WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 3 września 2014 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 79/7/EWG – Równość traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego – Ubezpieczenie pracowników z tytułu wypadku – Wysokość jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu – Obliczenia aktuarialne oparte na średniej oczekiwanej długości życia według płci beneficjenta tego odszkodowania – Wystarczająco istotne naruszenia prawa Unii
W sprawie C‑318/13
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Korkein hallinto‑oikeus (Finlandia) postanowieniem z dnia 7 czerwca 2013 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 11 czerwca 2013 r., w postępowaniu wszczętym przez:
X,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: R. Silva de Lapuerta (sprawozdawca), prezes izby, J.L. da Cruz Vilaça, G. Arestis, J.C. Bonichot i A. Arabadjiev, sędziowie,
rzecznik generalny: J. Kokott,
sekretarz: C. Strömholm, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 2 kwietnia 2014 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu X przez K. Kuusi, asianajaja,
– w imieniu rządu fińskiego przez H. Leppo, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu greckiego przez E.M. Mamounę oraz M. Tassopoulou, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez D. Martina oraz I. Koskinena, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 15 maja 2014 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 dyrektywy Rady 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 1979, L 6, s. 24).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się pomiędzy X a ministerstwem spraw społecznych i zdrowia (zwanym dalej „ministerstwem”) w przedmiocie przyznania jednorazowego odszkodowania wypłacanego z tytułu wypadku przy pracy.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Dyrektywę 79/7, zgodnie z jej art. 3 ust. 1 lit. a), stosuje się do systemów ustawowych zapewniających ochronę między innymi przed ryzykiem wypadku przy pracy.
4 Zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 1 dyrektywy:
„Zasada równego traktowania oznacza brak jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na płeć, bądź bezpośrednio, bądź pośrednio poprzez odwołanie zwłaszcza do stanu cywilnego lub rodzinnego, w szczególności jeżeli chodzi o:
– zakres stosowania systemów i warunki objęcia systemami,
– obowiązek opłacania i obliczanie wysokości składek,
– obliczanie wysokości świadczeń, w tym podwyżek należnych z tytułu małżonka i na osobę będącą na utrzymaniu, oraz jeżeli chodzi o warunki dotyczące okresu wypłaty świadczeń i zachowanie prawa do świadczeń”.
Prawo fińskie
5 Wdrażanie ubezpieczenia z tytułu wypadku jest zadaniem zarządzania publicznego, którego wykonanie w Finlandii powierzono prywatnym towarzystwom ubezpieczeniowym. Od pracodawców wymaga się, w celu spełnienia przez nich obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom w odniesieniu do wypadków przy pracy, zawarcia umowy ubezpieczeniowej z towarzystwem ubezpieczeniowym upoważnionym do ubezpieczania rodzajów ryzyka objętych tapaturmavakuutuslaki (ustawą o ubezpieczeniu pracowników z tytułu wypadków) z 1982 r., zmienioną w 1992 r. (zwaną dalej „ustawą o ubezpieczeniu z tytułu wypadków”). Koszty wprowadzonego w obszarze wypadków przy pracy ubezpieczenia ustawowego pokrywają wypłacane przez pracodawców składki ubezpieczeniowe.
6 Świadczenie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu jest jednym ze świadczeń z zakresu ubezpieczenia z tytułu wypadków. Stanowi część ustawowego systemu zabezpieczenia społecznego. Jego celem jest wynagrodzenie pracownikowi szkody poniesionej wskutek wypadku lub choroby zawodowej, czyli z trwałego upośledzenia czynności organizmu.
7 Zgodnie z § 14 ust. 1 pkt 1 tej ustawy jako odszkodowanie za spowodowane wypadkiem przy pracy zranienie lub chorobę przyznaje się świadczenie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu.
8 Paragraf 18b ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu z tytułu wypadków stanowi, że świadczenie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu wypłaca się, w zależności od wypadku, jednorazowo lub pod postacią renty. Zgodnie z § 18b ust. 3 jednorazowe odszkodowanie obliczane jest jako kwota kapitałowa, która odpowiada wartości kapitałowej świadczenia z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu, z uwzględnieniem wieku pracownika, zgodnie z kryteriami zatwierdzonymi przez ministerstwo.
