WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)
z dnia 2 kwietnia 2020 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Polityka społeczna – Zasada równości traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – Dyrektywa 2000/78/WE – Zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na wiek – Publiczne zaproszenie do zgłaszania kandydatur – Warunki udziału – Wyłączenie emerytów sektora publicznego lub prywatnego
W sprawie C‑670/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunale amministrativo regionale per la Sardegna (regionalny sąd administracyjny dla Sardynii, Włochy) postanowieniem z dnia 21 lutego 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 29 października 2018 r., w postępowaniu:
CO
przeciwko
Comune di Gesturi,
TRYBUNAŁ (ósma izba),
w składzie: L.S. Rossi, prezes izby, J. Malenovský i F. Biltgen (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: M. Szpunar,
sekretarz: R. Schiano, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 14 listopada 2019 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu CO – G.L. Machiavelli, F. Cocco Ortu i M. Tronci, avvocati,
– w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierali M. Santoro i A. Jacoangeli, avvocati delle Stato,
– w imieniu rządu greckiego – E.-M. Mamouna, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – B.-R. Killmann i C. Valero, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 i 2 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U. 2000, L 303, s. 16).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy CO a Comune di Gesturi (gminą Gesturi, Włochy) w przedmiocie zaproszenia do zgłaszania kandydatur dotyczącego zadania związanego z badaniem i doradztwem wyłączającego z udziału osoby emerytowane.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2000/78 jej celem „jest wyznaczenie ogólnych ram dla walki z dyskryminacją ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w celu realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania”.
4 Artykuł 2 tej dyrektywy przewiduje:
„1. Do celów niniejszej dyrektywy »zasada równego traktowania« oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1.
2. Do celów ust. 1:
a) dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy osobę traktuje się mniej przychylnie, niż traktuje się, traktowano lub traktowano by inną osobę w porównywalnej sytuacji, z jakiejkolwiek przyczyny wymienionej w art. 1;
b) dyskryminacja pośrednia występuje w przypadku, gdy przepis, kryterium lub pozornie neutralna praktyka może doprowadzić do szczególnej niekorzystnej sytuacji dla osób danej religii lub przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej, w stosunku do innych osób, chyba że:
(i) taki przepis, kryterium lub praktyka jest obiektywnie uzasadniona zgodnym z prawem celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne […]
[…]”.
5 Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zakres”, stanowi:
„1. W granicach kompetencji [Unii Europejskiej] niniejszą dyrektywę stosuje się do wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do:
a) warunków dostępu do zatrudnienia, do prowadzenia działalności na własny rachunek oraz uprawiania zawodu, włączając również kryteria selekcji i warunków rekrutacji, niezależnie od rodzaju działalności i na wszystkich szczeblach hierarchii zawodowej, również w odniesieniu do awansu zawodowego;
[…]
c) warunków zatrudnienia i pracy, łącznie z warunkami zwalniania i wynagradzania;
[…]”.
6 Zgodnie z art. 4 ust. 1 tejże dyrektywy:
„Niezależnie od przepisów art. 2 ust. 1 i 2, państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na cechy związane z jedną z przyczyn wymienionych w art. 1 nie stanowi dyskryminacji w przypadku, gdy ze względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania dane cechy są istotnym i determinującym wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest zgodny z prawem, a wymóg jest proporcjonalny”.
7 Artykuł 6 dyrektywy 2000/78, zatytułowany „Uzasadnienie odmiennego traktowania ze względu na wiek”, przewiduje w ust. 1:
„Niezależnie od przepisów art. 2 ust. 2, państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.
Takie odmienne traktowanie może polegać między innymi na:
a) wprowadzeniu specjalnych warunków dostępu do zatrudnienia i kształcenia zawodowego, zatrudnienia i pracy, włącznie z warunkami zwalniania i wynagradzania, dla ludzi młodych, pracowników starszych i osób mających na utrzymaniu inne osoby, w celu wspierania ich integracji zawodowej lub zapewnienia im ochrony;
b) określeniu warunków dolnej granicy wieku, doświadczenia zawodowego lub stażu pracy wymagan[ych] do zatrudnienia lub niektórych korzyści związanych z zatrudnieniem;
c) określenia górnej granicy wieku przy rekrutacji, z uwzględnieniem wykształcenia wymaganego na danym stanowisku lub potrzeby racjonalnego okresu zatrudnienia przed przejściem na emeryturę”.
