OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JULIANE KOKOTT
przedstawiona w dniu 12 kwietnia 2018 r.(1)
Sprawa C‑115/17
Administration des douanes et droits indirects
i
Etablissement national des produits de l’agriculture et de la mer (FranceAgriMer)
przeciwko
Hubertowi Clergeau i in.
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja)]
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – Zasada retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej – Artykuł 49 ust. 1 zdanie trzecie karty praw podstawowych – Refundacje wywozowe – Specjalne refundacje dla wywozu niektórych elementów odkostnionego mięsa wołowego – Specjalne refundacje wywozowe uzyskane z zamiarem oszustwa lub w drodze nieprawdziwych deklaracji dotyczących rodzaju wywożonego towaru – Towary, które w momencie składania nieprawdziwych deklaracji nie podpadały pod przepisy Unii dotyczące specjalnych refundacji wywozowych, jednak później na skutek zmiany prawa zostały objęte ich zakresem zastosowania
I. Wprowadzenie
1. Czy można ukarać osobę, która na skutek niezgodnej z prawdą deklaracji eksportowanych przez nią towarów wyłudziła z zamiarem oszustwa wsparcie z budżetu Unii Europejskiej, jeżeli faktycznie wywożone towary nie kwalifikowały się do wsparcia w chwili popełnienia czynu, lecz na podstawie zmiany właściwych przepisów, która nastąpiła po dokonaniu czynu, kwalifikują się do wsparcia?
2. Do Trybunału zwrócono się o zbadanie owej problematyki ze względu na Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej (zwaną dalej „kartą”). W art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty ujęta jest zasada retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej (lex mitior), prawo podstawowe posiadające istotne praktyczne znaczenie, którego wykładnią i stosowaniem Trybunał już wielokrotnie się zajmował(2).
3. Tłem niniejszej sprawy jest większych rozmiarów skandal mięsny, który wzbudził we Francji pewne zainteresowanie(3). Oskarżeni w postępowaniu głównym deklarowali niezgodnie z prawdą wobec właściwych organów mięso wołowe przeznaczone do eksportu do państw trzecich lub pomagali w tym. Na skutek tego przedsiębiorstwo, na rzecz którego działali oskarżeni, uzyskało wsparcie finansowe z budżetu Unii w formie specjalnej refundacji dla wywozu mięsa wołowego, mimo że dla tego rodzaju eksportowanych kawałków mięsa nie były wówczas przewidziane żadne subwencje eksportowe finansowane przez europejskiego podatnika. Dopiero później, na skutek zmiany prawa na poziomie Unii, ten rodzaj mięsa mógł korzystać ze wsparcia europejskiego.
4. Obecnie oskarżeni powołują się właśnie na ową późniejszą zmianę prawa i domagają się bezkarności dla siebie. Natomiast właściwe organy krajowe wychodzą z założenia, że ówczesna niezgodna z prawdą deklaracja dotycząca wspomnianych kawałków mięsa jest i pozostaje niezgodna z prawdą i jako taka powinna podlegać karze bez względu na to, czy w międzyczasie zmieniły się bądź nie zmieniły związane z tym przepisy prawa Unii dotyczące wsparcia.
5. Swoim wyrokiem w niniejszej sprawie Trybunał może istotnie przyczynić się do praktycznego stosowania mechanizmu nakładania kar, przy pomocy których na poziomie państw członkowskich mają być chronione finansowe interesy Unii w rozumieniu art. 325 TFUE.
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii
6. Ramy prawa Unii dla niniejszego przypadku stanowi w istocie art. 49 ust. 1 karty. Ponadto należy wskazać na art. 4 ust. 3 TUE i art. 325 ust. 1 TFUE, jak również na rozporządzenia (EU, Euratom) nr 966/2012(4), (EWG) nr 1964/82(5), (WE) nr 2469/97(6) i (WE) nr 1359/2007(7). Natomiast nieistotne jest wspomniane przez niektórych uczestników postępowania rozporządzenie (WE, Euratom) nr 2988/95(8), dotyczy ono bowiem wyłącznie sankcji administracyjnych, natomiast nie karnych w celu ochrony interesów finansowych Unii.