9 Zarządzenie ministerialne nr 1662/453/82 z dnia 30 grudnia 1982 r. w sprawie kryteriów ustalania wartości kapitałowych rent wypłacanych na podstawie ubezpieczenia z tytułu wypadków lub, gdy renta nie jest wypłacana, jednorazowego odszkodowania definiowało kryteria, na których podstawie powinno zostać obliczone to ostatnie odszkodowanie.
10 W tym względzie załącznik do tego zarządzenia ustala następujące formuły:
„Znajdujący zastosowanie współczynnik umieralności wynosi (TLE‑82) z wydłużeniem wieku o 3 lata, czyli
ux = 0,0000797 e 0,0875 (x+3) (mężczyzna)
ux = 0,0000168 e 0,1000 (y+3) (kobieta)”.
11 Uszczerbki na zdrowiu spowodowane ranami lub chorobami zostały podzielone, do celów kwantyfikacji ogólnego stałego uszczerbku na zdrowiu, na 20 klas, w zależności od ich charakteru medycznego lub wagi. Wysokość przyznanego świadczenia zależy od klasy uszczerbku. Odszkodowanie z tytułu lżejszych ran i chorób, mieszczących się w klasach uszczerbku 1–10, jest zawsze wypłacane jednorazowo. W wypadku klas uszczerbku 11–20 ubezpieczeni mogą wybierać pomiędzy wypłatą jednorazowego odszkodowania a wypłacaną miesięcznie stałą rentą.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
12 X, urodzony w 1953 r., został ranny w dniu 27 sierpnia 1991 r. w wypadku przy pracy. Vakuutusoikeus (sąd ds. ubezpieczeń społecznych) orzeczeniem z dnia 18 października 2005 r. stwierdził, że na podstawie ustawy o ubezpieczeniu z tytułu wypadków X przysługuje prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu.
13 W następstwie tego orzeczenia właściwy zakład ubezpieczeń decyzjami z dnia 16 grudnia 2005 r. ustalił wysokość jednorazowego odszkodowania przysługującego X na 4 197,98 EUR, co uwzględniało wszelkie podwyżki.
14 X odwołał się od tych decyzji, podnosząc, że wypłacane jedynie jednorazowo odszkodowanie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu powinno zostać obliczone według tych samych kryteriów co przewidziane dla kobiet. Komisja odwoławcza ds. wypadków przy pracy oddaliła to odwołanie w dniu 31 sierpnia 2006 r. Vakuutusoikeus orzeczeniem z dnia 27 maja 2008 r. utrzymał tę decyzję w mocy.
15 W piśmie do ministerstwa z dnia 13 października 2008 r. X utrzymywał, że jednorazowa kwota wypłacona mu jako odszkodowanie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu została ustalona z naruszeniem przepisów prawa Unii dotyczących równego traktowania kobiet i mężczyzn. X zażądał zatem kwoty 278,89 EUR, powiększonej o odsetki za zwłokę. Kwota ta odpowiada różnicy między odszkodowaniem otrzymanym przez X a odszkodowaniem, które byłoby należne kobiecie w takim samym wieku, znajdującej się w porównywalnej sytuacji. Ministerstwo w odpowiedzi z dnia 27 maja 2009 r. odmówiło X wypłaty żądanej kwoty.
16 W dniu 17 czerwca 2009 r. X wszczął postępowanie przed Helsingin hallinto‑oikeus (sądem administracyjnym w Helsinkach), wnosząc o zasądzenie od państwa fińskiego wypłaty omawianej kwoty na jego rzecz. Helsingin hallinto‑oikeus orzeczeniem z dnia 2 grudnia 2010 r. odrzucił skargę jako niedopuszczalną, gdyż nie uznał się za właściwy w sprawie.
17 X odwołał się od tego orzeczenia do Korkein hallinto‑oikeus (naczelnego sądu administracyjnego), który w dniu 28 listopada 2012 r. uchylił orzeczenie.
