WYROK SĄDU (trzecia izba w składzie powiększonym)
z dnia 12 lutego 2019 r.(*)
Odpowiedzialność pozaumowna – Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE – Grzywny – Wyrok stwierdzający częściową nieważność decyzji – Zwrot głównej kwoty grzywny – Odsetki za zwłokę – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom – Związek przyczynowy – Szkoda – Artykuł 266 TFUE – Artykuł 90 ust. 4 lit. a) zdanie drugie rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 1268/2012
W sprawie T‑201/17
Printeos, SA, z siedzibą w Alcalá de Henares (Hiszpania), reprezentowana przez adwokatów H. Brokelmanna oraz P. Martíneza-Lage Sobredo,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez F. Dintilhaca i F. Jimena Fernándeza, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot, tytułem głównym, oparte na art. 268 TFUE żądanie naprawienia szkody powstałej w wyniku odmowy przez Komisję wypłaty na rzecz skarżącej odsetek za zwłokę w zwrocie kwoty głównej grzywny w związku ze stwierdzeniem wyrokiem z dnia 13 grudnia 2016 r., Printeos i in./Komisja (T‑95/15, EU:T:2016:722) nieważności decyzji Komisji C(2014) 9295 final z dnia 10 grudnia 2014 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 101 [TFUE] oraz w art. 53 porozumienia EOG (AT.39780 – Koperty) oraz tytułem ewentualnym, oparte na art. 263 TFUE żądanie stwierdzenia nieważności decyzji Komisji z dnia 26 stycznia 2017 r. w sprawie odmowy rzeczonego zwrotu,
SĄD (trzecia izba w składzie powiększonym),
w składzie: S. Frimodt Nielsen, prezes, V. Kreuschitz (sprawozdawca), I.S. Forrester, N. Półtorak i E. Perillo, sędziowie,
sekretarz: J. Palacio González, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 3 lipca 2018 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporu
1 Decyzją C(2014) 9295 final z dnia 10 grudnia 2014 r. dotyczącą postępowania przewidzianego w art. 101 [TFUE] oraz w art. 53 porozumienia EOG (AT.39780 – Koperty) (zwaną dalej „decyzją z 2014 r.”) Komisja Europejska stwierdziła, że między innymi skarżąca, czyli Printeos SA, naruszyła art. 101 TFUE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), uczestnicząc od dnia 8 października 2003 r. do dnia 22 kwietnia 2008 r., między innymi w Danii, Niemczech, Francji, Szwecji, Zjednoczonym Królestwie i Norwegii, w zawartym i wprowadzonym w życie kartelu na europejskim rynku katalogowych kopert standardowych i specjalnych kopert z nadrukiem. Decyzja ta została wydana w ramach postępowania ugodowego przeprowadzonego na podstawie art. 10a rozporządzenia Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. [101 i 102 TFUE] (Dz.U. 2004, L 123, s. 18 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 8, t. 3, s. 81) oraz obwieszczenia Komisji w sprawie prowadzenia postępowań ugodowych w związku z przyjęciem decyzji na mocy art. 7 i 23 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 w sprawach kartelowych (Dz.U. 2008, C 167, s. 1).
2 W zakresie naruszenia stwierdzonego w art. 1 ust. 5 decyzji z 2014 r. Komisja nałożyła na skarżącą na zasadzie solidarnej odpowiedzialności z jej spółkami zależnymi, grzywnę w wysokości 4 729 000 EUR [art. 2 ust. 1 lit. e) tej decyzji].
3 Zgodnie z art. 2 ust. 2 tej decyzji grzywna miała zostać zapłacona w terminie trzech miesięcy od dnia jej ogłoszenia.
4 Artykuł 2 ust. 3 decyzji z 2014 r. stanowi, co następuje:
„Po upływie tego terminu automatycznie naliczane będą odsetki w wysokości odpowiadającej stopie stosowanej przez Europejski Bank Centralny do jego podstawowych operacji refinansowania, obowiązującej w pierwszym dniu miesiąca, w którym niniejsza decyzja została wydana, powiększonej o 3,5 punktu procentowego.
W przypadku wniesienia skargi przez przedsiębiorstwo, którego dotyczy art. 1, przedsiębiorstwo to pokrywa kwotę grzywny w terminie wyznaczonym do jej zapłaty lub wnosi możliwe do przyjęcia zabezpieczenie finansowe lub dokonuje tymczasowej płatności kwoty grzywny zgodnie z art. 90 rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 1268/2012 [z dnia 29 października 2012 r. w sprawie zasad stosowania rozporządzenia (UE, Euratom) nr 966/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii (Dz.U. 2012, L 362, s. 1)]”.
5 Podstawą art. 2 ust. 3 akapit pierwszy decyzji z 2014 r. jest art. 83 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012, zatytułowany „Odsetki za zwłokę”, który stanowi w szczególności, co następuje:
„1. […W]szelkie należności niespłacone w terminie, o którym mowa w art. 80 ust. 3 lit. b), są obciążone odsetkami zgodnie z ust. 2 i 3 niniejszego artykułu.
2. Stopą procentową dla należności niespłaconych w terminie, o którym mowa w art. 80 ust. 3 lit. b), jest stopa stosowana przez Europejski Bank Centralny do jego głównych operacji refinansujących, publikowana w serii C Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej, obowiązująca pierwszego dnia kalendarzowego miesiąca, w którym przypada termin płatności, powiększona o:
[…]
b) trzy i pół punktu procentowego we wszystkich innych przypadkach.
[…]
4. W przypadku grzywien, jeżeli dłużnik wnosi zabezpieczenie finansowe, które zostaje przyjęte przez księgowego zamiast płatności, stopą procentową mającą zastosowanie, począwszy od terminu, o którym mowa w art. 80 ust. 3 lit. b), jest stopa, o której mowa w ust. 2 niniejszego artykułu, obowiązująca pierwszego dnia miesiąca, w którym przyjęta została decyzja o nałożeniu grzywny, oraz powiększona tylko o jeden i pół punktu procentowego”.
6 Podstawą art. 83 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 jest art. 78 ust. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 966/2012 z dnia 25 października 2012 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 (Dz.U. 2012, L 298, s. 1, zwanego dalej „rozporządzeniem finansowym”), który upoważnia Komisję do przyjmowania aktów delegowanych dotyczących szczegółowych zasad ustalania należności, w tym odsetek za zwłokę, zgodnie z art. 210 tego rozporządzenia.
7 Artykuł 90 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012, na który powołuje się art. 2 ust. 3 akapit drugi decyzji z 2014 r. (zob. pkt 4 powyżej), stanowi w szczególności, co następuje:
„1. W przypadku wniesienia do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargi na decyzję Komisji o nałożeniu grzywny lub innej kary na mocy [traktatu] FUE lub [t]raktatu Euratom i do czasu, kiedy wykorzystane zostaną wszystkie środki ochrony prawnej, dłużnik tymczasowo dokonuje płatności odnośnych kwot na rachunek bankowy wskazany przez księgowego bądź wnosi zabezpieczenie finansowe, możliwe do przyjęcia przez księgowego. Zabezpieczenie jest niezależne od obowiązku zapłaty grzywny lub innych kar i jest płatne na pierwsze żądanie. Zabezpieczenie obejmuje kwotę główną roszczenia wraz z należnymi odsetkami, zgodnie z art. 83 ust. 4 [rozporządzenia finansowego].
2. Komisja zabezpiecza tymczasowo zainkasowane kwoty poprzez zainwestowanie ich w aktywa finansowe, zapewniając w ten sposób bezpieczeństwo i płynność środków pieniężnych, jednocześnie mając na celu osiągnięcie dodatniego zwrotu.
[…]
4. Po wyczerpaniu wszystkich środków ochrony prawnej oraz w przypadku gdy grzywna lub kara została umorzona lub zmniejszona, podejmuje się którykolwiek z następujących środków:
a) kwoty nienależnie pobrane wraz z uzyskanymi odsetkami zwracane są zainteresowanej osobie trzeciej. W przypadku gdy ogólny zwrot uzyskany za dany okres był ujemny, zwracana jest wartość nominalna kwot nienależnie pobranych;
b) w przypadku gdy wniesione zostało zabezpieczenie finansowe, jest ono odpowiednio zwalniane”.
