ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ

PAOLO MENGOZZI

της 26ης Ιανουαρίου 2010 (1)

Υπόθεση C‑48/09 P

Lego Juris A/S

κατά

Γραφείου Εναρμονίσεως στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς (ΓΕΕΑ)

και

MEGA Brands

«Αίτηση αναιρέσεως – Κοινοτικό σήμα – Τρισδιάστατο σήμα με το σχήμα τούβλου Lego – Αίτηση κηρύξεως ακυρότητας – Κήρυξη μερικής ακυρότητας του κοινοτικού σήματος»





I –    Εισαγωγή

1.        «Το Lego της ζωής». Αυτός είναι ο τίτλος του άρθρου (2) που η γερμανική εβδομαδιαία εφημερίδα DIE ZEIT αφιέρωσε, προ ολίγων μηνών, σε ένα νέο κλάδο της επιστήμης, τη «συνθετική βιολογία». Η σχέση της συνθετικής βιολογίας με το γνωστό παιχνίδι κατασκευής έγκειται στο γεγονός ότι, για τη δημιουργία οργανισμών, επί παραδείγματι τεχνητών πρωτεϊνών από μικρόβια, οι επιστήμονες εφαρμόζουν τη μέθοδο που ακολουθεί ένα παιδί με τα Lego: καταρχάς, τα τούβλα (ή, για τον ερευνητή, τα biobricks [ΒιόΤουβλα], τα οποία είναι τυποποιημένα γενετικά θραύσματα) ενώνονται μεταξύ τους· υπάρχουν ήδη περισσότερα από τρεις χιλιάδες διαφορετικά BιόΤουβλα. Εν συνεχεία, τα κατάλληλα τούβλα επιλέγονται βάσει των χαρακτηριστικών που ο επιστήμονας επιθυμεί να προσδώσει στο νέο κύτταρο και, τέλος, τα θραύσματα DNA εμφυτεύονται στο γενετικό απόθεμα κυττάρου άλλου οργανισμού προκειμένου να «δώσουν ζωή» στη νέα αυτή οντότητα.

2.        Με την υπό κρίση αίτηση αναιρέσεως η Lego Juris βάλλει κατά της αποφάσεως του Πρωτοδικείου [νυν Γενικού Δικαστηρίου] της 12ης Νοεμβρίου 2008 επί της υποθέσεως Lego Juris κατά ΓΕΕΑ (3). Εν προκειμένω, το Δικαστήριο δεν καλείται να αποφανθεί επί των αρετών της εν λόγω ψυχαγωγικής ασχολίας, της οποίας άλλωστε η παιδαγωγική αξία και η συμβολή στην ανάπτυξη της λογικής σκέψης και της δημιουργικότητας ουδόλως αμφισβητούνται, αλλά να εξακριβώσει αν ο τρόπος κατά τον οποίο το Πρωτοδικείο ερμήνευσε την κανονιστική ρύθμιση περί κοινοτικού σήματος και τη μοναδική απόφαση που έχει εκδώσει συναφώς το Δικαστήριο ενέχει τις πλημμέλειες που του προσάπτει η δανική εταιρία.

3.        Η διαφορά μεταξύ της εταιρίας LEGO και του κύριου ανταγωνιστή της, της εταιρίας MEGA Brands, ανάγεται στο ζήτημα αν είναι δυνατή η καταχώριση ως σήματος μιας φωτογραφικής αναπαραγωγής χαρακτηριστικού τούβλου του εν λόγω παιχνιδιού ή αν η όψη του τούβλου ενσωματώνει ουσιώδη χαρακτηριστικά του σχήματός του τα οποία, λόγω της λειτουργικότητάς τους, πρέπει να παραμένουν στη διάθεση όλων των κατασκευαστών παιχνιδιών, μη δυνάμενα, ως εκ τούτου, να καταχωρισθούν.

II – Το νομικό πλαίσιο

 Α –       Η ισχύουσα κανονιστική ρύθμιση

4.        Από της 13ης Απριλίου 2009 το κοινοτικό σήμα διέπεται, κατά βάση, από τον κανονισμό (EΚ) 207/2009 (4), πλην όμως, για τις ανάγκες της αποφάνσεως επί της υπό κρίση αιτήσεως αναιρέσεως εξακολουθούν να τυγχάνουν εφαρμογής, ratione temporis, οι διατάξεις του κανονισμού (EΚ) 40/94 (5).

5.        Ιδιαίτερη σημασία έχει εν προκειμένω το άρθρο 4 του κανονισμού 40/94, το οποίο ορίζει:

«Μπορεί να αποτελέσει κοινοτικό σήμα οποιοδήποτε σημείο επιδεκτικό γραφικής παράστασης, ιδίως λέξεις, συμπεριλαμβανομένων των ονομάτων των προσώπων, σχέδια, γράμματα, αριθμοί, το σχήμα προϊόντος ή της συσκευασίας του, υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά είναι ικανά, από τη φύση τους, να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες άλλων επιχειρήσεων.»

6.        Κατά το άρθρο 7, παράγραφος 1, του εν λόγω κανονισμού:

«1.      Δεν γίνονται δεκτά για καταχώριση:

α)      τα σημεία που δεν πληρούν τους όρους του άρθρου 4·

β)      τα σήματα που στερούνται διακριτικού χαρακτήρα·

[…]

ε)      τα σήματα που αποτελούνται αποκλειστικά:

i)      […]

ii)      από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος ή

iii)      από το σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν·

[…]».

7.        Αντιθέτως, το άρθρο 7, παράγραφος 3, ορίζει:

«3.      Η παράγραφος 1, στοιχεία β΄, γ΄ και δ΄, δεν εφαρμόζεται αν το σήμα έχει αποκτήσει για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τις οποίες ζητείται η καταχώριση διακριτικό χαρακτήρα λόγω της χρήσης που του έχει γίνει.»

 Β –     Νομολογία: η απόφαση Philips (6)

8.        Μολονότι δεν είθισται να παρατίθενται χωρία αποφάσεων του ίδιου του Δικαστηρίου κατά την παρουσίαση του νομικού πλαισίου που είναι συναφές με την επίλυση της διαφοράς επί της οποίας αυτό καλείται να αποφανθεί, το γεγονός ότι, επί του παρόντος, υφίσταται μία και μόνον απόφαση συναφής με την υπό κρίση υπόθεση, η απόφαση Philips, αρκεί για να δικαιολογήσει την παράθεση ορισμένων σκέψεών της με το παρόν τμήμα των προτάσεων. Υπό τις περιστάσεις αυτές, η ερμηνεία του σκεπτικού της εν λόγω αποφάσεως είναι κατά κάποιο τρόπο ανάλογη προς κανόνα δικαίου.

9.        Στην υπόθεση Philips, η διαφορά της κύριας δίκης αφορούσε τη γραφική αναπαράσταση του σχήματος της άνω πλευράς μοντέλου ηλεκτρικής ξυριστικής μηχανής που είχε κατασκευάσει η φερώνυμη ολλανδική εταιρία.

10.      Η συγκεκριμένη απόφαση χαρακτηρίζει το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 ως «προκαταρκτικό εμπόδιο που μπορεί να παρεμποδίσει την καταχώριση σημείου συνιστάμενου αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος» (7).

11.      H απόφαση επισημαίνει επίσης ότι η ratio του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, της οδηγίας (8) συνίσταται στην αποφυγή του ενδεχομένου να καταλήγει η παρεχόμενη από το δικαίωμα επί σήματος προστασία στην υπέρ του δικαιούχου δημιουργία μονοπωλίου επί τεχνικών λύσεων ή πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικών προϊόντος, τα οποία οι καταναλωτές ενδέχεται να αναζητήσουν στα προϊόντα των ανταγωνιστών, καθώς και ότι το εν λόγω άρθρο σκοπεί με τον τρόπο αυτόν στην αποφυγή του ενδεχομένου να επεκτείνεται η παρεχόμενη από το δικαίωμα επί σήματος προστασία σε άλλα σημεία, πέραν αυτών που καθιστούν δυνατή τη διάκριση προϊόντος ή υπηρεσίας από τα αντίστοιχα προϊόντα και υπηρεσίες που προσφέρουν οι ανταγωνιστές, εμποδίζοντας τις οικείες επιχειρήσεις να προσφέρουν ελεύθερα στην αγορά ανταγωνιστικά προϊόντα τα οποία ενσωματώνουν τις συγκεκριμένες τεχνικές λύσεις ή τα εν λόγω πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικά (9).

12.      Η απόφαση Philips αποσαφήνισε περαιτέρω τη ratio της εν λόγω διατάξεως, προσθέτοντας ότι αυτή σκοπεί στην αποφυγή της καταχωρίσεως σχημάτων των οποίων τα ουσιώδη χαρακτηριστικά αντιστοιχούν σε τεχνική λειτουργία, καθώς η συμφυής προς το δικαίωμα επί σήματος αποκλειστικότητα θα εμπόδιζε τους ανταγωνιστές να προσφέρουν στην αγορά προϊόν που να ενσωματώνει μια τέτοια λειτουργία (10), καθώς και ότι αυτή «επιδιώκει ένα σκοπό γενικού συμφέροντος, που επιβάλλει να μπορεί ένα σχήμα του οποίου τα ουσιώδη χαρακτηριστικά αντιστοιχούν προς κάποια τεχνική λειτουργία […] να χρησιμοποιείται ελεύθερα από όλους» (11).