Ustawodawstwo krajowe
8 Artykuł 5 ust. 9 decreto-legge 6 luglio 2012, n. 95, convertito con modificazioni dalla legge 7 agosto 2012, n. 135 [dekretu z mocą ustawy nr 95 z dnia 6 lipca 2012 r., przekształconego w ustawę, ze zmianami, ustawą nr 135 z dnia 7 sierpnia 2012 r. (dodatek zwyczajny do GURI nr 156 z dnia 6 lipca 2012 r.)], w brzmieniu zmienionym przez art. 6 decreto-legge 24 guigno 2014, n. 90, convertito dalla legge 11 agosto 2014, n. 114 [dekretu z mocą ustawy nr 90 z dnia 24 czerwca 2014 r., przekształconego w ustawę ustawą nr 114 z dnia 11 sierpnia 2014 r. (dodatek zwykły do GURI nr 190 z dnia 18 sierpnia 2014 r.)] (zwanego dalej „dekretem z mocą ustawy nr 95/2012”), reguluje powierzanie zadań związanych z badaniem i doradztwem przez podmioty administracji publicznej, zakazując im w szczególności powierzania takich zadań osobom emerytowanym sektora prywatnego i publicznego. Nałożony na nie zakaz obejmuje także powierzanie osobom emerytowanym stanowisk zarządczych lub kierowniczych lub stanowisk w organach kierowniczych tych podmiotów administracji oraz przedsiębiorstw i spółek, nad którymi te ostatnie sprawują kontrolę, z wyjątkiem obowiązków członka zarządu przedsiębiorstw jednostek terytorialnych i członka wybieralnych organów niektórych przedsiębiorstw lub osoby sprawującej funkcję w tych organach. Dozwolone jest jednak powierzanie im tych stanowisk, zadań i funkcji obejmujących współpracę, jeżeli są one wykonywane nieodpłatnie. Ponadto w odniesieniu do stanowisk zarządczych lub kierowniczych uściślono, z zastrzeżeniem ich nieodpłatnego charakteru, że okres piastowania mandatu nie może przekroczyć jednego roku i nie podlega on przedłużeniu lub odnowieniu w ramach tego samego podmiotu administracji.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
9 W dniu 28 grudnia 2017 r. gmina Gesturi opublikowała zaproszenie do zgłaszania kandydatur dla celów powierzenia zadania związanego z badaniem i doradztwem w odniesieniu do gminnego centrum recyklingu.
10 W odniesieniu do warunków udziału wspomniane zaproszenie zawierało klauzulę wymagającą od kandydatów spełnienia następujących warunków: „Dyplom ukończenia studiów wyższych w dziedzinie medycyny i chirurgii – Specjalizacja w zakresie higieny – Udokumentowane, co najmniej pięcioletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym w Servizio Sanitario Nazionale (krajowej służbie zdrowia, Włochy) – Osoba zainteresowana nie może być emerytowanym pracownikiem sektora prywatnego lub publicznego”.
11 Mimo że CO spełniał wszystkie wymagania zawodowe wskazane we wspomnianym zaproszeniu, nie zezwolono mu na udział postępowaniu ze względu na okoliczność, że jest on emerytem sektora publicznego.
12 Uznając, że klauzula wyłączająca z kręgu potencjalnie kwalifikujących się kandydatów osoby na emeryturze stanowi pośrednią dyskryminację ze względu na wiek i należy ją w związku z tym uznać za niezgodną z prawem, a nawet za nieważną, CO wniósł skargę na rozpatrywane w postępowaniu głównym zaproszenie do zgłaszania kandydatur do Tribunale amministrativo regionale per la Sardegna (regionalnego sądu administracyjnego dla Sardynii, Włochy).
13 W swojej skardze skarżący w postępowaniu głównym podnosi, że należy odstąpić od stosowania art. 5 ust. 9 dekretu z mocą ustawy nr 95/2012, który zakazuje podmiotom administracji publicznej powierzania zadań związanych z badaniem i doradztwem emerytom sektora prywatnego i publicznego, jako sprzecznego z dyrektywą 2000/78. Ponadto jego zdaniem przepis ten narusza art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Wspomniany skarżący twierdzi, że uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym wprowadza dyskryminację pośrednią, której nie można uzasadnić żadnym zgodnym z prawem celem.
