Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-924/19 PPU και C-925/19 PPU
FMS κ.λπ.
κατά
Országos Idegenrendészeti Főigazgatóság Dél-alföldi Regionális Igazgatóság
και
Országos Idegenrendészeti Főigazgatóság
(αιτήσεις του Szegedi Közigazgatási és Munkaügyi Bíróság
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)
Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως) της 14ης Μαΐου 2020
«Προδικαστική παραπομπή – Πολιτική ασύλου και μετανάστευσης – Οδηγία 2013/32/ΕΕ – Αίτηση διεθνούς προστασίας – Άρθρο 33, παράγραφος 2 – Λόγοι απαραδέκτου – Άρθρο 40 – Μεταγενέστερες αιτήσεις – Άρθρο 43 – Διαδικασίες στα σύνορα – Οδηγία 2013/33/ΕΕ – Άρθρο 2, στοιχείο ηʹ, και άρθρα 8 και 9 – Κράτηση – Νομιμότητα – Οδηγία 2008/115/ΕΕ – Άρθρο 13 – Αποτελεσματικά μέσα έννομης προστασίας – Άρθρο 15 – Κράτηση – Νομιμότητα – Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής – Άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αρχή της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης»
1. Προδικαστικά ερωτήματα – Επείγουσα προδικαστική διαδικασία – Προϋποθέσεις – Πρόσωπο που στερείται την ελευθερία του – Έννοια – Υπήκοος τρίτης χώρας που υποχρεούται να παραμένει σε ζώνη διέλευσης – Χαρακτηρισμός μιας τέτοιας παραμονής άρρηκτα συνδεδεμένος με τις απαντήσεις που πρέπει να δοθούν στα προδικαστικά ερωτήματα – Επίλυση της διαφοράς που ενδέχεται να επηρεάσει την παραμονή στη ζώνη διέλευσης – Εφαρμογή της επείγουσας προδικαστικής διαδικασίας
(Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 23α· Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 107· οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2008/115, 2013/32 και 2013/33)
(βλ. σκέψεις 99-103 και 107)
2. Προδικαστικά ερωτήματα – Επείγουσα προδικαστική διαδικασία – Προϋποθέσεις – Υπήκοοι τρίτων χωρών για τους οποίους έχουν εκδοθεί αποφάσεις επιστροφής δυνάμενες να εκτελεστούν – Κίνδυνος προσβολής του δικαιώματος ασύλου και κίνδυνος έκθεσης σε απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση – Επίλυση της διαφοράς δυνάμενη να επηρεάσει τον δικαστικό έλεγχο των αποφάσεων επιστροφής – Εφαρμογή της επείγουσας προδικαστικής διαδικασίας
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 18 και 19 § 2· Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 23α· Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 107· οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου)
(βλ. σκέψεις 104, 105 και 107)
3. Προδικαστικά ερωτήματα – Επείγουσα προδικαστική διαδικασία – Προϋποθέσεις – Ανήλικος – Κίνδυνος να υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη η ανάπτυξη του παιδιού – Επίλυση της διαφοράς δυνάμενη να επηρεάσει την κατάσταση στην οποία οφείλεται ο κίνδυνος αυτός – Εφαρμογή της επείγουσας προδικαστικής διαδικασίας
(Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 23α· Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 107)
(βλ. σημεία 106 και 107)
4. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Απόφαση επιστροφής – Έννοια – Απόφαση με την οποία μεταβάλλεται η χώρα προορισμού που μνημονεύεται σε προγενέστερη απόφαση επιστροφής – Εμπίπτει
(Οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 3, σημείο 4)
(βλ. σκέψεις 116-119)
5. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Μέσα έννομης προστασίας κατά απόφασης επιστροφής – Έννοια – Ένδικο βοήθημα δυνάμενο να ασκηθεί από την εισαγγελική αρχή η οποία διαθέτει γενική εξουσία εποπτείας της νομιμότητας των αποφάσεων επιστροφής – Δεν εμπίπτει – Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Περιεχόμενο – Μέσο έννομης προστασίας το οποίο πρέπει να μπορεί να ασκηθεί από τον αποδέκτη της απόφασης επιστροφής
(Οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 13 § 1)
(βλ. σκέψη 125)
6. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Μέσα έννομης προστασίας κατά απόφασης επιστροφής ή απόφασης απομάκρυνσης – Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Περιεχόμενο – Προσφυγή κατά διοικητικής απόφασης με την οποία μεταβάλλεται η αρχική χώρα επιστροφής – Εθνική ρύθμιση παρέχουσα αποκλειστική αρμοδιότητα για την έκδοση απόφασης επί της προσφυγής αυτής σε διοικητική αρχή η οποία δεν πληροί την απαίτηση ανεξαρτησίας που χαρακτηρίζει ένα δικαιοδοτικό όργανο – Έλλειψη μέσων ένδικης προστασίας κατά των αποφάσεων μιας τέτοιας αρχής – Δεν επιτρέπεται – Υποχρεώσεις και εξουσίες του εθνικού δικαστή – Υποχρέωση να αποφανθεί ότι έχει αρμοδιότητα να επιληφθεί της σχετικής ένδικης προσφυγής – Υποχρέωση να αφήσει ανεφάρμοστη κάθε εθνική διάταξη που αντιβαίνει στο δίκαιο της Ένωσης
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47· οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 13 § 1)
(βλ. σκέψεις 126-134, 137, 144, 147, διατακτ. 1)
7. Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αρχές – Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Αρχή της ανεξαρτησίας των δικαστών – Περιεχόμενο
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47)
(βλ. σκέψεις 135 και 136)
8. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Διαδικασία εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασίας – Αίτηση που μπορεί να θεωρηθεί απαράδεκτη από τα κράτη μέλη – Λόγοι – Ύπαρξη ασφαλούς τρίτης χώρας – Ύπαρξη πρώτης χώρας ασύλου – Αίτηση υποβληθείσα από πρόσωπο το οποίο διήλθε από τρίτη χώρα στην οποία διασφαλίζεται στο εν λόγω πρόσωπο επαρκές επίπεδο προστασίας ή στην οποία αυτό δεν εκτίθεται σε διώξεις ή σε κίνδυνο σοβαρής βλάβης – Δεν περιλαμβάνεται
(Οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 33)
(βλ. σκέψεις 149, 151, 160, 161, 164, 165, διατακτ. 2)
9. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Διαδικασία εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασίας – Αίτηση που μπορεί να θεωρηθεί απαράδεκτη από τα κράτη μέλη – Λόγοι – Ύπαρξη ασφαλούς τρίτης χώρας – Έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας – Απαίτηση επαρκούς συνδέσμου μεταξύ του αιτούντος και της οικείας τρίτης χώρας – Διέλευση του αιτούντος από την εν λόγω τρίτη χώρα – Απουσία επαρκούς συνδέσμου
(Οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 33 § 2, στοιχείο γʹ, και 38 § 2, στοιχείο αʹ)
(βλ. σκέψεις 152, 153, 156-159)
10. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Απόρριψη αίτησης διεθνούς προστασίας ως προδήλως απαράδεκτης – Απόρριψη επικυρωθείσα με δικαστική απόφαση έχουσα ισχύ δεδικασμένου, η οποία βασίζεται σε λόγο απαραδέκτου που αντιβαίνει στο δίκαιο της Ένωσης – Υποχρέωση της αρμόδιας για την εξέταση της αίτησης αρχής να την επανεξετάσει αυτεπαγγέλτως προκειμένου να ληφθεί υπόψη η διαπιστωθείσα με απόφαση του Δικαστηρίου αντίθεση προς το δίκαιο της Ένωσης – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 4 § 3 ΣΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 18· οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 33)
(βλ. σκέψεις 189, 190, διατακτ. 3)
11. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Διαδικασία εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασίας – Αίτηση που μπορεί να θεωρηθεί απαράδεκτη από τα κράτη μέλη – Λόγος – Μεταγενέστερη αίτηση στην οποία δεν αναφέρονται νέα στοιχεία ή πορίσματα– Έννοια του νέου στοιχείου – Απόφαση του Δικαστηρίου με την οποία διαπιστώνεται η αντίθεση προς το δίκαιο της Ένωσης λόγου απαραδέκτου που δικαιολόγησε την μη δυνάμενη να προσβληθεί απόρριψη της αρχικής αίτησης διεθνούς προστασίας – Εμπίπτει – Περιεχόμενο
(Οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 2, στοιχείο ιζʹ, και 33 § 2, στοιχείο δʹ)
(βλ. σκέψεις 191-203, διατακτ. 3)
12. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία – Οδηγία 2013/33 – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Έννοια της κράτησης κατά τις δύο αυτές οδηγίες – Παρόμοιο περιεχόμενο – Περιοριστικό μέτρο που στερεί από τον αιτούντα την ελευθερία μετακίνησής του και τον απομονώνει από τον υπόλοιπο πληθυσμό επιβάλλοντάς του την υποχρέωση να παραμένει εντός περιορισμένης και κλειστής περιμέτρου
(Οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2008/115, άρθρα 15 και 16, και 2132/33, άρθρο 2, στοιχείο ηʹ)
(βλ. σκέψεις 216-225)
13. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία – Οδηγία 2013/33 – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Έννοια της κράτησης κατά τις δύο αυτές οδηγίες – Υποχρέωση υπηκόου τρίτης χώρας να διαμένει σε ζώνη διέλευσης – Εμπίπτει – Προϋποθέσεις
(Οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2008/115 και 2013/33)
(βλ. σκέψεις 226-231, διατακτ. 4)
14. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Άρθρο 43 – Ειδικές διαδικασίες τις οποίες μπορούν να προβλέψουν τα κράτη μέλη στα σύνορά τους ή στις ζώνες διέλευσης – Θέση αιτούντος διεθνή προστασία υπό κράτηση σε ζώνη διέλευσης στο πλαίσιο τέτοιας διαδικασίας – Επιτρέπεται – Όρια – Μέγιστη διάρκεια της κράτησης – Διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης διεθνούς προστασίας – Περιστάσεις μαζικής εισροής αιτούντων – Δεν ασκούν επιρροή
(Οδηγία 2013/32 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 31 § 8, 33 και 43)
(βλ. σκέψεις 235-248, διατακτ. 5)
15. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία – Οδηγία 2013/33 – Θέση υπό κράτηση – Λόγοι – Αιτών διεθνή προστασία μη δυνάμενος να καλύψει τις ανάγκες του – Δεν περιλαμβάνεται – Λόγος που θίγει την τήρηση των υλικών συνθηκών υποδοχής που πρέπει να παρέχονται στον εν λόγω αιτούντα
(Οδηγία 2013/33 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 8 § 3, εδ. 1, και 17 § 3)
(βλ. σκέψεις 250, 251, 253-256, 266, διατακτ. 6)
16. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία – Οδηγία 2013/33 – Εγγυήσεις που παρέχονται στους υπό κράτηση αιτούντες – Περιεχόμενο – Υποχρέωση εξέτασης της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας μέτρου κράτησης και έκδοσης αιτιολογημένης απόφασης με την οποία διατάσσεται η κράτηση αυτή – Υποχρέωση των κρατών μελών να προβλέπουν δικαστικό έλεγχο της νομιμότητας μέτρου κράτησης
(Οδηγία 2013/33 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 8 §§ 2 και 3 και 9 §§ 2, 3 και 5)
(βλ. σκέψεις 257-261, 266, διατακτ. 6)
17. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία – Οδηγία 2013/33 – Εγγυήσεις που παρέχονται στους υπό κράτηση αιτούντες – Περιεχόμενο – Μέγιστη διάρκεια της κράτησης – Υποχρέωση καθορισμού μέγιστης διάρκειας – Δεν υφίσταται – Προϋποθέσεις
(Οδηγία 2013/33 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 9 § 1)
(βλ. σκέψεις 262-266, διατακτ. 6)
18. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Κράτηση ενόψει απομάκρυνσης – Λόγος – Υπήκοος τρίτης χώρας ο οποίος ενδέχεται να εμποδίσει με τη συμπεριφορά του την υπό τη μορφή απομάκρυνσης εκτέλεση της απόφασης επιστροφής – Έννοια – Υπήκοος τρίτης χώρας για τον οποίο έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής και ο οποίος δεν δύναται να καλύψει τις ανάγκες του – Δεν εμπίπτει
(Οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 15 § 1)
(βλ. σκέψεις 268 -272, 281, διατακτ. 7)
19. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Κράτηση ενόψει απομάκρυνσης – Υποχρέωση εξέτασης της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας μέτρου κράτησης και έκδοσης αιτιολογημένης απόφασης με την οποία διατάσσεται η κράτηση αυτή – Υποχρέωση των κρατών μελών να προβλέπουν δικαστικό έλεγχο της νομιμότητας μέτρου κράτησης
(Οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 15 §§ 1 έως 3)
(βλ. σκέψεις 273 -277, 281, διατακτ. 7)
20. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115 – Κράτηση ενόψει απομάκρυνσης – Μέγιστη διάρκεια της κράτησης – Διάρκεια δεκαοκτώ μηνών – Συνέπεια της λήξης της εν λόγω διάρκειας – Υποχρέωση άμεσης απόλυσης του κρατουμένου
(Οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 15 §§ 1 και 4 έως 6)
(βλ. σκέψεις 278-281, διατακτ. 7)
21. Κράτη μέλη – Υποχρεώσεις – Πρόβλεψη των ενδίκων βοηθημάτων που είναι αναγκαία για τη διασφάλιση αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Εθνική ρύθμιση που δεν προβλέπει δικαστικό έλεγχο μέτρου κράτησης αιτούντος διεθνή προστασία ή υπηκόου τρίτης χώρας για τον οποίο έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής – Δεν επιτρέπεται – Υποχρεώσεις και εξουσίες του εθνικού δικαστή – Υποχρέωση να κρίνει ότι έχει αρμοδιότητα να εξετάσει τη νομιμότητα ενός τέτοιου μέτρου – Υποχρέωση να αφήσει ανεφάρμοστη κάθε εθνική διάταξη που αντιβαίνει στο δίκαιο της Ένωσης – Δυνατότητα να υποκαταστήσει με τη δική του απόφαση την απόφαση της διοικητικής αρχής που διέταξε την εν λόγω κράτηση – Εξουσία να διατάξει την άμεση απόλυση των κρατουμένων σε περίπτωση παράνομης κράτησης
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47· οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2008/115, άρθρο 15 § 2, και 2013/33, άρθρο 9 § 3)
(βλ. σκέψεις 290-294, 301, διατακτ. 8)
22. Κράτη μέλη – Υποχρεώσεις – Πρόβλεψη των ενδίκων βοηθημάτων που είναι αναγκαία για τη διασφάλιση αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Προσφυγή κατά των αποφάσεων σχετικά με την παροχή των υλικών συνθηκών υποδοχής των αιτούντων διεθνή προστασία – Υποχρέωση πρόβλεψης ενδίκου βοηθήματος που παρέχει τη δυνατότητα σε αιτούντα ο οποίος δεν βρίσκεται πλέον υπό κράτηση να προβάλει το δικαίωμά του σε στέγαση – Εθνική ρύθμιση που δεν προβλέπει δικαστικό έλεγχο του δικαιώματος αυτού– Δεν επιτρέπεται – Υποχρεώσεις και εξουσίες του εθνικού δικαστή – Υποχρέωση να κρίνει ότι έχει αρμοδιότητα να επιληφθεί προσφυγής που αποσκοπεί στη διασφάλιση του δικαιώματος αυτού – Εξουσία λήψης προσωρινών μέτρων
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47· οδηγία 2013/33 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 17 και 26)
(βλ. σκέψεις 296-299, 301, διατακτ. 8)
Σύνοψη
Η εγκατάσταση των αιτούντων άσυλο ή των υπηκόων τρίτων χωρών, για τους οποίους έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής, στη ζώνη διέλευσης του Röszke, στα ουγγροσερβικά σύνορα, πρέπει να χαρακτηριστεί ως «κράτηση». Αν, κατόπιν του δικαστικού ελέγχου της νομιμότητας της κράτησης αυτής, διαπιστωθεί ότι οι ενδιαφερόμενοι κρατήθηκαν χωρίς βάσιμο λόγο, το επιληφθέν δικαστήριο πρέπει να διατάξει την άμεση απόλυσή τους.
Με την απόφαση Országos Idegenrendézeti Főigazgatóság Dél-alföldi Regionális Igazgatóság (C-924/19 PPU και C-925/19 PPU), η οποία εκδόθηκε στις 14 Μαΐου 2020 στο πλαίσιο επείγουσας διαδικασίας, το τμήμα μείζονος συνθέσεως του Δικαστηρίου αποφάνθηκε επί πλειόνων ζητημάτων που αφορούν την ερμηνεία των οδηγιών 2008/115 (1) (στο εξής: οδηγία περί επιστροφής), 2013/32 (2) (στο εξής: οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου) και 2013/33 (3) (στο εξής: οδηγία για την υποδοχή), σε σχέση με την ουγγρική νομοθεσία σχετικά με το δικαίωμα ασύλου και την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών.