1. Prawo pierwotne
7. Zasada legalności kar ujęta jest w następujący sposób w art. 49 ust. 1 karty:
„Nikt nie może zostać skazany za popełnienie czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu, który według prawa krajowego lub prawa międzynarodowego nie stanowił czynu zabronionego pod groźbą kary w czasie jego popełnienia. Nie wymierza się również kary surowszej od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zabroniony pod groźbą kary został popełniony. Jeśli ustawa, która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę łagodniejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie”.
8. Artykuł 4 ust. 3 TUE stanowi odzwierciedlenie zasady lojalnej współpracy między Unią i państwami członkowskimi:
„Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i państwa członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z traktatów.
Państwa członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z traktatów lub aktów instytucji Unii.
Państwa członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii”.
9. Ponadto w art. 325 ust. 1 TFUE znajduje się następujący przepis dotyczący ochrony interesów finansowych Unii:
„Unia i państwa członkowskie zwalczają nadużycia finansowe i wszelkie inne działania nielegalne naruszające interesy finansowe Unii za pomocą środków podejmowanych zgodnie z niniejszym artykułem, które mają skutek odstraszający i zapewniają skuteczną ochronę w państwach członkowskich oraz we wszystkich instytucjach, organach i jednostkach organizacyjnych Unii”.
2. Prawo wtórne
a) Zasady finansowe Unii
10. W rozporządzeniu nr 966/2012 określone zostały zasady finansowe mające zastosowanie do budżetu ogólnego Unii. Pod tytułem „Zarządzanie dzielone z państwami członkowskimi” w art. 59 ust. 2 owego rozporządzenia uregulowane zostało, co następuje:
„Wypełniając zadania związane z wykonywaniem budżetu, państwa członkowskie podejmują wszelkie niezbędne środki, w tym środki ustawodawcze, wykonawcze i administracyjne, by chronić interesy finansowe Unii, w szczególności poprzez:
[…]
b) zapobieganie nieprawidłowościom i nadużyciom finansowym, wykrywanie ich i korygowanie.
W celu ochrony interesów finansowych Unii państwa członkowskie – zgodnie z zasadą proporcjonalności oraz niniejszym artykułem i właściwymi przepisami sektorowymi – prowadzą kontrole ex ante i ex post, w tym, w stosownych przypadkach, kontrole na miejscu na reprezentatywnych lub wybranych na podstawie oceny stopnia ryzyka próbkach transakcji. Odzyskują również nienależnie wypłacone środki finansowe, a w razie konieczności wszczynają postępowanie sądowe w tym zakresie.
Państwa członkowskie nakładają na odbiorców skuteczne, odstraszające i proporcjonalne kary, jeżeli zostały one przewidziane w przepisach sektorowych i w szczegółowych przepisach krajowych.
[…]”.
b) Specjalne refundacje dla wywozu odkostnionego mięsa wołowego
11. Warunki udzielenia specjalnych refundacji dla wywozu niektórych elementów odkostnionego mięsa wołowego z Unii do państw trzecich były z biegiem lat kilkakrotnie zmieniane. Początkowo były określone w rozporządzeniu nr 1964/82, następnie zostały zmienione na podstawie rozporządzenia nr 2469/97 i wreszcie zostały przejęte w ujednoliconym brzmieniu do rozporządzenia nr 1359/2007.
– Pierwotne brzmienie rozporządzenia nr 1964/82
12. Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1964/82 pierwotnie miał następujące brzmienie:
„Oddzielnie pakowane kawałki mięsa bez kości, pochodzącego ze świeżych lub mrożonych tylnych ćwierci dorosłych samców bydła kwalifikują się do specjalnych refundacji wywozowych przy zachowaniu warunków niniejszego rozporządzenia”.
13. Informacji dotyczących tła tego przepisu dostarcza motyw drugi rozporządzenia nr 1964/82:
„Z uwagi na sytuację rynkową, sytuację gospodarczą w sektorze wołowiny oraz zakres sprzedaży niektórych produktów tego sektora, powinno się określić warunki dotyczące wypłat specjalnych refundacji wywozowych do tych produktów; w szczególności powinno się określić warunki dla niektórych rodzajów mięsa, wyprodukowanych poprzez oddzielenie od kości tylnych ćwierci samców”.