14 Sąd odsyłający zastanawia się nad zgodnością przepisu prawa krajowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym z art. 1 i 2 dyrektywy 2000/78. W razie gdyby rzeczywiście chodziło o dyskryminację pośrednią, sąd ten wyraża wątpliwości co do istnienia możliwego uzasadnienia w rozumieniu art. 6 tej dyrektywy. Jest bowiem mało prawdopodobne, by zadania związane z badaniem i doradztwem, które cechują się pewną złożonością i wymagają pewnego doświadczenia, mogły być dobrze wykonywane przez osoby, które rozpoczynają swoją karierę zawodową. Środek wykluczający powierzenie takich zadań osobom na emeryturze byłby zatem nieodpowiedni w świetle zamierzonego celu polegającego na wspieraniu wymiany pokoleniowej personelu poprzez zatrudnianie młodszych osób.
15 W tych okolicznościach Tribunale amministrativo regionale per la Sardegna (regionalny sąd administracyjny dla Sardynii) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy zasada niedyskryminacji, o której mowa w art. 1 i 2 dyrektywy [2000/78], stoi na przeszkodzie przepisowi art. 5 ust. 9 [dekretu z mocą ustawy nr 95/2012], który zakazuje organom administracji publicznej powierzania stanowisk związanych z badaniem i doradztwem osobom będącym emerytowanymi już pracownikami sektora prywatnego lub publicznego?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
16 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy dyrektywę 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które zakazuje podmiotom administracji publicznej powierzania osobom emerytowanym zadań związanych z badaniem i doradztwem.
17 Na wstępie należy przypomnieć w związku z podniesionym przez skarżącego w postępowaniu głównym argumentem dotyczącym tego, że sąd odsyłający nie przeanalizował pytania w świetle zasady swobodnego świadczenia usług, iż uregulowanie krajowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które stosuje się bez rozróżnienia do obywateli włoskich i do obywateli innych państw członkowskich, może co do zasady być objęte postanowieniami dotyczącymi podstawowych swobód gwarantowanych przez traktat FUE wyłącznie w zakresie, w jakim uregulowanie to znajduje zastosowanie do stanów faktycznych mających związek z obrotem gospodarczym pomiędzy państwami członkowskimi (zob. podobnie wyrok z dnia 11 czerwca 2015 r., Berlington Hungary i in., C‑98/14, EU:C:2015:386, pkt 24; a także postanowienie z dnia 4 czerwca 2019 r., Pólus Vegas, C‑665/18, niepublikowane, EU:C:2019:477, pkt 17).
18 Nie jest zaś tak w niniejszym przypadku, ponieważ wszystkie okoliczności sporu w postępowaniu głównym ograniczają się do jednego państwa członkowskiego, a mianowicie Republiki Włoskiej.
19 W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie przedstawione przez sąd odsyłający należy zbadać, czy uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 2000/78, a jeśli tak, to czy wprowadza odmienne traktowanie ze względu na wiek, które w odpowiednim przypadku może być uzasadnione w świetle art. 6 tej dyrektywy.
20 Co się tyczy w pierwszej kolejności kwestii tego, czy uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 2000/78, zarówno z tytułu i preambuły, jak i z treści i celu tej dyrektywy wynika, że dyrektywa ta zmierza do ustanowienia ogólnych warunków ramowych celem zapewnienia każdej osobie równego traktowania „w zakresie zatrudnienia i pracy”, oferując jej skuteczną ochronę przed dyskryminacją ze względu na jedną z przyczyn określonych w art. 1, wśród których znajduje się wiek (wyroki: z dnia 18 czerwca 2009 r., Hütter, C‑88/08, EU:C:2009:381, pkt 33; z dnia 12 października 2010 r., Ingeniørforeningen i Danmark, C‑499/08, EU:C:2010:600, pkt 19).
21 Ponadto w szczególności z art. 3 ust. 1 lit. a) i c) dyrektywy 2000/78 wynika, że znajduje ona zastosowanie w ramach kompetencji Unii „do wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi” w odniesieniu, po pierwsze, do „warunków dostępu do zatrudnienia […], w tym również kryteriów selekcji i warunków rekrutacji”, a po drugie, do „warunków zatrudnienia i pracy, łącznie z warunkami zwalniania i wynagradzania” (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 czerwca 2009 r., Hütter, C‑88/08, EU:C:2009:381, pkt 34; z dnia 12 stycznia 2010 r., Petersen, C‑341/08, EU:C:2010:4, pkt 32).
