Υπόθεση C-34/10

Oliver Brüstle

κατά

Greenpeace eV

(αίτηση του Bundesgerichtshof
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Οδηγία 98/44/ΕΚ – Άρθρο 6, παράγραφος 2, στοιχείο γ΄ – Έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων – Λήψη προγονικών κυττάρων από ανθρώπινα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα – Χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας – Αποκλεισμός των “χρήσεων ανθρωπίνων εμβρύων για βιομηχανικούς ή εμπορικούς σκοπούς” – Έννοιες “ανθρώπινο έμβρυο” και “χρήση ανθρωπίνων εμβρύων για βιομηχανικούς ή εμπορικούς σκοπούς”»

Περίληψη της αποφάσεως

1.        Προσέγγιση των νομοθεσιών – Έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων – Οδηγία 98/44 – Έννοια του ανθρωπίνου εμβρύου – Αυτοτελής ερμηνεία

(Οδηγία 98/44 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 2)

2.        Προσέγγιση των νομοθεσιών – Έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων – Οδηγία 98/44 – Αποκλεισμός της δυνατότητας κατοχυρώσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων που αντιβαίνουν στη δημόσια τάξη και στα χρηστά ήθη – Χρήση ανθρωπίνων εμβρύων για βιομηχανικούς ή εμπορικούς σκοπούς – Έννοια του ανθρωπίνου εμβρύου

(Οδηγία 98/44 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 2, στοιχείο γ΄)

3.        Προσέγγιση των νομοθεσιών – Έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων – Οδηγία 98/44 – Αποκλεισμός της δυνατότητας κατοχυρώσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων που αντιβαίνουν στη δημόσια τάξη και στα χρηστά ήθη – Χρήση ανθρωπίνων εμβρύων για βιομηχανικούς ή εμπορικούς σκοπούς – Περιεχόμενο

(Οδηγία 98/44 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 2, στοιχείο γ΄)

4.        Προσέγγιση των νομοθεσιών – Έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων – Οδηγία 98/44 – Αποκλεισμός της δυνατότητας κατοχυρώσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων που αντιβαίνουν στη δημόσια τάξη και στα χρηστά ήθη – Χρήση ανθρωπίνων εμβρύων για βιομηχανικούς ή εμπορικούς σκοπούς – Περιεχόμενο

(Οδηγία 98/44 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 2, στοιχείο γ΄)

1.        Στο πλαίσιο της εφαρμογής της οδηγίας 98/44, για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων, η έννοια «ανθρώπινο έμβρυο» του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής πρέπει να θεωρηθεί ως αυτοτελής έννοια του δικαίου της Ένωσης, η οποία χρήζει ενιαίας ερμηνείας στο έδαφος της Ένωσης. Υπέρ της διαπιστώσεως αυτής συνηγορούν το αντικείμενο και ο σκοπός της οδηγίας. Συγκεκριμένα, η απουσία ενιαίου ορισμού της έννοιας του ανθρωπίνου εμβρύου ενέχει τον κίνδυνο οι κάτοχοι ορισμένων βιοτεχνολογικών εφευρέσεων να προτιμήσουν την υποβολή αιτήσεως χορηγήσεως διπλώματος ευρεσιτεχνίας στα κράτη μέλη στα οποία η έννοια του ανθρωπίνου εμβρύου τυγχάνει στενότερης ερμηνείας και τα οποία είναι, ως εκ τούτου, ελαστικότερα όσον αφορά τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας, δεδομένου του αποκλεισμού της δυνατότητας κατοχυρώσεως των εφευρέσεων αυτών με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στα λοιπά κράτη μέλη. Η κατάσταση αυτή θίγει την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, σκοπό τον οποίο επιδιώκει η εν λόγω οδηγία.

(βλ. σκέψεις 26, 28)

2.        Μολονότι η οδηγία 98/44, για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων, έχει ως σκοπό να ενθαρρύνει τις επενδύσεις στον τομέα της βιοτεχνολογίας, η εκμετάλλευση του βιολογικού υλικού ανθρώπινης προελεύσεως πρέπει να διενεργείται με γνώμονα τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και, ειδικότερα, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Το πλαίσιο και ο σκοπός της οδηγίας καταδεικνύουν επίσης την πρόθεση του νομοθέτη της Ένωσης να αποκλείσει κάθε δυνατότητα χορηγήσεως διπλώματος ευρεσιτεχνίας σε περιπτώσεις στις οποίες ενδέχεται να θιγεί η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ως εκ τούτου, η έννοια του ανθρωπίνου εμβρύου κατά το άρθρο 6, παράγραφος 2, στοιχείο γ΄, της οδηγίας πρέπει να ερμηνεύεται διασταλτικώς.