– Zmienione brzmienie rozporządzenia nr 1964/82
14. Z końcem 1997 r. zostało uchwalone nowe brzmienie art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1964/82:
„Oddzielnie pakowane kawałki mięsa bez kości, pochodzące ze świeżych lub schłodzonych przednich i tylnych ćwierci dorosłego bydła płci męskiej o przeciętnej zawartości chudego mięsa 55% lub więcej, kwalifikują się na warunkach określonych w niniejszym rozporządzeniu do specjalnych refundacji wywozowych”.
15. Ostatnie brzmienie art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1964/82 wynikało z rozporządzenia nr 2469/97. Jego wejście w życie zostało uregulowane w art. 4 w następujący sposób:
„Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 19 stycznia 1998 r.
Niniejsze rozporządzenie stosuje się do czynności objętych deklaracją określoną w art. 3 ust. 1 lub w art. 25 ust. 1 rozporządzenia (EWG) nr 3665/87, która została przyjęta i do której dołączone jest pozwolenie na wywóz wydawane od daty wejścia w życie niniejszego rozporządzenia”.
16. Drugi motyw rozporządzenia nr 2469/97 wyjaśnia powody zmiany przepisów dokonanej na podstawie tego rozporządzenia:
„W następstwie wejścia w życie Porozumienia w sprawie rolnictwa zawartego podczas Rundy Urugwajskiej wielostronnych negocjacji handlowych, należy wprowadzić przepisy pozwalające na lepsze ukierunkowanie produktów z wołowiny i cielęciny, które mają korzystać z preferencji przy wywozie do państw trzecich; wprowadzenie specjalnych refundacji w odniesieniu do kawałków mięsa bez kości z przednich ćwierci dorosłego bydła płci męskiej mogłoby spełnić ten cel; dlatego przepisy przewidziane w rozporządzeniu (EWG) nr 1964/82 powinny być rozszerzone na te produkty”.
– Rozporządzenie nr 1359/2007
17. Dzisiaj obowiązuje art. 1 rozporządzenia nr 1359/2007 o następującym brzmieniu:
„Oddzielnie pakowane elementy mięsa bez kości, pochodzące ze świeżych lub schłodzonych przednich i tylnych ćwierci dorosłego bydła płci męskiej o przeciętnej zawartości chudego mięsa 55% lub więcej, kwalifikują się na warunkach określonych w niniejszym rozporządzeniu do specjalnych refundacji wywozowych”.
18. Rozporządzenie nr 1359/2007 zgodnie ze swoim art. 11 i 12 weszło w życie z dniem 1 stycznia 2008 r. i z tym dniem uchyliło rozporządzenie nr 1964/82. Rozporządzenie to zgodnie z jego motywem pierwszym służy ujednoliceniu licznych zmian rozporządzenia nr 1964/82 w celu zapewnienia jasności i zrozumiałości.
19. Trzeci motyw rozporządzenia nr 1359/2007 stanowi:
„Z uwagi na sytuację rynkową, sytuację gospodarczą w sektorze wołowiny oraz zakres sprzedaży niektórych produktów tego sektora, powinno się określić warunki dotyczące wypłat specjalnych refundacji wywozowych dla tych produktów. W szczególności powinno się określić warunki dla niektórych elementów mięsa, powstałych poprzez odkostnienie ćwierci bydła płci męskiej”.
B. Prawo krajowe
20. Artykuł 426 francuskiego kodeksu celnego(9) obowiązującego już w chwili dokonania rozpatrywanych czynów stanowi:
„Przywóz lub wywóz zakazanych towarów bez zgłoszenia stanowią:
[…]
4. niezgodne z prawdą deklaracje lub oszustwa, na skutek których w związku z przywozem lub wywozem, w pełnym zakresie lub częściowo, mają zostać uzyskane lub zostały uzyskane refundacja, zwolnienie, obniżka opłat lub korzyść jakiegokolwiek innego rodzaju, z wyjątkiem naruszeń przepisów o jakości lub opakowaniu, jeżeli na skutek owych naruszeń nie mają zostać uzyskane lub nie zostały uzyskane żadna refundacja, zwolnienie, obniżka opłat lub korzyść finansowa;
[…]”.
