ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ
PEDRO CRUZ VILLALÓN
της 11ης Σεπτεμβρίου 2014 (1)
Υπόθεση C‑441/13
Pez Hejduk
κατά
EnergieAgentur.NRW GmbH
(αίτηση του Handelsgericht Wien
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)
«Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης — Διεθνής δικαιοδοσία σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός 44/2001 — Άρθρο 5, παράγραφος 3 — Δικαιοδοσία σε περίπτωση “ενοχών εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας” — Περιουσιακά δικαιώματα του δημιουργού — Περιεχόμενα που διαδίδονται μέσω διαδικτύου — Κριτήρια για τον προσδιορισμό του τόπου επελεύσεως της ζημίας — Ζημία “απεντοπισμένη”»
1. Στην υπό κρίση υπόθεση, το Handelsgericht Wien ερωτά το Δικαστήριο περί του/των κριτηρίου/ων απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας σε περίπτωση προσβολής, μέσω διαδικτύου, περιουσιακού δικαιώματος του δημιουργού, κατά τρόπο που να μην καθίσταται δυνατός ο γεωγραφικός εντοπισμός της επελθούσας ζημίας. Αντιθέτως προς την υπόθεση Pinckney (2), στην οποία το Δικαστήριο έπρεπε να αποφανθεί επί του κινδύνου προσβολής περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού συνεπεία της αναπαραγωγής και διανομής οπτικών δίσκων ψηφιακών ηχητικών δεδομένων (CD) μουσικής στο Διαδίκτυο, η υπό κρίση υπόθεση αφορά τα περιουσιακά δικαιώματα δημιουργού μιας φωτογράφου, τα έργα της οποίας αναρτήθηκαν σε ιστοσελίδα χωρίς τη συγκατάθεσή της.
2. Η μέσω διαδικτύου διάδοση φωτογραφιών προστατευόμενων από την οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας (3), παρουσιάζει χαρακτηριστικά λίαν διαφορετικά αυτών της πωλήσεως προϊόντος μέσω διαδικτύου. Πρόκειται, συνεπώς, για διάδοση που δύσκολα μπορεί να γίνει δεκτό ότι συντελείται σε ένα ή περισσότερα γεωγραφικώς προσδιορισμένα σημεία. Απεναντίας, η ζημία «αποπροσδιορίζεται», ήτοι διαχέεται και ως εκ τούτου «απεντοπίζεται», καθιστώντας με τον τρόπο αυτόν δυσχερή τον καθορισμό του τόπου επελεύσεως της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001 (4).
3. Η υπό κρίση υπόθεση θα παράσχει συνεπώς στο Δικαστήριο τη δυνατότητα να εξακριβώσει εάν, σε περιπτώσεις όπως αυτές της κύριας δίκης, όπου προκλήθηκε «απεντοπισμένη» ζημία μέσω διαδικτύου λόγω προσβολής περιουσιακού δικαιώματος του δημιουργού, πρέπει να εφαρμοσθεί το εισαχθέν με την απόφαση Pinckney γενικό κριτήριο ή εάν, αντιθέτως, παρίσταται ανάγκη αναζητήσεως άλλης οδού.
I – Νομικό πλαίσιο
4. Κατά τη δεύτερη, την ενδέκατη, τη δωδέκατη και τη δέκατη πέμπτη αιτιολογική σκέψη του κανονισμού 44/2001:
«(2) Ορισμένες διαφορές μεταξύ των εθνικών κανόνων για τη δικαιοδοσία και την αναγνώριση των δικαστικών αποφάσεων δυσχεραίνουν την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Είναι ουσιώδης η θέσπιση διατάξεων σχετικά με την ενοποίηση των κανόνων σύγκρουσης δικαιοδοσίας στις αστικές και εμπορικές υποθέσεις καθώς και σχετικά με την απλούστευση των διατυπώσεων για την ταχεία και απλή αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων κρατών μελών που δεσμεύονται από τον ανά χείρας κανονισμό.
[…]
(11) Οι κανόνες δικαιοδοσίας πρέπει να παρουσιάζουν υψηλό βαθμό προβλεψιμότητας και να βασίζονται στην αρχή της γενικής δωσιδικίας της κατοικίας του εναγομένου και η δωσιδικία αυτή πρέπει να ισχύει πάντοτε, εκτός από μερικές συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου το επίδικο αντικείμενο ή η αυτονομία των μερών δικαιολογεί άλλο συνδετικό παράγοντα. Η κατοικία των νομικών προσώπων πρέπει να καθορίζεται αυτοτελώς ώστε να αυξάνεται η διαφάνεια των κοινών κανόνων και να αποφεύγονται οι συγκρούσεις δικαιοδοσίας.
(12) Η δωσιδικία της κατοικίας του εναγομένου πρέπει να συμπληρωθεί από εναλλακτικές δωσιδικίες που θα ισχύουν λόγω του στενού συνδέσμου μεταξύ του δικαστηρίου και της διαφοράς ή για τη διευκόλυνση του έργου της δικαιοσύνης.
[…]
(15) Για λόγους αρμονικής απονομής της δικαιοσύνης θα πρέπει να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα παράλληλης εκδίκασης μιας υπόθεσης και να αποφεύγεται η έκδοση ασυμβιβάστων αποφάσεων σε δύο κράτη μέλη. […]»
5. Οι κανόνες περί διεθνούς δικαιοδοσίας περιέχονται στο κεφάλαιο II του κανονισμού, το οποίο περιλαμβάνει τα άρθρα 2 έως 31.
6. Το άρθρο 2, παράγραφος 1, του κανονισμού, το οποίο περιλαμβάνεται στο τμήμα 1 του προαναφερθέντος κεφαλαίου ΙΙ, που επιγράφεται «Γενικές διατάξεις», ορίζει τα εξής:
«Με την επιφύλαξη των διατάξεων του παρόντος κανονισμού, τα πρόσωπα που έχουν την κατοικία τους στο έδαφος κράτους μέλους ενάγονται ενώπιον των δικαστηρίων αυτού του κράτους μέλους, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους.»