18 W odniesieniu do istoty sprawy, sąd odsyłający stawia sobie pytanie, czy przepisy prawa Unii dotyczące równego traktowania kobiet i mężczyzn, w szczególności art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7, stoją na przeszkodzie przepisowi krajowemu, na podstawie którego ustawowe świadczenie społeczne należne w następstwie wypadku przy pracy ma różną wysokość dla kobiet i mężczyzn z powodu zastosowania czynników aktuarialnych związanych z płcią.
19 Sąd odsyłający twierdzi również, że jeśli wykładni art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie takiemu przepisowi krajowemu jak rozpatrywany w zawisłym przed nim sporze, pojawia się pytanie, czy spełnione są przesłanki powstania odpowiedzialności państwa członkowskiego za naruszenie prawa Unii.
20 W powyższych okolicznościach Korkein hallinto-oikeus postanowił zawiesić postępowanie i przedłożyć Trybunałowi następujące pytania prejudycjalne:
„1) Czy art. 4 ust. 1 dyrektywy [79/7] należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, na podstawie którego uwzględnia się różnicę w średniej oczekiwanej długości życia mężczyzn i kobiet jako kryterium aktuarialne dla obliczenia ustawowych świadczeń zabezpieczenia społecznego wypłacanych w wyniku wypadku przy pracy, jeżeli przy zastosowaniu tego kryterium jednorazowe świadczenie odszkodowawcze wypłacane mężczyźnie jest niższe niż odszkodowanie, które otrzymałaby kobieta w tym samym wieku, która poza tym znajduje się w porównywalnej sytuacji?
2) W razie odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: czy w niniejszej sprawie występuje wystarczająco istotne naruszenie prawa Unii jako przesłanka powstania odpowiedzialności państwa członkowskiego, jeżeli uwzględnić w szczególności, że:
– Trybunał nie zajął w swoim orzecznictwie wyraźnie stanowiska co do tego, czy przy wymiarze świadczeń ustawowych systemów zabezpieczenia społecznego, które objęte są zakresem zastosowania dyrektywy 79/7, można uwzględniać czynniki aktuarialne związane z wiekiem,
– w wyroku Association belge des Consommateurs Test-Achats i in. (C‑236/09, EU:C:2011:100) Trybunał stwierdził nieważność art. 5 ust. 2 dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług [(Dz.U. L 373, s. 37)], który dopuszcza uwzględnienie takich czynników, zastrzegając jednak, że nieważność ta następuje po upływie okresu przejściowego i
– w dyrektywach [2004/113] i 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy [(Dz.U. L 204, s. 23)] prawodawca Unii dopuścił w pewnych warunkach uwzględnienie czynników aktuarialnych związanych z płcią przy obliczaniu świadczeń w rozumieniu tych dyrektyw, a ustawodawca krajowy przyjął na tej podstawie, że czynniki te można uwzględniać również w dziedzinie ustawowych systemów zabezpieczenia społecznego, których dotyczy niniejsza sprawa?”.
W przedmiocie właściwości Trybunału
21 Rząd fiński podniósł podczas rozprawy, że okoliczności leżące u podstaw sporu, czyli wypadek przy pracy, któremu uległ X, miały miejsce w 1991 r., czyli przed przystąpieniem Republiki Finlandii do Unii Europejskiej. Chociaż rozpatrywane jednorazowe odszkodowanie ma na celu wynagrodzenie stałego uszczerbku na zdrowiu powstałego wskutek omawianego wypadku przy pracy, to do celów możliwości zastosowania prawa Unii ma znaczenie jedynie data wystąpienia okoliczności powodującej ten uszczerbek. Rząd fiński uważa, że w tych okolicznościach Trybunał nie jest właściwy do udzielenia odpowiedzi sądowi odsyłającemu.
22 W tym względzie należy zauważyć, że będący przedmiotem sporu w postępowaniu głównym akt prawny został wydany w 2008 r. orzeczeniem vakuutusoikeus. Bezsporne jest również, że rozpatrywane świadczenie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu ma na celu wynagrodzenie skutków wypadku X podczas dalszego trwania jego życia.