22 Uregulowanie krajowe, które w sposób ogólny zakazuje podmiotom administracji publicznej powierzania zadań związanych z badaniem i doradztwem osobom pochodzącym zarówno z sektora prywatnego, jak i z sektora publicznego na tej podstawie, że są one na emeryturze, prowadzi do wykluczenia możliwości rekrutacji lub zatrudnienia tych osób.
23 Z powyższego wynika, że takie uregulowanie dotyczy bezpośrednio utworzenia stosunku pracy i a fortiori wykonywania przez zainteresowane osoby niektórych rodzajów działalności zawodowej, a zatem należy je uznać za ustanawiające normy dotyczące warunków dostępu do zatrudnienia w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78.
24 W tych okolicznościach uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 2000/78.
25 Co się tyczy w drugiej kolejności kwestii tego, czy owo uregulowanie ustanawia odmienne traktowanie oparte na kryterium wieku w rozumieniu art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78, należy przypomnieć, że zgodnie z brzmieniem tego przepisu „»zasada równego traktowania« oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1” tej dyrektywy. Artykuł 2 ust. 2 lit. a) wspomnianej dyrektywy uściśla, że do celów stosowania art. 2 ust. 1 dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy osobę traktuje się mniej przychylnie, niż traktuje się inną osobę w porównywalnej sytuacji, z jakiejkolwiek przyczyny wymienionej w art. 1 tejże dyrektywy. Na mocy art. 2 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2000/78 dyskryminacja pośrednia występuje w przypadku, gdy przepis, kryterium lub pozornie neutralna praktyka może doprowadzić do szczególnej niekorzystnej sytuacji dla osób w danym wieku w stosunku do innych osób.
26 W niniejszej sprawie należy zauważyć, że jest prawdą, iż art. 5 dekretu z mocą ustawy nr 95/2012 nie dotyczy bezpośrednio określonego wieku. Wykluczenie z udziału w zaproszeniach do zgłaszania kandydatur dla celów powierzenia przez podmioty administracji publicznej zadań związanych z badaniem i doradztwem ma bowiem zastosowanie do wszystkich osób emerytowanych, podczas gdy wiek, od którego osoby te mogły pobierać emeryturę, nie jest taki sam dla wszystkich tych osób, gdyż zgodnie z uwagami przedstawionymi przez rząd włoski na rozprawie wiek ten może wahać się od 60 do 75 lat. Jednakże, czyniąc odniesienie do emerytury, uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym opiera się pośrednio na kryterium związanym z wiekiem, ponieważ prawo do emerytury jest uzależnione od przepracowania określonej liczby lat pracy i od osiągnięcia określonego wieku.
27 Uregulowanie krajowe, które zakazuje osobom emerytowanym udziału w zaproszeniach do zgłaszania kandydatur dla celów powierzenia przez podmioty administracji publicznej zadań związanych z badaniem i doradztwem, należy uznać za podporządkowujące te osoby traktowaniu mniej przychylnemu niż traktowanie zastrzeżone dla wszystkich osób, które nadal wykonują działalność zawodową.
28 W konsekwencji takie uregulowanie ustanawia dyskryminację pośrednią ze względu na wiek danej osoby, w odróżnieniu w szczególności od uregulowania rozpatrywanego w sprawie zakończonej wydaniem wyroku z dnia 21 maja 2015 r., SCMD (C‑262/14, niepublikowanym, EU:C:2015:336, pkt 28, 30), które miało zastosowanie w zależności od statusu lub kategorii społeczno-zawodowej obejmującej zainteresowanego na poziomie krajowym i zakazywało łączenia otrzymywanej emerytury z dochodami uzyskiwanymi z działalności zawodowej.
29 Z powyższego wynika, że uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym ustanawia odmienne traktowanie pośrednio ze względu na wiek w rozumieniu art. 1 w związku z art. 2 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2000/78.
30 Co się tyczy w trzeciej kolejności kwestii tego, czy to odmienne traktowanie może być uzasadnione w świetle art. 6 dyrektywy 2000/78, należy zauważyć, że art. 6 ust. 1 akapit pierwszy tej dyrektywy przewiduje, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.