21. Ponadto, jak wynika z art. 414 francuskiego kodeksu celnego, przywóz i wywóz zakazanych towarów bez zgłoszenia jest zagrożony karą pozbawienia wolności do lat trzech oraz szeregiem majątkowych kar dodatkowych.
22. Wreszcie, zasada legalności kar jest przewidziana w art. 112‑1 francuskiego kodeksu karnego(10) w następujący sposób:
„Karalne są wyłącznie czyny, które w momencie ich popełnienia stanowiły czyn karalny.
Orzekane mogą być wyłącznie kary, które w owym momencie były ustawowo przewidziane.
Jednak nowe przepisy stosuje się do popełnionych przed ich wejściem w życie czynów karalnych, które nie zostały prawomocnie osądzone, jeżeli są mniej surowe niż wcześniejsze przepisy”.
III. Stan faktyczny i postępowanie główne
23. Łącznie dziewięciu oskarżonym w postępowaniu głównym zarzucane jest w postępowaniu karnym przed sądami francuskimi przestępstwo celne, w którym mieli uczestniczyć jako sprawcy lub pomocnicy. Istotą zarzutu jest to, że oskarżeni w okresie od 1987 r. do 1992 r. w drodze niezgodnych z prawdą deklaracji celnych i oszustw zapewnili francuskiej firmie Clergeau SA(11) refundacje wywozowe dla mięsa wołowego wyższe niż refundacje, które przysługiwałyby temu przedsiębiorstwu według prawa unijnego w chwili dokonania czynów.
24. Oskarżonym zarzuca się w szczególności, że z zamiarem oszustwa deklarowali mięso wołowe z przednich ćwierci dorosłych samców bydła błędnie jako mięso wołowe z tylnychćwierci. Jednak w spornym okresie mięso wołowe z przednich ćwierci – inaczej niż mięso wołowe z tylnych ćwierci – nie wchodziło w zakres zastosowania właściwych przepisów prawa Unii dotyczących specjalnych refundacji wywozowych, lecz zostało w nich dopiero ujęte w późniejszym terminie, od dnia 19 stycznia 1998 r.
25. W postępowaniu karnym uczestniczą po stronie państwa francuskiego Administration des douanes et droits indirects(12) (Administration des douanes) oraz – jako powód cywilny – Établissement national des produits de l’Agriculture et de la Mer(13) (FranceAgriMer). Ostatni [podmiot] jest odpowiedzialny za wykonywanie przepisów prawa Unii dotyczących pomocy rolnej i związanych z tym kontroli.
26. Tribunal correctionnel de La Rochelle(14) wyrokiem z dnia 3 grudnia 2013 r. uniewinnił wszystkich oskarżonych i oparł się przy tym na zasadzie retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej, bowiem dzisiaj nie tylko mięso wołowe z tylnych ćwierci, lecz także takie z przednich ćwierci może uzyskać unijnoprawne specjalne refundacje wywozowe. W drugiej instancji wyrok ten został utrzymany w mocy przez Cour d’appel de Poitiers(15) na podstawie wyroku z dnia 13 marca 2015 r. Na skutek skargi kasacyjnej Administration des douanes(16) i FranceAgriMer postępowanie karne jest teraz zawisłe przed izbą karną francuskiego Cour de cassation (sądu kasacyjnego, Francja)(17) w celu kontroli prawnej wyroku wydanego w drugiej instancji.
IV. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i postępowanie przed Trybunałem
27. Na podstawie wyroku z dnia 23 listopada 2016 r., który wpłynął w dniu 6 marca 2017 r., Cour de cassation (sąd kasacyjny) przedłożył Trybunałowi na podstawie art. 267 TFUE następujące pytanie w celu wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym:
„Czy art. 49 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie skazaniu oskarżonego za uzyskanie nienależnych refundacji eksportowych w drodze oszustw lub niezgodnych z prawdą deklaracji dotyczących rodzaju towarów, w odniesieniu do których zostały złożone wnioski o refundacje, w wypadku gdy w wyniku zmiany przepisów następującej po wystąpieniu okoliczności faktycznych towary faktycznie wywiezione przez tę osobę zostały objęte tymi refundacjami?”.