8 Podstawą art. 90 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 jest art. 83 ust. 4 rozporządzenia finansowego upoważniający Komisję do przyjmowania aktów delegowanych zgodnie z art. 210 tego rozporządzenia w odniesieniu do szczegółowych zasad dotyczących kwot pobranych z tytułu grzywien, kar i uzyskanych odsetek.
9 Decyzja z 2014 r. została doręczona skarżącej w dniu 11 grudnia 2014 r.
10 Pismem z dnia 16 lutego 2015 r. Komisja przypomniała skarżącej, że nałożona grzywna powinna zostać uiszczona w terminie trzech miesięcy od doręczenia tej decyzji i że, w przypadku gdyby zdecydowała się wnieść do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności, winna była ona ustanowić wystarczającą gwarancję bankową lub dokonać tymczasowej zapłaty grzywny.
11 Do pisma tego dołączono notę zatytułowaną „Information Note on Provisionally Paid or Guaranteed Fines” (nota informacyjna w sprawie grzywien będących przedmiotem płatności tymczasowej lub w formie gwarancji) z dnia 20 lipca 2002 r. (zwaną dalej „notą informacyjną”). W nocie tej wskazano w szczególności, co następuje:
„Zgodnie z art. 85a rozporządzenia Komisji (WE, Euratom) nr 2342/2002 [z dnia 23 grudnia 2002 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 w sprawie rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich (Dz.U. 2002, L 357, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 1, t. 4, s. 145)], księgowy tymczasowo pobiera kwoty grzywien, które zostały zaskarżone do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przez dane przedsiębiorstwo lub zwraca się do niego o dostarczenie gwarancji finansowej. Po wykorzystaniu wszystkich środków odwoławczych tymczasowo pobrane kwoty wraz z uzyskanymi z nich odsetkami zapisywane są w budżecie lub zwracane w całości lub w części danemu przedsiębiorstwu.
[…]
W przypadku grzywien nałożonych przez Komisję od 2010 r. Komisja inwestuje wpłacone tymczasowo kwoty w fundusz utworzony z aktywów finansowych, którego ryzyko inwestycyjne pozostaje na poziomie ryzyka zarządzania długiem państwowym wysokiej jakości o rzeczywistym terminie zapadalności wynoszącym maksymalnie [dwa] lata, który będzie zarządzany przez służby Komisji.
Jeśli Trybunał uchyli grzywnę całkowicie lub częściowo, Komisja zwraca kwotę grzywny uchylonej całkowicie lub częściowo łącznie z gwarantowanym zwrotem z inwestycji.
Gwarantowany zwrot jest oparty na szczególnym wskaźniku wyników referencyjnych, obliczanych przez okres trwania inwestycji. […]”.
12 Artykuł 85a rozporządzenia nr 2342/2002 stanowi:
„1. W przypadku wniesienia do sądu wspólnotowego sprawy przeciwko Komisji w związku z nałożeniem przez nią grzywny, okresowej kary pieniężnej lub innej kary zgodnie z [t]raktatem WE lub [t]raktatem Euratom i do czasu, kiedy wykorzystane zostaną wszystkie środki odwoławcze, księgowy tymczasowo pobiera kwoty należne od dłużnika lub zwraca się do niego o dostarczenie gwarancji finansowej. Wymagana gwarancja jest niezależna od zobowiązania do zapłaty grzywny, okresowej kary pieniężnej lub innej kary i jest płatna na pierwsze żądanie. Gwarancja obejmuje kwotę główną roszczenia wraz z należnymi odsetkami, określonymi w art. 86 ust. 5 [tego rozporządzenia].
2. Po wykorzystaniu wszystkich środków odwoławczych tymczasowo pobrane kwoty wraz z uzyskanymi z nich odsetkami zapisywane są w budżecie lub zwracane dłużnikowi. W przypadku gwarancji finansowej są one realizowane lub uwalniane”.
13 Zgodnie z brzmieniem art. 290 akapit pierwszy rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012, z dniem 1 stycznia 2013 r. art. 85a rozporządzenia nr 2342/2002 został uchylony i zastąpiony art. 90 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 (zob. pkt 7 powyżej).
14 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 20 lutego 2015 r. skarżąca wniosła, na podstawie art. 263 TFUE, skargę o stwierdzenie częściowej nieważności decyzji z 2014 r.
15 W dniu 9 marca 2015 r. skarżąca zapłaciła tymczasowo grzywnę nałożoną na nią w tej decyzji.
16 W dniu 10 marca 2015 r. przedstawiciele skarżącej powiadomili Komisję o wniesieniu rzeczonej skargi oraz o tymczasowym uiszczeniu grzywny.
17 Zgodnie z art. 90 ust. 2 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 kwota grzywny tymczasowo uiszczonej przez skarżącą została wypłacona na fundusz aktywów finansowych, utworzony na mocy decyzji Komisji C(2009) 4264 final z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie zmniejszenia ryzyka związanego z zarządzaniem środkami pochodzącymi z tymczasowo zainkasowanych grzywien, zarządzany przez Dyrekcję Generalną (DG) do Spraw Gospodarczych i Finansowych („fundusz BUFI”). Decyzja ta została przyjęta na podstawie art. 74 rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich (Dz.U. 2002, L 248, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 1, t. 4, s. 74), zastąpionego art. 83 rozporządzenia finansowego.
18 Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2016 r., Printeos i in./Komisja (T‑95/15, EU:T:2016:722, zwanym dalej „wyrokiem Printeos”), Sąd stwierdził, że Komisja naruszyła ciążący na niej obowiązek uzasadnienia w rozumieniu art. 296 akapit drugi TFUE, a tym samym stwierdził nieważność art. 2 ust. 1 lit. e) decyzji z 2014 r. Wyrok ten się uprawomocnił.
19 Pismem z dnia 14 grudnia 2016 r. Komisja poinformowała skarżącą o swoim zamiarze zwrotu uiszczonej tymczasowo kwoty grzywny i przekazał jej niezbędne w tym celu formularze.
20 Pismem z dnia 15 grudnia 2016 r. przesłanym pocztą elektroniczną przedstawiciele skarżącej przekazali Komisji wypełnione formularze.
21 Pismem z dnia 26 stycznia 2017 r. Komisja poinformowała przedstawicieli skarżącej, że dokona zwrotu grzywny w ciągu kolejnego tygodnia.
22 Tego samego dnia przedstawiciele skarżącej odpowiedzieli Komisji, że oczekują i żądają, by zwrot grzywny uwzględniał odsetki należne od dnia uiszczenia grzywny przez skarżącą, tj. od dnia 9 marca 2015 r., według stopy procentowej stosowanej przez EBC do jego głównych operacji refinansujących (zwanej dalej „stopą refinansowania EBC”), powiększonej o 3,5 punktu procentowego, czyli według stopy przewidzianej w art. 2 ust. 3 decyzji z 2014 r. w przypadku zwłoki w płatności (tj. po upływie terminu określonego w art. 2 ust. 2 tej decyzji).
23 W dwóch pismach przesłanych tego samego dnia pocztą elektroniczną (zwanych dalej łącznie „sporną korespondencją”) Komisja ustosunkowała się do stanowiska przedstawicieli skarżącej w następujący sposób:
„Jak wyjaśniono w nocie [informacyjnej], która została do Państwa wystosowana w dniu 16 lutego 2015 r., zainkasowane tymczasowo kwoty grzywien są inwestowane w fundusz. W przypadku uchylenia grzywny Komisja zwraca ją wraz z gwarantowanym zwrotem na podstawie wskaźnika wyników gospodarczych. Ponieważ wyniki te były negatywne, zostanie Państwu zwrócona wyłącznie kwota główna.
Załączam, do Państwa wiadomości, obliczenia kwoty wyjściowej, zweryfikowane przez [spółkę] D”.