Στο πλαίσιο αυτό, στην εν λόγω διάταξη πρέπει να δοθεί η ερμηνεία ότι ως ανθρώπινο έμβρυο νοείται κάθε ανθρώπινο ωάριο ήδη από το στάδιο της γονιμοποιήσεως, κάθε μη γονιμοποιημένο ανθρώπινο ωάριο στο οποίο έχει μεταμοσχευθεί ο πυρήνας ώριμου κυττάρου και κάθε μη γονιμοποιημένο ωάριο που οδηγήθηκε σε διαίρεση και σε πολλαπλασιασμό μέσω παρθενογενέσεως. Στον εθνικό δικαστή απόκειται να εξακριβώσει, υπό το πρίσμα των εξελίξεων της επιστήμης, αν βλαστοκύτταρο το οποίο ελήφθη από ανθρώπινο έμβρυο κατά το στάδιο της βλαστοκύστης αποτελεί ανθρώπινο έμβρυο κατά την έννοια της διατάξεως αυτής.

(βλ. σκέψεις 32, 34, 38 και διατακτ. 1)

3.        Ο αποκλεισμός της δυνατότητας κατοχυρώσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας της χρήσεως ανθρωπίνων εμβρύων για βιομηχανικούς ή εμπορικούς σκοπούς, κατά το άρθρο 6, παράγραφος 2, στοιχείο γ΄, της οδηγίας 98/44 για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων, αφορά και τη χρήση ανθρωπίνων εμβρύων για σκοπούς επιστημονικής έρευνας, και μόνον οι χρήσεις για θεραπευτικούς ή διαγνωστικούς σκοπούς που εφαρμόζονται στο έμβρυο και του είναι χρήσιμες μπορούν να κατοχυρωθούν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Η κατοχύρωση εφευρέσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας συνεπάγεται καταρχήν τη βιομηχανική και εμπορική εκμετάλλευση της εφευρέσεως και, μολονότι οι σκοποί της επιστημονικής έρευνας πρέπει πράγματι να διακρίνονται από τους βιομηχανικούς ή εμπορικούς σκοπούς, η χρήση ανθρωπίνων εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς, ως αντικείμενο της αιτήσεως κατοχυρώσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, δεν μπορεί να διαχωρισθεί από το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας αυτό καθαυτό και από τα απορρέοντα εξ αυτού δικαιώματα.

(βλ. σκέψεις 41, 43, 46 και διατακτ. 2)

4.        Στο πλαίσιο υποθέσεως με αντικείμενο τη δυνατότητα κατοχυρώσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μιας εφευρέσεως σχετικής με την παραγωγή εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων η οποία προϋποθέτει τη χρήση βλαστοκυττάρων προερχόμενων από ανθρώπινο έμβρυο κατά το στάδιο της βλαστοκύστης και συνεπάγεται την καταστροφή του εν λόγω εμβρύου, πρέπει να γίνει δεκτό ότι αποκλείεται η δυνατότητα χορηγήσεως διπλώματος ευρεσιτεχνίας, έστω και αν η κατοχύρωση που ζητείται δεν αφορά τη χρήση ανθρωπίνων εμβρύων, όταν πρόκειται για εφεύρεση της οποίας η εφαρμογή συνεπάγεται την καταστροφή ανθρωπίνων εμβρύων. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση αυτή, πρέπει να γίνει δεκτό ότι πρόκειται για χρήση ανθρωπίνων εμβρύων κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 2, στοιχείο γ΄, της οδηγίας 98/44, για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων. Δεν ασκεί επιρροή επί του σημείου αυτού το ότι η εν λόγω καταστροφή ενδέχεται να επέλθει σε στάδιο σαφώς προγενέστερο της εφαρμογής της εφευρέσεως, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της παραγωγής εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων από κυτταρική σειρά βλαστοκυττάρων της οποίας ο σχηματισμός, αυτός καθαυτόν, επέφερε καταστροφή ανθρωπίνων εμβρύων.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το άρθρο 6, παράγραφος 2, στοιχείο γ΄, της εν λόγω οδηγίας πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αποκλείει τη δυνατότητα κατοχυρώσεως μιας εφευρέσεως με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, οσάκις η τεχνική μέθοδος που αποτελεί αντικείμενο της αιτήσεως κατοχυρώσεως συνεπάγεται την καταστροφή ανθρωπίνων εμβρύων ή τη χρήση τους ως βασικό υλικό, ανεξαρτήτως του σταδίου στο οποίο επέρχεται η εν λόγω καταστροφή ή πραγματοποιείται η εν λόγω χρήση, έστω και αν στην περιγραφή της τεχνικής μεθόδου της οποίας ζητείται η κατοχύρωση δεν αναφέρεται η χρήση ανθρωπίνων εμβρύων.

(βλ. σκέψεις 48-49, 52 και διατακτ. 3)