28. Zgodnie z art. 101 kodeksu postępowania sąd odsyłający na wniosek Trybunału wskazał uzupełniająco, że oskarżeni w postępowaniu głównym są ścigani z powodu złożenia fałszywych deklaracji lub oszustw, na skutek których zostały uzyskane w związku z wywozem, w pełnym zakresie lub częściowo, refundacja, zwolnienie, obniżka opłat lub korzyść innego rodzaju.
29. W postępowaniu przed Trybunałem czterej oskarżeni w postępowaniu głównym złożyli wspólne pismo(18), ponadto pisemne stanowisko zajęły rządy francuski, grecki i austriacki oraz Komisja Europejska. Z wyjątkiem rządu austriackiego ci sami uczestnicy postępowania byli także reprezentowani na rozprawie w dniu 28 lutego 2018 r.
V. Ocena
30. W swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Cour de cassation (sąd kasacyjny) zwraca się do Trybunału z pytaniem o wykładnię art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty, w którym ujęta jest zasada retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej na poziomie Unii.
31. Oskarżeni w postępowaniu głównym obawiają się, że ich prawa wynikające z art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty mogą zostać poświęcone na ołtarzu możliwie skutecznego zwalczania nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii. Owe obawy są jednak nieuzasadnione. Oczywiste jest, że ochrona interesów finansowych Unii może zostać osiągnięta tylko przy pomocyśrodków aństwaa(19). Stąd podstawowa gwarancja procesowa ujęta w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty znajduje zastosowanie wobec każdego, kto w stanie faktycznym uregulowanym przez przepisy prawa Unii zostaje pociągnięty do odpowiedzialności karnej, i nikt nie może zabronić oskarżonym korzystania z wynikających z tego praw. W niniejszej sprawie należy wyjaśnić, jaką dokładnie treść ma zasada retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej.
Stosowanie art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty
32. W niniejszym przypadku karta, zgodnie z jej art. 51 ust. 1, znajduje zastosowanie ratione materiae, bowiem problematyka retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej pojawia się ze względu na stosowanie prawa Unii przez organy krajowe. Zajmują się one wypłatą i kontrolą specjalnych refundacji wywozowych Unii dla mięsa wołowego i powinny przy tym chronić interesy finansowe Unii, również w drodze stosowania skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar (art. 4 ust. 3 TUE, art. 325 ust. 1 TFUE i art. 59 ust. 2 rozporządzenia nr 966/2012)(20).
33. Ponadto zastosowaniu art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty nie stoi na przeszkodzie fakt popełnienia w niniejszej sprawie czynów ściganych przez francuski wymiar sprawiedliwości przed dniem 1 grudnia 2009 r., a zatem przed dniem, w którym karta z chwilą wejścia w życie traktatu z Lizbony uzyskała moc prawną i rangę konstytucyjną (zob. w szczególności art. 6 ust. 1 TUE). W przepisie karty wymagającym wykładni ujęta jest bowiem ogólna zasada prawa Unii, która już przed jej wejściem w życie wywodzona była z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim(21), jak również z zawartych przez nie umów międzynarodowych(22), i została wielokrotnie uznana przez Trybunał(23).
Relacje między przepisami karnymi i pozakarnymi
34. Szczególne trudności przy wykładni i stosowaniu owej zasady, z którymi jest skonfrontowany w swojej ocenie francuski sąd kasacyjny(24), wynikają ostatecznie z relacji pomiędzy przepisami prawa karnego i przepisami pozakarnymi.
35. Przepis karny jako taki zawarty jest w prawie krajowym i ogranicza się do poddania karze niezgodnych z prawdą deklaracji i oszustw, dzięki którym ma zostać uzyskana lub została uzyskana bezpodstawna korzyść finansowa przy wwozie lub wywozie (art. 426 pkt 4 francuskiego kodeksu celnego). Dopiero z pozakarnych przepisów prawa Unii w zakresie prawa rolnego bądź prawa stosunków gospodarczych z zagranicą – w niniejszym przypadku z przepisów dotyczących specjalnych refundacji wywozowych dla mięsa wołowego – wynika, co stanowi taką bezpodstawną korzyść finansową.