Στις υπό κρίση υποθέσεις, Αφγανοί υπήκοοι (υπόθεση C-924/19 PPU) και Ιρανοί υπήκοοι (υπόθεση C-925/19 PPU), που αφίχθησαν στην Ουγγαρία από τη Σερβία, υπέβαλαν αιτήσεις ασύλου στη ζώνη διέλευσης του Röszke, η οποία βρίσκεται στα ουγγροσερβικά σύνορα. Κατ’ εφαρμογήν του ουγγρικού δικαίου, οι αιτήσεις αυτές απορρίφθηκαν ως απαράδεκτες και εκδόθηκαν αποφάσεις επιστροφής στη Σερβία. Εντούτοις, η Σερβία αρνήθηκε την επανεισδοχή των ενδιαφερομένων στο έδαφός της, με την αιτιολογία ότι δεν πληρούνταν οι όροι που προβλέπονται στη Συμφωνία επανεισδοχής που έχει συναφθεί με την Ένωση (4). Κατόπιν της αποφάσεως αυτής της Σερβίας, οι ουγγρικές αρχές δεν εξέτασαν επί της ουσίας τις προαναφερθείσες αιτήσεις, αλλά μετέβαλαν τη χώρα προορισμού που αναφερόταν στις αρχικές αποφάσεις επιστροφής, αντικαθιστώντας την με την αντίστοιχη χώρα καταγωγής των ενδιαφερομένων. Κατόπιν αυτού, οι ως άνω ενδιαφερόμενοι υπέβαλαν αντιρρήσεις κατά των τροποποιητικών αποφάσεων, οι οποίες απορρίφθηκαν. Μολονότι τέτοια ένδικη προσφυγή δεν προβλέπεται στο ουγγρικό δίκαιο, οι ενδιαφερόμενοι προσέφυγαν ενώπιον ουγγρικού δικαστηρίου προκειμένου να ακυρωθούν οι αποφάσεις με τις οποίες απορρίφθηκαν οι αντιρρήσεις τους κατά των τροποποιητικών αυτών αποφάσεων και να υποχρεωθεί η αρμόδια για θέματα ασύλου αρχή να διεξαγάγει νέα διαδικασία ασύλου. Άσκησαν επίσης προσφυγές κατά παραλείψεως σχετικά με την εγκατάσταση και την παραμονή τους στη ζώνη διέλευσης του Röszke. Συγκεκριμένα, υποχρεώθηκαν κατ’ αρχάς να διαμείνουν στον τομέα της εν λόγω ζώνης διέλευσης για τους αιτούντες άσυλο, προτού υποχρεωθούν, μερικούς μήνες αργότερα, να διαμείνουν στον τομέα της ίδιας ζώνης για τους υπηκόους τρίτων χωρών των οποίων η αίτηση ασύλου απορρίφθηκε, τομέα στον οποίο βρίσκονται επί του παρόντος.
Πρώτον, το Δικαστήριο εξέτασε την κατάσταση των ενδιαφερομένων στη ζώνη διέλευσης του Röszke, σε σχέση με τους κανόνες που διέπουν τόσο την κράτηση των αιτούντων διεθνή προστασία (οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου και οδηγία για την υποδοχή) όσο και την κράτηση των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών (οδηγία περί επιστροφής). Συναφώς, το Δικαστήριο έκρινε, κατ’ αρχάς, ότι η εγκατάσταση των ενδιαφερομένων στη ζώνη αυτή διέλευσης έπρεπε να θεωρηθεί μέτρο κράτησης. Για να καταλήξει στο συμπέρασμα αυτό, διευκρίνισε ότι η έννοια της «κράτησης», η οποία έχει την ίδια σημασία στο πλαίσιο των διαφόρων προαναφερθεισών οδηγιών, αφορά περιοριστικό μέτρο το οποίο προϋποθέτει στέρηση, και όχι απλό περιορισμό, της ελευθερίας μετακίνησης του ενδιαφερομένου και το οποίο τον απομονώνει από τον υπόλοιπο πληθυσμό, επιβάλλοντάς του να παραμένει μονίμως εντός περιορισμένης και κλειστής περιμέτρου. Εν προκειμένω, κατά το Δικαστήριο, οι συνθήκες που επικρατούν στη ζώνη διέλευσης του Röszke προσομοιάζουν με στέρηση της ελευθερίας, ιδίως διότι οι ενδιαφερόμενοι δεν μπορούν νομίμως να εγκαταλείψουν την περιοχή αυτή με δική τους πρωτοβουλία προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Ειδικότερα, δεν μπορούν να την εγκαταλείψουν με κατεύθυνση προς τη Σερβία, στο μέτρο που μια τέτοια απόπειρα, αφενός, θα θεωρούνταν παράνομη από τις σερβικές αρχές και, ως εκ τούτου, θα τους εξέθετε σε κυρώσεις και, αφετέρου, θα ενείχε τον κίνδυνο απώλειας κάθε πιθανότητας να τους αναγνωριστεί το καθεστώς του πρόσφυγα στην Ουγγαρία.