23 Z tego wynika, że przedmiotem sporu w postępowaniu głównym nie jest sytuacja, która wywołała wszystkie swe skutki przed przystąpieniem Republiki Finlandii do Unii.
24 Tym samym Trybunał jest właściwy do tego, by udzielić odpowiedzi sądowi odsyłającemu.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
25 W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie pierwsze należy na wstępie zauważyć, że o ile prawdą jest, że rozpatrywane w postępowaniu głównym odszkodowanie jest wypłacane przez prywatne towarzystwo ubezpieczeniowe, ubezpieczenie pracowników z tytułu wypadków w Finlandii oraz kryteria przyznawania tego odszkodowania stanowią część systemu „ustawowego”, który zapewnia ochronę przed ryzykiem wypadku przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 79/7. W rezultacie rozpatrywane w postępowaniu głównym odszkodowanie mieści się w zakresie stosowania tej dyrektywy.
26 Należy przypomnieć, że art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 zakazuje między innymi jakiejkolwiek bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji ze względu na płeć w odniesieniu do obliczania wysokości wskazanych w nim świadczeń.
27 Z postanowienia odsyłającego wynika, że sprawa w postępowaniu głównym dotyczy sposobów obliczania wysokości świadczenia należnego z tytułu powstałego wskutek wypadku przy pracy uszczerbku na zdrowiu, które to świadczenie wypłacane jest jednokrotnie w postaci jednorazowego odszkodowania. Wspomnianego obliczenia należy dokonać z uwzględnieniem między innymi wieku pracownika, jak również jego średniej oczekiwanej długości życia. W celu ustalenia tego ostatniego czynnika brana jest pod uwagę płeć pracownika.
28 Bezsporne jest, że na podstawie sposobów obliczania rozpatrywanego w postępowaniu głównym jednorazowego odszkodowania kobieta będąca w tym samym wieku co X, która tego samego dnia co on miała identyczny wypadek powodujący taki sam uszczerbek na zdrowiu, ma prawo do wyższego jednorazowego odszkodowania niż to, które przysługiwało X.
29 Rząd fiński utrzymuje jednak, że taka kobieta i X nie znajdują się w porównywalnej sytuacji. Wyjaśnia on w tym względzie, że metoda obliczania przewidzianego przez przepisy krajowe odszkodowania wypłacanego jednorazowo w ramach świadczenia z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu ma na celu ustalenie jego wysokości na poziomie równorzędnym z łączną wysokością tego świadczenia w wypadku, gdyby było ono wypłacane w postaci dożywotniej renty. Zważywszy na istnienie różnicy w oczekiwanej długości życia mężczyzn i kobiet, zastosowanie identycznego współczynnika umieralności dla obu płci prowadziłoby do tego, że jednorazowe odszkodowanie wypłacone pracownikowi płci żeńskiej, który uległ wypadkowi, nie odpowiadałoby średniej oczekiwanej dalszej długości trwania życia beneficjenta.
30 Rząd fiński uściśla, że zróżnicowanie ze względu na płeć jest konieczne w celu uniknięcia gorszego traktowania kobiet w stosunku do mężczyzn. Skoro bowiem statystycznie oczekiwana długość życia kobiet jest dłuższa, to świadczenie mające na celu ryczałtowe naprawienie poniesionej szkody na oczekiwaną dalszą długość trwania życia osoby, która uległa wypadkowi, musiałoby być wyższe dla kobiet niż dla mężczyzn. W rezultacie dyskryminacja nie ma miejsca.
31 W tym względzie, jak zauważyła też rzecznik generalna w pkt 29 swojej opinii, należy zauważyć, że taka argumentacja mogła by co najwyżej uzasadniać nierówne traktowanie mężczyzn i kobiet przy przyznawaniu takiego świadczenia jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, a nie jak podnosił rząd fiński podczas rozprawy, stanowić zaprzeczenie faktycznej nierówności traktowania, do którego prowadzi stosowanie przepisów prawa krajowego w zakresie, w jakim skutkują one w identycznych okolicznościach różną wysokością zasiłków.