24 Zgodnie z niezakwestionowanymi twierdzeniami Komisji łączna stopa zwrotu z funduszu BUFI była ujemna w 2015 r. (– 0,09%) i 2016 r. (– 0,265%). Podobnie stopa oprocentowania depozytów EBC (ECB deposit facility rate) była ujemna od dnia 5 czerwca 2014 r.: – 0,10 od czerwca 2014 r., – 0,20 od września 2014 r., – 0,30 od grudnia 2015 r., i – 0,40 od marca 2016 r. Wreszcie stopa refinansowania EBC wynosiła 0,05% od dnia 9 marca 2015 r. i 0% od dnia 16 marca 2016 r.
25 W piśmie przesłanym pocztą elektroniczną z dnia 27 stycznia 2017 r. przedstawiciele skarżącej odpowiedzieli, że na podstawie art. 266 TFUE Komisja była zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Printeos. Powołali się oni co do zasady na wyrok z dnia 10 października 2001 r. Corus UK/Komisja (T‑171/99, EU:T:2001:249, pkt 50–53, zwany dalej „wyrokiem Corus”), zgodnie z którym obowiązek ten może polegać na – w przypadku aktu, który już został wykonany, przywróceniu sytuacji, w której skarżący znajdował się przed wydaniem tego aktu (zasada restitutio in integrum). W przypadku wyroku uchylającego lub obniżającego grzywnę nałożoną na przedsiębiorstwo za naruszenie reguł konkurencji Komisja miała zatem obowiązek zwrotu grzywny nienależnie uiszczonej przez to przedsiębiorstwo, obejmującej nie tylko kwotę główną tej grzywny, lecz także naliczone od tej kwoty odsetki.
26 W dniu 1 lutego 2017 r. na rachunek bankowy skarżącej wpłynął przelew z Komisji w wysokości 4 729 000 EUR, odpowiadający wysokości grzywny, którą uiściła ona tymczasowo w dniu 9 marca 2015 r.
27 Pismem z dnia 3 lutego 2017 r. Komisja oddaliła argumenty skarżącej, opierając się w szczególności na art. 90 ust. 4 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012. Komisja wyjaśniła poza tym, co następuje:
„Po pierwsze, wybór dokonania płatności tymczasowej, zamiast ustanawiania gwarancji finansowej podlegał decyzji Państwa klienta. Ponadto Państwa klient miał pełną świadomość, że kwota płatności tymczasowych zostanie zainwestowana w fundusz. Funkcjonowanie tego funduszu i pojęcie gwarantowanego zwrotu zostały szczegółowo przedstawione w »nocie informacyjnej«, która została Państwu przekazana w dniu 16 lutego 2015 r.
Całkowity zwrot wygenerowany w okresie, jaki upłynął od dnia 10 marca 2015 r. do dnia 25 stycznia 2017 r., był negatywny, gwarantowany zwrot wynosi 0 EUR i Państwa klientowi została zwrócona wyłącznie kwota główna”.
Przebieg postępowania i żądania stron
28 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 31 marca 2017 r. skarżąca wniosła rozpatrywaną skargę.
29 Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd (trzecia izba) postanowił otworzyć ustny etap postępowania i w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 89 regulaminu postępowania przed Sądem zadał stronom pytania na piśmie dotyczące wpływu na rozstrzygnięcie sporu, w szczególności wyroku z dnia 12 lutego 2015 r., Komisja/IPK International (C‑336/13 P, EU:C:2015:83, zwany dalej „wyrokiem IPK”), wzywając je do udzielenia odpowiedzi na piśmie, a w pozostałej części podczas rozprawy. Strony przedłożyły odpowiedzi na pisemne pytania Sądu w wyznaczonych terminach.
30 Na wniosek trzeciej izby Sąd – na podstawie art. 28 regulaminu postępowania – postanowił przekazać sprawę składowi powiększonemu.
31 Na rozprawie w dniu 3 lipca 2018 r. zostały wysłuchane wystąpienia stron oraz ich odpowiedzi na pytania Sądu zadane na piśmie oraz ustnie.
32 W odpowiedzi na ustne pytania Sądu skarżąca wskazała, po pierwsze, że nie zamierza dalej utrzymywać art. 266 akapit pierwszy TFUE jako głównej podstawy prawnej, rozumianej jako autonomiczny środek zaskarżenia, pierwszego żądania skargi, a po drugie, potwierdziła, że wyrażenie „odsetki wyrównawcze”, o których mowa w skardze, miały być rozumiane jako „odsetki za zwłokę” w rozumieniu pkt 30 wyroku IPK, co zostało odnotowane w protokole z rozprawy.
33 Skarżąca wnosi do Sądu o:
– nakazanie Komisji wypłaty odszkodowania w kwocie 184 592,95 EUR odpowiadającej odsetkom za zwłokę naliczonym od kwoty 4 729 000 EUR według stopy refinansowania EBC powiększonej o 2 punkty procentowe, za okres od dnia 9 marca 2015 r. do dnia 1 lutego 2017 r. (zwanym dalej „okresem referencyjnym”) albo według stopy procentowej, jaką Sąd uzna za właściwą;
– zasądzenie od Komisji zapłaty odsetek za zwłokę od kwoty żądanej powyżej, od dnia 1 lutego 2017 r. do dnia, w którym Komisja faktycznie wypłaci tę kwotę, wykonując wyrok uwzględniający skargę w niniejszej sprawie, według stopy procentowej stosowanej przez EBC do operacji refinansowania, powiększonej o 3,5 punktu procentowego albo według stopy procentowej, jaką Sąd uzna za właściwą;
– tytułem żądania ewentualnego stwierdzenie nieważności spornej korespondencji;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
34 Na rozprawie skarżąca wniosła o podwyższenie stopy refinansowania EBC, o której mowa w pkt 33 tiret pierwsze powyżej, o 3,5 punktu procentowego.
35 Komisja wnosi do Sądu o:
– odrzucenie roszczenia odszkodowawczego jako bezzasadnego;
– stwierdzenie niedopuszczalności żądania stwierdzenia nieważności spornej korespondencji lub, tytułem żądania ewentualnego, oddalenie go jako bezzasadnego;
– stwierdzenie niedopuszczalności zarzutu niezgodności z prawem art. 90 ust. 4 lit. a) rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 (zwanego dalej „spornym przepisem”) lub, tytułem żądania ewentualnego, oddalenie go jako bezzasadnego;
– w przypadku gdyby Sąd uznał za właściwe zasądzenie odszkodowania lub odsetek na rzecz skarżącej, dokonanie ich obliczenia na podstawie kryteriów przedstawionych w pkt 65–78 odpowiedzi na skargę;
– w każdym wypadku – obciążenie skarżącej kosztami postępowania albo, tytułem żądania ewentualnego, w przypadku przyznania skarżącej odszkodowania, orzeczenie, że każda ze stron pokrywa własne koszty.
Co do prawa
Co do przedmiotu sporu
36 Wycofawszy się z pierwszego żądania skargi, którego podstawą prawną był art. 266 akapit pierwszy TFUE rozumiany jako autonomiczny środek zaskarżenia (zob. pkt 32 powyżej), skarżąca wnosi tytułem żądania głównego na podstawie art. 266 akapit drugi TFUE w związku z art. 340 akapit drugi TFUE i art. 41 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) o przyznanie odszkodowania równego kwocie odsetek za zwłokę, które Komisja powinna była jej wypłacić, zgodnie z wyrokiem Printeos, zwracając kwotę główną grzywny, którą skarżąca nienależnie uiściła zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. e) decyzji z 2014 r., którego nieważność stwierdził rzeczony wyrok.
37 Skarżąca wyjaśnia, że w szczególności sporny przepis nie ma zastosowania do naprawienia szkody na podstawie art. 266 akapit drugi TFUE i art. 340 akapit drugi TFUE. Nawet przy założeniu, że przepis ten znajdowałby zastosowanie, naruszałoby to art. 266 i 340 TFUE, art. 41 ust. 3 karty, a także jej art. 47– naruszenie, na które skarżąca powołuje się w ramach zarzutu niezgodności z prawem w rozumieniu art. 277 TFUE.