13.      Τέλος, το Δικαστήριο έκρινε ότι η επίμαχη στο πλαίσιο της συγκεκριμένης υποθέσεως διάταξη «εκφράζει τον θεμιτό σκοπό της αποφυγής της παροχής στους ιδιώτες της δυνατότητας να χρησιμοποιούν την καταχώριση ενός σήματος για να αποκτούν ή να παρατείνουν επ’ άπειρον αποκλειστικά δικαιώματα που αφορούν τεχνικές λύσεις» (12) και ότι ουδόλως δύναται να συναχθεί από το γράμμα της εν λόγω διατάξεως ότι η ύπαρξη άλλων σχημάτων που καθιστούν δυνατή την επίτευξη του ίδιου τεχνικού αποτελέσματος είναι ικανή να οδηγήσει σε παράκαμψη του λόγου απαραδέκτου ή του λόγου ακυρότητας της καταχωρίσεως που προβλέπει η διάταξη αυτή (13).

III – Το ιστορικό της διαφοράς

14.      Την 1η Απριλίου 1996 η εταιρία την οποία διαδέχθηκε η Lego Juris A/S υπέβαλε στο Γραφείο Εναρμονίσεως στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς (εμπορικά σήματα, σχέδια και υποδείγματα) (ΓΕΕΑ) αίτηση καταχωρίσεως κοινοτικού σήματος. Αντικείμενο της αιτήσεως ήταν η καταχώριση του τρισδιάστατου τούβλου (αθύρματος) κόκκινου χρώματος που απεικονίζεται κατωτέρω:

Image not found

15.      Η καταχώριση ζητήθηκε για προϊόντα της κλάσεως 9 (τα οποία δεν θα αναφερθούν, δεδομένου ότι η εν λόγω κλάση δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον στο πλαίσιο της υπό κρίση υποθέσεως) και της κλάσεως 28 του Διακανονισμού της Νίκαιας (14), για «παιχνίδια και αθύρματα».

16.      Η αίτηση έγινε δεκτή και στις 19 Οκτωβρίου 1999 χορηγήθηκε ο οικείος τίτλος βιομηχανικής ιδιοκτησίας, πλην όμως, δύο ημέρες μετά, στις 21 Οκτωβρίου 1999, η εταιρία την οποία διαδέχθηκε η MEGA Brands, Inc. (στο εξής: MEGA Brands) ζήτησε να κηρυχθεί άκυρη η καταχώριση βάσει του άρθρου 51, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, του κανονισμού 40/94, όσον αφορά τα «παιχνίδια κατασκευής» της κλάσεως 28. Kατά τη MEGA Brands, η καταχώριση προσέκρουε στους απόλυτους λόγους απαραδέκτου του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, στοιχείο ε΄, περιπτώσεις ii και iii, και στοιχείο στ΄, του εν λόγω κανονισμού.

17.      Το τμήμα ακυρώσεων που επελήφθη της υποθέσεως ανέστειλε τη διαδικασία εν αναμονή της αποφάσεως του Δικαστηρίου επί της υποθέσεως Philips, η οποία εκδόθηκε τον Ιούνιο του 2002, και επανέλαβε τη διαδικασία την 31η Ιουλίου 2002. Την 30ή Ιουλίου 2004 το τμήμα ακυρώσεων κήρυξε άκυρη την καταχώριση για τα «παιχνίδια κατασκευής» της κλάσεως 28, βάσει του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, κρίνοντας ότι το επίμαχο σήμα συνίστατο αποκλειστικώς στο σχήμα προϊόντος το οποίο ήταν αναγκαίο για την επίτευξη τεχνικού αποτελέσματος.

18.      Στις 20 Σεπτεμβρίου 2004 η νυν αναιρεσείουσα άσκησε προσφυγή κατά της αποφάσεως του τμήματος ακυρώσεων ενώπιον των τμημάτων προσφυγών του ΓΕΕΑ, το προεδρείο των οποίων παρέπεμψε την υπόθεση, κατόπιν σειράς διαδικαστικών παλινωδιών (15) και κατόπιν αιτήσεως της προσφεύγουσας, στο τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως (16).

19.      Με απόφαση της 10ης Ιουλίου 2006 (17) το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως απέρριψε την προσφυγή ως αβάσιμη, κρίνοντας ότι, κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, η καταχώριση του επίμαχου σήματος δεν ήταν δυνατή για τα «παιχνίδια κατασκευής» της κλάσεως 28.

20.      Συγκεκριμένα, το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως έκρινε ότι η κτήση διακριτικού χαρακτήρα λόγω της χρήσεως, κατά το άρθρο 7, παράγραφος 3, του κανονισμού 40/94, δεν εμποδίζει την εφαρμογή του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του εν λόγω κανονισμού (18). Το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως επισήμανε ότι το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 σκοπεί στην απαγόρευση καταχωρίσεως σχημάτων των οποίων τα ουσιώδη χαρακτηριστικά αντιστοιχούν σε τεχνική λειτουργία, προκειμένου αυτά να μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα από όλους, και ότι ένα σχήμα δεν εξαιρείται από το πεδίο εφαρμογής της εν λόγω απαγορεύσεως εκ μόνου του λόγου ότι ενσωματώνει ένα έλασσον από λειτουργικής απόψεως αυθαίρετο στοιχείο όπως το χρώμα (19). Το εν λόγω τμήμα έκρινε ότι η δυνατότητα επιτεύξεως του ίδιου τεχνικού αποτελέσματος μέσω άλλων σχημάτων δεν ασκεί επιρροή (20).

21.      Επιπροσθέτως, το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως επισήμανε ότι το επίρρημα «αποκλειστικά» του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 έχει την έννοια ότι μοναδικός σκοπός του σχήματος πρέπει να είναι η επίτευξη του αντίστοιχου τεχνικού αποτελέσματος και ότι το επίθετο «απαραίτητο», που χρησιμοποιείται στην ίδια διάταξη, σημαίνει ότι το σχήμα απαιτείται για την επίτευξη του τεχνικού αυτού αποτελέσματος, έστω και αν η ίδια λειτουργία μπορεί να επιτευχθεί με άλλα σχήματα (21). Το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως προσδιόρισε επίσης τα χαρακτηριστικά του επίμαχου σχήματος που έκρινε ουσιώδη (22) και ανέλυσε τη λειτουργικότητά τους (23).

IV – Η διαδικασία ενώπιον του Πρωτοδικείου και η αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση

22.      Με δικόγραφο που κατέθεσε στη Γραμματεία του Πρωτοδικείου στις 25 Σεπτεμβρίου 2006, η Lego Juris άσκησε προσφυγή, με την οποία ζήτησε την ακύρωση της αποφάσεως του τμήματος προσφυγών μείζονος συνθέσεως. Η εταιρία προέβαλε ένα μόνο λόγο ακυρώσεως, αντλούμενο από παράβαση του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 (στο εξής: επίμαχη διάταξη), ο οποίος διαρθρωνόταν σε δύο σκέλη που αφορούσαν, αντιστοίχως, εσφαλμένη ερμηνεία της εν λόγω διατάξεως και εσφαλμένη εκτίμηση του αντικειμένου του επίδικου σήματος.

23.      Εν συνόψει (24), κατά τους ισχυρισμούς της Lego Juris, το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως αγνόησε το πραγματικό περιεχόμενο του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, το οποίο δεν έχει ως σκοπό να αποκλείσει την καταχώριση ως σημάτων των λειτουργικών σχημάτων αυτών καθ’ εαυτών, αλλά μόνον των σημείων που συνίστανται «αποκλειστικά» στο «απαραίτητο» για την επίτευξη τεχνικού αποτελέσματος σχήμα των προϊόντων. Κατά τη Lego Juris, προκειμένου να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διατάξεως, το σχήμα πρέπει να παρουσιάζει αποκλειστικώς λειτουργικά χαρακτηριστικά, ενώ η μεταβολή των διακριτικών χαρακτηριστικών της όψεώς του πρέπει να συνεπιφέρει απώλεια της λειτουργικότητάς του. Ομοίως, η Lego Juris υποστήριξε ότι η ενδεχόμενη ύπαρξη εναλλακτικών σχημάτων λειτουργικώς ισοδύναμων και χρησιμοποιούντων όμοια τεχνική λύση αποτελεί το κατάλληλο κριτήριο βάσει του οποίου πρέπει να εξακριβώνεται αν η καταχώριση του σήματος δύναται να οδηγήσει σε μονοπώλιο κατά την έννοια της επίμαχης διατάξεως.

24.      Επιπροσθέτως, κατά τη Lego Juris, η επίμαχη διάταξη δεν αποκλείει τη δυνατότητα να τυγχάνουν της προστασίας του σήματος τα «βιομηχανικά σχέδια», τα οποία μπορούν να καταχωρίζονται ως σήματα ακόμη και αν αποτελούνται αποκλειστικώς από στοιχεία επιτελούντα κάποια λειτουργία. Το καθοριστικό ζήτημα είναι αν η προστασία αυτή δημιουργεί μονοπώλιο επί των τεχνικών λύσεων ή των πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικών του επίμαχου σχήματος ή αν, αντιθέτως, παρέχεται στους ανταγωνιστές η δυνατότητα να εφαρμόζουν την ίδια τεχνική λύση και να χρησιμοποιούν τα ίδια χαρακτηριστικά.