31 Wspomniany art. 6 uściśla również, że takie odmienne traktowanie może polegać między innymi na wprowadzeniu specjalnych warunków dostępu do zatrudnienia dla ludzi młodych lub określeniu górnej granicy wieku przy rekrutacji.
32 W niniejszym przypadku z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym ma na celu zapewnienie wymiany pokoleniowej personelu poprzez zatrudnienie osób młodych. Ponadto z uwag na piśmie rządu włoskiego wynika, że art. 5 dekretu z mocą ustawy nr 95/2012 realizuje podwójny cel, mianowicie, po pierwsze, wdrożenie skutecznej rewizji wydatków publicznych poprzez obniżenie kosztów funkcjonowania administracji publicznej, bez naruszenia istoty usług świadczonych obywatelom, a po drugie, ułatwienie odmłodzenia personelu administracji publicznej poprzez wspieranie dostępu młodszych osób do służby publicznej.
33 W tym względzie należy przypomnieć od razu, że jednoczesne powoływanie większej liczby celów, które albo są ze sobą powiązane, albo uszeregowane według ważności, nie stanowi przeszkody dla istnienia celu zgodnego z przepisami w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 (wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Fuchs i Köhler, C‑159/10 i C‑160/10, EU:C:2011:508, pkt 44, 46).
34 Ponadto, o ile względy natury budżetowej mogą występować u podstawy wyboru polityki społecznej państwa członkowskiego i wpływać na charakter lub zakres środków ochrony zatrudnienia, które państwo to pragnie przyjąć, o tyle nie mogą one jednakże stanowić same w sobie celu, do którego osiągnięcia zmierza ta polityka (zob. podobnie wyrok z dnia 20 czerwca 2013 r., Giersch i in, C‑20/12, EU:C:2013:411, pkt 51).
35 Wynika z tego, że cel polegający na rzeczywistym obniżeniu wydatków publicznych w zakresie, w jakim art. 5 dekretu z mocą ustawy nr 95/2012 należy w ogólnym kontekście gospodarczym do środków koniecznych do zmniejszenia nadmiernego deficytu włoskiej administracji publicznej i zmierza w szczególności do unikania kumulacji wynagrodzeń i emerytur pochodzących z funduszy publicznych, może mieć wpływ na charakter lub zakres środków ochrony zatrudnienia, lecz nie może sam w sobie stanowić celu zgodnego z przepisami.
36 W odniesieniu do celu polegającego na zapewnieniu odmłodzenia personelu czynnego zawodowo należy przypomnieć, że nie można rozsądnie kwestionować słuszności takiego dotyczącego polityki zatrudnienia celu interesu ogólnego, ponieważ widnieje on wśród celów wyraźnie wskazanych w art. 6 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/78, a zgodnie z art. 3 ust. 3 akapit pierwszy TUE wspieranie wysokiego poziomu zatrudnienia stanowi jeden z celów realizowanych przez Unię (zob. podobnie wyrok z dnia 16 października 2007 r., Palacios de la Villa, C‑411/05, EU:C:2007:604, pkt 64).
37 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału wspieranie zatrudnienia bez wątpienia stanowi zgodny z prawem cel prowadzonej przez państwa członkowskie polityki społecznej i zatrudnienia, w szczególności gdy chodzi o zwiększenie szans określonych kategorii pracowników na włączenie się do aktywnego życia, a zwłaszcza o ułatwienie osobom młodym dostępu do wykonywania danego zawodu (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 października 2007 r., Palacios de la Villa, C‑411/05, EU:C:2007:604, pkt 65; a także z dnia 19 lipca 2017 r., Abercrombie & Fitch Italia, C‑143/16, EU:C:2017:566, pkt 37).
38 W szczególności uzasadnione jest wprowadzenie, w drodze odstępstwa od zasady zakazu dyskryminacji ze względu na wiek, odmiennego traktowania związanego z warunkami dostępu do zatrudnienia, jeżeli zamierzonym celem jest ustanowienie zrównoważonej struktury wiekowej pomiędzy młodymi i starszymi urzędnikami, mającej wspierać zatrudnienie i awanse młodych osób (zob. podobnie wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Fuchs i Köhler, C‑159/10 i C‑160/10, EU:C:2011:508, pkt 50).