7. Το άρθρο 3 του εν λόγω κανονισμού, το οποίο περιλαμβάνεται στο ίδιο τμήμα, ορίζει στην παράγραφο 1:
«Τα πρόσωπα που έχουν την κατοικία τους στο έδαφος κράτους μέλους μπορούν να εναχθούν ενώπιον των δικαστηρίων άλλου κράτους μέλους μόνο σύμφωνα με τους κανόνες που περιλαμβάνονται στα τμήματα 2 έως 7 του παρόντος κεφαλαίου.»
8. Στο τμήμα 2, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ειδικές δικαιοδοσίες», του κεφαλαίου II του κανονισμού περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων το άρθρο 5. Το σημείο 3 του εν λόγω άρθρου 5 προβλέπει ότι:
«Πρόσωπο που έχει την κατοικία του στο έδαφος κράτους μέλους μπορεί να εναχθεί σε άλλο κράτος μέλος:
[…]
3) ως προς ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός.»
II – Πραγματικά περιστατικά
9. Η P. Hejduk, κάτοικος Αυστρίας, είναι επαγγελματίας φωτογράφος ειδικευμένη στην αρχιτεκτονική φωτογράφηση. Κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας της, η P. Hejduk δημιούργησε διάφορα φωτογραφικά έργα αφιερωμένα στο έργο του Aυστριακού αρχιτέκτονα Georg W. Reinberg.
10. Στις 16 Σεπτεμβρίου 2004, στο πλαίσιο συνεδρίου που διοργανώθηκε από την εταιρία EnergieAgentur η οποία εδρεύει στη Γερμανία, ο Reinberg πραγματοποίησε διάλεξη στην οποία χρησιμοποίησε διάφορες φωτογραφίες της P. Hejduk που απεικόνιζαν ορισμένα από τα έργα του. Από τη δικογραφία προκύπτει ότι οι εν λόγω φωτογραφίες προβλήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν με προηγούμενη συγκατάθεση της δημιουργού.
11. Η EnergieAgentur, κάτοχος της ιστοσελίδας www.energieregion.nrw.de και υπεύθυνη για το περιεχόμενο που δημοσιεύεται σε αυτήν, ανήρτησε στην ιστοσελίδα της τις προαναφερθείσες φωτογραφίες της P. Hejduk. Οι φωτογραφίες κατέστησαν προσβάσιμες στο κοινό, υπήρχε δε η δυνατότητα απευθείας λήψεώς τους από την εν λόγω σελίδα, χωρίς η P. Hejduk να έχει ουδέποτε συναινέσει προς τούτο.
12. Η P. Hejduk, όταν έλαβε γνώση των περιστατικών αυτών, άσκησε αγωγή κατά της EnergieAgentur ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου Handelsgericht Wien. Η ενάγουσα ζήτησε να υποχρεωθεί η εναγομένη να της καταβάλει το ποσό των 4 050 ευρώ, ως αποζημίωση για την αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη αρχής γενομένης από το 2004, καθώς και να αναλάβει η εναγομένη τα έξοδα δημοσιεύσεως της αποφάσεως.
13. Η EnergieAgentur προέβαλε ένσταση ελλείψεως διεθνούς δικαιοδοσίας του Handelsgericht Wien. Κατά την άποψη της εναγομένης, αρμόδια να επιληφθούν της υποθέσεως είναι τα γερμανικά δικαστήρια, λαμβανομένου υπόψη ότι η έδρα της βρίσκεται στο Düsseldorf και η ιστοσελίδα της χρησιμοποιεί εθνικό τομέα ανωτάτου επιπέδου «.de».
III – Το προδικαστικό ερώτημα και η διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου
14. Το Handelsgericht Wien, αφού έλαβε υπόψη τα επιχειρήματα των διαδίκων στην κύρια δίκη, αποφάσισε να υποβάλει αίτηση προδικαστικής αποφάσεως στο Δικαστήριο, με το ακόλουθο ερώτημα:
«Έχει το άρθρο 5, σημείο 3, του κανονισμού (EΚ) 44/2001 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, την έννοια ότι, στο πλαίσιο διαφοράς λόγω προσβολής δικαιωμάτων συγγενικών προς το δικαίωμα του δημιουργού η οποία φέρεται να προκλήθηκε από το γεγονός ότι μια φωτογραφία κατέστη προσβάσιμη σε ιστοσελίδα που λειτουργεί υπό τον τομέα ανωτάτου επιπέδου (Top-Level-Domain) άλλου κράτους μέλους από εκείνο στο οποίο κατοικεί ο δικαιούχος, θεμελιώνεται δικαιοδοσία μόνο
– σε εκείνο το κράτος μέλος στο οποίο έχει την έδρα του ο φερόμενος ως αυτουργός της προσβολής, καθώς και
– σε εκείνο ή σε εκείνα τα κράτη μέλη, για τα οποία προορίζεται η ιστοσελίδα σύμφωνα με το περιεχόμενό της;»
15. Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν οι διάδικοι της κύριας δίκης, η Τσεχική και η Πορτογαλική Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, καθώς και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
IV – Επιχειρήματα των διαδίκων
16. Η P. Hejduk υποστηρίζει ότι η νομολογία την οποία καθιέρωσε η απόφαση Pinckney χρήζει συμπληρώσεως, καθόσον η λόγω υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε αφορούσε περίπτωση διαφορετική από την κρινόμενη. Κατά την άποψή της, σε περίπτωση που η προκληθείσα μέσω διαδικτύου ζημία είναι «απεντοπισμένη», ο ζημιωθείς μπορεί, βάσει της δωσιδικίας του άρθρου 5, παράγραφος 3, να προσφύγει για το σύνολο της ζημίας που υπέστη ενώπιον των δικαστηρίων του τόπου κατοικίας του. Η ενάγουσα στηρίζει την εκτίμησή της αυτή στην απόφαση του Δικαστηρίου επί της υποθέσεως eDate Advertising κ.λπ. (5)
17. Η EnergieAgentur επικαλείται την απόφαση Pinckney και υποστηρίζει ότι το σκεπτικό της εν λόγω αποφάσεως έχει εφαρμογή και στην υπό κρίση υπόθεση. Πρόκειται, σε τελική ανάλυση, για δικαίωμα του δημιουργού γεωγραφικώς οριοθετημένο και, κατά συνέπεια, υποκείμενο στα όρια που τέθηκαν με την απόφαση Pinckney, σύμφωνα με την οποία αγωγή μπορεί να ασκηθεί, πέραν των δικαστηρίων του κράτους κατοικίας του εναγομένου και του κράτους επελεύσεως του γενεσιουργού της ζημίας γεγονότος, ενώπιον των δικαστηρίων άλλου κράτους μέλους, τούτο όμως αποκλειστικώς και μόνο για τη ζημία που επήλθε στο οικείο κράτος μέλος.
