POSTANOWIENIE PREZESA TRYBUNAŁU
z dnia 1 października 2018 r.(*)
Postępowanie w trybie przyspieszonym
W sprawach połączonych C‑558/18 i C‑563/18
mających za przedmiot wnioski o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożone przez Sąd Okręgowy w Łodzi, I Wydział Cywilny (Polska) (C‑558/18), i przez Sąd Okręgowy w Warszawie, VIII Wydział Karny (Polska) (C‑563/18), postanowieniami z dni 31 sierpnia 2018 r. i 4 września 2018 r., które wpłynęły do Trybunału odpowiednio w dniach 3 września 2018 r. i 5 września 2018 r., w postępowaniach:
Miasto Łowicz
przeciwko
Skarbowi Państwa – Wojewodzie Łódzkiemu (C‑558/18),
oraz
Prokuratura Okręgowa w Płocku
przeciwko
VX,
WW,
XV (C‑563/18),
PREZES TRYBUNAŁU,
po wysłuchaniu sędzi sprawozdawcy A. Prechal i rzecznika generalnego E. Tancheva,
wydaje następujące
Postanowienie
1 Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 19 ust. 1 TUE.
2 Wnioski te zostały złożone w ramach dwóch sporów toczących się, w sprawie C‑558/18, między Miastem Łowicz (Polska) a Skarbem Państwa – Wojewodą Łódzkim (Polska) w przedmiocie roszczenia o wypłatę dotacji celowych na wykonywanie powierzonych Miastu Łowicz zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz, w sprawie C‑563/18, między Prokuraturą Okręgową w Płocku (Polska) a VX, WW i XV w sprawie karnej wszczętej przeciwko tym ostatnim, oskarżonym o udział w dwóch uprowadzeniach z pozbawieniem wolności w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
3 W postanowieniach odsyłających Sąd Okręgowy w Łodzi, I Wydział Cywilny (Polska), i Sąd Okręgowy w Warszawie, VIII Wydział Karny (Polska), wskazują, że w wyniku szeregu zmian prawnych przeprowadzonych w ostatnim okresie w Polsce system postępowania dyscyplinarnego w stosunku do sędziów uległ głębokim zmianom, które mogą wpłynąć na niezawisłość sędziowską w tym państwie członkowskim.
4 W tym względzie sądy odsyłające odwołują się w szczególności do utworzenia w bliskiej perspektywie w ramach Sądu Najwyższego (Polska), na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r., poz. 5, 650, 771, 847, 848, 1045, 1443), która weszła w życie w dniu 3 kwietnia 2018 r., nowej Izby Dyscyplinarnej rozpatrującej między innymi odwołania od orzeczeń sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji w sprawach sędziów i prokuratorów. Z uwagi na przepisy związane z powoływaniem członków tej izby, a w szczególności na działania Krajowej Rady Sądownictwa (Polska), której skład ma obecnie być wynikiem decyzji podejmowanych wyłącznie przez władzę wykonawczą i ustawodawczą, a w konsekwencji przez rządzącą w Polsce partię polityczną, utworzenie tej Izby Dyscyplinarnej rodzi istotne obawy co do bezstronności prowadzonych w przyszłości wobec sędziów postępowań dyscyplinarnych.
5 Obawy te, zdaniem sądów odsyłających, pogłębia ponadto fakt, że w następstwie niedawnych zmian ustawodawczych wprowadzonych w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2018 r., poz. 23, 3, 5, 106, 138, 771, 848, 1000, 1045, 1443) członek władzy wykonawczej, a mianowicie Minister Sprawiedliwości, uzyskał szerokie uprawnienia w zakresie postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów, ponieważ wspomniany minister jest w stanie zarówno wywierać wpływ na skład sądów dyscyplinarnych, jak i inicjować postępowania dyscyplinarne, w szczególności przez powoływanych przez siebie rzeczników dyscyplinarnych ad hoc, lub też występować o wznowienie takich postępowań, podczas gdy gwarancje proceduralne przysługujące sędziom w tym kontekście doznały ograniczeń, a definicja przewinień, za które sędziowie mogą ponosić odpowiedzialność, jest nieprecyzyjna.