25.      Εντούτοις, η θέση του Πρωτοδικείου δεν ταυτίσθηκε με αυτήν της Lego Juris. Κατά την προταθείσα από το Πρωτοδικείο ερμηνεία, το επίρρημα «αποκλειστικά» του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 (25) πρέπει να αναγνωσθεί σε συνδυασμό με τη φράση «ουσιώδη χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν σε μια τεχνική λειτουργία», η οποία χρησιμοποιείται στις σκέψεις 79, 80 και 83 της αποφάσεως Philips. Κατά το Πρωτοδικείο, από τη φράση αυτή συνάγεται ότι η προσθήκη μη ουσιωδών χαρακτηριστικών τα οποία δεν επιτελούν τεχνική λειτουργία δεν συνεπάγεται υπερκέραση του συγκεκριμένου απόλυτου λόγου απαραδέκτου όταν όλα τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του σχήματος αντιστοιχούν σε μια τέτοια λειτουργία.

26.      Όσον αφορά τη διατύπωση «απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος», η οποία εντοπίζεται τόσο στην επίμαχη διάταξη όσο και στις σκέψεις 81 και 83 της αποφάσεως Philips, το Πρωτοδικείο αποφάνθηκε ότι η εν λόγω φράση δεν σημαίνει ότι ο απόλυτος λόγος απαραδέκτου ενεργοποιείται αποκλειστικώς στην περίπτωση κατά την οποία το συγκεκριμένο σχήμα είναι το μόνο που καθιστά εφικτή την επίτευξη του επιδιωκόμενου αποτελέσματος. Το Πρωτοδικείο υπενθύμισε ότι, με τη σκέψη 81 της αποφάσεως Philips, το Δικαστήριο έκρινε ότι «[η ύπαρξη] άλλων σχημάτων που καθιστούν δυνατή την επίτευξη του ίδιου τεχνικού αποτελέσματος [δεν] είναι ικανή να εμποδίσει την εφαρμογή του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, δεύτερη περίπτωση, της οδηγίας», ενώ, με τη σκέψη 83 της ίδιας αποφάσεως, ότι «[η] καταχώριση σημείου που αποτελείται από το [επίμαχο] σχήμα [αποκλείεται], έστω και αν το οικείο τεχνικό αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί με άλλα σχήματα». Βάσει των διαπιστώσεων αυτών, το Πρωτοδικείο αποφάνθηκε ότι, για την εφαρμογή του συγκεκριμένου λόγου απαραδέκτου, αρκεί τα ουσιώδη γνωρίσματα του σχήματος να συγκεντρώνουν τα χαρακτηριστικά που είναι τεχνικώς αιτιώδη και επαρκή για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος, κατά τρόπο ώστε να συνδέονται αποκλειστικώς με το τεχνικό αποτέλεσμα.

27.      Το Πρωτοδικείο απέρριψε επίσης το επιχείρημα της Lego Juris κατά το οποίο το ίδιο τεχνικό αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί και με άλλα σχήματα, διότι, με τις σκέψεις 81 και 83 της αποφάσεως Philips, το Δικαστήριο απέκλεισε τη λυσιτέλεια του στοιχείου αυτού, χωρίς να προβεί σε διάκριση μεταξύ των σχημάτων που χρησιμοποιούν άλλη «τεχνική λύση» και των σχημάτων που χρησιμοποιούν την ίδια «τεχνική λύση».

28.       Επιπροσθέτως, το Πρωτοδικείο προέβη στις ακόλουθες επισημάνσεις: αφενός, υπενθύμισε τη σκέψη 78 της αποφάσεως Philips, κατά την οποία η ratio της επίμαχης διατάξεως είναι η αποφυγή του ενδεχομένου να καταλήγει το δικαίωμα επί σήματος στην υπέρ του δικαιούχου δημιουργία μονοπωλίου επί πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικών ενός προϊόντος, καθώς και στην παρεμπόδιση της ελεύθερης προσφοράς, εκ μέρους των ανταγωνιστών, προϊόντων τα οποία ενσωματώνουν τα συγκεκριμένα πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικά. Το Πρωτοδικείο προσέθεσε ότι δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο τα πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικά ενός προϊόντος, τα οποία, κατά το Δικαστήριο, πρέπει να παραμένουν στη διάθεση των ανταγωνιστών, να αντιστοιχούν ειδικώς σε συγκεκριμένο σχήμα. Αφετέρου, επικαλούμενο τη σκέψη 80 της αποφάσεως Philips, με την οποία το Δικαστήριο επισημαίνει ότι η επίμαχη διάταξη επιδιώκει σκοπό γενικού συμφέροντος που υπαγορεύει τη δυνατότητα ελεύθερης χρήσεως σχήματος του οποίου τα ουσιώδη χαρακτηριστικά αντιστοιχούν προς τεχνική λειτουργία, το Πρωτοδικείο υπογράμμισε ότι ο σκοπός αυτός δεν αφορά μόνον την τεχνική λύση που ενσωματώνεται σε ένα τέτοιο σχήμα, αλλά το ίδιο το σχήμα και τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του. Επομένως, εφόσον αυτό καθ’ εαυτό το σχήμα πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιείται ελεύθερα, η προτεινόμενη από τη Lego Juris διάκριση μεταξύ των σχημάτων που χρησιμοποιούν άλλη «τεχνική λύση» και των σχημάτων που χρησιμοποιούν την ίδια «τεχνική λύση» δεν μπορεί να γίνει δεκτή.

29.      Συνεπώς, κατά το Πρωτοδικείο, το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 αποκλείει την καταχώριση παντός σχήματος συνιστάμενου, κατά τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του, στο σχήμα του προϊόντος που είναι τεχνικώς αιτιώδες και επαρκές για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος, έστω και αν το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να επιτευχθεί με άλλα σχήματα. Το Πρωτοδικείο υιοθέτησε με τον τρόπο αυτόν την προσέγγιση του τμήματος προσφυγών μείζονος συνθέσεως και απέρριψε το πρώτο σκέλος του προβληθέντος από την προσφεύγουσα λόγου ακυρώσεως.

30.      Το δεύτερο σκέλος του λόγου ακυρώσεως ανελύετο σε τρεις αιτιάσεις, εκ των οποίων δύο μόνον ενδιαφέρουν στο πλαίσιο της υπό κρίση αιτήσεως αναιρέσεως. Η πρώτη αφορούσε την παράλειψη προσδιορισμού των ουσιωδών χαρακτηριστικών του επίμαχου σχήματος, ενώ η δεύτερη την εσφαλμένη εκτίμηση του λειτουργικού χαρακτήρα των εν λόγω ουσιωδών χαρακτηριστικών (26).

31.      Με την πρώτη αιτίαση, η προσφεύγουσα και νυν αναιρεσείουσα προσήψε στο τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως ότι παρέλειψε να προσδιορίσει τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του επίμαχου σήματος, ήτοι το σχέδιο και την αναλογία των προεξοχών, εξετάζοντας τη λειτουργικότητα του τούβλου Lego ως όλου, καθώς και ότι περιέλαβε στην εξέτασή του ορισμένα στοιχεία των οποίων η προστασία δεν είχε ζητηθεί, όπως η κοίλη πλευρά και οι βοηθητικές προεξοχές. Κατά την Lego Juris, το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως αγνόησε με τον τρόπο αυτόν το γεγονός ότι το υποβληθέν προς καταχώριση σήμα θα μπορούσε να αντιταχθεί σε αιτήσεις καταχωρίσεως που αφορούν όμοια σε όψη τούβλα κατασκευών, αλλά όχι σε αιτήσεις καταχωρίσεως για τούβλα με διαφορετική όψη, ανεξαρτήτως της εφαρμοζόμενης σε αυτά τεχνικής λύσεως.

32.      Η Lego Juris προσέθεσε ότι η εκτίμηση των ουσιωδών χαρακτηριστικών ενός σχήματος πρέπει να γίνεται υπό το πρίσμα του καταναλωτή και όχι από ειδικούς, στο πλαίσιο αμιγώς τεχνικής αναλύσεως.

33.      Όσον αφορά τη δεύτερη αιτίαση που αφορά τη λειτουργικότητα των εν λόγω χαρακτηριστικών, κατά τη Lego Juris, το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως εσφαλμένα έκρινε ότι η ύπαρξη λειτουργικώς ισοδύναμων εναλλακτικών σχεδίων χρησιμοποιούμενων από τους ανταγωνιστές της στερείται σημασίας, παράμετρος η οποία είναι, αντιθέτως, σημαντική για την εξακρίβωση της δυνατότητας ή μη ενός σχήματος να συνεπιφέρει μονοπώλιο επί συγκεκριμένης τεχνικής λύσεως. Ομοίως, κατά τη Lego Juris, το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως δεν έλαβε υπόψη τη σημασία που έχει κατά την εκτίμηση της λειτουργικότητας σχήματος η προγενέστερη προστασία του μέσω διπλώματος ευρεσιτεχνίας.