18. Η Τσεχική Δημοκρατία και η Ελβετική Συνομοσπονδία καλούν το Δικαστήριο να προβεί σε κατ’ αναλογία εφαρμογή της λύσεως που έγινε δεκτή με την απόφαση eDate Advertising κ.λπ. σε περιπτώσεις όπως αυτή της κύριας δίκης, προς διευκόλυνση του έργου της δικαιοσύνης και για λόγους προβλεψιμότητας κατά την εφαρμογή των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας. Κατά την άποψή τους, η υπόθεση αυτή θα μπορούσε να επιλυθεί βάσει του κριτηρίου του κέντρου συμφερόντων του ζημιωθέντος, το οποίο θα καθόριζε τον τόπο όπου ο ενάγων θα μπορούσε να ασκήσει αγωγή αποζημιώσεως για το σύνολο της ζημίας που υπέστη.
19. Η Πορτογαλική Δημοκρατία υποστηρίζει διαφορετική άποψη, αναγνωρίζει ωστόσο ότι η υπό κρίση υπόθεση δεν ταυτίζεται με εκείνη επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση Pinckney. Κατά την Πορτογαλική Δημοκρατία, το Δικαστήριο θα έπρεπε, λόγω της δυσκολίας που ενέχει ενδεχόμενη διάδοση φωτογραφιών στο Διαδίκτυο, να κάνει δεκτό ένα κριτήριο συνδέσεως βασιζόμενο στη δυνατότητα προσβάσεως στις φωτογραφίες. Εντούτοις, λόγω του χαμηλού βαθμού αξιοπιστίας του εν λόγω κριτηρίου, η Πορτογαλική Δημοκρατία προτείνει η δικαιοδοσία του άρθρου 5, παράγραφος 3, σε υποθέσεις όπως αυτή της κύριας δίκης, να περιορίζεται αποκλειστικώς στα δικαστήρια του τόπου όπου συντελέστηκε το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός.
20. Η Επιτροπή φρονεί ότι η απόφαση Pinckney έχει εφαρμογή στην υπό κρίση υπόθεση, ταυτόχρονα όμως εκτιμά ότι, ανεξαρτήτως αυτού, η εφαρμογή της εν λόγω αποφάσεως στην κύρια δίκη ενέχει πρακτικές δυσκολίες. Κατά την άποψη της Επιτροπής, η P. Hejduk θα μπορούσε, σύμφωνα με τη λύση που έγινε δεκτή με την απόφαση Pinckney, να προσφύγει ενώπιον των αυστριακών δικαστηρίων, μόνον όμως για τη ζημία που υπέστη στο αυστριακό έδαφος. Κατά την Επιτροπή, ο περιορισμός αυτός, σε περίπτωση κατά την οποία η ζημία επήλθε συνεπεία της διαδόσεως φωτογραφιών στο Διαδίκτυο, μπορεί να αποδειχθεί ανεφάρμοστος, καθώς ούτε η P. Hejduk ούτε το αρμόδιο αυστριακό δικαστήριο μπορούν να έχουν στη διάθεσή τους κατάλληλα μέσα προκειμένου να περιορίσουν τη δικαιοδοσία του τελευταίου αποκλειστικώς στη ζημία που επήλθε στην Αυστρία. Υπό τις περιστάσεις αυτές, η Επιτροπή επισημαίνει τη δυνατότητα περιορισμού της δωσιδικίας του άρθρου 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001 αποκλειστικά στα δικαστήρια του τόπου συντελέσεως του γενεσιουργού της ζημίας γεγονότος.
V – Ανάλυση
21. Όπως έχει εκτεθεί, η υπό κρίση υπόθεση εγείρει ένα ιδιαιτέρως περίπλοκο ερμηνευτικό ζήτημα. Το Δικαστήριο είχε την ευκαιρία να αποφανθεί επί των προβλημάτων που προκαλεί το Διαδίκτυο κατά την εφαρμογή των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, ποτέ όμως υπό περιστάσεις όπως αυτές της υποθέσεως της κύριας δίκης. Λίαν συνοπτικώς, το Δικαστήριο καλείται, στην υπό κρίση υπόθεση, να επιλέξει από την πληθώρα δυνατοτήτων που έχει εισαγάγει η νομολογία του εκείνη που αρμόζει καλύτερα στις εκτεταμένες προσβολές περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού που συντελούνται μέσω διαδικτύου.