38 Tytułem żądania ewentualnego skarżąca wnosi, na podstawie art. 263 TFUE o stwierdzenie nieważności spornej korespondencji w zakresie, w jakim korespondencja ta powołuje się na uchyloną i nieznajdującą zastosowania podstawę prawną i narusza w każdym razie art. 266 i 340 TFUE, art. 41 ust. 3, a także art. 47 karty.
W przedmiocie podniesionego tytułem głównym roszczenia odszkodowawczego będącego pierwszym żądaniem skargi
Przypomnienie argumentów stron
39 Zdaniem skarżącej Komisja bezprawnie wstrzymała się od zapłaty na jej rzecz odsetek za zwłokę należnych od uiszczonej tymczasowo głównej kwoty grzywny. Wypłata rzeczonych odsetek była niezbędnym elementem przywrócenia sytuacji, w jakiej znajdowałaby się skarżąca, gdyby nie przyjęto decyzji z 2014 r. (wyrok Corus, pkt 54). Brak możliwości korzystania z nienależnie uiszczonej głównej kwoty grzywny stanowił przyczynę szkody poniesionej przez skarżącą, ponieważ została ona zmuszona do posłużenia się alternatywnymi źródłami finansowania oraz pokrycia kosztów trzech kredytów bankowych zaciągniętych w okresie referencyjnym i wypełniał znamiona wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom, obciążającego w szczególności motyw 92 decyzji z 2014 r. Brak uzasadnienia tego motywu, a nawet jego sprzeczność z prawdą, stwierdzona w pkt 54 wyroku Printeos, wskazywały na umyślny, oczywisty, poważny i nieznajdujący uzasadnienia charakter naruszenia prawa Unii Europejskiej przez Komisję, równoznaczny z nadużyciem władzy. Znajduje to potwierdzenie między innymi w motywie 16 decyzji Komisji C(2017) 4112 final z dnia 16 czerwca 2017 r. zmieniającej decyzję z 2014 r., potwierdzającym, że „wszystkie przedsiębiorstwa, z wyjątkiem Hamelin, odnotowały bardzo wysoki indywidualny stosunek produktu do obrotu”. W istocie obowiązek uzasadnienia w rozumieniu art. 296 akapit drugi TFUE i art. 41 ust. 2 lit. c) karty, jest prawem podstawowym zapewniającym skuteczne wykonanie innego prawa podstawowego, jakim jest prawo do skutecznego środka prawnego w rozumieniu art. 47 karty. Podobnie brak wypłaty odsetek od kwoty głównej nienależnie uiszczonej grzywny jest wystarczająco istotnym naruszeniem art. 266 akapit pierwszy TFUE [postanowienie z dnia 21 marca 2006 r., Holcim (France)/Komisja, T‑86/03, niepublikowane, EU:T:2006:90, pkt 32, zwane dalej „postanowieniem Holcim”], będącego źródłem prawa podmiotowego do tego, by wyroki Sądu były wykonane prawidłowo i w całości, bez możliwości dysponowania przez Komisję w tej mierze jakimkolwiek zakresem swobodnego uznania. Takiej niezgodności z prawem nie usuwają przepisy prawa, na które powołuje się sporna korespondencja.
40 W tym względzie z jednej strony skarżąca uściśla, że art. 85a rozporządzenia nr 2342/2002 został uchylony z dniem 1 stycznia 2013 r. – w dniu wejścia w życie rozporządzenia nr 1268/2012. Rozporządzenie nr 2342/2002 nie obowiązywało zatem ani w dniu 16 lutego 2015 r., kiedy to Komisja przesłała informacje dotyczące tymczasowego uiszczenia grzywny, ani w dniu 1 lutego 2017 r., kiedy to dokonała zwrotu głównej kwoty grzywny, ani też w dniu 26 stycznia 2017 r., kiedy Komisja wystosowała sporną korespondencję. Tymczasem nie jest dopuszczalne, by Komisja a posteriori uzupełniła brak podstawy prawnej, ani też by usunęła naruszenie związane z zaniechaniem zapłaty należnych odsetek, powołując się po raz pierwszy w piśmie z dnia 3 lutego 2017 r. wysłanym pocztą elektroniczną na art. 90 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012. Z drugiej strony, w przypadku gdyby Sąd uznał, że przepis ten stanowi jednak ważną podstawę prawną, skarżąca na podstawie art. 277 TFUE powołuje się na niezgodność z prawem spornego przepisu w świetle art. 266 i 340 TFUE oraz art. 41 ust. 3 i art. 47 karty w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje możliwość wypłaty odsetek.
41 Po pierwsze, skarżąca podnosi w istocie, że sporny przepis narusza art. 266 akapit pierwszy TFUE, a dokładniej zasadę restitutio in integrum uznaną w wyrokach IPK i Corus (pkt 54 i 57), zgodnie z którą Komisja jest zobowiązana do zwrotu nie tylko kwoty głównej nienależnie uiszczonej grzywny, lecz również odsetek od tej kwoty narosłych w okresie, w którym skarżący był pozbawiony możliwości korzystania z tej kwoty. Ten wymóg prawa pierwotnego ma pierwszeństwo przed wszelkimi normami prawa wtórnego z nim sprzecznymi. Po drugie, sporny przepis narusza art. 47 karty, ponieważ ochrona prawna służąca na podstawie art. 263 TFUE nie jest skuteczna, jeżeli po stwierdzeniu nieważności przez sąd Unii decyzji nakładającej grzywnę za naruszenie reguł konkurencji Unii, dane przedsiębiorstwo nie jest w stanie otrzymać odsetek od nienależnie uiszczonej grzywny. Wniesienie środka odwoławczego od decyzji o nałożeniu sankcji byłoby niewskazane. Po trzecie, sporny przepis jest również sprzeczny z art. 41 ust. 3 karty i z art. 340 akapit drugi TFUE, gdyż Trybunał orzekł w wyroku z dnia 13 lipca 2006 r., Manfredi (od C‑295/04 do C‑298/04, EU:C:2006:461, pkt 95), że na podstawie prawa każdej osoby do żądania naprawienia wyrządzonej jej szkody, osoby, które szkodę taką poniosły, muszą móc żądać naprawienia nie tylko rzeczywistej szkody (damnum emergens) i utraconych korzyści (lucrum cessans), lecz także zapłaty odsetek. W związku z tym przepis ten nie mógł ani znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie, ani też usunąć wady polegającej na braku podstawy prawnej, upoważniającej Komisję do odmowy zapłaty odsetek.
42 Komisja odpowiada, że w wyroku Printeos Sąd ograniczył się do stwierdzenia braku wystarczającego uzasadnienia motywu 92 decyzji z 2014 r., nie orzekając jednak co do istoty sprawy, a mianowicie w przedmiocie uczestnictwa skarżącej w naruszeniu art. 101 TFUE. Argument, zgodnie z którym rozpatrywane przesłanki takiego rozstrzygnięcia były sprzeczne z prawdą, był więc pozbawiony znaczenia, a Komisja była uprawniona do przyjęcia decyzji C(2017) 4112 final nakładającej taką samą grzywnę, jak nałożona w decyzji z 2014 r. W każdym razie takie niewystarczające uzasadnienie nie stanowi wystarczająco istotnego naruszenia normy prawa Unii. Ponadto warunki zwrotu grzywny zostały ustalone w decyzji z 2014 r. poprzez odesłanie do spornego przepisu, bez sprzeciwu ze strony skarżącej.
43 Tytułem ewentualnym Komisja przypomina, że zgodnie z art. 278 TFUE skargi wniesione do sądu Unii nie mają skutku zawieszającego. Ponieważ skarżąca nie wniosła o zawieszenie wykonania decyzji z 2014 r., stanowiła ona tytuł egzekucyjny uzasadniający tymczasowe uiszczenie grzywny, pomimo wniesionej przeciwko niej skargi o stwierdzenie nieważności. W niniejszej sprawie nie została wyrządzona skarżącej żadna szkoda, ponieważ kwota główna grzywny została jej zwrócona, mimo że stopa zwrotu funduszu była ujemna. Ponadto Komisja nie popadła w zwłokę w płatności, w szczególności z uwagi na to, że dokonała terminowej spłaty wspomnianej kwoty głównej grzywny, jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku Printeos.