34.      Τέλος, η Lego Juris επισήμανε ότι η προστασία του επίμαχου σχήματος ως σήματος δεν θα της εξασφάλιζε μονοπώλιο επί τεχνικής λύσεως και ότι για την εφαρμογή, εκ μέρους των ανταγωνιστών της, της ίδιας τεχνικής λύσεως δεν ήταν αναγκαία η αντιγραφή του σχήματος του τούβλου Lego.

35.      Το Πρωτοδικείο δεν έκανε δεκτό ούτε το δεύτερο σκέλος του προβληθέντος από τη Lego Juris λόγου ακυρώσεως (27).

36.      Αφενός, όσον αφορά την πρώτη αιτίαση, το Πρωτοδικείο δέχθηκε ότι η αντίληψη των καταναλωτών δεν συνιστά λυσιτελές κριτήριο, διότι κρίνεται απίθανη η εκ μέρους τους κατοχή των αναγκαίων τεχνικών γνώσεων για την εκτίμηση των ουσιωδών χαρακτηριστικών. Αφετέρου, το Πρωτοδικείο έκρινε ότι, εφόσον το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως είχε προσδιορίσει ορθώς όλα τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του τούβλου της Lego, το γεγονός ότι έλαβε υπόψη του και άλλα χαρακτηριστικά δεν ασκούσε επιρροή επί της νομιμότητας της αποφάσεως.

37.      Όσον αφορά τη δεύτερη αιτίαση, το Πρωτοδικείο απέρριψε τους ισχυρισμούς της προσφεύγουσας περί της σημασίας των εναλλακτικών σχημάτων, παραπέμποντας, ομοίως, στη σκέψη 80 της αποφάσεως Philips, από την οποία συνήγαγε ότι η λειτουργικότητα ενός σχήματος πρέπει να εκτιμάται ανεξαρτήτως της υπάρξεως άλλων σχημάτων. Ως προς την αποδεικτική αξία των προγενέστερων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το Πρωτοδικείο έκρινε ότι οι ισχυρισμοί της προσφεύγουσας προβάλλονται αλυσιτελώς, καθώς το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως αναγνώρισε ρητώς, με το σημείο 39 της αποφάσεώς του, ότι ένα σημείο μπορεί να προστατεύεται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και με σήμα, ενώ αναφέρθηκε στο πρώτο εκ των δύο αυτών δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας αποκλειστικώς προκειμένου να καταδείξει την εμβέλεια των ουσιωδών χαρακτηριστικών του τούβλου Lego (των βασικών κυλινδρικών προεξοχών).

38.      Τέλος, το Πρωτοδικείο έκρινε ότι το επιχείρημα της προσφεύγουσας κατά το οποίο για την εφαρμογή, εκ μέρους των ανταγωνιστών της, της ίδιας τεχνικής λύσεως δεν ήταν αναγκαία η αντιγραφή του σχήματος του τούβλου Lego βασιζόταν στην πεπλανημένη αντίληψη ότι η ύπαρξη άλλων σχημάτων που ενσωματώνουν την ίδια τεχνική λύση αποδεικνύει έλλειψη λειτουργικότητας του επίμαχου σχήματος, αντίληψη την οποία το Πρωτοδικείο είχε ήδη αποκρούσει, παραπέμποντας στην απόφαση Philips, που καθιερώνει την αρχή κατά την οποία η δυνατότητα ελεύθερης χρήσεως πρέπει να εξασφαλίζεται για το λειτουργικό σχήμα αυτό καθ’ εαυτό.

39.      Δεδομένου ότι δεν έκανε δεκτό κανέναν από τους ισχυρισμούς της Lego Juris, το Πρωτοδικείο απέρριψε την προσφυγή ακυρώσεως.

V –    Η διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου και τα αιτήματα των διαδίκων

40.      Το δικόγραφο της ασκηθείσας από τη Lego Juris αναιρέσεως περιήλθε στη Γραμματεία του Δικαστηρίου στις 2 Φεβρουαρίου 2009, ενώ τα υπομνήματα αντικρούσεως της MEGA Brands και του ΓΕΕΑ στις 15 και στις 23 Απριλίου 2009 (28), αντιστοίχως. Υπομνήματα απαντήσεως και ανταπαντήσεως δεν κατατέθηκαν.

41.      Η Lego Juris ζητεί από το Δικαστήριο να αναιρέσει την απόφαση του Πρωτοδικείου και να αναπέμψει την απόφαση ενώπιόν του, καθώς και να καταδικάσει το ΓΕΕΑ στα δικαστικά έξοδα.

42.      Το ΓΕΕΑ και η MEGA Brands ζητούν την απόρριψη της αιτήσεως αναιρέσεως και την καταδίκη της αναιρεσείουσας στα δικαστικά έξοδα.

43.      Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η οποία διεξήχθη στις 10 Νοεμβρίου 2009, οι εκπρόσωποι των δύο διαδίκων και της MEGA Brands διατύπωσαν προφορικώς τις παρατηρήσεις τους και απήντησαν στις ερωτήσεις των μελών του τμήματος μείζονος συνθέσεως και του γενικού εισαγγελέα.

VI – Ανάλυση της αιτήσεως αναιρέσεως

 Α –     Σύνοψη των θέσεων των διαδίκων και παρουσίαση της αναλύσεώς μου

1.      Επιχειρήματα των διαδίκων

44.      Η αίτηση αναιρέσεως της εταιρίας Lego Juris βασίζεται σε τρεις αιτιάσεις, στις οποίες θα γίνει σύντομη αναφορά αμέσως κατωτέρω και οι οποίες, εξάλλου, ταυτίζονται κατ’ ουσίαν με τις αιτιάσεις που η εν λόγω εταιρία διατύπωσε ενώπιον του Πρωτοδικείου.

45.      Κατ’ αρχάς, η αναιρεσείουσα υποστηρίζει ότι το Πρωτοδικείο προέβη σε εσφαλμένη ερμηνεία του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, η οποία εξαιρεί από το πεδίο της προστασίας που παρέχει το δίκαιο των σημάτων κάθε σχήμα το οποίο αντιστοιχεί σε λειτουργία, ανεξαρτήτως των κριτηρίων που προβλέπει η εν λόγω διάταξη. Κατά την αναιρεσείουσα, το Πρωτοδικείο απέστη από τη νομολογιακή θέση που διαμορφώθηκε με την απόφαση Philips, με την οποία το Δικαστήριο προέβη σε διάκριση μεταξύ «τεχνικής λύσεως» και «τεχνικού αποτελέσματος», συνδέοντας την επιταγή περί ελεύθερης χρήσεως με την τεχνική λύση, προκειμένου οι ανταγωνιστές να μην υποχρεούνται να καταφεύγουν σε διαφορετικές λύσεις καταλήγουσες στο ίδιο αποτέλεσμα, αλλά να υποχρεούνται, αντιθέτως, να χρησιμοποιούν διαφορετικά σχήματα εφαρμόζοντα την ίδια λύση. Κατά την αναιρεσείουσα, η εν λόγω εσφαλμένη ερμηνεία οδήγησε το Πρωτοδικείο στην απόφανση ότι στη διάθεση όλων πρέπει να παραμένει το λειτουργικό σχήμα αυτό καθ’ εαυτό, ενώ από την απόφαση Philips προκύπτει ότι διαθέσιμα προς ελεύθερη χρήση πρέπει να παραμένουν μόνον τα πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικά του σχήματος.

46.      Δεύτερον, η Lego Juris προσάπτει στο Πρωτοδικείο εφαρμογή εσφαλμένων κριτηρίων κατά τον προσδιορισμό των ουσιωδών χαρακτηριστικών των τρισδιάστατων σημάτων. Κατά την αναιρεσείουσα, στην περίπτωση τελέσφορης ασκήσεως δικαιώματος επί σήματος, τα «ουσιώδη χαρακτηριστικά» αντιστοιχούν στα «κυρίαρχα και διακριτικά στοιχεία», η εκτίμηση των οποίων πρέπει να γίνεται βάσει της αντιλήψεως του μέσου καταναλωτή, που έχει τη συνήθη πληροφόρηση και είναι ευλόγως προσεκτικός και ενημερωμένος (29). Αντιθέτως, με τη σκέψη 70 της αποφάσεώς του, το Πρωτοδικείο καταστρατήγησε τον κανόνα του καταναλωτή, ακολουθώντας ένα διάλληλο συλλογισμό και συνάγοντας τα ουσιώδη χαρακτηριστικά από την ίδια τη λειτουργία των διαφόρων στοιχείων του σχήματος.

47.      Τρίτον, η Lego Juris προσάπτει στο Πρωτοδικείο εφαρμογή εσφαλμένων κριτηρίων κατά την εκτίμηση της λειτουργικότητας. Κατά την αναιρεσείουσα, η ακριβέστερη μέθοδος εξακριβώσεως της λειτουργικότητας συγκεκριμένου χαρακτηριστικού του σχήματος αντικειμένου είναι η μεταβολή του εν λόγω χαρακτηριστικού. Αν η μεταβολή αυτή δεν επηρεάζει τη λειτουργικότητα, το εν λόγω χαρακτηριστικό δεν πρέπει να θεωρείται λειτουργικό. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα εναλλακτικά σχήματα, διότι αυτά αποδεικνύουν ότι η καταχώριση ως σήματος συγκεκριμένου σχήματος δεν συνεπάγεται τη δημιουργία μονοπωλίου. Συνεπώς, το επίδικο σχήμα δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του απόλυτου λόγου απαραδέκτου του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94.