36. Podczas gdy przepis prawa karnego w art. 426 pkt 4 francuskiego kodeksu celnego pozostał niezmieniony, pozakarny przepis prawa Unii z biegiem czasu uległ zmianie. Pierwotnie zgodnie z art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1964/82 specjalne refundacje wywozowe przysługiwały bowiem tylko na mięso wołowe z tylnych ćwierci, podczas gdy od dnia 19 stycznia 1998 r. na skutek zmian spowodowanych rozporządzeniem nr 2469/97 również mięso wołowe z przednich ćwierci kwalifikuje się do wsparcia; ów stan prawny został następnie skodyfikowany w art. 1 rozporządzenia nr 1359/2007 i obowiązuje nadal do dziś.
37. Czy można mówić o tym, że w życie weszła łagodniejsza ustawa karna, jeżeli zmieniły się tylko pozakarne przepisy – w niniejszym wypadku przepisy dotyczące kwalifikacji określonych towarów do wsparcia w ramach specjalnych refundacji wywozowych Unii – podczas gdy klasyczny przepis karny – w tym wypadku przepis dotyczący karalności za niezgodne z prawdą deklaracje i oszustwo – pozostał niezmieniony? W niniejszym wypadku Trybunał skonfrontowany jest w istocie z takim właśnie pytaniem.
38. W celu udzielenia na nie odpowiedzi konieczne jest nawiązanie do ducha i celu zasady retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej.
Sens i cel retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej
39. Stosowanie późniejszych, łagodniejszych ustaw karnych stanowi wyjątek od fundamentalnej zasady legalności kar (nullum crimen, nulla poena sine lege), ponieważ stosuje się retroaktywnie inną ustawę aniżeli ta obowiązująca w chwili popełnienia czynu(25).
40. Wyjątek ten opiera się na względach słuszności(26). Retroaktywne zastosowanie łagodniejszych ustaw karnych opiera się na założeniu, że oskarżony nie powinien zostać skazany za zachowanie, które według (zmienionej) opinii ustawodawcy w chwili postępowania karnego nie zasługuje już na karę. Zmiana stanowiska ustawodawcy powinna więc mieć korzystne skutki dla oskarżonego(27).
41. W niniejszym przypadku ani na poziomie Unii, ani na poziomie krajowym nie doszło jednak do żadnej zmiany oceny prawodawcy dotyczącej karalności zachowania oskarżonych w postępowaniu głównym. Na to bardzo słusznie wskazały w szczególności Francja i Austria.
42. Nieprawdziwe deklaracje i oszustwa, poprzez które w związku z wwozem i wywozem zamierzone jest uzyskanie bezpodstawnych korzyści finansowych lub poprzez które korzyści te zostają uzyskane, były w chwili popełnienia czynu karalne i pozostały bez zmian karalne do dziś, również w celu ochrony interesów finansowych Unii. Intencją prawodawcy, zarówno na poziomie Unii, jak i na poziomie krajowym, w żadnym momencie nie było wyłączenie karalności takich działań lub złagodzenie w jakikolwiek sposób ochrony interesów finansowych Unii.
43. Zmiany prawa, które nastąpiły na poziomie prawa Unii w związku z udzielaniem specjalnych refundacji wywozowych dla mięsa wołowego, służyły raczej wyłącznie dostosowaniu właściwych przepisów rolnych do zmieniających się realiów rynkowych, w szczególności do sytuacji na rynku światowym zmienionej na skutek negocjacji WTO Rundy Urugwajskiej(28). Jest to zatem wyłącznie ponowna ocena gospodarcza, a nie ponowna ocena karalności określonych zachowań dokonana przez właściwe podmioty polityczne w Unii.