44 Komisja utrzymuje, że w sporach o odszkodowanie celem odsetek wyrównawczych jest głównie naprawienie szkody spowodowanej przez deprecjację pieniądza, która nastąpiła po zajściu zdarzenia powodującego szkodę aż do chwili wypłaty odszkodowania i przywrócenie – tak dalece jak to tylko możliwe – majątku poszkodowanego do stanu pierwotnego (zasada restitutio in integrum). Tym samym przyznanie odsetek wyrównawczych musiałoby być uzależnione od spełnienia przesłanek odpowiedzialności pozaumownej, niewyczerpanych w niniejszej sprawie. W każdym razie odsetki te powinny być obliczane na podstawie faktycznie poniesionej szkody, zwykle przy uwzględnieniu stopy inflacji w państwie członkowskim, w którym skarżący ma siedzibę, określonej dla danego okresu przez Eurostat. Tymczasem w niniejszej sprawie, w okresie referencyjnym od dnia 13 marca 2015 r. do dnia 1 lutego 2017 r., stopa inflacji w Hiszpanii wynosiła 0%. Nawet jeśli obliczenie odsetek wyrównawczych miało zostać dokonane na podstawie stopy refinansowania EBC (zob. pkt 24 powyżej), a nie stopy inflacji, to znajdującą zastosowanie stopą refinansowania nie byłaby obowiązująca w dniu 9 marca 2015 r. stopa wynosząca 0,05%, ale stopa obowiązująca w okresie referencyjnym, która została ustalona na poziomie 0% od dnia 16 marca 2016 r. Wzrost o 2 punkty procentowe był wykluczony, ponieważ odsetki wyrównawcze nie mają na celu dalszego obciążania dłużnika, aby uniknąć zwłoki w wykonaniu zobowiązania lub ją zmniejszyć, co jest celem odsetek za zwłokę. Komisja nie zgadza się z tezą, jakoby skarżąca poniosła szkodę na skutek tymczasowego uiszczenia grzywny i zastosowania źródeł finansowania pociągających za sobą koszty. Odnosząc się do odsetek za zwłokę, naliczonych w wyniku opóźnienia w wykonaniu obowiązku zapłaty określonej kwoty, Komisja wyjaśnia co do zasady, że odsetki te winny zostać naliczone od dnia ogłoszenia wyroku, stwierdzającego ten obowiązek do dnia ich całkowitej spłaty. W odróżnieniu od odsetek wyrównawczych stopa procentowa znajdująca zastosowanie do rzeczonych odsetek za zwłokę jest stopą refinansowania EBC powiększoną o 2 punkty procentowe. W ten sposób żądany przez skarżącą wzrost o 3,5 punktu procentowego – analogicznie do stopy procentowej znajdującej zastosowanie w przypadku nieuiszczenia grzywny nałożonej decyzją z 2014 r. nie może zostać przyznany.
45 Komisja uważa, że podniesiony względem spornego przepisu zarzut niezgodności z prawem jest niedopuszczalny, a w każdym razie bezzasadny. Dopuszczalność takiego zarzutu zależy od dopuszczalności skargi. Tymczasem w niniejszej sprawie sporna korespondencja nie jest aktem zaskarżalnym. Chodziło tu o akt wyłącznie potwierdzający art. 2 ust. 3 akapit drugi decyzji z 2014 r., który przewidywał zastosowanie spornego przepisu, w przypadku gdy skarżąca zdecydowałaby się na tymczasowe uiszczenie grzywny. Ponieważ skarżąca nie podważyła tego przepisu w skardze na decyzję, zaakceptowała jego ostateczny charakter, co skutkowało niedopuszczalnością jej żądania stwierdzenia nieważności, a tym samym niedopuszczalność zarzutu niezgodności z prawem.
46 Odnosząc się do istoty sprawy, po pierwsze, Komisja przypomina, że sporny przepis zastąpił art. 85a rozporządzenia nr 2342/2002, doprecyzowując warunki zwrotu tymczasowej płatności w przypadku ujemnego oprocentowania. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli adresat grzywny zdecyduje się, tak jak w niniejszej sprawie, na tymczasowe uiszczenie grzywny zamiast ustanawiania zabezpieczenia, wpłacone kwoty są inwestowane w aktywa finansowe, z zamiarem w szczególności uzyskania zwrotu z inwestycji, o czym skarżąca „zawsze” wiedziała. W przypadku stwierdzenia nieważności przez sąd Unii decyzji nakładającej grzywny przepis ten przewidywał, zgodnie z orzecznictwem, zwrot kwoty głównej grzywny oraz wynikających z niej odsetek. Odsetki te mają charakter wyrównawczy, ich celem jest wynagrodzenie niemożliwości dysponowania kwotą uiszczoną tymczasowo, od dnia dokonania płatności aż do dnia zwrotu kwoty głównej, jak również naprawienie szkody, która mogła zostać wyrządzona. W interesie adresata [grzywny] sporny przepis gwarantował, że w przypadku ujemnego oprocentowania otrzyma on co najmniej kwotę główną w całości, tak że koszt ujemnego zwrotu w trakcie okresu referencyjnego zostanie poniesiony przez Komisję.
47 Po drugie, Komisja ocenia, że sporny przepis jest zgodny z art. 266 TFUE oraz z zasadą restitutio in integrum. Zasada ta nie wymaga sztucznego zwrotu odsetek we wszystkich przypadkach, lecz wyłącznie w szczególnych okolicznościach, które nie wystąpiły łącznie w niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę sytuację makroekonomiczną, w której rozpatrywana inwestycja przyniosła ujemny zysk. W momencie ogłoszenia wyroku Corus i postanowienia Holcim nie obwiązywały jeszcze szczególne przepisy, takie jak sporny przepis, wobec czego Sąd nie miał możliwości uwzględnienia ówczesnej koniunktury gospodarczej, charakteryzującej się niskimi lub nawet ujemnymi stopami procentowymi, ponieważ przed kryzysem gospodarczym z 2008 r. ujemne stopy procentowe były trudne do przewidzenia w sytuacji gospodarczej krajów Unii. Tymczasem prawo poboru dodatnich odsetek byłoby sprzeczne z rzeczywistością gospodarczą, w której stopy procentowe są ujemne, i mogłoby prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia. W niniejszej sprawie sporny przepis był nawet korzystny dla skarżącej, ponieważ bez takiej normy szczególnej należałoby odliczyć ujemny zwrot, o którym mowa w pkt 24, od głównej kwoty grzywny w momencie jej zwrotu.
48 Po trzecie, Komisja podważa twierdzenie, jakoby sporny przepis miał naruszać art. 340 akapit drugi TFUE, art. 41 ust. 3 i art. 47 karty, w sytuacji gdy skarżąca nie wyjaśniła, z jakich powodów uważa, iż rzeczony przepis zagrażał realizacji służącego jej prawa do odszkodowania lub jej prawa do poboru odsetek, oraz że nie była w stanie skorzystać ze swego prawa do skutecznego sądowego środka zaskarżenia. [Zdaniem Komisji] skarżąca nie miała również podstaw, by twierdzić, że brak wypłaty odsetek zniechęcał adresatów decyzji w dziedzinie konkurencji do wniesienia sprawy do Sądu w celu uzyskania stwierdzenia jej nieważności, ponieważ zwrot odsetek (ujemnych czy dodatnich) miał charakter uzupełniający w stosunku do żądania uchylenia głównej kwoty grzywny i był nieprzewidywalny na etapie składania skargi.
W przedmiocie przesłanek powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii
49 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem powstanie pozaumownej odpowiedzialności Unii w rozumieniu art. 340 akapit drugi TFUE zależy od łącznego spełnienia szeregu przesłanek, mianowicie – bezprawności zachowania zarzucanego instytucji Unii, rzeczywistości szkody oraz istnienia związku przyczynowego pomiędzy tym zachowaniem a podniesioną szkodą (zob. wyrok z dnia 20 września 2016 r., Ledra Advertising i in./Komisja i EBC, od C‑8/15 P do C‑10/15 P, EU:C:2016:701, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo).