32 Należy zatem stwierdzić, że rozpatrywane w postępowaniu głównym przepisy systemu ubezpieczeń w razie wypadków powodują nierówne traktowanie, które może stanowić dyskryminację sprzeczną z art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7.
33 W tych okolicznościach należy ustalić, czy to nierówne traktowanie może zostać uzasadnione.
34 Co się tyczy wymienionych w art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 ewentualnych powodów odstępstwa od zasady równego traktowania, należy stwierdzić, że uwzględnienie czynnika opartego na oczekiwanej dalszej długości trwania życia nie zostało przewidziane ani w art. 4 ust. 2 tej dyrektywy, regulującym kwestię ochrony kobiety w związku z macierzyństwem, ani w art. 7 ust. 1 omawianej dyrektywy, który zezwala państwom członkowskim na wyłączenie z jej zakresu stosowania określonej liczby zasad, przywilejów i świadczeń z zabezpieczenia społecznego.
35 Ponadto z brzmienia art. 7 ust. 1 dyrektywy 79/7 nie wynika, że wskazane w nim powody odstępstwa nie mają wyczerpującego charakteru i że państwa członkowskie mogą tworzyć inne powody odstępstwa od zasady równego traktowania. Okoliczność, że uwzględnienie takiego czynnika nie zostało wyraźnie zakazane przez przepisy tej dyrektywy, nie może być interpretowana jako zezwolenie ustawodawcy krajowemu na ustanowienie tego czynnika jako elementu obliczenia wysokości takiego świadczenia jak świadczenie rozpatrywane w postępowaniu głównym.
36 Rząd fiński utrzymuje jednakże, że różną wysokość tego świadczenia w zależności od płci danego pracownika można uzasadnić obiektywną różnicą średniej oczekiwanej długości życia mężczyzn i kobiet. Każde inne rozwiązanie prowadziłoby do gorszego traktowania kobiet, których średnia oczekiwana długość życia jest dłuższa niż w przypadku mężczyzn, ponieważ wypłata jednorazowego odszkodowania ma wynagradzać konsekwencje szkody w odniesieniu do całej oczekiwanej dalszej długości trwania życia osoby, która uległa wypadkowi.
37 W tym względzie należy zauważyć, że bez względu na okoliczność, iż rozpatrywane w postępowaniu głównym jednorazowe odszkodowanie zostało przewidziane w systemie, który określa również świadczenia za szkodę z uwagi na wypadek przy pracy wypłacane podczas dalszej długości trwania życia osoby, która uległa wypadkowi, obliczenie tego świadczenia nie może być dokonywane na podstawie uogólnienia dotyczącego średniej oczekiwanej długości życia mężczyzn i kobiet.
38 Takie bowiem uogólnienie może prowadzić do dyskryminacyjnego traktowania ubezpieczonych płci męskiej w stosunku do ubezpieczonych płci żeńskiej. Ponadto przy uwzględnianiu ogólnych danych statystycznych według płci brak jest pewności, że ubezpieczony zawsze miałby dłuższą oczekiwaną długość życia od ubezpieczonego w tym samym wieku znajdującego się w porównywalnej sytuacji.
39 Z analizy tej wynika, że rozpatrywany w postępowaniu głównym system krajowy nie znajduje uzasadnienia.
40 Na pytanie pierwsze trzeba więc udzielić następującej odpowiedzi: wykładni art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, na podstawie którego uwzględnia się różnicę w średniej oczekiwanej długości życia mężczyzn i kobiet jako kryterium aktuarialne dla obliczenia ustawowych świadczeń społecznych wypłacanych w wyniku wypadku przy pracy, w sytuacji, gdy zastosowanie tego kryterium prowadzi do tego, że jednorazowe odszkodowanie wypłacane w ramach tego świadczenia mężczyźnie jest niższe od odszkodowania, które otrzymałaby kobieta w tym samym wieku znajdująca się w porównywalnej sytuacji.