6 W tych okolicznościach sądy odsyłające wyrażają obawę, że wprowadzony w ten sposób nowy model postępowania dyscyplinarnego stanie się w rękach władzy wykonawczej narzędziem pozwalającym jej wpływać na orzecznictwo sądowe oraz usuwać sędziów wydających wyroki niepodobające się władzy wykonawczej, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla niezawisłości sędziowskiej.
7 Sądy odsyłające precyzują w tym względzie, że w sprawach, które są przez nie rozpoznawane w postępowaniach głównych, sędziowie żywią konkretne obawy co do konsekwencji dyscyplinarnych, jakie mogłyby wywołać wydane przez nich orzeczenia rozstrzygające te sprawy co do istoty.
8 I tak, Sąd Okręgowy w Łodzi, I Wydział Cywilny, wskazuje, w kontekście sporu w postępowaniu głównym w sprawie C‑558/18, że zważywszy na przedłożone mu dowody oraz dotychczasowy przebieg postępowania, nie może on wykluczyć, iż przyszły wyrok w sprawie może okazać się niekorzystny dla Skarbu Państwa – Wojewody Łódzkiego. Powyższa okoliczność powoduje, że sąd odsyłający powziął obawę, czy w przypadku takiego rozstrzygnięcia sprawy w stosunku do członków składu orzekającego nie zostaną wszczęte postępowania dyscyplinarne.
9 Z kolei Sąd Okręgowy w Warszawie, VIII Wydział Karny, podkreśla, że w zakresie, w jakim osoby, wobec których rozpatrywane są sprawy karne w postępowaniu głównym w sprawie C‑563/18, współpracowały z organami ścigania, będzie on zobowiązany rozpoznać wniosek zainteresowanych o nadanie im statusu „małego świadka koronnego” i rozważyć zastosowanie wobec nich instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, o której mowa w przepisach kodeksu karnego. Otóż sytuacja ta powoduje, że sąd odsyłający powziął obawę, że wyrok orzekający taką łagodniejszą sankcję może skutkować wszczęciem postępowania dyscyplinarnego wobec rozstrzygającego sędziego. Obawę tę pogłębia fakt, że członkowie władzy ustawodawczej i wykonawczej mieli już przy różnych okazjach publicznie krytykować wspomnianego sędziego za treść wydawanych przez niego orzeczeń i nawoływać do wszczęcia wobec niego postępowań dyscyplinarnych.
10 Wobec powyższego sądy odsyłające uznały, że odpowiedź na wystosowane przez nie do Trybunału pytanie prejudycjalne dotyczące wykładni art. 19 ust. 1 TUE ma rozstrzygające znaczenie dla wydania orzeczenia w rozpatrywanych przez nie sprawach, a w konsekwencji dla rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów. W ocenie tych sądów poprzez naruszenie niezawisłości sędziowskiej wskazane przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym i ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych pozbawiają bowiem podsądnych prawa do skutecznego środka prawnego. Ponadto przepisy te stanowią zdaniem sądów odsyłających systemowe zagrożenie dla niezawisłości sędziowskiej, a zwłaszcza niezależności sądów odsyłających jako sądów europejskich, których właściwość rozciąga się w szczególności na sprawy z zakresu dziedzin objętych prawem Unii.
11 W tym kontekście sądy odsyłające zwracają się do Trybunału o rozpoznanie niniejszych odesłań prejudycjalnych w trybie przyspieszonym, przewidzianym w art. 105 regulaminu postępowania przed Trybunałem.