50 Jeśli chodzi o pierwszą przesłankę, wymaga ona wykazania wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej, która przyznaje jednostkom określone uprawnienia (zob. wyroki: z dnia 20 września 2016 r., Ledra Advertising i in./Komisja i EBC, od C‑8/15 P do C‑10/15 P, EU:C:2016:701, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 30 maja 2017 r., Safa Nicu Sepahan/Rada, C‑45/15 P, EU:C:2017:402, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
51 Trybunał miał sposobność uściślić, że naruszenie takie jest wykazane, gdy obejmuje oczywiste i poważne naruszenie przez daną instytucję granic przysługujących jej uprawnień dyskrecjonalnych, a elementami, jakie należy wziąć w tym względzie pod uwagę, są w szczególności stopień jasności i precyzyjności naruszonej normy, a także zakres uznania, jaki naruszona norma pozostawia organowi Unii (zob. wyrok z dnia 30 maja 2017 r., Safa Nicu Sepahan/Rada, C‑45/15 P, EU:C:2017:402, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo). Wyłącznie w przypadku, gdy instytucji tej przysługuje jedynie znacznie ograniczony zakres uznania lub nie przysługuje jej on wcale, jakiekolwiek naruszenie prawa Unii może wystarczyć do ustalenia, iż doszło do wystarczająco istotnego naruszenia tego prawa (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 lipca 2003 r., Komisja/Fresh Marine, C‑472/00 P, EU:C:2003:399, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 4 kwietnia 2017 r., Rzecznik/Staelen, C‑337/15 P, EU:C:2017:256, pkt 39).
52 W niniejszej sprawie strony nie zgadzają się w kwestii, czy brak wypłaty odsetek od głównej kwoty grzywny zwróconej skarżącej wynika z wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej mającej na celu przyznanie uprawnień jednostkom.
53 W uzasadnieniu podniesionego roszczenia odszkodowawczego skarżąca powołuje się, po pierwsze, na naruszenie obowiązku uzasadnienia w rozumieniu art. 296 akapit drugi TFUE i art. 41 ust. 2 lit. c) karty, w szczególności w stosunku do motywu 92 decyzji z 2014 r., który skłonił Sąd do stwierdzenia nieważności tej decyzji wyrokiem Printeos, a po drugie, na naruszenia art. 266 akapit pierwszy TFUE, przewidującego prawo podmiotowe do pełnego i właściwego wykonania tego wyroku, ponieważ Komisja nie dysponuje w tym zakresie swobodą uznania, w tym jeśli chodzi o przyznanie odsetek za zwłokę.
54 Sąd uznaje za wskazane zbadanie w pierwszej kolejności tego, czy doszło do wystarczająco istotnego naruszenia art. 266 akapit pierwszy TFUE.
W przedmiocie zajścia wystarczająco istotnego naruszenia art. 266 akapit pierwszy TFUE
55 Na mocy art. 266 akapit pierwszy TFUE instytucja, która wydała uchylony akt, jest obowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku stwierdzającego nieważność tego aktu. Należy stwierdzić, że postanowienie to stanowi normę prawną mającą na celu przyznanie uprawnień jednostkom w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 50 powyżej. Przewiduje ono bowiem bezwzględny i bezwarunkowy obowiązek instytucji – będącej autorem aktu, którego nieważność stwierdzono – przyjęcia w interesie skarżącego, który wygrał sprawę, środków, które zapewnią wykonanie wyroku stwierdzającego nieważność, z którym jest skorelowane prawo skarżącego do pełnego przestrzegania tego obowiązku.
56 W ten sposób w przypadku stwierdzenia nieważności decyzji o nałożeniu grzywny, tak jak w niniejszej sprawie, lub decyzji nakazującej zwrot nienależnego świadczenia, utrwalone orzecznictwo uznało, zgodnie z tym przepisem, prawo skarżącego do przywróceniu sytuacji, w której skarżący znajdował się przed wydaniem tej decyzji, co zakłada w szczególności zwrot głównej kwoty grzywny nienależnie uiszczonej na podstawie decyzji, której nieważność stwierdzono, a także wypłatę odsetek za zwłokę (zob. podobnie wyroki: IPK, pkt 29; Corus, pkt 50, 52, 53; postanowienie Holcim, pkt 30, 31; opinia rzecznika generalnego Y. Bota w sprawie Komisja/IPK International, C‑336/13 P, EU:C:2014:2170, pkt 78, 79). Trybunał podkreślił w tym względzie, że wypłata odsetek za zwłokę stanowi środek zapewniający wykonanie wyroku stwierdzającego nieważność w rozumieniu art. 266 akapit pierwszy TFUE, jeśli chodzi o ryczałtowe odszkodowanie za pozbawienie korzystania z wierzytelności oraz zachęcenie dłużnika do niezwłocznego wykonania wyroku stwierdzającego nieważność (wyrok IPK, pkt 29, 30).
57 W niniejszej sprawie w celu wykonania wyroku Printeos i w celu uzasadnienia decyzji o nieprzyznaniu skarżącej odsetek Komisja oparła się w szczególności na spornym przepisie.
58 W tych okolicznościach podniesiony przez skarżącą zarzut, jakoby Komisja błędnie zastosowała art. 85a rozporządzenia nr 2341/2002 zamiast spornego przepisu, który go zastąpił (zob. pkt 40 powyżej), nie może zostać uwzględniony. Jak podnosi Komisja, art. 2 ust. 3 akapit drugi decyzji z 2014 r., który nie został zakwestionowany przez skarżącą w toku postępowania w sprawie T‑95/15 i stał się tym samym ostateczny, zawiera wyraźne odniesienie do art. 90 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 w związku z możliwością, by dane przedsiębiorstwo uiściło tymczasowo kwotę grzywny. Oceny tej nie podważa fakt, że nota informacyjna przekazana skarżącej pismem z dnia 16 lutego 2015 r. wysłanym drogą elektroniczną, jak przyznaje sama Komisja, pomyłkowo odsyłała nadal do art. 85a rozporządzenia nr 2341/2002. Ponadto skarżąca nie kwestionuje, że w niniejszej sprawie, w trakcie okresu referencyjnego, zwrot z inwestycji głównej kwoty grzywny w fundusz BUFI nie przyniósł żadnego zysku, ale był ujemny, oraz że Komisja tym samym przestrzegała przesłanek stosowania spornego przepisu.
59 W świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 56 powyżej należy zatem zbadać, czy w niniejszej sprawie brak wypłaty przez Komisję odsetek za zwłokę i zastosowanie spornego przepisu stanowią wykonanie wyroku Printeos spełniające wymogi wynikające z art. 266 akapit pierwszy TFUE.
W przedmiocie zastosowania spornego przepisu oraz obowiązku wypłaty odsetek za zwłokę w świetle art. 266 akapit pierwszy TFUE
60 Jak Komisja przyznała na rozprawie, sporny przepis – mając na względzie jego kontekst normatywny, jego jednoznaczne brzmienie, z wyraźnym odniesieniem do środków odwoławczych, w tym do sytuacji, w której grzywna została nałożona na podstawie decyzji, której stwierdzono nieważność – miał wypełnić wymogi przewidziane w art. 266 akapit pierwszy TFUE. Podobnie, w swych pismach procesowych Komisja potwierdziła, że sporny przepis został ustanowiony w celu dostosowania stanu prawnego do wymogów uznanych przez orzecznictwo, a mianowicie wynikających z wyroku Corus i postanowienia Holcim.