39 W konsekwencji cele polityki zatrudnienia realizowane przez uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym należy co do zasady uznać za mogące obiektywnie i racjonalnie uzasadnić odmienne traktowanie ze względu na wiek.
40 Trzeba jeszcze sprawdzić, zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/78, czy wdrożone środki służące realizacji tych celów są „właściwe i konieczne”.
41 Należy zatem zbadać, czy art. 5 dekretu z mocą ustawy nr 95/2012 pozwala osiągnąć cele polityki zatrudnienia wytyczone przez ustawodawcę, nie godząc przy tym nadmiernie w uzasadnione interesy osób emerytowanych, które wskutek tego przepisu zostały pozbawione możliwości ponownego zatrudnienia.
42 W tym względzie należy przypomnieć, że państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania nie tylko przy wyborze realizacji określonego celu spośród innych celów w dziedzinie polityki społecznej i polityki zatrudnienia, lecz również w zdefiniowaniu środków mogących go zrealizować (zob. podobnie wyroki: z dnia 22 listopada 2005 r., Mangold, C‑144/04, EU:C:2005:709, pkt 63; z dnia 16 października 2007 r., Palacios de la Villa, C‑411/05, EU:C:2007:604, pkt 68). Jednakże ten zakres uznania nie może skutkować tym, że wdrożenie zasady niedyskryminacji ze względu na wiek zostanie pozbawione treści (wyrok z dnia 12 października 2010 r., Ingeniørforeningen i Danmark, C‑499/08, EU:C:2010:600, pkt 33).
43 Ponadto na właściwych władzach państw członkowskich spoczywa ciężar znalezienia odpowiedniej równowagi między różnymi interesami (wyrok z dnia 16 października 2007 r., Palacios de la Villa, C‑411/05, EU:C:2007:604, pkt 71).
44 Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek należy bowiem interpretować w świetle prawa do wykonywania pracy, uznanego w art. 15 ust. 1 karty praw podstawowych. Z tego wynika, że szczególną uwagę należy poświęcić udziałowi starszych pracowników w życiu zawodowym i tym samym w życiu gospodarczym, kulturalnym i społecznym. Kontynuowanie przez te osoby życia zawodowego sprzyja w szczególności zróżnicowaniu zatrudnienia. Interes, który reprezentuje kontynuowanie przez te osoby życia zawodowego, należy jednak brać pod uwagę przy jednoczesnym uwzględnieniu innych, ewentualnie rozbieżnych z nim interesów (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 lipca 2011 r., Fuchs i Köhler, C‑159/10 i C‑160/10, EU:C:2011:508, pkt 62–64; a także z dnia 5 lipca 2012 r., Hörnfeldt, C‑141/11, EU:C:2012:421, pkt 37).
45 Należy zatem ustalić, czy ustawodawca, przy korzystaniu z szerokiego zakresu uznania, jakim dysponuje w dziedzinie polityki społecznej i zatrudnienia, dążył do osiągnięcia równowagi między wolą wspierania dostępu młodych pracowników do zatrudnienia a poszanowaniem prawa osób starszych do pracy.
46 I tak, co się tyczy zamierzonego celu polegającego ogólnie na zapewnieniu odmłodzenia zatrudnionej populacji czynnej zawodowo, można twierdzić, że taki cel nie wykracza poza to, co konieczne, ponieważ można rozsądnie przyjąć wyłączenie zatrudniania lub rekrutacji osób emerytowanych, które zakończyły życie zawodowe i które pobierają emeryturę, w celu wspierania pełnego zatrudniania populacji czynnej zawodowo lub ułatwienia najmłodszym osobom dostępu do rynku pracy.