22. Μολονότι το αιτούν δικαστήριο αναφέρεται αποκλειστικά στη δυνατότητα εφαρμογής δύο κριτηρίων συνδέσεως (της κατοικίας του εναγομένου και του κράτους για το οποίο προορίζεται το περιεχόμενο ιστοσελίδας), οι διάδικοι καθώς επίσης τα παρεμβαίνοντα κράτη έχουν προτείνει και άλλα κριτήρια συνδέσεως δυνάμενα να εφαρμοστούν στην υπό κρίση υπόθεση, τα οποία θα εξεταστούν στη συνέχεια.
Α – Το κριτήριο του κέντρου συμφερόντων
23. Η Τσεχική Δημοκρατία και η Ελβετική Συνομοσπονδία υποστήριξαν τη δυνατότητα κατ’ αναλογία εφαρμογής της αποφάσεως eDate Advertising κ.λπ. στην υπό κρίση υπόθεση. Εντούτοις, για τους λόγους που πρόκειται να εκθέσω ευθύς αμέσως, φρονώ ότι το κριτήριο αυτό δεν μπορεί να γίνει δεκτό.
24. Με την απόφαση eDate Advertising κ.λπ., το Δικαστήριο έδωσε απάντηση στην προβληματική που θέτει η μέσω διαδικτύου προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα. Όπως είναι γνωστό, η προγενέστερη νομολογία αντιμετώπισε το ζήτημα σε μια χρονική περίοδο που δεν είχε συντελεστεί ακόμη η έκρηξη του διαδικτύου και συγκεκριμένα με την απόφαση Shevill (6). Με την απόφαση αυτή κρίθηκε ότι το άρθρο 5, παράγραφος 3, της τότε Συμβάσεως των Βρυξελλών παρείχε τη δυνατότητα στον ζημιωθέντα να προσφύγει στο κράτος του τόπου όπου διεπράχθη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός (η κατοικία του υπεύθυνου για τη δημοσίευση των δυσφημιστικών πληροφοριών εκδότη) και στο κράτος του τόπου όπου επήλθε η ζημία, κριτήριο, η εφαρμογή του οποίου προϋπέθετε την εδαφική κατανομή του μέσου που κατείχε τις δυσφημιστικές πληροφορίες (7). Στη δεύτερη αυτή περίπτωση, το δικαστήριο θα ήταν αρμόδιο να επιληφθεί αποκλειστικώς της ζημίας που επήλθε ειδικώς στο έδαφός του, περίσταση που για να διαπιστωθεί εάν συντρέχει θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη ο όγκος διανομής και πωλήσεως του μέσου αυτού στο εν λόγω κράτος (8).
25. Στην υπόθεση eDate Advertising κ.λπ., το Δικαστήριο κλήθηκε να αποφανθεί επί υποθέσεως παρόμοιας με τη Shevill, με τη διαφορά ότι επρόκειτο για διαδικτυακό μέσο επικοινωνίας. Επρόκειτο στην περίπτωση εκείνη για ζημία, όπως και στην υπόθεση της κύριας δίκης, «απεντοπισμένη», δεδομένου ότι το μέσο ήταν προσβάσιμο σε κάθε κράτος μέλος, δυσχεραίνοντας ή καθιστώντας ακόμη και αδύνατη στην πράξη την εφαρμογή οποιασδήποτε μεθόδου γεωγραφικού υπολογισμού των επιπτώσεων της βλαπτικής δημοσιεύσεως. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο αναγκάστηκε να εισαγάγει ένα πρόσθετο κριτήριο βασιζόμενο στο κέντρο συμφερόντων του ζημιωθέντος, προκειμένου για τον προσδιορισμό του τόπου στον οποίο θα μπορούσε αυτός να ασκήσει ένδικο βοήθημα και κυρίως να αξιώσει πλήρη αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη (9).
26. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η απόφαση eDate Advertising κ.λπ. αφορούσε αποκλειστικώς προσβολές του δικαιώματος στην προσωπικότητα. Και τούτο είναι σημαντικό να σημειωθεί διότι, σε αντίθετη περίπτωση, θα μπορούσε να καταστρατηγηθεί ο σκοπός του άρθρου 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001. Αφενός, το κριτήριο του κέντρου συμφερόντων του ζημιωθέντος αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην προσβασιμότητα του μέσου, ένα στοιχείο το οποίο το Δικαστήριο έχει σε πολλές περιπτώσεις απορρίψει ή περιορίσει και σε πλαίσιο επίσης διαφορετικό από αυτό του άρθρου 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001 (10). Το να είναι το μέσο αυτό προσβάσιμο στον τόπο όπου βρίσκεται το κέντρο συμφερόντων του ζημιωθέντος του εξασφαλίζει τη δυνατότητα ασκήσεως ενδίκου βοηθήματος στο κράτος αυτό και, περαιτέρω, αξιώσεως αποζημιώσεως για το σύνολο της ζημίας που υπέστη, δυνατότητα η οποία είναι πάντως ικανή να μεταβάλει σημαντικά την ισορροπία που επιδιώκει η δωσιδικία του άρθρου 5, παράγραφος 3. Αφετέρου, πρέπει να λαμβάνεται επίσης υπόψη η εγγύτητα του κριτηρίου του κέντρου συμφερόντων και του forum actoris, καθόσον το κέντρο συμφερόντων συμπίπτει, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, όχι όμως πάντοτε (11), με τον τόπο κατοικίας του ζημιωθέντος, ενάγοντος στη διαφορά.
27. Λόγω ακριβώς των κινδύνων που ενέχει το κριτήριο του κέντρου συμφερόντων του ζημιωθέντος, φρονώ ότι δεν προσήκει η κατ’ αναλογία εφαρμογή του στα περιουσιακά δικαιώματα του δημιουργού, ακόμη και στις περιπτώσεις «απεντοπισμένης» ζημίας προκληθείσας μέσω διαδικτύου. Το Δικαστήριο απέκλεισε τη δυνατότητα αυτή, με την απόφαση Wintersteiger (12), στην περίπτωση δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας, καθώς επίσης και στο πλαίσιο διαφοράς που αφορούσε περίπτωση «εντοπισμένης» ζημίας σε περιουσιακά δικαιώματα του δημιουργού (13). Κατά την εκτίμησή μου, αυτή η λύση πρέπει να προκρίνεται σε περιπτώσεις όπως αυτή της κύριας δίκης, στην οποία τίθεται ζήτημα προκλήσεως «απεντοπισμένης» ζημίας σε περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού.