61 Wykładni spornego przepisu należy zatem dokonywać w świetle wymogów wynikających z art. 266 akapit pierwszy TFUE w zakresie, w jakim pozwala na to jego brzmienie. Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że wykładni aktu prawa wtórnego Unii należy, w miarę możliwości, dokonywać w sposób zgodny z postanowieniami traktatu i ogólnymi zasadami prawa Unii. Natomiast takie podejście nie może prowadzić do niedopuszczalnej wykładni contra legem wspomnianego aktu, jeśli jego sens jest jasny i jednoznaczny i nie poddaje się takiej interpretacji [zob. podobnie wyrok z dnia 28 lutego 2017 r., Yingli Energy (China) i in./Rada, T‑160/14, niepublikowany, EU:T:2017:125, pkt 151, 152 i przytoczone tam orzecznictwo; zob. także podobnie i analogicznie wyrok z dnia 29 czerwca 2017 r., Popławski, C‑579/15, EU:C:2017:503, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo]. Tym samym, w odniesieniu do przepisu, którego sens jest jasny i jednoznaczny, wyłącznie do Sądu rozpatrującego zarzut niezgodności z prawem w rozumieniu art. 277 TFUE należy poddanie kontroli jego zgodności z postanowieniami traktatu i ogólnymi zasadami prawa Unii.
62 Rozporządzenie delegowane nr 1268/2012 nie definiuje znaczenia wyrażenia „wraz z uzyskanymi odsetkami” użytego w spornym przepisie. W szczególności nie kwalifikuje ono takich odsetek jako odsetek „za zwłokę” na wzór tych, które są określone w jego art. 83 Podobnie art. 83 ust. 4 rozporządzenia finansowego, będący podstawą prawną spornego przepisu, również ogranicza się do niejednoznacznego wyrażenia „narosłe odsetki”. Natomiast art. 78 ust. 4 tego rozporządzenia finansowego, dotyczący ustalania należności Unii wobec dłużnika, zawiera wyraźne odniesienie do pojęcia „odsetek za zwłokę”. Ponadto, w odpowiedzi na zadane w tym temacie pytania pisemne i ustne Sądu, Komisja podniosła zasadniczo, że „narosłe odsetki” nie stanowiły ani odsetek za zwłokę, ani odsetek wyrównawczych, ale odsetki sui generis odnoszące się wyłącznie do zwrotu lub rentowności, jaką można było osiągnąć poprzez umieszczenie głównej kwoty grzywny na rachunku lub zainwestowanie jej w aktywa finansowe.
63 W tym względzie Komisja jest zdania co do zasady, że sporny przepis, jak i inne przepisy rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 stanowią wyczerpujący zbiór norm dotyczących odsetek przyznawanych w przypadku zwrotu długu w następstwie stwierdzenia nieważności decyzji nakładającej grzywnę, który w istocie uniemożliwia – jak w niniejszej sprawie – przyznanie odsetek, jeżeli przesłanki określone w spornym przepisie nie zostały spełnione. Natomiast, niezależnie od stosowania tego przepisu, Komisja nie wyklucza możliwości wypłaty odsetek wyrównawczych w celu naprawienia szkody lub wypłaty odsetek za zwłokę w razie zwłoki w zwrocie kwoty głównej grzywny. W każdym razie Komisja uważa, że w omawianym przypadku nie znajdowała się w zwłoce z płatnością, która mogłaby uzasadniać przyznanie takich odsetek za zwłokę, lecz podkreśla fakt bezzwłocznego i starannego zwrotu skarżącej głównej kwoty grzywny, jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku Printeos, wykluczając w ten sposób zwłokę w płatnościach.
64 Jednakże, jak wynika z orzecznictwa wskazanego w pkt 56 powyżej, przedmiotem obowiązku zapłaty odsetek za zwłokę w następstwie wyroku stwierdzającego z mocą wsteczną nieważność decyzji nakazującej zwrot nienależnego świadczenia lub decyzji o nałożeniu grzywny – który wynika bezpośrednio z art. 266 akapit pierwszy TFUE – jest w szczególności ryczałtowe odszkodowanie za pozbawienie możliwości korzystania z danej wierzytelności. W tym względzie orzecznictwo uwzględnia fakt, że dzięki stwierdzeniu nieważności ex tunc przywołanej decyzji wierzytelność ta istnieje, ponieważ adresat decyzji nienależnie uiścił wymaganą kwotę, tak że już od tego momentu organ wydający decyzję, jako dłużnik, koniecznie znajduje się w zwłoce z płatnością (zob. podobnie wyroki: IPK, pkt 30, 76; Corus, pkt 50–54). Należy wyjaśnić, że orzecznictwo to nie wprowadza rozróżnienia w zależności od tego, czy chodzi o sytuację w następstwie stwierdzenia nieważności decyzji nakazującej zwrot nienależnego świadczenia lub decyzji nakładającej grzywnę, lecz stosuje się do wszelkich roszczeń powstałych w następstwie stwierdzenia nieważności ze skutkiem wstecznym środka przyjętego przez instytucję, bez uszczerbku dla zakresu spornego przepisu i jego zastosowania w niniejszym przypadku.
65 Niesłusznie zatem Komisja twierdzi, że w dniu 9 marca 2015 r. – w którym skarżąca nienależnie uiściła tymczasowo kwotę główną nałożonej grzywny – nie znajdowała się w zwłoce w płatnościach, a zatem nie była zobowiązana do zapłaty odsetek za zwłokę. Z uwagi na fakt, że nieważność decyzji z 2014 r. została stwierdzona z mocą wsteczną, od momentu dokonania owej tymczasowej płatności Komisja z całą pewnością znajdowała się w zwłoce ze zwrotem głównej kwoty grzywny. Tym samym Komisja była zobowiązana do wypłaty odsetek za zwłokę, zgodnie z art. 266 akapit pierwszy TFUE w celu spełnienia zasady restitutio in integrum oraz ryczałtowego odszkodowania za pozbawienie możliwości korzystania z rzeczonej kwoty.
66 Z powyższego wynika również, że Komisja niesłusznie uznała, iż sporny przepis uniemożliwia dotrzymanie bezwzględnego i bezwarunkowego obowiązku wypłaty odsetek za zwłokę na podstawie art. 266 akapit pierwszy TFUE. W każdym razie przepis ten nie mógł mieć wpływu na obowiązek zapłaty ani go wykluczać, wyrażenie „uzyskane odsetki” użyte w tym przepisie nie mogło zostać zakwalifikowane jako „odsetki za zwłokę” lub ryczałtowe odszkodowanie w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 64 powyżej, ale oznaczało wyłącznie dodatni rzeczywisty zwrot z zainwestowania rozpatrywanej kwoty.
67 W konsekwencji skarżąca słusznie podnosi, że w następstwie wyroku Printeos i niezależnie od spornego przepisu Komisja była zobowiązana na podstawie art. 266 akapit pierwszy TFUE, zgodnie z jego wykładnią w orzecznictwie, tytułem środków wykonawczych dla tego wyroku – nie tylko zwrócić główną kwotę grzywny, ale również wypłacić odsetki za zwłokę według ryczałtowej stawki odszkodowania, za pozbawienie skarżącej możliwości korzystania z tej kwoty w trakcie okresu referencyjnego oraz że Komisja nie dysponowała swobodą uznania w tym zakresie.
68 W tym względzie należy oddalić argumentację Komisji w przedmiocie ewentualnego bezpodstawnego wzbogacenia skarżącej ze względu na ujemny zwrot z głównej kwoty grzywny w okresie referencyjnym, a nawet nadmiernego odszkodowania wynikającego z faktu zwrotu nominalnej wartości tej kwoty, ponieważ takie rozumienie pozostaje w bezpośredniej sprzeczności z logiką odszkodowania ryczałtowego przez przyznanie odsetek, podkreślaną w orzecznictwie.
69 W tych okolicznościach – mając na względzie bezwzględny i bezwarunkowy obowiązek Komisji, ciążący na niej na mocy art. 266 akapit pierwszy TFUE, polegający na wypłacie takich odsetek, przy czym nie dysponując w tym względzie swobodą uznania – należy stwierdzić istnienie wystarczająco istotnego naruszenia tej normy prawa, co może powodować powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii w rozumieniu art. 266 akapit drugi TFUE w związku z art. 340 akapit drugi TFUE. W tych okolicznościach nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie pozostałych zarzutów podniesionych w tym celu przez skarżącą ani w przedmiocie podniesionego przez nią zarzutu niezgodności z prawem spornego przepisu.
