WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 19 czerwca 1990 r. (*)
W sprawie C‑213/89
mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez House of Lords wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między
The Queen
a
Secretary of State for Transport, ex parte Factortame Ltd i in.,
orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni prawa wspólnotowego, dotyczący zakresu upoważnienia sądów krajowych do zarządzenia środków tymczasowych, w sytuacji gdy strony powołują się na uprawnienia przysługujące im na podstawie prawa wspólnotowego,
TRYBUNAŁ,
w składzie: O. Due, prezes, sir Gordon Slynn, C.N. Kakouris, F.A. Schockweiler, M. Zuleeg, prezesi izb, G.F. Mancini, R. Joliet, J.C. Moitinho de Almeida, G.C. Rodríguez Iglesias, F. Grévisse, M. Díez de Velasco, sędziowie,
rzecznik generalny: G. Tesauro,
sekretarz: H.A. Rühl, główny administrator,
rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez T.J.G. Pratta, Principal Assitant Treasury Solicitor, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez sir Nicholasa Lyella, QC, Solicitor General, Christophera Bellamy’ego, QC, i Christophera Vajdę, barrister,
– w imieniu rządu irlandzkiego przez Louisa J. Dockery’ego, Chief State Solicitor, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez Jamesa O’Reilly’ego, SC w adwokaturze Irlandii,
– w imieniu Factortame Ltd i in. przez Davida Vaughana, QC, Geralda Barlinga, barrister, Davida Andersona, barrister, i Stephena Swabeya, solicitor, z kancelarii Thomas Cooper & Stibbard,
– w imieniu Komisji przez Götza zur Hausena, radcę prawnego, i Petera Olivera, członka służby prawnej, działających w charakterze pełnomocników,
uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,
po zapoznaniu się z uwagami ustnymi rządu Zjednoczonego Królestwa, Factortame Ltd i in., Rawlings (Trawling) Ltd, reprezentowanej przez N. Forwooda, QC, oraz Komisji na rozprawie w dniu 5 kwietnia 1990 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 17 maja 1990 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wyrokiem z dnia 18 maja 1989 r., który wpłynął do Trybunału w dniu 10 lipca tego samego roku, House of Lords wystąpiła na podstawie art. 177 traktatu EWG z dwoma pytaniami prejudycjalnymi w przedmiocie wykładni prawa wspólnotowego, dotyczącymi zakresu upoważnienia sądów krajowych do zarządzenia środków tymczasowych, w sytuacji gdy strony powołują się na uprawnienia przysługujące im na podstawie prawa wspólnotowego.
2 Pytania te zostały podniesione w ramach sporu pomiędzy Secretary of State for Transport a spółką Factortame Ltd i innymi spółkami prawa Zjednoczonego Królestwa oraz członkami organów zarządzających i akcjonariuszami tych spółek, z których większość ma obywatelstwo hiszpańskie (zwanymi dalej „apelującymi przed sądem krajowym”).
3 Jak wynika z akt sprawy, wspomniane spółki są właścicielami lub użytkownikami 95 statków rybackich wpisanych do brytyjskiego rejestru statków na podstawie Merchant Shipping Act 1894 (ustawy o marynarce handlowej z 1894 r.). Pięćdziesiąt trzy spośród tych statków były pierwotnie zarejestrowane w Hiszpanii i nosiły banderę hiszpańską, lecz zostały wpisane do rejestru brytyjskiego w różnym czasie począwszy od 1980 r. Pozostałe 42 statki były zawsze zarejestrowane w Zjednoczonym Królestwie, lecz zostały kupione przez wspomniane spółki w różnym czasie, głównie po 1983 r.
4 Reżim prawny rejestracji brytyjskich statków rybackich został zasadniczo zmieniony na mocy części II Merchant Shipping Act 1988 (ustawy o marynarce handlowej z 1988 r., zwanej dalej „ustawą z 1988 r.”) oraz Merchant Shipping (Registration of Fishing Vessels) Regulations 1988 (rozporządzeń z 1988 r. w sprawie rejestracji statków rybackich, zwanych dalej „rozporządzeniami z 1988 r.”; S.I. 1988, nr 1926). Jak wiadomo, Zjednoczone Królestwo przeprowadziło te zmiany w celu ukrócenia praktyki zwanej „quota hopping”, to jest praktyki, która według rządu Zjednoczonego Królestwa polega na „wykradaniu” kwot połowowych przydzielonych Zjednoczonemu Królestwu przez statki noszące banderę brytyjską, które jednak nie są naprawdę brytyjskie.