12 Zgodnie z tym przepisem na wniosek sądu odsyłającego lub w wyjątkowych przypadkach z urzędu, jeżeli charakter sprawy wymaga niezwłocznego rozstrzygnięcia, prezes Trybunału może postanowić, po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, o rozpatrzeniu odesłania prejudycjalnego w trybie przyspieszonym, stanowiącym odstępstwo od przepisów tego regulaminu.
13 W tym wypadku sądy odsyłające uważają, że rozpatrzenie niniejszych spraw w trybie przyspieszonym jest uzasadnione z uwagi na to, że nowy system postępowania dyscyplinarnego w stosunku do sędziów, opisany w pkt 4 i 5 niniejszego postanowienia, znajduje się obecnie na etapie finalizacji, ponieważ w dniu 23 sierpnia 2018 r. Krajowa Rada Sądownictwa zarekomendowała 12 kandydatur na członków Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, a ich powołanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej może nastąpić w najbliższym czasie. W tych okolicznościach niezależne rozstrzygnięcie sporów w postępowaniach głównych oraz, bardziej ogólnie, zachowanie niezawisłości sędziowskiej w Polsce zależą od odpowiedzi, jakie zostaną udzielone na pytania prejudycjalne przedłożone Trybunałowi.
14 W swoim postanowieniu odsyłającym Sąd Okręgowy w Warszawie, VIII Wydział Karny, podkreśla ponadto, po pierwsze, że już samo skierowanie do Trybunału pytania prejudycjalnego w niniejszej sprawie naraża sędziego na ryzyko wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Po drugie, zdarzenia będące przedmiotem postępowania głównego w sprawie C‑563/18 miały miejsce w latach 2002–2003, wobec czego zdaniem sądu odsyłającego zwłoka w rozpoznaniu tej sprawy, która stanowi jedynie fragment znacznie większej sprawy karnej, mogłaby komplikować ustalenie prawidłowego stanu faktycznego. Wreszcie jeden z oskarżonych w postępowaniu głównym aktualnie odbywa karę pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie.
15 Z tych różnych względów należy stwierdzić, że poprzez swoje pytania prejudycjalne sądy odsyłające zmierzają w istocie do ustalenia, czy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 2 TUE i art. 4 ust. 3 TUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się przepisom krajowym, takim jak przepisy, o których mowa w postępowaniu głównym, dotyczącym systemu postępowania dyscyplinarnego w stosunku do sędziów z tego powodu, że mogą one działać na szkodę niezawisłości sędziowskiej i możności ustalenia przez sędziów, w sposób swobodny i pozbawiony zewnętrznych wpływów politycznych, rozstrzygnięcia sądowego, jakiego wymagają rozpoznawane przez nich sprawy.
16 Oczywiście nie budzi wątpliwości, że takie pytania, które dotyczą podstawowych przepisów prawa Unii, mogą a priori mieć zasadnicze znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu sądowniczego w Unii Europejskiej, dla którego niezawisłość sądów krajowych ma kluczowe znaczenie [zob. podobnie opinia 2/13 (przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 168, 173, 176; a także wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C‑64/16, EU:C:2018:117, pkt 30–36, 43].
17 Niemniej, chociaż sądy odsyłające wykazały znaczenie, jakie będzie miało wydane przez Trybunał orzeczenie, to nie dowiodły one jednak konieczności niezwłocznego orzeczenia w przedmiocie ich wniosku, tak jak tego wymaga art. 105 § 1 regulaminu postępowania.
18 Należy przypomnieć w tym względzie, że tryb przyspieszony, o którym mowa w art. 105 § 1 regulaminu postępowania, stanowi instrument proceduralny służący zaradzeniu nadzwyczaj pilnej sytuacji (postanowienie prezesa Trybunału z dnia 20 grudnia 2017 r., M.A. i in., C‑661/17, niepublikowane, EU:C:2017:1024, pkt 17 i przytoczone tam orzecznictwo).