Β – Το κριτήριο της κατευθύνσεως
28. Kατά το αιτούν δικαστήριο και κατά την P. Hejduk, το γεγονός ότι οι επίμαχες φωτογραφίες προορίζονταν για την Αυστρία θα μπορούσε να θεμελιώσει τη δικαιοδοσία των αυστριακών δικαστηρίων. Φρονώ ότι ούτε η άποψη αυτή μπορεί να γίνει δεκτή.
29. Η δυνατότητα αναγνωρίσεως δικαιοδοσίας στο δικαστήριο του κράτους στο οποίο κατευθύνεται η βλαπτική δραστηριότητα έχει γίνει δεκτή από πλείστα εθνικά δικαιοδοτικά όργανα, καθώς και από τη θεωρία του δικαίου (14). Αποτελεί επίσης, όπως είναι παγκοίνως γνωστό, το κριτήριο που χρησιμοποιεί ο κανονισμός 44/2001 στην περίπτωση της ειδικής δωσιδικίας καταναλωτών του άρθρου 15, παράγραφος 1, στοιχείο γ΄ (15). Ο γενικός εισαγγελέας N. Jääskinen, με τις προτάσεις του στην υπόθεση Pinckney (16), πρότεινε την εφαρμογή του κριτηρίου αυτού, προβάλλοντας προς τούτο βάσιμα επιχειρήματα, το δε Δικαστήριο, μολονότι το απέρριψε στην υπόθεση εκείνη, το εφάρμοσε σε άλλες περιπτώσεις, διαφορετικές μεν, πλην όμως συναφείς με την υπό κρίση υπόθεση, και συγκεκριμένα με τις αποφάσεις του L’Oreal (17), Donner (18) και Football Dataco (19).
30. Εντούτοις, το Δικαστήριο απέρριψε ρητώς το κριτήριο της κατευθύνσεως με την απόφαση Pinckney, κρίνοντας ότι, «αντιθέτως προς το άρθρο 15, παράγραφος 1, στοιχείο γ΄, του κανονισμού [44/2001] […], το άρθρο 5, σημείο 3, του ίδιου κανονισμού δεν απαιτεί ειδικότερα η επίμαχη δραστηριότητα να “κατευθύνεται προς” το κράτος μέλος του επιληφθέντος δικαστηρίου» (20).
31. Μολονότι αληθεύει ότι η σκέψη αυτή της αποφάσεως Pinckney χρήζει ερμηνείας (21), φρονώ ότι από τη διατύπωσή της συνάγεται σαφώς η πρόθεση του Δικαστηρίου να αποκλείσει το κριτήριο της κατευθύνσεως κατά την ερμηνεία του άρθρου 5, σημείο 3, του κανονισμού 44/2001. Το κριτήριο της κατευθύνσεως έχει τύχει εφαρμογής στις δωσιδικίες εκείνες στις οποίες υφίσταται οικονομική δραστηριότητα η οποία προϋπάρχει της σαφούς προθέσεως παροχής αγαθών και υπηρεσιών στο κράτος μέλος προς το οποίο κατευθύνεται η δραστηριότητα. Φρονώ, συνεπώς, ότι η απόφαση Pinckney αποκλείει, κατ’ αρχήν, τη δυνατότητα κατ’ αναλογία εφαρμογής του κριτηρίου της κατευθύνσεως σε περίπτωση εξωσυμβατικής ζημίας λόγω προσβολής περιουσιακών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
32. Πρέπει περαιτέρω να εξακριβωθεί εάν, στην περίπτωση κατά την οποία μια πράξη παρουσιάσεως στο κοινό που προκαλεί «απεντοπισμένη» ζημία κατευθύνεται σαφώς και αδιαμφισβητήτως σε άλλο κράτος μέλος, θα χωρούσε εφαρμογή του κριτηρίου της κατευθύνσεως. Φρονώ, εντούτοις, ότι δεν τίθεται τέτοιο ζήτημα εν προκειμένω, καθόσον από τη δικογραφία προκύπτει ότι η εναγομένη της κύριας δίκης ουδέποτε κατηύθυνε την φερόμενη ως βλαπτική δραστηριότητα προς άλλα κράτη μέλη. Ως εκ τούτου, φρονώ ότι παρέλκει η εξέταση του επιχειρήματος αυτού.
Γ – Το κριτήριο της εδαφικότητας και η απόφαση Pinckney
33. Αποκλειομένου του κριτηρίου του κέντρου συμφερόντων και αυτού της κατευθύνσεως, προκρίνεται η λύση που εδόθη με την απόφαση Pinckney, την εφαρμογή της οποίας υποστηρίζουν τόσο η Πορτογαλική Δημοκρατία όσο και η Επιτροπή, με λεπτές πάντως διαφοροποιήσεις.
34. Στην υπόθεση Pinckney, το Δικαστήριο κλήθηκε να αποφανθεί επί της ερμηνείας του άρθρου 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001 στο πλαίσιο αγωγής αποζημιώσεως ασκηθείσας από δημιουργό μουσικού έργου το οποίο είχε αναπαραχθεί σε CD και διατεθεί στη συνέχεια μέσω διαδικτύου χωρίς τη συγκατάθεσή του.