47 Natomiast, jak wskazał sąd odsyłający, nie jest pewne, czy środek rozpatrywany w postępowaniu głównym, polegający na zakazywaniu osobom emerytowanym udziału w zgłaszaniu kandydatur dla celów powierzenia zadań związanych z badaniem i doradztwem, rzeczywiście pozwala na zwiększenie szans najmłodszych osób na włączenie do aktywnego życia. Skoro bowiem wykonywanie zadań związanych z badaniem i doradztwem może okazać się delikatne i złożone, osoba starsza jest prawdopodobnie lepiej przygotowana, przy uwzględnieniu zdobytego przez nią doświadczenia, do wypełnienia powierzonego jej zadania. W związku z tym jej zatrudnienie jest korzystne zarówno dla podmiotu administracji publicznej ogłaszającego zaproszenie do zgłaszania kandydatur, jak i z uwagi na interes ogólny. O ile odmłodzenie personelu czynnego zawodowo może nastąpić w sytuacji, w której osoby posiadające już pewne doświadczenie wyrażają zainteresowanie wykonywaniem takich zadań, poprzez umożliwienie w ten sposób młodszym pracownikom, którzy zastąpią je na zwolnionym przez nie stanowisku, uzyskania dostępu do rynku pracy, o tyle konieczne jest jeszcze, aby te zadania związane z badaniem i doradztwem nie odpowiadały zatrudnianiu na czas określony na odosobnionych stanowiskach, nieoferujących żadnej możliwości późniejszego rozwoju zawodowego.
48 Ponadto należałoby sprawdzić, czy zakaz rozpatrywany w postępowaniu głównym nie wykracza poza to, co konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu, nadmiernie godząc w uzasadnione roszczenia osób emerytowanych, jako że jest on oparty wyłącznie na kryterium wieku umożliwiającym pobieranie emerytury i nie bierze pod uwagę okoliczności, czy poziom emerytury, z której korzystają zainteresowani po zakończeniu kariery zawodowej, ma charakter racjonalny, czy też nie.
49 Wzięcie pod uwagę poziomu świadczenia emerytalnego, z którego mogą korzystać zainteresowane osoby, byłoby zaś istotne, ponieważ uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym pozwala tym osobom na zajmowanie stanowisk zarządczych i kierowniczych na czas określony i nieodpłatnie, zgodnie z względami natury budżetowej przywołanymi przez rząd włoski jednocześnie z celem polityki zatrudnienia dotyczącym odmłodzenia personelu czynnego zawodowo.
50 Do sądu krajowego, jako wyłącznie właściwego do oceny okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu głównym oraz do wykładni mających zastosowanie przepisów krajowych, należy zbadanie, czy nałożony na osoby emerytowane zakaz udziału w zgłaszaniu kandydatur dla celów powierzenia zadań związanych z badaniem i doradztwem jest właściwy do zapewnienia realizacji wskazanego celu i rzeczywiście zmierza do jego osiągnięcia w sposób spójny i systematyczny (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 marca 2009 r., Hartlauer, C‑169/07, EU:C:2009:141, pkt 55; z dnia 12 stycznia 2010 r., Petersen, C‑341/08, EU:C:2010:4, pkt 53).
51 W tym kontekście należy do niego w szczególności sprawdzenie, czy możliwość powierzenia stanowisk zarządzających i kierowniczych zajmowanych nieodpłatnie nie stanowi w rzeczywistości celu polityki budżetowej realizowanego przez uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym, który jest sprzeczny z celem polityki zatrudnienia dotyczącym odmłodzenia personelu czynnego zawodowo.
52 W świetle całości powyższych rozważań na zadane pytanie należy odpowiedzieć, że dyrektywę 2000/78, a w szczególności jej art. 2 ust. 2, art. 3 ust. 1 i art. 6 ust. 1, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które zakazuje podmiotom administracji publicznej powierzania zadań związanych z badaniem i doradztwem osobom emerytowanym, w zakresie, w jakim, po pierwsze, uregulowanie to zmierza do zgodnego z prawem celu polityki zatrudnienia i rynku pracy, a po drugie, wdrożone środki służące realizacji tego celu są właściwe i konieczne. Do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy tak jest rzeczywiście w sprawie w postępowaniu głównym.
W przedmiocie kosztów
53 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:
Dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającą ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, a w szczególności jej art. 2 ust. 2, art. 3 ust. 1 i art. 6 ust. 1, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które zakazuje podmiotom administracji publicznej powierzania zadań związanych z badaniem i doradztwem osobom emerytowanym, w zakresie, w jakim, po pierwsze, uregulowanie to zmierza do zgodnego z prawem celu polityki zatrudnienia i rynku pracy, a po drugie, wdrożone środki służące realizacji tego celu są właściwe i konieczne. Do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy tak jest rzeczywiście w sprawie w postępowaniu głównym.
Podpisy