W przedmiocie związku przyczynowego i wymagającej naprawienia szkody
70 Należy przypomnieć, że przesłanka odnosząca się do związku przyczynowego, wymagana art. 340 akapit drugi TFUE, dotyczy istnienia wystarczająco bezpośredniego związku przyczynowego między zarzucanym zachowaniem niezgodnym z prawem a podnoszoną szkodą (zob. wyroki: z dnia 18 marca 2010 r., Trubowest Handel i Makarov/Rada i Komisja, C‑419/08 P, EU:C:2010:147, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 30 maja 2017 r., Safa Nicu Sepahan/Rada, C‑45/15 P, EU:C:2017:402, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).
71 W niniejszej sprawie naruszenie przez Komisję ciążącego na niej obowiązku przyznania odsetek za zwłokę na podstawie art. 266 akapit pierwszy TFUE ma dostatecznie bezpośredni związek ze szkodą poniesioną przez skarżącą. Szkoda ta odpowiada utracie odsetek za zwłokę w okresie referencyjnym, które stanowią ryczałtowe odszkodowanie za pozbawienie skarżącej możliwości korzystania z głównej kwoty grzywny w tym czasie i odpowiadają znajdującej zastosowanie stopie refinansowania EBC, powiększonej, jak w niniejszym przypadku, o 2 punkty procentowe (zob. pkt 74 poniżej).
72 W tym względzie Komisja nie może zarzucać skarżącej, że dokonała wolnego wyboru tymczasowego uiszczenia grzywny zamiast ustanowienia zabezpieczenia finansowego, które zresztą również generowałoby koszty związane z finansowaniem, mimo że znała lub powinna była znać warunki zwrotu przewidziane przez sporny przepis w następstwie ewentualnego wyroku stwierdzającego nieważność. Jak uznaje sama Komisja, zgodnie z art. 278 TFUE, w braku skutku zawieszającego skargi na decyzję nakładającą grzywnę, która stanowi tytuł egzekucyjny – tymczasowa zapłata grzywny stanowi zasadniczy i podstawowy obowiązek danego przedsiębiorstwa, który w niniejszej sprawie był dodatkowo wymagany na mocy art. 2 ust. 2 decyzji z 2014 r. Z powyższego wynika, że decyzja skarżącej o tymczasowej zapłacie grzywny jest logiczną konsekwencją tej decyzji i nie może naruszyć związku przyczynowego między stwierdzonym bezprawnym zachowaniem a poniesioną szkodą.
73 Co się tyczy wysokości szkody podlegającej naprawieniu, należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie Komisja nie kwestionowała kwoty głównej odszkodowania w wysokości 184 592,95 EUR jako takiej, że skarżąca żąda odszkodowania z tytułu odsetek za zwłokę powstałych a nie wypłaconych od dnia 9 marca 2015 r., ale wyłącznie ich zwiększenie o 3,5 zamiast 2 punktów procentowych w stosunku do stopy refinansowania EBC (zob. pkt 44 powyżej). W tych okolicznościach należy orzec, że dochodzona kwota główna może być przedmiotem odszkodowania w niniejszej sprawie.
74 Jednakże ze względu na zakwestionowanie tej tezy i okoliczność, że skarżąca ogranicza się w pierwszym żądaniu skargi wszczynającej postępowanie w sprawie odszkodowania, którego kwota obejmuje odsetki za zwłokę według stopy refinansowania EBC powiększonej o 2 punkty procentowe – zasada ne ultra petita zakazuje Sądowi wyjście poza zakres tego roszczenia (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 maja 1992 r., Mulder i in./Rada i Komisja, C‑104/89 i C‑37/90, EU:C:1992:217, pkt 35). W tym względzie zgłoszone na rozprawie żądanie skarżącej podwyższenia do 3,5 punktu procentowego – na wzór jej żądania zgłoszonego w piśmie z dnia 26 stycznia 2017 r. wysłanego pocztą elektroniczną (zob. pkt 22 powyżej) – zostało wniesione po terminie i jest sprzeczne z zasadą niezmienności żądań stron (zob. podobnie wyrok z dnia 9 listopada 2017 r., HX/Rada, C‑423/16 P, EU:C:2017:848, pkt 18). Wreszcie skarżąca podniosła wyłącznie tytułem ewentualnym – to znaczy w przypadku oddalenia żądania głównego – żądanie przyznania stopy procentowej, jaką Sąd uzna za właściwą.
75 W związku z tym należy oddalić to żądanie o zwiększenie i ustalić kwotę odszkodowania na 184 592,95 EUR.
W przedmiocie żądania przyznania odsetek za zwłokę będącego drugim żądaniem skargi
76 Ponieważ skarżąca wniosła w ramach drugiego żądania skargi o przyznanie odsetek za zwłokę od kwoty odszkodowania, o której mowa w pkt 75 powyżej, należy przyznać odsetki za zwłokę od dnia ogłoszenia niniejszego wyroku do dnia całkowitej zapłaty przez Komisję i zgodnie z żądaniem skarżącej według stopy refinansowania EBC powiększonej o 3,5 punktu procentowego, przez analogię do art. 83 ust. 2 lit. b) rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012 (zob. podobnie wyrok z dnia 10 stycznia 2017 r., Gascogne Sack Deutschland i Gascogne/Unia Europejska, T‑577/14, EU:T:2017:1, pkt 178, 179).
77 Należy natomiast oddalić to żądanie w zakresie, w jakim dotyczy przyznania odsetek za zwłokę od dnia 1 lutego 2017 r.
78 W świetle ogółu powyższych rozważań należy uwzględnić roszczenie odszkodowawcze, będące przedmiotem pierwszego żądania skargi, bez konieczności orzekania w przedmiocie przedstawionego tytułem ewentualnym żądania stwierdzenia nieważności spornej korespondencji.
W przedmiocie kosztów
79 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja w istocie przegrała sprawę, zgodnie z żądaniami skarżącej należy obciążyć ją kosztami postępowania.
Z powyższych względów
SĄD (trzecia izba w składzie powiększonym)
orzeka, co następuje:
1) Unia Europejska, reprezentowana przez Komisję Europejską, jest w ramach wykonania wyroku z dnia 13 grudnia 2016 r., Printeos i in./Komisja (T-95/15), zobowiązana do naprawienia szkody, jaką poniosła Printeos, SA w wyniku braku wypłaty na jej rzecz kwoty 184 592,95 EUR, należnej jej tytułem odsetek za zwłokę, naliczonych za okres od dnia 9 marca 2015 r. do dnia 1 lutego 2017 r., na podstawie art. 266 akapit pierwszy TFUE.
2) Kwota odszkodowania, o której mowa w pkt 1 powyżej, zostanie powiększona o odsetki za zwłokę, liczone od dnia ogłoszenia niniejszego wyroku do dnia całkowitej spłaty, według stopy procentowej stosowanej przez Europejski Bank Centralny (EBC) do jego podstawowych operacji refinansowania, powiększonej o 3,5 punktu procentowego.
3) W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.
4) Komisja zostaje obciążona kosztami postępowania.
Frimodt Nielsen | Kreuschitz | Forrester |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 12 lutego 2019 r.
Podpisy
Spis treści
Okoliczności powstania sporu
Przebieg postępowania i żądania stron
Co do prawa
Co do przedmiotu sporu
W przedmiocie podniesionego tytułem głównym roszczenia odszkodowawczego będącego pierwszym żądaniem skargi
Przypomnienie argumentów stron
W przedmiocie przesłanek powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii
W przedmiocie zajścia wystarczająco istotnego naruszenia art. 266 akapit pierwszy TFUE
W przedmiocie zastosowania spornego przepisu oraz obowiązku wypłaty odsetek za zwłokę w świetle art. 266 akapit pierwszy TFUE
W przedmiocie związku przyczynowego i wymagającej naprawienia szkody
W przedmiocie żądania przyznania odsetek za zwłokę będącego drugim żądaniem skargi
W przedmiocie kosztów