35. Η δυσκολία της υποθέσεως Pinckney συνίστατο στην κατ’ αναλογία εφαρμογή των αποφάσεων eDate Advertising κ.λπ. και Wintersteiger στο πεδίο των περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού. Όπως προαναφέρθηκε, με την απόφαση eDate Advertising κ.λπ. εξετάστηκε το ζήτημα του καθορισμού του τόπου επελεύσεως της ζημίας στην περίπτωση προσβολής, μέσω διαδικτύου, του δικαιώματος στην προσωπικότητα, ενώ η απόφαση Wintersteiger αφορούσε τις προσβολές του δικαιώματος βιομηχανικής ιδιοκτησίας και συγκεκριμένα του σήματος. Το Δικαστήριο προέκρινε διαφορετικές λύσεις σε καθεμία από τις υποθέσεις αυτές. Ενώ στην περίπτωση του δικαιώματος στην προσωπικότητα επέλεξε να διατηρήσει σε εφαρμογή τον καλούμενο «κανόνα ψηφιδωτό» υπό την επιφύλαξη του τόπου όπου εντοπίζεται το κέντρο συμφερόντων του ζημιωθέντος (όπου ο τελευταίος μπορεί να αξιώσει την αποκατάσταση του συνόλου της επελθούσας ζημίας), με την απόφαση Wintersteiger αποφάσισε, στην περίπτωση προσβολής του δικαιώματος βιομηχανικής ιδιοκτησίας, να εφαρμόσει μια αυστηρή αρχή εδαφικότητας και να περιορίσει τον τόπο επελεύσεως της ζημίας στο κράτος/κράτη όπου το δικαίωμα τυγχάνει προστασίας (ήτοι, στον τόπο όπου είναι καταχωρισμένος το σήμα).
36. Τα δικαιώματα του δημιουργού διέπονται από την αρχή της εδαφικότητας, όπως και τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, ο προσδιορισμός τους κατέστη δυσχερής κατά την εκδίκαση της υποθέσεως Pinckney εξαιτίας δύο χαρακτηριστικών τους: για να τύχουν προστασίας δεν απαιτείται η εγγραφή τους σε μητρώο και, επιπλέον, τυγχάνουν προστασίας σε όλα τα κράτη μέλη δυνάμει της οδηγίας 2001/29 (22). Ως εκ τούτου, πρόκειται για δικαιώματα τα οποία παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά με τα επίμαχα στις υποθέσεις eDate Advertising κ.λπ. και Wintersteiger δικαιώματα, καθόσον τα περιουσιακά δικαιώματα του δημιουργού μπορούν να προσβληθούν σε όλα τα κράτη μέλη (όπως το δικαίωμα στην προσωπικότητα), η προστασία τους όμως παρέχεται ανά «εδαφικά τμήματα» σε επίπεδο κρατών, όπως συμβαίνει με τους τίτλους βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι τα δικαιώματα του δημιουργού συνιστούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μια δέσμη δικαιωμάτων γεωγραφικώς οριοθετημένων για κάθε κράτος, το σύνολο των οποίων καταλαμβάνει ολόκληρο το έδαφος της Ένωσης.
37. Με την απόφαση Pinckney, το Δικαστήριο επέλεξε το κριτήριο της εδαφικότητας των δικαιωμάτων του δημιουργού, μια προσέγγιση δηλαδή παρόμοια με εκείνη της αποφάσεως Wintersteiger. Με τη σκέψη 39 της αποφάσεως το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι «τα περιουσιακά δικαιώματα ενός δημιουργού υπάγονται, ακριβώς όπως τα δικαιώματα που αντλούνται από τα εθνικά σήματα, στην αρχή της εδαφικότητας». Εν συνεχεία υπενθύμισε ότι η οδηγία 2001/29 έχει εναρμονίσει τα δικαιώματα του δημιουργού, πράγμα που σημαίνει ότι «υπάρχει αντιστοίχως το ενδεχόμενο προσβολής των δικαιωμάτων αυτών σε οποιοδήποτε [κράτος μέλος], αναλόγως του εφαρμοστέου ουσιαστικού δικαίου». Στηριζόμενο στην παραδοχή αυτή το Δικαστήριο έκρινε ότι, για τους σκοπούς του άρθρου 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001, ο τόπος επελεύσεως της ζημίας, σε ένα πλαίσιο όπως το προαναφερθέν, είναι εκείνος στον οποίο τυγχάνει προστασίας το περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού που επικαλείται ο ενάγων και στον οποίο ενδέχεται να επέλθει η προβαλλόμενη ζημία. Τα δικαστήρια του κράτους αυτού είναι αρμόδια να επιληφθούν αποκλειστικώς της ζημίας που επήλθε στο έδαφός του (23).
38. Ανακεφαλαιώνοντας, η νομολογία Pinckney διακρίνεται από τρία χαρακτηριστικά βάσει των οποίων διαπιστώνεται η διεθνής δικαιοδοσία στην περίπτωση διασυνοριακής προσβολής περιουσιακού δικαιώματος του δημιουργού: ουσιαστική προστασία, πραγματική προστασία και προστασία εδαφικώς περιορισμένη. Αποκλειστικώς αρμόδιο να κρίνει εάν έχει επέλθει ζημία λόγω προσβολής περιουσιακού δικαιώματος του δημιουργού είναι το δικαστήριο στο έδαφος του οποίου τυγχάνει προστασίας το δικαίωμα και στο οποίο υφίσταται πραγματικός κίνδυνος προσβολής του εν λόγω δικαιώματος, πλην όμως μόνο για τη ζημία που επήλθε στο κράτος αυτό.