5 W ustawie z 1988 r. przewidziano utworzenie nowego rejestru, w którym winny odtąd być wpisane wszystkie brytyjskie statki rybackie, także statki wpisane do starego rejestru ogólnego na podstawie ustawy o marynarce handlowej z 1894 r. Jednakże tylko statki rybackie odpowiadające warunkom określonym w art. 14 ustawy z 1988 r. mogą zostać wpisane do nowego rejestru.
6 Artykuł ten w ust. 1 stanowi, iż z zastrzeżeniem odstępstwa udzielonego przez ministra transportu statek rybacki może zostać wpisany do rejestru pod warunkiem:
„a) że należy do brytyjskiego właściciela,
b) że jest eksploatowany z terytorium Zjednoczonego Królestwa, a jego użytkowanie jest kierowane i kontrolowane z tego terytorium, oraz
c) że frachtujący, armator lub użytkownik statku jest osobą albo spółką uprawnioną”.
Zgodnie z ust. 2 tego artykułu statek rybacki uznaje się za należący do właściciela brytyjskiego, jeżeli formalna własność (legal ownership) należy w całości do osób lub spółek spełniających wymagania, a rzeczywista własność (beneficial ownership) statku należy do spółek spełniających wymagania lub w co najmniej 75% do osób spełniających wymagania. W ust. 7 wyjaśniono, że przez „osobę uprawnioną” należy rozumieć obywatela brytyjskiego zamieszkałego i przebywającego w Zjednoczonym Królestwie, a przez „spółkę uprawnioną” spółkę utworzoną w Zjednoczonym Królestwie i mającą tam siedzibę, której co najmniej 75% kapitału należy do osób lub spółek uprawnionych i której co najmniej 75% członków organów zarządzających to osoby uprawnione.
7 Ustawa i rozporządzenia z 1988 r. weszły w życie z dniem 1 grudnia 1988 r. Jednakże zgodnie z art. 13 ustawy ważność rejestracji dokonanych na podstawie poprzednich przepisów została tymczasowo przedłużona do dnia 31 marca 1989 r.
8 W dniu 4 sierpnia 1989 r. Komisja wniosła do Trybunału na podstawie art. 169 traktatu EWG skargę o stwierdzenie, że ustanawiając warunki przynależności państwowej określone w art. 14 ustawy z 1988 r. Zjednoczone Królestwo uchybiło zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy art. 7, 52 i 221 traktatu EWG. Skarga ta jest przedmiotem toczącej się obecnie sprawy 246/89. Osobnym pismem, złożonym w sekretariacie Trybunału tego samego dnia, Komisja wystąpiła do Trybunału o zarządzenie, tytułem środka tymczasowego, zawieszenia stosowania wspomnianych warunków przynależności państwowej w odniesieniu do podmiotów pochodzących z pozostałych państw członkowskich oraz statków rybackich, które do dnia 31 marca 1989 r. prowadziły połowy pod banderą brytyjską i na podstawie brytyjskiego zezwolenia połowowego. Postanowieniem z dnia 10 października 1989 r. w sprawie 246/89 R, Rec. str. 3125, prezes Trybunału uwzględnił ten wniosek. W jego wykonaniu wydano w Zjednoczonym Królestwie dekret królewski zmieniający art. 14 ustawy z 1988 r. ze skutkiem od dnia 2 listopada 1989 r.
9 W chwili wszczęcia postępowania leżącego u podstaw sprawy przed sądem krajowym 95 statków rybackich należących do apelujących przed tym sądem nie spełniało co najmniej jednego z warunków rejestracji określonych w art. 14 ustawy z 1988 r. i nie mogło zostać wpisanych do nowego rejestru.
10 Ponieważ statki te miały zostać pozbawione prawa do prowadzenia połowów od dnia 1 kwietnia 1989 r., zainteresowane spółki zakwestionowały, w drodze wniosku o przeprowadzenie kontroli sądowej złożonego w dniu 16 grudnia 1988 r. do High Court of Justice, Queen’s Bench Division, zgodność części II ustawy z 1988 r. z prawem wspólnotowym. Wniosły również o zarządzenie środków tymczasowych do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia w przedmiocie złożonego przez nie wniosku o przeprowadzenie kontroli sądowej.
11 Orzeczeniem z dnia 10 marca 1989 r. Queen’s Bench Division, Divisional Court, po pierwsze postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału na podstawie art. 177 traktatu EWG z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym kwestii związanych z prawem wspólnotowym podniesionych w trakcie postępowania, a po drugie zarządził, tytułem środków tymczasowych, zawieszenie stosowania części II ustawy oraz rozporządzeń z 1988 r. w odniesieniu do skarżących.