W przedmiocie pytania drugiego
41 Poprzez swoje pytanie drugie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy takie naruszenie art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 jak rozpatrywane w postępowaniu głównym należy zakwalifikować jako „wystarczająco istotne” naruszenie prawa Unii, stanowiące jedną z przesłanek powstania odpowiedzialności danego państwa członkowskiego.
42 W tym względzie należy przypomnieć, że Trybunał uściślił w pkt 56 wyroku Brasserie du pêcheur i Factortame (C‑46/93 i C‑48/93, EU:C:1996:79), że do elementów, które właściwy sąd może być zobowiązany wziąć pod uwagę, należą stopień jasności i precyzji naruszonej normy, zakres uznania, jaki naruszona norma pozostawia organom krajowym lub Unii, umyślny lub nieumyślny charakter popełnionego uchybienia lub spowodowanej szkody, usprawiedliwiony lub nieusprawiedliwiony charakter ewentualnego naruszenia prawa, okoliczność, że postępowanie jednej z instytucji Unii mogło przyczynić się do zaniechania, wydania lub utrzymania w mocy przepisów lub praktyki krajowej sprzecznych z prawem Unii.
43 Trybunał podkreślił również, że stosowanie przesłanek pozwalających ustalić odpowiedzialność państw członkowskich za szkody wyrządzone jednostkom w wyniku naruszenia prawa Unii powinno co do zasady należeć do sądów krajowych, zgodnie z udzielonymi przez Trybunał wytycznymi dotyczącymi tego stosowania (zob. wyrok Test Claimants in the FII Group Litigation, C‑446/04, EU:C:2006:774, pkt 210 i przytoczone tam orzecznictwo).
44 Z tego wynika, że Trybunał nie może zastąpić swoją oceną oceny dokonanej przez sąd krajowy (zob. wyrok Brasserie du pêcheur i Factortame, EU:C:1996:79, pkt 58). Jednakże Trybunał może dostarczyć temu ostatniemu wytycznych i wskazówek dotyczących stosowania tej zasady (zob. wyrok Köbler, C‑224/01, EU:C:2003:513, pkt 100).
45 Co się tyczy niniejszej sprawy, należy wskazać trzy elementy, które powinny zostać uwzględnione w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy rozpatrywane przepisy prawa krajowego należy uznać za „wystarczająco istotne” naruszenie art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7.
46 Po pierwsze, określony w art. 4 ust. 1 tej dyrektywy zakres zasady równego traktowania oraz jej wykładnia do tej pory nie były przedmiotem wyroku Trybunału. Ponadto stwierdzone powyżej naruszenie prawa Unii w odniesieniu do X zmaterializowało się dopiero w 2008 r., poprzez orzeczenie vakuutusoikeus.
47 Po drugie, ani rozpatrywane w postępowaniu głównym przepisy prawa fińskiego, ani żadne inne przepisy krajowe nie były dotąd przedmiotem skargi o uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego w trybie art. 258 TFUE w związku z naruszeniem art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7.
48 Po trzecie, należy zauważyć, że w odniesieniu do aktów wydanych przez prawodawcę Unii mających na celu wdrożenie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet na podstawie art. 5 ust. 2 dyrektywy 2004/113 przyznano państwom członkowskim możliwość zezwolenia przed 21 grudnia 2007 r. na proporcjonalne różnice w składkach i świadczeniach ubezpieczonych w przypadkach, w których użycie płci jest czynnikiem decydującym w ocenie ryzyka opartego na odpowiednich i dokładnych danych aktuarialnych i statystycznych. Ponadto w art. 9 ust. 1 lit. h) dyrektywy 2006/54 prawodawca Unii, stanowiąc, że sprzeczne z zasadą równego traktowania są niektóre normy w obszarze zawodowych systemów zabezpieczenia społecznego posługujących się pojęciem płci, wśród licznych odstępstw od tej zasady wymienił jednak, w niektórych wypadkach, zastosowanie różnych czynników aktuarialnych według płci.