48.      Το ΓΕΕΑ και η MEGA Brands αποκρούουν το σύνολο των επιχειρημάτων της αναιρεσείουσας και υποστηρίζουν την ορθότητα του σκεπτικού και του διατακτικού της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως.

2.      Παρουσίαση της αναλύσεώς μου

49.      Στο πλαίσιο της υπό κρίση αιτήσεως αναιρέσεως καθίσταται αναγκαίο να παρασχεθούν στους επιχειρηματίες διευκρινίσεις επί των κριτηρίων που λαμβάνονται υπόψη για την καταχώριση ως σημάτων των σχημάτων προϊόντων τα οποία είναι προσαρμοσμένα στις τεχνικές λειτουργίες που καλούνται να επιτελέσουν.

50.      Είναι αδιαμφισβήτητο ότι, καίτοι πραγματευόμενη το ζήτημα σε σχέση με την οδηγία, η απόφαση Philips διαμόρφωσε τις αρχές ερμηνείας της επίμαχης διατάξεως. Εντούτοις, στην υπόθεση Philips, τα πραγματικά περιστατικά οδήγησαν σε μια απόφαση μάλλον κατηγορηματική όσον αφορά τη δυνατότητα καταχωρίσεως σημείων συνιστάμενων σε λειτουργικά σχήματα. Από την εν λόγω απόφαση προκύπτει ότι υφίστατο, έως ορισμένο βαθμό, ταυτότητα θέσεων ως προς την πλήρη λειτουργικότητα της γραφικής αναπαραστάσεως της άνω πλευράς της ξυριστικής μηχανής την οποία διέθετε στην αγορά η εν λόγω ολλανδική εταιρία.

51.      Όντας στενά συνδεδεμένη με τα πραγματικά περιστατικά της συγκεκριμένης υποθέσεως, η απάντηση που το Δικαστήριο παρέσχε στο Court of Appeal (England and Wales) εστίασε στους λόγους για τους οποίους επεβάλλετο η απόρριψη της αιτήσεως καταχωρίσεως σήματος με τα εν λόγω χαρακτηριστικά, ενώ περιελάμβανε μια στοιχειώδη και μόνον αναφορά στους κανόνες που οι επιχειρήσεις οφείλουν να τηρούν κατά την εγγραφή λειτουργικών σημείων στο μητρώο σημάτων. Η απόφαση, πιστή στο πνεύμα του κανόνα δικαίου, μολονότι δεν διευκόλυνε, δεν απέκλεισε κατά τρόπο απόλυτο την καταχώριση σημάτων με λειτουργικό σχήμα. Χρησιμοποιώντας μεταφορικούς όρους, θα μπορούσε κανείς να πει ότι το Δικαστήριο δεν έκλεισε την πόρτα των γραφείων σημάτων στα λειτουργικά σημεία, αλλά την άφησε μισάνοικτη και η υπό κρίση αίτηση αναιρέσεως απαιτεί ακριβώς τον προσδιορισμό του τόξου που διαγράφει η μισάνοικτη αυτή πόρτα.

52.      Πράγματι, η Lego Juris δεν προσάπτει στο Πρωτοδικείο μόνον εσφαλμένη ερμηνεία του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 (πρώτη αιτίαση), αλλά και εφαρμογή ερμηνευτικών κριτηρίων απρόσφορων για τον προσδιορισμό των λειτουργικών χαρακτηριστικών του τούβλου ή πλακιδίου (δεύτερη και τρίτη αιτίαση). Συνεπώς, η εξέταση της αιτήσεως αναιρέσεως πρέπει να εμβαθύνει τόσο σε ζητήματα ουσίας, σχετικά με ενδεχόμενα ερμηνευτικά σφάλματα, όσο και σε μεθοδολογικές πτυχές, σχετικές με το modus operandi κατά την εκτίμηση των ιδιοτήτων των αντικειμένων και κατά τον προσδιορισμό της λειτουργικότητάς τους.

53.      Φρονώ, ως εκ τούτου, ότι υφίσταται ένα και μόνο νομολογιακό προηγούμενο και ότι η υπό κρίση αίτηση αναιρέσεως προσφέρει στο Δικαστήριο τη δεύτερη, σε διάστημα δέκα ετών, ευκαιρία να εγκύψει στα άδυτα της επίμαχης διατάξεως, γεγονός που δικαιολογεί την απόπειρα παροχής απαντήσεως υπερβαίνουσας τα όρια που διαμορφώνει ο προβαλλόμενος από την αναιρεσείουσα λόγος αναιρέσεως, ήδη προ της εξετάσεώς του. Με τον τρόπο αυτόν προσδοκάται ότι θα δοθεί τέρμα και στην εύλογη αναμονή του επιχειρηματικού κόσμου, ο οποίος προσμένει τη διαφώτισή του επί του περίπλοκου ζητήματος των προϋποθέσεων καταχωρίσεως λειτουργικών σημάτων.

 Β –       Για μια ευρύτερη ερμηνεία του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94

1.      Πάγιες και λιγότερο αυστηρές ερμηνευτικές αρχές

54.      Από αντιπαραβολή της αποφάσεως Philips και της νομολογίας διαφόρων εθνικών δικαστηρίων προκύπτουν ορισμένες ομοιότητες ως προς την ερμηνεία των διατάξεων μεταφοράς της οδηγίας καθώς και ορισμένες σημαντικές αποκλίσεις οι οποίες είναι ενδεικτικές της σημασίας της εναρμονίσεως των προϋποθέσεων καταχωρίσεως των λειτουργικών σημάτων. Με τα υπομνήματα που οι διάδικοι κατέθεσαν ενώπιον του Δικαστηρίου γίνεται επισταμένη αναφορά στο δίκαιο των σημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, επί της οποίας κρίνονται αναγκαίες ορισμένες επισημάνσεις, που μπορούν να αποδειχθούν χρήσιμες εν προκειμένω.

55.      Όσον αφορά τις ομοιότητες, αναγνωρίζεται ομοφώνως ότι το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, και οι αντίστοιχες εθνικές διατάξεις βασίζονται σε διττή προκείμενη: αφενός, την αποφυγή της μονοπωλήσεως τεχνικών λύσεων προϊόντων, μέσω του δικαίου των σημάτων, ιδίως δε όταν οι εν λόγω λύσεις έχουν αποτελέσει ήδη αντικείμενο προστασίας μέσω άλλου δικαιώματος βιομηχανικής ιδιοκτησίας (30)· αφετέρου, τη διατήρηση του διαχωρισμού μεταξύ της προστασίας που προσφέρει ένα σήμα και αυτής που παρέχεται με άλλους τίτλους βιομηχανικής ιδιοκτησίας (31).

56.      Για λόγους σαφήνειας, επιβάλλεται η υπόμνηση ότι η απάντηση που η απόφαση Philips παρέσχε στο τέταρτο ερώτημα του Court of Appeal βασίσθηκε στις δύο αυτές ιδέες (32), ευθυγραμμιζόμενη με τον τρόπο αυτόν με τις θέσεις του γενικού εισαγγελέα Ruiz-Jarabo Colomer (33).

57.      Εντούτοις, το εν λόγω σημείο τομής των εθνικών δικαίων και του κοινοτικού δικαίου δεν αποδείχθηκε επαρκές για την πλήρη εναρμόνιση της δικαστικής πρακτικής. Όσον αφορά, επί παραδείγματι, την απόφαση Philips και τα δικαιοδοτικά όργανα εκάστου των κρατών μελών, ενώ τα σουηδικά δικαστήρια έκριναν ότι ένα σχήμα πρέπει να θεωρείται αποκλειστικώς λειτουργικό όταν κανένα άλλο σχήμα δεν καθιστά εφικτή την επίτευξη της ίδιας λειτουργίας, τα αγγλικά δικαστήρια προέκριναν την άποψη ότι η εθνική διάταξη που αντιστοιχεί στο άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 αποκλείει την καταχώριση σε όλες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η λειτουργία αποτελεί τον κύριο λόγο για τον οποίο το προϊόν έχει το σχήμα του οποίου ζητείται η καταχώριση ως σήματος (34).

58.      Οι αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων για τις οποίες γίνεται λόγος με το προηγούμενο σημείο των προτάσεων είναι προγενέστερες της αποφάσεως Philips του Δικαστηρίου, ωστόσο, όπως προκύπτει, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα ανώτατα εθνικά δικαστήρια συρρικνώνουν τις αρχές της εν λόγω αποφάσεως στην απλούστερή τους έκφανση, με αποτέλεσμα η επιβαλλόμενη από την επίμαχη διάταξη ή την αντίστοιχή της εθνική διάταξη απαγόρευση να απολλύει την αποτελεσματικότητά της, πολλαπλασιάζοντας με τον τρόπο αυτόν τα προσκόμματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ανταγωνιστές προκειμένου να διεισδύσουν στην αγορά του προϊόντος του οποίου το λειτουργικό σχήμα έχει αποτελέσει αντικείμενο καταχωρίσεως (35).