12 W dniu 13 marca 1989 r. Secretary of State for Transport wniósł apelację od postanowienia Divisional Court w zakresie środków tymczasowych. Wyrokiem z dnia 22 marca 1989 r. Court of Appeal orzekł, że zgodnie z prawem krajowym sądy nie są upoważnione, by zawiesić tymczasowo stosowanie ustawy, i uchylił w związku z tym postanowienie Divisional Court.
13 House of Lords, do której sprawa trafiła, wydała ww. wyrok z dnia 18 maja 1989 r. W wyroku tym stwierdziła po pierwsze, że twierdzenia apelujących przed sądem krajowym w kwestii niepowetowanej szkody, jaką poniosą w przypadku braku wnioskowanych środków tymczasowych przy jednoczesnym uwzględnieniu ich żądań głównych, są zasadne. Orzekła jednak, że zgodnie z prawem krajowym sądy brytyjskie nie są upoważnione do zarządzania środków tymczasowych w tego rodzaju sytuacji, jak w sprawie głównej. Konkretnie stoi temu na przeszkodzie dawna zasada common law, zgodnie z którą nie można stosować środków tymczasowych przeciwko Koronie, to znaczy przeciwko władzy, w połączeniu z domniemaniem zgodności ustaw krajowych z prawem wspólnotowym do czasu orzeczenia w przedmiocie ich zgodności z tym prawem.
14 House of Lords postawiła następnie kwestię, czy mimo obowiązywania tej zasady prawa krajowego sądy brytyjskie mają prawo zarządzić środki tymczasowe przeciwko Koronie na podstawie prawa wspólnotowego.
15 Uznawszy więc, że w sprawie podniesiona została kwestia interpretacji prawa wspólnotowego, House of Lords postanowiła, na podstawie art. 177 traktatu EWG, zawiesić postępowanie do czasu udzielenia przez Trybunał odpowiedzi na następujące pytania prejudycjalne:
„1) Czy w sytuacji gdy
i) w postępowaniu wszczętym przed sądem krajowym jedna ze stron twierdzi, że na podstawie prawa wspólnotowego przysługują jej określone uprawnienia bezpośrednio skuteczne w prawie krajowym (dochodzone uprawnienia),
ii) zastosowanie wyraźnego przepisu prawa krajowego automatycznie pozbawia tę stronę dochodzonych uprawnień,
iii) występują poważne argumenty zarówno za, jak przeciw istnieniu dochodzonych uprawnień, a sąd krajowy zwrócił się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 177 w kwestii istnienia dochodzonych uprawnień,
iv) w prawie krajowym istnieje domniemanie, że wspomniany przepis tego prawa jest zgodny z prawem wspólnotowym, chyba że stwierdzona zostanie jego niezgodność i do czasu jej stwierdzenia,
v) sąd krajowy nie jest uprawniony do zarządzenia środków tymczasowej ochrony dochodzonych uprawnień w postaci zawieszenia stosowania przepisu prawa krajowego do czasu wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym,
vi) jeżeli w orzeczeniu wydanym w trybie prejudycjalnym stwierdzone zostanie ostatecznie istnienie dochodzonych uprawnień, strona korzystająca z nich poniesie prawdopodobnie niepowetowaną szkodę, chyba że zarządzone zostaną środki ich tymczasowej ochrony,
prawo wspólnotowe
a) zobowiązuje sąd krajowy do przyznania tymczasowej ochrony dochodzonych uprawnień, lub
b) upoważnia sąd krajowy do przyznania tymczasowej ochrony dochodzonych uprawnień?
2) W przypadku przeczącej odpowiedzi na pytanie 1 lit. a) i twierdzącej na pytanie 1 lit. b), jakimi kryteriami należy się posłużyć w celu rozstrzygnięcia o zarządzeniu lub odmowie zarządzenia wspomnianych wyżej tymczasowych środków ochrony dochodzonych uprawnień?”.
16 Okoliczności faktyczne sporu przed sądem krajowym, przebieg postępowania oraz uwagi przedstawione Trybunałowi zostały w sposób bardziej szczegółowy omówione w sprawozdaniu na rozprawę. Powyższe elementy sprawy zostaną powtórzone poniżej jedynie w zakresie niezbędnym do przedstawienia rozumowania Trybunału.