19 W niniejszej sprawie sądy odsyłające wskazują w istocie, że obawiają się, iż w przypadku gdy rozstrzygną zawisłe przed nimi sprawy w postępowaniach głównych w sposób, który zgodnie z ich przewidywaniami nie będzie satysfakcjonujący dla władzy wykonawczej, wobec ich składów orzekających zostaną wszczęte postępowania dyscyplinarne.
20 Jednakże z uwagi na to, że w związku z wystąpieniem z niniejszymi wnioskami o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sądy odsyłające były zobowiązane zawiesić postępowania główne i to do czasu uzyskania przez nie odpowiedzi Trybunału, przywoływane przez nie obawy dotyczące wszczynania postępowań dyscyplinarnych nie będą mogły się urzeczywistnić przed udzieleniem przez Trybunał owych odpowiedzi.
21 Co się tyczy wyrażonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie, VIII Wydział Karny, obawy, że organ dyscyplinarny zainicjuje postępowanie dyscyplinarne względem sędziego rozpatrującego spór w postępowaniu głównym w sprawie C‑563/18, ponieważ sędzia ten wystąpił do Trybunału z niniejszym odesłaniem prejudycjalnym, należy zwrócić uwagę na hipotetyczny charakter ewentualnego wszczęcia postępowania dyscyplinarnego w momencie wystąpienia przez Sąd Okręgowy w Warszawie, VIII Wydział Karny, z wnioskiem o zastosowanie trybu przyspieszonego i w dacie wydania niniejszego postanowienia. Ponadto należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału sądy krajowe mają możliwie szeroką swobodę występowania do Trybunału o wykładnię przepisów prawa Unii wymagających zastosowania z ich strony, a skorzystaniu przez sąd krajowy z tej swobody nie może stanąć na przeszkodzie przepis krajowy. Taka swoboda stanowi bowiem nieodłączny element ustanowionego w art. 267 TFUE systemu współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem i jest nieodłącznie związana ze sprawowaniem funkcji sądów stosujących prawo Unii, powierzonych sądom krajowym przez to postanowienie (wyrok z dnia 6 marca 2018 r., SEGRO i Horváth, C‑52/16 i C‑113/16, EU:C:2018:157, pkt 48).
22 Co się tyczy przedstawionych przez Sąd Okręgowy w Warszawie, VIII Wydział Karny, uwag dotyczących dawnego charakteru zdarzeń będących przedmiotem zawisłego przed tym sądem postępowania karnego i związanego z tym ryzyka, że dodatkowe opóźnienia w rozpoznaniu owej sprawy mogą utrudnić ustalenie prawidłowego stanu faktycznego, należy stwierdzić, że takie uwagi, które mogą skądinąd nasuwać się w kontekście wielu postępowań karnych, nie pozwalają na wykazanie, że mamy do czynienia z przypadkiem wyjątkowym w rozumieniu art. 105 § 1 regulaminu postępowania.
23 Wreszcie trudno też dostrzec, w jaki sposób okoliczność, że jeden z oskarżonych w postępowaniu głównym w sprawie C‑563/18 odbywa obecnie karę pozbawienia wolności będącą wynikiem wcześniejszego skazania, mogłaby stanowić podstawę do rozpoznania niniejszej sprawy w trybie przyspieszonym.
24 W tych okolicznościach wnioski sądów odsyłających o rozpoznanie spraw C‑558/18 i C‑563/18 w trybie przyspieszonym nie mogą zostać uwzględnione.
Z powyższych względów prezes Trybunału postanawia, co następuje:
Wnioski Sądu Okręgowego w Łodzi, I Wydział Cywilny (Polska), i Sądu Okręgowego w Warszawie, VIII Wydział Karny (Polska), o rozpoznanie spraw C‑558/18 i C‑563/18 w trybie przyspieszonym, o którym mowa w art. 105 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, zostają oddalone.
Sporządzono w Luksemburgu w dniu 1 października 2018 r.
A. Calot Escobar | | K. Lenaerts |