49 W odniesieniu do pierwszego z tych przepisów w dniu 1 marca 2011 r. Trybunał orzekł w pkt 32 wyroku Association belge des Consommateurs Test-Achats i in. (EU:C:2011:100), że zezwolenie państwom członkowskim na utrzymywanie bez ograniczenia czasowego wyjątku od reguły składek i świadczeń jednolitych dla obu płci jest sprzeczne z urzeczywistnianiem celu w postaci równego traktowania kobiet i mężczyzn, jaki przyświeca dyrektywie 2004/113, uściślając, że wspomniany przepis z uwagi na jego dyskryminujący charakter należy uznać za nieważny.
50 W świetle powyższych uwag do sądu krajowego należy ustalenie, czy w danym wypadku naruszenie prawa Unii należy uznać za „wystarczająco istotne”.
51 Tym samym na pytanie drugie trzeba odpowiedzieć w ten sposób, że to do sądu odsyłającego należy ocena, czy spełnione zostały przesłanki powstania odpowiedzialności państwa członkowskiego. Podobnie w odniesieniu do kwestii, czy rozpatrywany w postępowaniu głównym przepis krajowy stanowi „wystarczająco istotne” naruszenie prawa Unii, sąd ten będzie musiał uwzględnić między innymi okoliczność, że Trybunał nie wypowiedział się do tej pory w przedmiocie tego, czy dozwolone jest stosowanie czynnika opartego na średniej oczekiwanej długości życia według płci przy określaniu wysokości wypłacanego w ramach ustawowego systemu zabezpieczenia społecznego świadczenia, które jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 79/7. Sąd odsyłający będzie również musiał uwzględnić przyznaną państwom członkowskim przez prawodawcę Unii możliwość wprowadzenia odstępstw, która została wyrażona w art. 5 ust. 2 dyrektywy 2004/113, jak też w art. 9 ust. 1 lit. h) dyrektywy 2006/54. Wspomniany sąd w swej analizie będzie musiał ponadto wziąć pod uwagę to, że Trybunał orzekł w dniu 1 marca 2011 r. (C‑236/09, EU:C:2011:100), iż pierwszy ze wspomnianych przepisów jest nieważny, ponieważ narusza on zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet.
W przedmiocie kosztów
52 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
1) Wykładni art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, na podstawie którego uwzględnia się różnicę w średniej oczekiwanej długości życia mężczyzn i kobiet jako kryterium aktuarialne dla obliczenia ustawowych świadczeń społecznych wypłacanych w wyniku wypadku przy pracy, w sytuacji gdy zastosowanie tego kryterium prowadzi do tego, że jednorazowe odszkodowanie wypłacane w ramach tego świadczenia mężczyźnie jest niższe od odszkodowania, które otrzymałaby kobieta w tym samym wieku znajdująca się w porównywalnej sytuacji.
2) Do sądu odsyłającego należy ocena, czy spełnione zostały przesłanki powstania odpowiedzialności państwa członkowskiego. Podobnie w odniesieniu do kwestii, czy rozpatrywany w postępowaniu głównym przepis krajowy stanowi „wystarczająco istotne” naruszenie prawa Unii, sąd ten będzie musiał uwzględnić między innymi okoliczność, że Trybunał nie wypowiedział się do tej pory w przedmiocie tego, czy dozwolone jest stosowanie czynnika opartego na średniej oczekiwanej długości życia według płci przy określaniu wysokości wypłacanego w ramach ustawowego systemu zabezpieczenia społecznego świadczenia, które jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 79/7. Sąd odsyłający będzie również musiał uwzględnić przyznaną państwom członkowskim przez prawodawcę Unii możliwość wprowadzenia odstępstw, która została wyrażona w art. 5 ust. 2 dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług, jak też w art. 9 ust. 1 lit. h) dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy. Wspomniany sąd w swej analizie będzie musiał ponadto wziąć pod uwagę to, że Trybunał orzekł w dniu 1 marca 2011 r. (C‑236/09, EU:C:2011:100), iż pierwszy ze wspomnianych przepisów jest nieważny, ponieważ narusza on zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet.
Podpisy