59.      Η απόκλιση αυτή είναι πιθανώς απόρροια του γεγονότος ότι, ενώ η απόφαση Philips μπορούσε να υιοθετήσει ένα αυστηρότερο κριτήριο, περιορίζοντας την απαγόρευση στα σημεία που αποτελούνται αποκλειστικώς από λειτουργικά χαρακτηριστικά, αντ’ αυτού προέκρινε ένα ελαστικότερο κριτήριο, το οποίο επιτρέπει την απαγόρευση και άλλων λειτουργικών σημείων, των οποίων τα «ουσιώδη χαρακτηριστικά» δύνανται να επιτελούν τεχνική λειτουργία (36). Η εν λόγω επιλογή είχε, ωστόσο, ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας ασαφούς –έως ορισμένο βαθμό– καταστάσεως, της οποίας οι επιπτώσεις γίνονται τώρα αισθητές.

60.      Ο κίνδυνος ανομοιόμορφης εφαρμογής, εκ μέρους των κρατών μελών, των κανόνων που διαμόρφωσε το Δικαστήριο καθίσταται πλέον ορατός και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο κρίνω σκόπιμη την αναζήτηση ορισμένων πρόσθετων κριτηρίων, τα οποία θα επιτρέψουν την εξέλιξη της νομολογίας η οποία, με μοναδικό νομολογιακό προηγούμενο την απόφαση Philips, εστιάζει υπέρ το δέον στα σημεία των οποίων η καταχώριση πρέπει να αποκλείεται κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94. Ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος για τον ακριβέστερο προσδιορισμό του πεδίου εφαρμογής της εν λόγω διατάξεως συνίσταται στη διερεύνηση των περιπτώσεων κατά τις οποίες το σήμα για το οποίο υποβάλλεται η αίτηση δύναται να καταχωρισθεί, μολονότι παρουσιάζει ορισμένα λειτουργικά χαρακτηριστικά.

2.      Προτεινόμενη ερμηνεία

61.      Επισημαίνεται, εκ προοιμίου, ότι δεν προτείνεται κάποια στροφή της νομολογίας, αλλά μόνον ορισμένες λεπτές διαφοροποιήσεις, μεθοδολογικώς αναγκαίες, δεδομένου ότι ισχύουν οι διατυπωθείσες με την απόφαση Philips αρχές (37), ήτοι: αφενός, η ήδη αναφερθείσα διττή ratio του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, η οποία συνοψίζεται στις επιταγές περί προλήψεως των μονοπωλίων και περί αυστηρής οριοθετήσεως των ποικίλων δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας· αφετέρου, το γεγονός ότι η επίμαχη διάταξη αποκλείει την καταχώριση σχημάτων των οποίων τα ουσιώδη χαρακτηριστικά επιτελούν τεχνική λειτουργία (38)· και, τέλος, το γεγονός ότι η απόδειξη περί υπάρξεως άλλων σχημάτων που καθιστούν δυνατή την επίτευξη του ίδιου τεχνικού αποτελέσματος δεν είναι ικανή να αποκλείσει την εφαρμογή του απόλυτου λόγου απαραδέκτου ή του λόγου ακυρότητας που προβλέπει το εν λόγω άρθρο (39).

62.      Εντούτοις, επιβάλλεται η συμπλήρωση της ερμηνευτικής αυτής βάσεως μέσω ορισμένων μεθοδολογικών κανόνων εφαρμογής της επίμαχης διατάξεως· κατά την άποψή μου, η διαδικασία εφαρμογής του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 δύναται να περιλαμβάνει από ένα έως τρία στάδια (40).

 α)     Πρώτο στάδιο

63.      Σε πρώτο στάδιο, το όργανο που είναι αρμόδιο για την εξέταση του απόλυτου λόγου απαραδέκτου ή του λόγου ακυρότητας καλείται να εντοπίσει τα σημαντικότερα στοιχεία του σχήματος του οποίου ζητείται η καταχώριση. Στο στάδιο αυτό, το ζήτημα του εφαρμοστέου κανόνα καθίσταται κομβικής σημασίας.

64.      Δεδομένου ότι στο πρώτο αυτό στάδιο δεν εξετάζεται ο διακριτικός χαρακτήρας του σημείου, αλλά προσδιορίζονται μόνον τα κύρια χαρακτηριστικά του, το όργανο οφείλει να προβεί στη διαδοχική ανάλυση των διαφόρων στοιχείων της όψεως του σήματος (41). Εν αντιθέσει προς ό,τι συμβαίνει κατά την εξέταση του διακριτικού χαρακτήρα, εν προκειμένω, δεν είναι αναγκαίο να ληφθεί υπόψη η συνολική εντύπωση, εκτός και αν όλα τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το σχήμα του σήματος κρίνονται ουσιώδη, όπως επί παραδείγματι στην περίπτωση ενός απλού αντικειμένου.

65.      Από το γράμμα του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, συνάγεται ότι τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του σχήματος πρέπει να προσδιορίζονται και να συσχετίζονται με το τεχνικό αποτέλεσμα προκειμένου να διαπιστώνεται αν υφίσταται η αναγκαία συνάφεια μεταξύ αυτών των χαρακτηριστικών και του εν λόγω τεχνικού αποτελέσματος. Στο πλαίσιο αυτό, ωστόσο, η εξέταση των βασικών χαρακτηριστικών δεν διενεργείται προκειμένου να διαπιστωθεί αν το σημείο δύναται να επιτελεί την ουσιώδη λειτουργία του σήματος, ήτοι να εγγυάται την προέλευση των προϊόντων που το φέρουν (42), αλλά προκειμένου να εξακριβωθεί κατά πόσον το σημείο αυτό είναι αναγκαίο για την επίτευξη του τεχνικού αποτελέσματος, τα χαρακτηριστικά του οποίου πρέπει επίσης να προσδιορίζονται επακριβώς.

66.      Στο πλαίσιο του αρχικού αυτού σταδίου, η αντίληψη του καταναλωτή δεν είναι, επομένως, καθοριστικής σημασίας, διότι, όπως επισημαίνεται με την απόφαση Philips (43), κατά το στάδιο αυτό εξετάζεται απλώς ένας προκαταρκτικός όρος τον οποίο πρέπει να πληρούν τα σημεία που συνίστανται αποκλειστικώς στο σχήμα του προϊόντος, καθώς σε αντίθετη περίπτωση η αίτηση καταχωρίσεως δύναται να απορριφθεί· η εξέταση του ενδεχόμενου διακριτικού χαρακτήρα, στο πλαίσιο της οποίας η νομολογία αναγνωρίζει παγίως τη σημασία της αντιλήψεως του καταναλωτή, διενεργείται σε επόμενο στάδιο (44).

67.      Τέλος, στο πλαίσιο του πρώτου σταδίου, εξετάζεται η λειτουργικότητα ενός εκάστου των προσδιορισθέντων ουσιωδών χαρακτηριστικών. Ο ορισμός της λειτουργικότητας εγείρει επίσης ζητήματα μεθοδολογικού χαρακτήρα. Είναι σαφές ότι η εξέταση της λειτουργικότητας δεν μπορεί να βασίζεται σε απλές υποθέσεις ή σε γενικές επισημάνσεις απορρέουσες από τη συνήθη εμπειρία (45). Κατά κανόνα, για τα αγαθά που έχουν αποτελέσει αντικείμενο προστασίας μέσω διπλώματος ευρεσιτεχνίας ή σχεδίου, οι διευκρινίσεις που συνοδεύουν τα πιστοποιητικά καταχωρίσεως των εν λόγω δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας συνιστούν ένα απλό, πλην όμως ισχυρότατο, τεκμήριο της τεχνικής λειτουργίας που επιτελούν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του σχήματος του αντικειμένου, όπως έχει ήδη επισημάνει το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως, παραθέτοντας τη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής στην υπόθεση TrafFix (46). Στις λοιπές δε περιπτώσεις προσφέρεται πάντα η δυνατότητα προσφυγής στις υπηρεσίες πραγματογνώμονος.

68.      H συνέχεια της διαδικασίας εξαρτάται από το αποτέλεσμα της εξετάσεως της λειτουργικότητας: εάν όλα τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του σχήματος του οποίου ζητείται η καταχώριση επιτελούν τεχνική λειτουργία (περίπτωση A), το σχήμα καθ’ εαυτό θεωρείται λειτουργικό και δεν πρέπει να καταχωρισθεί ή, εάν έχει ήδη καταχωρισθεί, η καταχώριση πρέπει να ακυρωθεί σε μια τέτοια περίπτωση η εξέταση ολοκληρώνεται στο πρώτο στάδιο. Εάν, αντιθέτως, ο λειτουργικός χαρακτήρας δεν προκύπτει για όλα τα χαρακτηριστικά (περίπτωση B), το αρμόδιο όργανο προχωρεί στο δεύτερο στάδιο.

 β)     Δεύτερο στάδιο

69.      Κατά το δεύτερο στάδιο, το αρμόδιο για την εξέταση του σημείου όργανο βρίσκεται ενώπιον σχήματος τμήμα των ουσιωδών χαρακτηριστικών του οποίου είναι εν μέρει λειτουργικό. Μια αυστηρή ερμηνεία της αποφάσεως Philips θα οδηγούσε σε μη εφαρμογή του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, καθώς, με τη σκέψη 84 της εν λόγω αποφάσεως, το Δικαστήριο αποφαίνεται υπέρ του αποκλεισμού της καταχωρίσεως σημείου συνιστάμενου αποκλειστικώς στο σχήμα προϊόντος, «εφόσον αποδεικνύεται ότι τα ουσιώδη λειτουργικά χαρακτηριστικά του σχήματος αυτού συνδέονται αποκλειστικά με το τεχνικό αποτέλεσμα». Εντούτοις, φρονώ ότι και επί του σημείου αυτού η απόφαση Philips είναι στενότατα συνδεδεμένη με τα πραγματικά περιστατικά της συγκεκριμένης υποθέσεως.

