Sprawa C‑416/20 PPU
TR
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Hanseatisches Oberlandesgericht Hamburg)
Wyrok Trybunału (czwarta izba) z dnia 17 grudnia 2020 r.
Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Europejski nakaz aresztowania – Artykuł 4a ust. 1 – Procedura przekazywania osób między państwami członkowskim – Przesłanki wykonania – Podstawy fakultatywnej odmowy wykonania – Wyjątki – Obligatoryjne wykonanie – Kara orzeczona zaocznie – Ucieczka osoby ściganej – Dyrektywa (UE) 2016/343 – Artykuły 8 i 9 – Prawo do obecności na rozprawie – Wymogi w wypadku skazania w trybie zaocznym – Weryfikacja przy przekazywaniu skazanego
1. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Zasada wzajemnego uznawania – Zakres
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, motyw 6, art. 1 ust. 2, art. 3, 4, 4a 5)
(zob. pkt 30, 32)
2. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Powody fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Nakaz wydany w celu wykonania kary orzeczonej zaocznie – Ucieczka skazanego na etapie ścigania karnego – Niewykonanie rzeczonego nakazu wobec braku gwarancji wydającego nakaz państwa członkowskiego co do przestrzegania prawa do wznowienia postępowania przewidzianego w dyrektywie 2016/343 – Niedopuszczalność – Możliwość powołania się na bezpośrednio skuteczne przepisy tej dyrektywy przed sądami wydającego nakaz państwa członkowskiego
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/343, art. 8, 9; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 4a ust. 1)
(zob. pkt 36, 37, 39, 40, 45, 46, 54, 55; sentencja)
3. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Powody fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Nakaz wydany w celu wykonania kary orzeczonej zaocznie – Możliwość wykonania nakazu aresztowania pomimo okoliczności stanowiących podstawy fakultatywnej odmowy wykonania – Przesłanki – Brak naruszenia prawa do obrony zainteresowanego w wypadku jego przekazania – Elementy oceny
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 4a ust. 1)
(zob. pkt 50–52)
Streszczenie
Wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonania kary pozbawienia wolności nie można odmówić, jeżeli zainteresowana osoba uniemożliwiła jej osobiste wezwanie i nie stawiła się osobiście na rozprawie z powodu jej ucieczki do wykonującego nakaz państwa członkowskiego, na tej jedynie podstawie, że wydające nakaz państwo członkowskie nie zapewniło poszanowania prawa tej osoby do wznowienia postępowania.
Nie zmienia to faktu, że wydające nakaz państwo członkowskie powinno przestrzegać przepisów prawa Unii gwarantujących prawo do wznowienia postępowania.
Przeciwko TR, obywatelowi rumuńskiemu, wszczęto w Rumunii postępowania karne w dwóch odrębnych sprawach. Ponieważ zainteresowany uciekł do Niemiec, postępowania prowadzone były pod jego nieobecność, zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym. Wiedział on jednak przynajmniej o jednym z tych postępowań i był reprezentowany w nim przez adwokatów wybranych przez siebie w pierwszej instancji oraz przez adwokatów wyznaczonych z urzędu w postępowaniu odwoławczym. Postępowania zostały zakończone wydaniem dwóch wyroków skazujących na kary pozbawienia wolności. W celu ich wykonania władze rumuńskie wydały europejskie nakazy aresztowania (zwane dalej „ENA”). Od dnia 31 marca 2020 r. TR, który przebywa w Hamburgu (Niemcy), jest pozbawiony wolności.
W dniu 28 maja 2020 r. Hanseatisches Oberlandesgericht Hamburg (wyższy sąd krajowy w Hamburgu, Niemcy) zdecydował o wykonaniu ENA. TR sprzeciwił się temu, podnosząc, że władze rumuńskie odmawiają wznowienia przedmiotowych postępowań, co jego zdaniem jest niezgodne z prawem oskarżonych do obecności na rozprawie(1), a w razie nieobecności – z ich prawem do wznowienia postępowania(2). Tak więc sąd niemiecki musi rozstrzygnąć kwestię zgodności z prawem przekazania TR na podstawie przepisów krajowych wdrażających art. 4a decyzji ramowej w sprawie ENA(3). Na podstawie tego artykułu wykonujący nakaz organ sądowy może odmówić wykonania ENA wydanego w celu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej pod nieobecność zainteresowanego, oprócz enumeratywnie wymienionych przypadków. W tym kontekście sąd ten postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem o ewentualny wpływ nieprzestrzegania w wydającym nakaz państwie członkowskim wymogów dotyczących prawa wznowienia postępowania, przy czym okoliczność ta nie jest związana z jedną z sytuacji przewidzianych w art. 4a.