39. Η εφαρμογή της προαναφερθείσας νομολογίας στην υπόθεση της κύριας δίκης ενέχει ορισμένες δυσχέρειες. Μολονότι το δικαίωμα δημιουργού της P. Hejduk τυγχάνει προστασίας στην Αυστρία και μολονότι στο εν λόγω κράτος υπάρχει πρόσβαση μέσω διαδικτύου στις φωτογραφίες της, για την αναπαραγωγή και διανομή των οποίων δεν έχει συναινέσει, καθίσταται δυσχερής, αν όχι αδύνατος, ο προσδιορισμός της ζημίας που έχει επέλθει αποκλειστικώς στον εν λόγω κράτος. Αντιθέτως προς την υπόθεση Pinckney, στην οποία η προσβολή των δικαιωμάτων του δημιουργού συντελέστηκε με την αναπαραγωγή CD και τη μετέπειτα πώλησή τους μέσω διαδικτύου σε οποιοδήποτε κράτος μέλος, η υπό κρίση υπόθεση αφορά ζημία η επέλευση της οποίας είναι δύσκολο να διαπιστωθεί, καθόσον η απλή δυνατότητα προσβάσεως σε φωτογραφία που έχει αναρτηθεί στο Διαδίκτυο δεν παρέχει στοιχεία ως προς τον τόπο επελεύσεως της ζημίας. Στην υπόθεση Pinckney, η ζημία προήλθε από αμειβόμενη υπηρεσία (την κατασκευή CD και τη μετέπειτα πώλησή τους στην ηλεκτρονική αγορά), ενώ στην υπό κρίση υπόθεση δεν υφίσταται αμειβόμενη υπηρεσία, αλλά πράξη παρουσιάσεως στο κοινό εκ μέρους εταιρίας.
40. Ως εκ τούτου, η επίλυση της υπό κρίση διαφοράς κατά τρόπο παρόμοιο με εκείνο που επελέγη στην υπόθεση Pinckney θα είχε ως αποτέλεσμα, όπως τονίζει η Επιτροπή, είτε να μην αναγνωριστεί στην ενάγουσα η δυνατότητα να ασκήσει ένδικο βοήθημα στην Αυστρία δεδομένης της ελλείψεως ή των περιορισμένων ενδείξεων προσβολής των δικαιωμάτων του δημιουργού στο κράτος αυτό, είτε να της αναγνωριστεί το δικαίωμα αποκαταστάσεως του συνόλου της ζημίας που υπέστη, λαμβανομένης υπόψη της μη δυνατότητας γεωγραφικής κατανομής της προσβολής, λύση που σε τελική ανάλυση θα ήταν αντίθετη προς τις διαπιστώσεις του Δικαστηρίου στην απόφαση Pinckney.
Το εφαρμοστέο εν προκειμένω κριτήριο
41. Φρονώ ότι η αυτόματη εφαρμογή της αποφάσεως Pinckney σε υπόθεση στην οποία η ζημία είναι «απεντοπισμένη» μπορεί να αποδειχθεί αδύνατη. Η λύση την οποία έκανε δεκτή το Δικαστήριο με την εν λόγω απόφαση προσήκει στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες ο κίνδυνος προσβολής ή η συντελεσθείσα προσβολή των δικαιωμάτων του δημιουργού επέρχεται χωρίς αμφιβολία σε συγκεκριμένο εδαφικό τμήμα, μολονότι το μέσο προσβολής είναι το Διαδίκτυο. Ωστόσο, οσάκις η ζημία είναι «απεντοπισμένη», συνεπεία του είδους του έργου και του χρησιμοποιηθέντος για την παρουσίασή του μέσου, φρονώ, όπως υποστήριξαν η Πορτογαλική Δημοκρατία και η Επιτροπή, ότι δεν είναι δυνατή η εφαρμογή του κριτηρίου του τόπου επελεύσεως της ζημίας κατά το άρθρο 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001. Σε μια τέτοια περίπτωση, το άρθρο αυτό θα αποτελούσε έρεισμα αποκλειστικώς για τη θεμελίωση της δικαιοδοσίας των δικαστηρίων του τόπου όπου συντελέστηκε το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός.
42. Κατά την άποψή μου, η λύση αυτή είναι η πιο συνεπής προς τους σκοπούς που επιδιώκει ο κανονισμός 44/2001, μεταξύ των οποίων πρωτεύουσα θέση κατέχει η ορθή απονομή της δικαιοσύνης (24). Ένα κριτήριο που υποχρεώνει τον ενάγοντα να περιορίσει το εύρος της αγωγής του βάσει εδαφικών κριτηρίων τα οποία είναι δύσκολο ή και αδύνατο να καθοριστούν δεν συνάδει με το πνεύμα του κανονισμού 44/2001. Όπως αναγνώρισε η Επιτροπή, σε περιπτώσεις όπως αυτή της κύριας δίκης ο ενάγων δεν μπορεί να παράσχει επαληθεύσιμα στοιχεία που να οριοθετούν επακριβώς την επελθούσα αποκλειστικώς στο κράτος μέλος στο οποίο άσκησε την αγωγή του ζημία. Το γεγονός αυτό θα είχε ως συνέπεια το δικαστήριο του εν λόγω κράτους να επιδικάσει αποζημίωση μικρότερη της πράγματι επελθούσας ζημίας, ή μεγαλύτερη, βαίνοντας κατά τον τρόπο αυτόν πέραν του εδαφικού κριτηρίου που η νομολογία του Δικαστηρίου απαιτεί σε ανάλογες περιπτώσεις. Η Επιτροπή ορθώς υποστηρίζει ότι η εφαρμογή της νομολογίας Pinckney στην υπόθεση της κύριας δίκης ενέχει τον κίνδυνο το αρμόδιο δικαστήριο να υπερβεί τη δικαιοδοσία του.