70.      Στην πραγματικότητα, σταθμίζοντας τις δύο θεμελιώδεις προκείμενες του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, ήτοι, αφενός, ότι η εν λόγω διάταξη «εκφράζει τον θεμιτό σκοπό της αποφυγής της παροχής στους ιδιώτες της δυνατότητας […] να αποκτούν ή να παρατείνουν επ’ άπειρον αποκλειστικά δικαιώματα που αφορούν τεχνικές λύσεις» (47) και, αφετέρου, ότι το λειτουργικό σχήμα πρέπει «να χρησιμοποιείται ελεύθερα από όλους» (48), εκτιμώ ότι το εν λόγω άρθρο παράγει τα αποτελέσματά του εντός του υβριδικού αυτού πλαισίου, όπου συνυπάρχουν λειτουργικά και μη λειτουργικά ουσιώδη χαρακτηριστικά.

71.      Στο πλαίσιο αυτό, η εξέταση καθίσταται απλώς πιο σύνθετη.

72.      Ανακύπτει, ειδικότερα, το ζήτημα αν η καταχώριση του σήματος εμποδίζει τους ανταγωνιστές να χρησιμοποιούν τα προστατευόμενα από αυτό ουσιώδη λειτουργικά χαρακτηριστικά, διότι στο πλαίσιο καταστάσεως όπως η προπεριγραφείσα, γίνεται αντιληπτό ότι ορισμένα ή πολλά από τα λειτουργικά στοιχεία ενδέχεται να είναι αναγκαία για τους ανταγωνιστές, επί παραδείγματι για τη διαλειτουργικότητα των αντίστοιχων προϊόντων τους με τα προϊόντα του δικαιούχου του λειτουργικού σήματος για το οποίο υποβάλλεται η αίτηση καταχωρίσεως. Δεδομένου ότι μια τέτοια συνέπεια είναι εκ διαμέτρου αντίθετη προς τις αρχές της αποφάσεως Philips, εκτιμώ ότι προσφέρονται δύο εναλλακτικές.

73.      Η πρώτη περιορίζει το δικαίωμα επί του σήματος στα μη λειτουργικά ουσιώδη και διακριτικά στοιχεία. Επί παραδείγματι, τα κλειδιά USB (49) αποτελούνται από ένα τμήμα το οποίο χρησιμεύει αμιγώς για τη σύνδεση με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή με άλλη συσκευή και από έτερο τμήμα, το οποίο, μολονότι επιτελεί τεχνική λειτουργία, μπορεί να έχει –και συνήθως έχει– ιδιαίτερη μορφή για λόγους αισθητικής. Δεν εντοπίζω κάποιο κώλυμα ως προς την καταχώριση σήματος επί των εν λόγω κλειδιών USB, εφόσον αυτή περιορίζεται στο καλυπτόμενο από το σχέδιο τμήμα, δεδομένου ότι το έτερο τμήμα διατηρεί πάντα τη λειτουργικότητά του. Το ΓΕΕΑ θα έπρεπε, ωστόσο, να καταστήσει πιο ελαστική την πρακτική του στον τομέα της καταχωρίσεως, επιτρέποντας τη χρήση δηλώσεων παραιτήσεως («disclaimers»)· εντούτοις, το ΓΕΕΑ δεν αξιοποιεί τη δυνατότητα που του παρέχει το άρθρο 37, παράγραφος 2, του κανονισμού 207/2009 (50), εφαρμόζοντας αυστηρώς τη μη καθιερωθείσα από τη νομολογία του Δικαστηρίου αρχή (51), κατά την οποία δεν είναι δυνατή η προστασία ενός μόνον εκ των πλειόνων στοιχείων που συνθέτουν ένα σημείο (52). Μολονότι οι κατασκευαστές αυτού του είδους των κλειδιών USB μπορούν να ζητήσουν την προστασία του αισθητικού στοιχείου, χωρίς να συμπεριλάβουν στην εικόνα που συνοδεύει την αίτηση καταχωρίσεως το τμήμα του κλειδιού που επιτελεί τη λειτουργία συνδέσεως, η σημασία του σημείου θα είναι ήσσων, διότι ενδέχεται ο καταναλωτής να μην το αναγνωρίζει ως τμήμα κλειδιού USB, με αποτέλεσμα να μειώνεται και το ενδιαφέρον του κατασκευαστή για το σήμα.

74.      Το πρόβλημα αυτό με οδηγεί στην πρόταση μιας άλλης εναλλακτικής. Δεδομένου ότι η επίμαχη διάταξη διαπνέεται εντόνως από τον σκοπό προστασίας του ανταγωνισμού, η εξέταση σημείου αποτελούμενου εν μέρει από λειτουργικά στοιχεία θα έπρεπε να υπόκειται στον όρο ότι ο ενδεχόμενος τίτλος βιομηχανικής ιδιοκτησίας δεν συνεπάγεται για τους ανταγωνιστές σημαντικό μειονέκτημα μη συνδεόμενο με τη φήμη των δικών τους σημάτων (53). Στο στάδιο αυτό, θα επεβάλλετο η σύγκριση των λοιπών συμβατών με τους κανόνες της αγοράς δυνατοτήτων, όπως επιμόνως ζητεί η αναιρεσείουσα. Χωρίς να υιοθετηθεί επί του παρόντος η εν λόγω εναλλακτική, είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι κατά την ανάλυση των υποκατάστατων σχημάτων θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη η διαλειτουργικότητα και η επιταγή περί ελεύθερης χρήσεως, ως εκφάνσεις του γενικού συμφέροντος στην προστασία του οποίου σκοπεί το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94.

 γ)     Τρίτο στάδιο

75.      Τέλος, εφόσον αρθούν τα ανωτέρω εμπόδια μέσω «disclaimers» ή της διαπιστώσεως ότι το σχήμα δεν βλάπτει τον ανταγωνισμό, τα όργανα που είναι αρμόδια για την εξέταση της λειτουργικότητας σχήματος του υβριδικού αυτού τύπου, εν γένει ένα γραφείο σημάτων ή δικαστήριο επιλαμβανόμενο ανταγωγής ακυρότητας, προχωρούν στο τρίτο στάδιο, στο πλαίσιο του οποίου πρέπει να εκτιμηθεί ο διακριτικός χαρακτήρας του σημείου (το σχήμα). Κατά τη νομολογία (54), συνεκτιμώμενους κατά το στάδιο αυτό παράγοντες αποτελούν η συνολική εντύπωση που δημιουργεί το σημείο, η αντίληψη του καταναλωτή και τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τα οποία ζητείται η καταχώριση του σήματος.

76.      Επιπροσθέτως, εξακολουθεί να τυγχάνει εφαρμογής το άρθρο 7, παράγραφος 3, του κανονισμού 40/94, το οποίο δεν επιτρέπει στον δικαιούχο λειτουργικού σχήματος να επικαλεσθεί τον αποκτηθέντα λόγω της χρήσεως διακριτικό χαρακτήρα του σχήματος αυτού (55). Συναφώς, αφενός, φρονώ ότι ο αποκλεισμός των λειτουργικών σχημάτων από το ενδεχόμενο πλεονέκτημα που παρέχει η διάταξη αυτή ανταποκρίνεται στη βούληση του νομοθέτη, ο οποίος σκοπεί στον αποκλεισμό της εν λόγω δυνατότητας για προϊόν που έχει αποτελέσει αντικείμενο προστασίας μέσω διπλώματος ευρεσιτεχνίας ή σχεδίου. Επομένως, κατά τη λήξη ισχύος του έτερου τίτλου βιομηχανικής ιδιοκτησίας, είναι πιθανόν, ιδίως στην περίπτωση καινοτόμων προϊόντων όπως τα προϊόντα Lego, να απολαύουν ήδη τα προϊόντα αυτά, στην αντίληψη του καταναλωτή, του στοιχείου που υπό κανονικές συνθήκες μπορεί να θεωρηθεί «διακριτικός χαρακτήρας», καθώς, κατά τη διάρκεια ισχύος του διπλώματος ευρεσιτεχνίας ή του σχεδίου, τα εν λόγω προϊόντα ήταν και τα μοναδικά στην κατηγορία τους (56). Αφετέρου, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι πρόθεση του κοινοτικού νομοθέτη ήταν να παράσχει την προστασία του κοινοτικού σήματος αποκλειστικώς στα σήματα των οποίων ο διακριτικός χαρακτήρας αποκτήθηκε λόγω της χρήσεώς τους προ της αιτήσεως καταχωρίσεως (57). Συνεπώς, ο δικαιούχος σήματος αποκτηθέντος με «disclaimer» επ’ ουδενί θα ηδύνατο να επικαλεσθεί το πλεονέκτημα του άρθρου 7, παράγραφος 3, του κανονισμού 40/94 για την επέκταση της προστασίας στα ουσιώδη λειτουργικά χαρακτηριστικά.