44. Sam fakt, iż obecnie obowiązują bardziej liberalne przepisy dotyczące przyznawania specjalnych refundacji wywozowych obejmujące mięso wołowe z przednich i tylnych ćwierci, w żadnym przypadku nie pozwala na uznanie, że wcześniej obowiązujące przepisy, które znajdowały zastosowanie tylko do mięsa wołowego z tylnych ćwierci, patrząc z perspektywy czasu w opinii prawodawcy okazały się zbyt surowe lub restrykcyjne. Jak słusznie wskazały sąd odsyłający oraz Komisja, różne realia rynkowe mogą w różnych momentach wymagać każdorazowo odmiennych przepisów dotyczących kwalifikowalności eksportu rolnego z Unii do państw trzecich. Roszczenie o takie wsparcie przysługuje tylko temu, kto swoimi produktami w danym momencie spełnia obowiązujące warunki.
45. W tym względzie niniejsza sprawa wykazuje podobieństwo do prawa podatkowego: również tam przepisy materialnego prawa podatkowego, których podatnik musi przestrzegać, mogą się zmieniać z roku na rok. Kto w roku 2017 uchylał się od zapłaty określonego podatku i uzyskał korzyść finansową, nie może uniknąć ścigania w postępowaniu karnym na skutego tego, że podniesie, iż nastąpiły likwidacja danego podatku, zmniejszenie stosowanej stawki podatkowej lub szersze wyjątki od podatku obowiązujące od 2018 r. Karalny jest i pozostaje czyn oszustwa podatkowego w okresie, za który podatek był należny.
Podobieństwa do sprawy Paoletti i in.
46. Jak słusznie wskazali niektórzy uczestnicy postępowania, niniejsza sprawa wykazuje pewne podobieństwa do sprawy Paoletti i in.(29). Owa sprawa dotyczyła przestępstwa ułatwiania nielegalnej imigracji obywateli państwa trzeciego. Zdaniem Trybunału przestępstwo to może być ścigane także wtedy, gdy dani obywatele państwa trzeciego uzyskali status obywateli Unii od czasu przystąpienia ich kraju pochodzenia do Unii Europejskiej. Nabycie obywatelstwa Unii stanowi bowiem sytuację faktyczną, która nie przekłada się na zmianę znamion przestępstwa wspierania nielegalnej imigracji(30).
47. Pomiędzy niniejszą sprawą a sprawą Paoletti i in. istnieje wprawdzie w tym względzie różnica – w sprawie Paoletti i in. zmieniła się sytuacja faktyczna (uzyskanie statusu obywateli unijnych przez dane osoby), w niniejszym przypadku natomiast okoliczność prawna (kwalifikowalność mięsa wołowego z przednich ćwierci) – rozstrzygające jest jednak, że w obu przypadkach zmieniły się tylko okoliczności pozakarne, podczas gdy karalność zarzucanego postępowania (tam ułatwienie nielegalnej imigracji, tu niezgodne z prawdą deklaracje lub oszustwa przy wywozie towarów z zamiarem oszustwa) pozostała taka sama i nie została poddana żadnej nowej ocenie.
48. Gdyby chcieć uznać również zmianę takich okoliczności pozakarnych za przyczynę retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej, wówczas stanowiłoby to – jak słusznie wskazują Francja i Austria – wręcz bodziec do oszustw(31).
49. Jeżeli przykładowo staje się jasne, że w bliskiej przyszłości nie tylko mięso wołowe z tylnych ćwierci, ale także mięso z przednich ćwierci będzie objęte specjalnymi refundacjami wywozowymi dla mięsa wołowego, wówczas może to zwiększyć pokusę podmiotów gospodarczych, aby już wcześniej deklarować mięso z przednich ćwierci niezgodnie z prawdą dla wywozu, a później powoływać się na retroaktywne stosowanie łagodniejszej kary.
50. Szlachetna myśl leżąca u podstaw zasady ujętej w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty zostałaby zamieniona przez to w swoje przeciwieństwo.
Wniosek częściowy
51. Podsumowując, zasada retroaktywnego stosowania kary łagodniejszej (art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty) nie stoi na przeszkodzie ukaraniu osoby, która w drodze oszustw lub niezgodnych z prawdą deklaracji dotyczących rodzaju towarów zgłaszanych do unijnoprawnych specjalnych refundacji wywozowych zmierza do uzyskania bezpodstawnej korzyści lub ją uzyskała, jeżeli faktycznie wywożony towar w momencie owego oszustwa lub deklaracji nie był objęty refundacjami i dopiero na podstawie zmiany przepisów prawa Unii po dokonaniu czynu został objęty refundacjami.
