο πλαίσιο μιας τέτοιας εξετάσεως δεν μπορούν να τροποποιηθούν λόγω του ότι η απόφαση περί εγκρίσεως του σχεδίου ή έργου αυτού ήταν άμεσα εκτελεστή, η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων έχει απορριφθεί και η απορριπτική αυτή απόφαση έχει καταστεί πλέον απρόσβλητη. Επιπλέον, η εν λόγω εξέταση πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους κινδύνους υποβαθμίσεως ή ενοχλήσεων που θα μπορούσαν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας περί οικοτόπων, και οι οποίοι ενδέχεται να έχουν ήδη προκληθεί λόγω της υλοποιήσεως του επίμαχου σχεδίου ή έργου.
Αν από τη νέα αυτή εξέταση προκύψει ότι η κατασκευή ή η θέση σε λειτουργία του έργου έχει ήδη προκαλέσει ή υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσει υποβάθμιση ή ενοχλήσεις που θα μπορούσαν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις όσον αφορά τους σκοπούς της οδηγίας 92/43, απομένει ωστόσο η δυνατότητα, να εφαρμοστεί κατ’ αναλογία το άρθρο 6, παράγραφος 4, της οδηγίας αυτής. Πάντως, ως διάταξη εισάγουσα παρέκκλιση από το προβλεπόμενο στη δεύτερη περίοδο της παραγράφου 3 του εν λόγω άρθρου κριτήριο εγκρίσεως, να ερμηνεύεται αυστηρά. Συναφώς, το άρθρο 6, παράγραφος 4, της οδηγίας 92/43 έχει την έννοια ότι οι απαιτήσεις του ελέγχου που διενεργείται στο πλαίσιο της εξετάσεως των εναλλακτικών λύσεων δεν μπορούν να τροποποιούνται λόγω του γεγονότος ότι το σχέδιο ή το έργο έχει ήδη εκτελεσθεί. Ωστόσο, η αναζήτηση εναλλακτικής λύσεως δεν μπορεί να αγνοεί ούτε ενδεχόμενη υποβάθμιση και ενοχλήσεις που προκαλούνται από την κατασκευή και τη θέση σε λειτουργία του επίμαχου έργου, ούτε ενδεχόμενα πλεονεκτήματα που ενέχει το έργο αυτό. Συνεπώς, η εξέταση εναλλακτικών λύσεων απαιτεί τη στάθμιση των περιβαλλοντικών συνεπειών της διατηρήσεως ή του περιορισμού της χρήσεως του επίμαχου έργου, περιλαμβανομένου και του κλεισίματός του, ακόμη δε και της κατεδαφίσεώς του, αφενός, και των σημαντικών δημοσίων συμφερόντων που οδήγησαν στην κατασκευή του, αφετέρου.
Όσον αφορά το οικονομικό κόστος των μέτρων που μπορούν να ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο της εξετάσεως των εναλλακτικών λύσεων, περιλαμβανομένης της κατεδαφίσεως ενός ήδη κατασκευασθέντος έργου, ότι το κόστος αυτό δεν έχει σημασία ισοδύναμη με τον σκοπό της διατηρήσεως των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας που επιδιώκει η οδηγία 92/43. Συνεπώς, λαμβανομένης υπόψη της αυστηρής ερμηνείας του άρθρου 6, παράγραφος 4, της οδηγίας αυτής, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι το οικονομικό κόστος και μόνον των μέτρων αυτών μπορεί να είναι καθοριστικό για την επιλογή εναλλακτικών λύσεων βάσει της διατάξεως αυτής.
(βλ. σκέψεις 71, 73, 74, 77, 78 και διατακτ. 3)