17 Z akt sprawy, a w szczególności z wyroku odsyłającego oraz omówionego powyżej przebiegu postępowania przed sądami krajowymi rozpatrującymi dotychczas sprawę, wynika, że w drodze pytania prejudycjalnego sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy sądy krajowe rozstrzygające spory dotyczące prawa wspólnotowego zobowiązane są nie zastosować normy prawa krajowego, jeżeli uznają, że stanowi ona jedyną przeszkodę dla zarządzenia przez nie środków tymczasowych.
18 W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy przypomnieć, iż Trybunał orzekł w wyroku z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, Rec. str. 629, że normy prawa wspólnotowego podlegające bezpośredniemu stosowaniu „winny wywierać w całości właściwe im skutki prawne, w sposób jednolity we wszystkich państwach członkowskich, od momentu wejścia w życie i przez cały okres obowiązywania” (pkt 14) oraz że „zgodnie z zasadą wyższości prawa wspólnotowego bezpośrednio stosowane postanowienia traktatu oraz akty wydawane przez instytucje […] powodują w stosunku do prawa krajowego państw członkowskich od chwili wejścia w życie nieskuteczność z mocy prawa wszelkich sprzecznych z nimi obowiązujących przepisów prawa krajowego” (pkt 17).
19 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału zapewnienie podmiotom prawa ochrony prawnej wynikającej z bezpośredniej skuteczności przepisów prawa wspólnotowego jest na mocy zasady współpracy ustanowionej w art. 5 traktatu zadaniem sądów krajowych (zob. ostatnio wyroki z dnia 10 lipca 1980 r. w sprawach: 811/79 Ariete, Rec. str. 2545, i 826/79 Mireco, Rec. str. 2559).
20 Trybunał orzekł również, że sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby wszelkie przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz wszelka praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, powodujące ograniczenie skuteczności tego prawa poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji leży jego zastosowanie, uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego prawa, wszystkiego, co niezbędne do pominięcia krajowych przepisów ustawowych stojących na przeszkodzie, nawet tymczasowo, pełnej skuteczności prawa wspólnotowego (ww. wyrok w sprawie Simmenthal, pkt 22 i 23).
21 Trzeba też dodać, że skuteczność prawa wspólnotowego zostałaby ograniczona także w przypadku, gdyby norma prawa krajowego mogła uniemożliwić sądowi rozpatrującemu spór podlegający prawu wspólnotowemu zarządzenie środków tymczasowych w celu zapewnienia w pełni skuteczności przyszłego orzeczenia sądowego w przedmiocie istnienia dochodzonych uprawnień wynikających z prawa wspólnotowego. Dlatego sąd, który w takich okolicznościach zarządziłby środki tymczasowe, gdyby nie stała temu na przeszkodzie norma prawa krajowego, zobowiązany jest nie zastosować tej normy.
22 Wykładnię tę potwierdza system ustanowiony w art. 177 traktatu EWG, którego skuteczność zostałaby ograniczona, gdyby sąd krajowy, który zawiesił postępowanie do czasu otrzymania odpowiedzi Trybunału na swoje pytanie prejudycjalne, nie mógł zarządzić środków tymczasowych do czasu wydania orzeczenia opartego na odpowiedzi Trybunału.
23 W związku z powyższym trzeba na postawione pytanie odpowiedzieć, iż prawo wspólnotowe należy interpretować w ten sposób, że sądy krajowe rozstrzygające spory dotyczące prawa wspólnotowego zobowiązane są nie zastosować normy prawa krajowego, jeżeli uznają, że stanowi ona jedyną przeszkodę dla zarządzenia przez nie środków tymczasowych.
W przedmiocie kosztów
24 Koszty poniesione przez rząd Zjednoczonego Królestwa i rząd irlandzki oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowań przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów
TRYBUNAŁ,
stanowiąc w przedmiocie pytań skierowanych do niego przez House of Lords wyrokiem z dnia 18 maja 1989 r., orzeka, co następuje:
Prawo wspólnotowe należy interpretować w ten sposób, że sądy krajowe rozstrzygające spory dotyczące prawa wspólnotowego zobowiązane są nie zastosować normy prawa krajowego, jeżeli uznają, że stanowi ona jedyną przeszkodę dla zarządzenia przez nie środków tymczasowych.
Due | Slynn Kakouris Schockweiler | Zuleeg |
Mancini | Joliet | Moitinho de Almeida |
Rodríguez Iglesias | Grévisse | Díez de Velasco |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 19 czerwca 1990 r.