VI. Uwagi uzupełniające
52. Tylko dla pełności wywodu pozwalam sobie na koniec wskazać dwa aspekty, które na marginesie były rozważane z uczestnikami postępowania.
Odnośnie do zamierzonej korzyści finansowej
53. Pierwszy z owych dwóch aspektów dotyczy korzyści finansowej (to znaczy specjalnych refundacji wywozowych), które oskarżeni niesłusznie uzyskali dla przedsiębiorstwa, na rzecz którego działali, na skutek niezgodnych z prawdą deklaracji lub oszustw w związku z wywozem produktów mięsa wołowego.
54. Czy dla oceny niniejszej sprawy przez pryzmat art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty stanowi różnicę, czy oskarżeni w postępowaniu głównym są ścigani w postępowaniu karnym z powodu faktycznego uzyskania takiej bezpodstawnej korzyści finansowej dla ich przedsiębiorstwa lub tylko z powodu czynów popełnionych z zamiarem oszustwa ze względu na taką korzyść?
55. Moim zdaniem taka różnica nie istnieje. To, czy przedsiębiorstwu przysługuje w przypadku wywozu określonych towarów z Unii do państwa trzeciego roszczenie o specjalne refundacje wywozowe, samo w sobie nie stanowi bowiem kwestii karalności zachowania jego współpracowników.
56. Oskarżeni w postępowaniu głównym są ścigani w postępowaniu karnym, jak na zapytanie Trybunału wyraźnie potwierdził sąd odsyłający, gdyż ze względu na owe specjalne refundacje wywozowe składali oni niezgodne z prawdą deklaracje z zamiarem dokonania oszustwa lub dokonywali oszustw.
Odnośnie do błędnych deklaracji mrożonego mięsa jako świeżego lub schłodzonego mięsa
57. Drugi aspekt dotyczy zawartej we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sugestii, że oskarżeni w postępowaniu głównym nie tylko zadeklarowali mięso wołowe zgłoszone do specjalnych refundacji wywozowych niezgodnie z prawdą w odniesieniu do pochodzenia z przedniej lub tylnej ćwiartki, lecz także w zamiarze oszustwa zgłosili mrożone mięso wołowe jako świeże lub schłodzone mięso wołowe(32).
58. Owa okoliczność, która nie została przez sąd odsyłający w żadnym miejscu pogłębiona, wydaje się nie mieć żadnego istotnego znaczenia dla jego pytania w trybie prejudycjalnym. Stąd okoliczność ta nie była również przedmiotem szczegółowych rozważań prawnych w niniejszej opinii.
59. Ograniczę się do wskazówki, że prawo Unii mające zastosowanie w tym względzie pozostawało niezmienione, bowiem do wspomnianych specjalnych refundacji wywozowych kwalifikowało się zawsze tylko świeże lub schłodzone, nigdy jednak zamrożone mięso wołowe. Dlatego oskarżeni w postępowaniu głównym od początku nie mogą powoływać się na retroaktywne stosowanie kary łagodniejszej zgodnie z art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty w odniesieniu do swojej odpowiedzialności karnej z tytułu ewentualnie udzielonych przez nich niezgodnych z prawdą informacji dotyczących stopnia świeżości danych kawałków mięsa.
VII. Wnioski
60. Z uwagi na powyższe sugeruję, aby Trybunał odpowiedział na skierowane do niego przez Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja) pytanie prejudycjalne w następujący sposób:
Artykuł 49 ust. 1 zdanie trzecie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że przepis ów nie stoi na przeszkodzie ukaraniu osoby, która w drodze oszustw lub niezgodnych z prawdą deklaracji dotyczących rodzaju towarów zgłoszonych do unijnoprawnych specjalnych refundacji wywozowych zamierzała uzyskać lub uzyskała bezpodstawną korzyść, jeżeli faktycznie wywożone towary w chwili dokonania owego oszustwa lub złożenia owej deklaracji nie były objęte refundacjami i dopiero na podstawie zmiany przepisów prawa Unii, która weszła w życie po dokonaniu czynu, zostały objęte refundacjami.