Ocena Trybunału
W ramach pilnego trybu prejudycjalnego Trybunał orzekł, że na mocy art. 4a decyzji ramowej w sprawie ENA wykonujący nakaz organ sądowy nie może odmówić wykonania ENA z tego tylko powodu, że nie dysponuje zapewnieniem, że w przypadku przekazania do wydającego nakaz państwa członkowskiego prawo danej osoby do wznowienia postępowania(4) będzie przestrzegane, podczas gdy uciekła ona do wykonującego nakaz państwa członkowskiego, uniemożliwiając w ten sposób jej osobiste wezwanie, oraz nie stawiła się na rozprawie.
Aby dojść do takiego wniosku, Trybunał przypomniał, że przypadki, w których państwa członkowskie mogą odmówić wykonania ENA, są przewidziane w sposób enumeratywny(5) i że wykonujący nakaz organ sądowy nie może uzależnić wykonania ENA od spełnienia innych przesłanek.
Dokonawszy tego uściślenia, Trybunał w pierwszej kolejności wskazał, że nieobecność zainteresowanego na rozprawie, w wyniku której wydano wyrok skazujący, na podstawie którego został następnie wydany wobec ENA, stanowi podstawę fakultatywnej odmowy wykonania ENA. Jednakże od czasu zmiany decyzji ramowej w sprawie ENA(6) zakres tej podstawy jest bardziej ograniczony, ponieważ art. 4a wymienia w sposób wyczerpujący przypadki, w których wykonanie takiego ENA należy uważać za nienaruszające prawa do obrony. W takich przypadkach wykonujący nakaz organ sądowy jest zobowiązany do wykonania ENA. Jest tak w szczególności w przypadku, gdy zainteresowany dowiedział się o wyznaczonej rozprawie, udzielił pełnomocnictwa obrońcy, wyznaczonemu bądź przez niego osobiście, bądź przez państwo, i obrońca ten faktycznie bronił(7).
W drugiej kolejności Trybunał stwierdził, że okoliczność, iż wydające nakaz państwo członkowskie nie przestrzega przepisów prawa Unii gwarantujących prawo do wznowienia postępowania, nie może stanowić przeszkody w wykonaniu ENA bez obejścia systemu wprowadzonego decyzją ramową w sprawie ENA. Jednakże Trybunał podkreślił, że w żaden sposób nie wpływa to na obowiązek przestrzegania tych przepisów przez wydające nakaz państwo członkowskie. Jeżeli zatem to państwo członkowskie rzeczywiście nie dokonało ich transpozycji w terminie lub dokonało nieprawidłowej transpozycji, zainteresowany będzie mógł, w przypadku przekazania, powołać się na bezpośrednio skuteczne przepisy przed sądami tego państwa członkowskiego.
W trzeciej kolejności Trybunał zaakcentował okoliczność, że badana podstawa jest podstawą fakultatywnej odmowy wykonania. Tak więc w przypadku gdyby wykonujący nakaz organ sądowy uznał, że nie ma do czynienia z jednym z przypadków wykluczających możliwość odmowy wykonania ENA wydanego w celu wykonania wyroku skazującego wydanego zaocznie, może on uwzględnić inne okoliczności umożliwiające mu upewnienie się, że przekazanie zainteresowanego nie spowoduje naruszenia jego prawa do obrony. W stosownym przypadku sąd ten będzie mógł przystąpić do jego przekazania. W tym względzie Trybunał wskazał, że wykonujący nakaz organ sądowy może uwzględnić zachowanie danej osoby. Dla oceny jej zachowania istotna jest w szczególności okoliczność, że starała się on uniknąć doręczenia informacji dotyczących postępowań karnych, a także fakt, że unikała ona wszelkiego kontaktu z adwokatami wyznaczonymi z urzędu.