Στη συνέχεια, το Δικαστήριο εξέτασε κατά πόσον η κράτηση αυτή είναι σύμφωνη προς τις απαιτήσεις που επιβάλλει το δίκαιο της Ένωσης. Όσον αφορά τις απαιτήσεις που συνδέονται με τη θέση υπό κράτηση, το Δικαστήριο έκρινε ότι, δυνάμει, αντιστοίχως, του άρθρου 8 της οδηγίας για την υποδοχή και του άρθρου 15 της οδηγίας περί επιστροφής, ούτε ο αιτών διεθνή προστασία ούτε ο υπήκοος τρίτης χώρας για τον οποίο έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής μπορεί να τεθεί υπό κράτηση για τον λόγο και μόνον ότι δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του. Προσέθεσε ότι τα άρθρα 8 και 9 της οδηγίας για την υποδοχή και το άρθρο 15 της οδηγίας περί επιστροφής αποκλείουν, αντιστοίχως, την κράτηση αιτούντος διεθνή προστασία ή υπηκόου τρίτης χώρας για τον οποίο έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής χωρίς προηγούμενη έκδοση αιτιολογημένης απόφασης με την οποία διατάσσεται η κράτηση αυτή και χωρίς να έχει εξεταστεί η αναγκαιότητα και η αναλογικότητα ενός τέτοιου μέτρου.
Το Δικαστήριο παρέσχε επίσης διευκρινίσεις σχετικά με τις απαιτήσεις που συνδέονται με τη συνέχιση της κράτησης και, ειδικότερα, σχετικά με τη διάρκεια της κράτησης. Όσον αφορά τους αιτούντες διεθνή προστασία, το Δικαστήριο έκρινε ότι το άρθρο 9 της οδηγίας για την υποδοχή δεν επιβάλλει στα κράτη μέλη να καθορίζουν μέγιστη διάρκεια για τη συνέχιση της κράτησης. Εντούτοις, το εθνικό τους δίκαιο πρέπει να διασφαλίζει ότι η κράτηση διαρκεί μόνο για όσο διάστημα συντρέχει ο λόγος που τη δικαιολογεί και ότι διοικητικές διαδικασίες που συνδέονται με τον λόγο αυτόν διεξάγονται με επιμέλεια. Αντιθέτως, όσον αφορά τους υπηκόους τρίτων χωρών για τους οποίους έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής, από το άρθρο 15 της οδηγίας περί επιστροφής προκύπτει ότι η κράτησή τους, ακόμη και όταν παρατείνεται, δεν μπορεί να υπερβαίνει τους δεκαοκτώ μήνες και μπορεί να συνεχιστεί μόνον καθόσον χρόνο η διαδικασία απομάκρυνσης είναι εν εξελίξει και εκτελείται με τη δέουσα επιμέλεια.
Εξάλλου, όσον αφορά την κράτηση των αιτούντων διεθνή προστασία στο ειδικό πλαίσιο μιας ζώνης διέλευσης, είναι επίσης αναγκαίο να ληφθεί υπόψη το άρθρο 43 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να επιβάλουν στους αιτούντες διεθνή προστασία την υποχρέωση να παραμείνουν στα σύνορα ή σε μία από τις ζώνες διέλευσή τους, προκειμένου ιδίως να εξετάσουν, πριν αποφασίσουν σχετικά με το δικαίωμα εισόδου των αιτούντων στο έδαφός τους, μήπως η αίτησή τους είναι απαράδεκτη. Εντούτοις, η απόφαση πρέπει να λαμβάνεται εντός προθεσμίας τεσσάρων εβδομάδων, άλλως το οικείο κράτος μέλος πρέπει να παρέχει στον αιτούντα δικαίωμα εισόδου στο έδαφός του και να εξετάζει την αίτησή του σύμφωνα με τη διαδικασία του κοινού δικαίου. Επομένως, μολονότι τα κράτη μέλη μπορούν, στο πλαίσιο της διαδικασίας του εν λόγω άρθρου 43, να θέτουν υπό κράτηση τους αιτούντες διεθνή προστασία που παρουσιάζονται στα σύνορά τους, η κράτηση αυτή δεν μπορεί, σε καμία περίπτωση, να υπερβαίνει τις τέσσερις εβδομάδες από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης.