43. Επιπλέον, η εφαρμογή της νομολογίας Pinckney στην υπό κρίση υπόθεση θα δημιουργούσε, κατά την άποψή μου, ανασφάλεια δικαίου σε αμφότερους τους διαδίκους της διαδικασίας. Η ενάγουσα δεν θα είχε καμία βεβαιότητα όσον αφορά την έκβαση μιας διαδικασίας στην οποία τα κριτήρια προσδιορισμού του εύρους της δικαιοδοσίας του δικαστηρίου που επιλαμβάνεται της υποθέσεως δεν μπορούν να επαληθευτούν. Σε επισφαλή θέση θα βρισκόταν και ο εναγόμενος, εκτεθειμένος σε πλειάδα δικαστικών διαμαχών σε διάφορα κράτη μέλη στα οποία έχει επέλθει «απεντοπισμένη» ζημία, ή και μόνο σε ένα, χωρίς ωστόσο να έχει καμία βεβαιότητα όσον αφορά το εύρος της δικαιοδοσίας κάθε δικαστηρίου. Κατά την άποψή μου, το αποτέλεσμα αυτό δεν συνάδει με τους γενικούς σκοπούς του κανονισμού 44/2001, ούτε επίσης με τους ειδικότερους σκοπούς της ειδικής δωσιδικίας του άρθρου 5, παράγραφος 3.
44. Σκοπός του άρθρου 5, παράγραφος 3, είναι πράγματι, τόσο κατά τον κανονισμό 44/2001 όσο και κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, η δωσιδικία να χαρακτηρίζεται από εγγύτητα σε σχέση με τα κρίσιμα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς (25). Η εγγύτητα αυτή παρέχει στο δικαιοδοτικό όργανο περισσότερες εγγυήσεις κατά την εξέταση των αξιώσεων του ενάγοντος, καθώς και των επιχειρημάτων που προβάλλει προς υπεράσπισή του ο εναγόμενος. Ωστόσο, η εγγύτητα αυτή είναι κενή περιεχομένου οσάκις τα πραγματικά περιστατικά, λόγω του «απεντοπισμένου» χαρακτήρα της ζημίας, δεν καθιστούν δυνατή την επαλήθευση της ζημίας σύμφωνα με τα συνήθη αποδεικτικά μέσα. Εξάλλου, τούτο θα καθίστατο δυνατό μόνο για μέρος της επελθούσας ζημίας, στερώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο από το δικαστήριο τη δυνατότητα συνολικής θεωρήσεως της ζημίας και δυσχεραίνοντας τη σφαιρική εκτίμηση του πλαισίου της υποθέσεως της οποίας αυτό επιλαμβάνεται. Η κατάσταση αυτή εξουδετερώνει το πλεονέκτημα που προσφέρει η εγγύτητα του δικαστηρίου σε σχέση με τα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς, και, κατ’ επέκταση, τη χρησιμότητα του άρθρου 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001.
45. Υπό τις περιστάσεις αυτές, σε περιπτώσεις προκλήσεως, μέσω Διαδικτύου, ζημίας «απεντοπισμένης» και βλαπτικής των περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού, φρονώ ότι η καλύτερη λύση είναι ο αποκλεισμός της δυνατότητας ασκήσεως αγωγής ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους στο οποίο έχει επέλθει η ζημία και ο περιορισμός της δικαιοδοσίας, τουλάχιστον αυτής που θεμελιώνεται στο άρθρο 5, παράγραφος 3, του εν λόγω κανονισμού, στα δικαστήρια του κράτους στο οποίο συντελέστηκε το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός. Επιπλέον, η λύση αυτή ουδόλως αποκλείει τη δωσιδικία του άρθρου 2 του κανονισμού, δυνάμει της οποίας είναι επίσης δυνατή η άσκηση ενδίκου βοηθήματος ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους μέλους στο οποίο ο εναγόμενος έχει την κατοικία του. Μολονότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων αμφότερα τα κριτήρια θα θεμελιώνουν την αυτή δωσιδικία (όπως συμβαίνει εν προκειμένω), τούτο δεν θα συμβαίνει πάντοτε.
46. Σε περίπτωση πράξεως παρουσιάσεως στο κοινό κατά την οποία η ζημιογόνος δραστηριότητα ασκείται σε ένα κράτος μέλος και κατευθύνεται σαφώς και αδιαμφισβητήτως προς άλλο ή άλλα κράτη μέλη, είναι προφανές ότι το ως άνω συμπέρασμα μπορεί να διαφοροποιηθεί ή να συμπληρωθεί (26). Εντούτοις, όπως επισήμανα με το σημείο 32 των παρουσών προτάσεων, το ζήτημα που υπέβαλε στην κρίση του Δικαστηρίου το Handelsgericht Wien με την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως είναι διαφορετικό, καθόσον προκύπτει ότι η ενάγουσα ουδέποτε θέλησε να κατευθύνει προς την Αυστρία την ανάρτηση που αποτελεί αντικείμενο της διαφοράς. Ως εκ τούτου, φρονώ ότι δεν συντρέχει λόγος να αποφανθεί το Δικαστήριο επί του κριτηρίου συνδέσεως σε περίπτωση κατά την οποία η δραστηριότητα κατευθύνεται προς άλλο ή άλλα κράτη μέλη.
47. Κατά συνέπεια, προτείνω στο Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι, σε περιστάσεις όπως αυτές της υπό κρίση υποθέσεως, στις οποίες η ενάγουσα υπέστη, μέσω διαδικτύου, «απεντοπισμένη» ζημία των περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού, αρμόδια σύμφωνα με το άρθρο 5, παράγραφος 3, του κανονισμού 44/2001 είναι τα δικαστήρια του τόπου όπου συντελέστηκε το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός.
VI – Συμπέρασμα
48. Κατόπιν τούτου, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στο προδικαστικό ερώτημα του Handelsgericht Wien ως εξής:
«Το άρθρο 5, σημείο 3, του κανονισμού 44/2001 έχει την έννοια ότι, επί διαφοράς έχουσας ως αντικείμενο τη μέσω διαδικτύου προσβολή συγγενικών δικαιωμάτων του δημιουργού η οποία προκαλεί «απεντοπισμένη» ζημία μη δυνάμενη να προσδιοριστεί γεωγραφικώς βάσει αξιόπιστων κριτηρίων, αρμόδια είναι τα δικαστήρια του τόπου όπου συντελέστηκε το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός.»