Τέλος, το Δικαστήριο έκρινε ότι η νομιμότητα μέτρου κράτησης, όπως η κράτηση προσώπου σε ζώνη διέλευσης, πρέπει να υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο, κατ’ εφαρμογήν, αντιστοίχως, του άρθρου 9 της οδηγίας για την υποδοχή και του άρθρου 15 της οδηγίας περί επιστροφής. Επομένως, ελλείψει εθνικών διατάξεων που να προβλέπουν τέτοιο έλεγχο, η αρχή της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης και το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας επιβάλλουν στο επιληφθέν εθνικό δικαστήριο να κρίνει ότι έχει αρμοδιότητα να αποφανθεί επ’ αυτού. Επιπλέον, αν, κατά το πέρας του ελέγχου του, το εθνικό δικαστήριο κρίνει ότι το επίμαχο μέτρο κράτησης αντιβαίνει στο το δίκαιο της Ένωσης, πρέπει να είναι σε θέση να υποκαταστήσει με τη δική του απόφαση την απόφαση της διοικητικής αρχής που το διέταξε και να διατάξει την άμεση απόλυση των ενδιαφερομένων προσώπων ή ενδεχομένως ένα εναλλακτικό μέτρο αντί της κράτησης.
Επίσης, ο αιτών διεθνή προστασία του οποίου η κριθείσα ως παράνομη κράτηση έχει λήξει πρέπει να μπορεί να αξιώσει την παροχή των υλικών συνθηκών υποδοχής τις οποίες δικαιούται κατά τη διάρκεια της εξέτασης της αίτησής του. Ειδικότερα, από το άρθρο 17 της οδηγίας για την υποδοχή προκύπτει ότι, αν δεν διαθέτει μέσα βιοπορισμού, δικαιούται είτε οικονομικό επίδομα που να του παρέχει τη δυνατότητα στέγασης είτε στέγαση σε είδος. Υπό το πρίσμα αυτό, το άρθρο 26 της οδηγίας για την υποδοχή επιβάλλει να μπορεί ο εν λόγω αιτών να ασκήσει ενώπιον δικαστηρίου προσφυγή με σκοπό να διασφαλιστεί υπέρ αυτού το εν λόγω δικαίωμα στέγασης, το δε δικαστήριο αυτό πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διατάξει προσωρινά μέτρα εν αναμονή της οριστικής απόφασής του. Εάν κανένα άλλο δικαστήριο δεν έχει αρμοδιότητα βάσει του εθνικού δικαίου, η αρχή της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης και το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας επιβάλλουν, και στην περίπτωση αυτή, να κρίνει το επιληφθέν δικαστήριο ότι έχει αρμοδιότητα να αποφανθεί επί της προσφυγής που αποσκοπεί στη διασφάλιση του εν λόγω δικαιώματος στέγασης.
Δεύτερον, το Δικαστήριο αποφάνθηκε επί της αρμοδιότητας του εθνικού δικαστηρίου να επιληφθεί της προσφυγής ακυρώσεως την οποία άσκησαν οι ενδιαφερόμενοι κατά των αποφάσεων με τις οποίες απορρίφθηκαν οι αντιρρήσεις τους σχετικά με τη μεταβολή της χώρας επιστροφής. Συναφώς, το Δικαστήριο επισήμανε ότι απόφαση με την οποία μεταβάλλεται η χώρα προορισμού που μνημονεύεται στην αρχική απόφαση επιστροφής είναι τόσο ουσιώδης ώστε πρέπει να θεωρηθεί νέα απόφαση επιστροφής. Δυνάμει του άρθρου 13 της οδηγίας περί επιστροφής, οι αποδέκτες μιας τέτοιας απόφασης πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους αποτελεσματικό μέσο παροχής έννομης προστασίας κατ’ αυτής, το οποίο πρέπει επίσης να συνάδει με το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης). Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι, μολονότι τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι οι αποφάσεις επιστροφής προσβάλλονται ενώπιον άλλων αρχών πλην των δικαστικών, εντούτοις ο αποδέκτης απόφασης επιστροφής εκδοθείσας από διοικητική αρχή πρέπει, σε κάποιο στάδιο της διαδικασίας, να μπορεί να αμφισβητήσει τη νομιμότητά της ενώπιον ενός τουλάχιστον δικαιοδοτικού οργάνου. Εν προκειμένω, το Δικαστήριο επισήμανε ότι οι ενδιαφερόμενοι μπορούσαν να προσβάλουν τις αποφάσεις που έλαβε η αστυνομική διεύθυνση μετανάστευσης περί μεταβολής της χώρας επιστροφής μόνον προβάλλοντας αντιρρήσεις ενώπιον της αρμόδιας για θέματα ασύλου αρχής και ότι δεν διασφαλιζόταν κανένας μεταγενέστερος δικαστικός έλεγχος. Η τελευταία όμως αυτή αρχή, η οποία υπάγεται στον υπουργό που είναι αρμόδιος για την αστυνομία, ανήκει στην εκτελεστική εξουσία, και, επομένως, δεν πληροί την προϋπόθεση της ανεξαρτησίας που απαιτείται από δικαστήριο κατά το άρθρο 47 του Χάρτη. Υπό τις συνθήκες αυτές, η αρχή της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης, καθώς και το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, επιβάλλουν να κρίνει το επιληφθέν εθνικό δικαστήριο ότι έχει αρμοδιότητα να αποφανθεί επί ένδικης προσφυγής με την οποία προσβάλλεται απόφαση επιστροφής μεταβάλλουσα την αρχική χώρα προορισμού, αφήνοντας, εν ανάγκη, ανεφάρμοστη κάθε εθνική διάταξη που του απαγορεύει να ενεργήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Τρίτον, το Δικαστήριο εξέτασε τον λόγο απαραδέκτου που προβλέπει η ουγγρική νομοθεσία και βάσει του οποίου απορρίφθηκαν οι αιτήσεις ασύλου. Η ρύθμιση αυτή επιτρέπει μια τέτοια απόρριψη όταν ο αιτών εισήλθε στην Ουγγαρία από χώρα χαρακτηριζόμενη ως «ασφαλή χώρα διέλευσης» στην οποία δεν εκτίθεται σε διώξεις ή σε κίνδυνο σοβαρής βλάβης ή στην οποία διασφαλίζεται επαρκές επίπεδο προστασίας. Υπενθυμίζοντας την πρόσφατη νομολογία του (5), το Δικαστήριο έκρινε ότι ένας τέτοιος λόγος είναι αντίθετος προς το άρθρο 33 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου και, στη συνέχεια, διευκρίνισε τις συνέπειες της αντίθεσης αυτής για τη διαδικασία ασύλου, στο μέτρο που η απόρριψη των αιτήσεων ασύλου των ενδιαφερομένων, η οποία στηρίζεται σε αυτόν τον παράνομο λόγο, έχει ήδη επιβεβαιωθεί με δικαστική απόφαση έχουσα ισχύ δεδικασμένου. Κατά το Δικαστήριο, σε μια τέτοια περίπτωση, από την οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου, σε συνδυασμό ιδίως με το άρθρο 18 του Χάρτη, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα ασύλου, προκύπτει ότι η αρχή που απέρριψε τις αιτήσεις ασύλου δεν υποχρεούται να τις επανεξετάσει αυτεπαγγέλτως. Εντούτοις, οι ενδιαφερόμενοι εξακολουθούν να δύνανται να υποβάλουν νέα αίτηση, η οποία θα χαρακτηριστεί ως «μεταγενέστερη αίτηση», κατά την έννοια της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου. Συναφώς, μολονότι το άρθρο 33 της οδηγίας αυτής προβλέπει ότι μεταγενέστερη αίτηση η οποία δεν περιέχει κανένα νέο στοιχείο ή πόρισμα μπορεί να θεωρηθεί απαράδεκτη, το γεγονός ότι υφίσταται απόφαση του Δικαστηρίου με την οποία διαπιστώνεται ότι ο λόγος απαραδέκτου που προβλέπεται από εθνική ρύθμιση αντιβαίνει στο δίκαιο της Ένωσης πρέπει να θεωρηθεί νέο στοιχείο. Επιπλέον, γενικότερα, το Δικαστήριο έκρινε ότι ο λόγος απαραδέκτου που προβλέπεται στο άρθρο 33 της οδηγίας αυτής δεν εφαρμόζεται όταν η αρμόδια για θέματα ασύλου αρχή διαπιστώνει ότι η μη δυνάμενη να προσβληθεί απόρριψη της πρώτης αίτησης ασύλου έλαβε χώρα κατά παράβαση του δικαίου της Ένωσης. Η εν λόγω αποφαινόμενη αρχή επιβάλλεται, κατ’ ανάγκην, να προβεί στη διαπίστωση αυτή όταν η αντίθεση αυτή απορρέει, όπως εν προκειμένω, από απόφαση του Δικαστηρίου ή ακόμη όταν διαπιστώθηκε παρεμπιπτόντως από εθνικό δικαστήριο.