 Γ –       Συνέπειες επί της υπό κρίση αιτήσεως αναιρέσεως

77.      Κατόπιν της σκιαγραφήσεως των κύριων χαρακτηριστικών της ευρείας ερμηνείας του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, επιβάλλεται η μελέτη των συνεπειών που αυτή έχει επί της εκτιμήσεως των αιτιάσεων που η Lego Juris προβάλλει με τον λόγο αναιρέσεως.

78.      Επισημαίνω εκ προοιμίου ότι, κατά την άποψή μου, το έργο του Πρωτοδικείου, όπως αυτό αποτυπώνεται στην αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση, είναι αξιόπιστο και συνεπές προς την απόφαση Philips. Ειδικότερα, το Πρωτοδικείο εξέτασε τους ισχυρισμούς της Lego Juris με προσοχή, προβαίνοντας σε μια νομικώς άψογη πραγμάτευση, και για τον λόγο αυτόν, λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι η ανάλυσή μου ανατρέπει την ίδια τη βάση των αιτιάσεων της Lego Juris, αρκεί η εξέταση του πυρήνα των επικρίσεων αυτών, χωρίς τούτο επ’ ουδενί να αναιρεί την εκ μέρους μου απόρριψη των επιχειρημάτων της αναιρεσείουσας.

1.      Επί της πρώτης αιτιάσεως η οποία αντλείται από εσφαλμένη ερμηνεία του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94

79.      Με την αίτησή της αναιρέσεως, η οποία παρουσιάζει ομολογουμένως ορισμένες ασάφειες, η αναιρεσείουσα προσάπτει στο Πρωτοδικείο την πρόκριση λύσεως που αποκλείει από το πεδίο της προστασίας που παρέχει το σήμα όλα τα λειτουργικά σχήματα, ανεξαρτήτως της συνδρομής ή μη των προϋποθέσεων της επίμαχης διατάξεως. Η αναιρεσείουσα υποστηρίζει ότι το Πρωτοδικείο απέστη από την απόφαση Philips, η οποία επιτρέπει την καταχώριση τέτοιων σχημάτων οσάκις υφίστανται άλλα διαφορετικά, πλην όμως ισοδύναμα σχήματα. Στο πλαίσιο αυτό, η θέση ότι το λειτουργικό σχήμα καθ’ εαυτό πρέπει να παραμένει στη διάθεση όλων είναι, κατά την αναιρεσείουσα, εσφαλμένη, διότι η απορρέουσα από την απόφαση Philips επιταγή περί ελεύθερης χρήσεως του λειτουργικού σχήματος αφορά αποκλειστικώς τα πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικά του σχήματος.

80.      Δεν συντάσσομαι με τη συγκεκριμένη ερμηνεία της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως.

81.      Μολονότι ερμηνεύει κατά τρόπο δημιουργικό τόσο την απόφαση Philips όσο και την επίμαχη διάταξη, η αναιρεσείουσα πλανάται.

82.      Αφενός, όπως επισημαίνει η MEGA Brands, η ενδελεχής μελέτη των φερόμενων διαφορών μεταξύ «τεχνικής λύσεως» και «τεχνικού αποτελέσματος» δεν βρίσκει έρεισμα ούτε στην απόφαση Philips ούτε στο άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94. Ορθώς το Πρωτοδικείο επιβεβαίωσε τη θέση αυτή με τη σκέψη 40 της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως, παραπέμποντας στις σκέψεις 81 και 83 της αποφάσεως Philips, η οποία δεν διακρίνει μεταξύ «τεχνικής λύσεως» και «τεχνικού αποτελέσματος».

83.      Αφετέρου, από τις σκέψεις 80 και 83 της αποφάσεως Philips προκύπτει ότι ο σκοπός γενικού συμφέροντος τον οποίο επιδιώκει η επίμαχη διάταξη επιτάσσει τη δυνατότητα ελεύθερης χρήσεως των λειτουργικών σχημάτων εκ μέρους όλων, χωρίς να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην εκτίμηση της λειτουργικότητάς τους η ενδεχόμενη ύπαρξη εναλλακτικών σχημάτων. Συνεπώς, το Πρωτοδικείο δεν υπέπεσε σε νομική πλάνη.

84.      Στο σημείο αυτό επιβάλλεται η παραπομπή στην προταθείσα με το προηγούμενο τμήμα των προτάσεων ερμηνεία του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94.

85.      Όπως επισημάνθηκε ανωτέρω, η απόφαση Philips είναι στενά συνδεδεμένη με τα πραγματικά περιστατικά της συγκεκριμένης υποθέσεως, γεγονός που παρέσχε πρόσφορο έδαφος για μια κατηγορηματική θέση εκ μέρους του Δικαστηρίου. Εν προκειμένω, όμως, τα πραγματικά περιστατικά ασκούν επίσης καθοριστική επιρροή.

86.      Συγκεκριμένα, με τη σκέψη 75 της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως, το Πρωτοδικείο διαπιστώνει ότι, κατόπιν μιας εξαντλητικής μελέτης του τούβλου Lego, το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το σχήμα του εν λόγω αθύρματος στο σύνολό του παρουσίαζε λειτουργικά χαρακτηριστικά. Στο πλαίσιο αυτό, το οποίο αντιστοιχεί στο πρώτο στάδιο της προταθείσας ερμηνευτικής διαδικασίας, η εκ μέρους του ΓΕΕΑ απόρριψη της υποβληθείσας από τη Lego Juris αιτήσεως καταχωρίσεως του σημείου ήταν εύλογη, καθώς, όχι μόνον τα ουσιώδη χαρακτηριστικά, αλλά και το τούβλο στο σύνολό του υπηρετεί αποκλειστικώς σκοπούς συνδεόμενους με τη λειτουργία του· στο πλαίσιο αυτό, παρέλκει η μετάβαση στο επόμενο στάδιο της αναλύσεως που περιέγραψα ανωτέρω (περίπτωση A) (58).

87.      Λαμβανομένης υπόψη της σαφήνειας της αποφάσεως Philips, τουλάχιστον ως προς τις αναφερθείσες σκέψεις, καθώς και της ορθότητας της εκτιμήσεως περί της λειτουργικότητας του τούβλου Lego στην οποία προέβη το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως και η οποία, αφενός, δεν μεταρρυθμίσθηκε με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση και, αφετέρου, δεν αμφισβητήθηκε από την αναιρεσείουσα ενώπιον του Δικαστηρίου με προβολή ισχυρισμού περί παραμορφώσεως των πραγματικών περιστατικών και των αποδεικτικών στοιχείων, οφείλω να συνταχθώ με την υιοθετηθείσα από το Πρωτοδικείο ερμηνεία του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94 και να απορρίψω την εν λόγω αιτίαση.

2.      Επί της δευτέρας αιτιάσεως η οποία αντλείται από εσφαλμένο προσδιορισμό των ουσιωδών χαρακτηριστικών τρισδιάστατου σήματος

88.      Με την εν λόγω αιτίαση, η Lego Juris υποστηρίζει κατ’ ουσίαν ότι η ανάλυση των ουσιωδών χαρακτηριστικών πρέπει να πραγματοποιείται υπό το πρίσμα του καταναλωτή, στοιχείο που δεν ελήφθη υπόψη από το Πρωτοδικείο, το οποίο, με τη σκέψη 70 της αποφάσεώς του, απέρριψε τη λυσιτέλεια της εν λόγω παραμέτρου.

89.      Βάσει της ερμηνείας που προτείνω, η συγκεκριμένη αιτίαση μπορεί ευχερώς να αποκρουσθεί, διότι, δυνάμει των προεκτεθέντων μεθοδολογικών κανόνων, η εξέταση του εγγενούς διακριτικού χαρακτήρα των λειτουργικών σημάτων διενεργείται μόλις στο τρίτο στάδιο (59). Κατά την εξέταση της πρώτης αιτιάσεως, επισημάνθηκε ήδη ότι, λαμβανομένου υπόψη ότι τόσο το τμήμα προσφυγών μείζονος συνθέσεως του ΓΕΕΑ όσο και το Πρωτοδικείο αποφάνθηκαν υπέρ της λειτουργικότητας του τούβλου Lego ως συνόλου, η μετάβαση στα δύο επόμενα στάδια εξετάσεως πράγματι παρείλκε.

90.      Εντούτοις, ακόμη και αν το Δικαστήριο δεν συνταχθεί με την άποψή μου, φρονώ ότι η προβαλλόμενη από τη Lego Juris αιτίαση πρέπει να αποκρουσθεί, ανεξαρτήτως της οπτικής γωνίας από την οποία δύναται αυτή να προσεγγισθεί. Συγκεκριμένα, με τη σκέψη 76 της αποφάσεως Philips, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι ο απόλυτος λόγος απαραδέκτου τον οποίο αφορά η εν λόγω υπόθεση συνιστά ένα «προκαταρκτικό εμπόδιο», καθώς η εξέτασή του δεν διέπεται από τους κανόνες που εφαρμόζονται επί των κυρίαρχων και διακριτικών στοιχείων, των οποίων ο προσδιορισμός σκοπεί στην εκτίμηση της λειτουργίας του σημείου ως ενδείξεως της προελεύσεως των προϊόντων στην αντίληψη του καταναλωτή, εκτίμηση που διαφέρει από τον προσδιορισμό των ουσιωδών στοιχείων ενός σχήματος.

91.      Στην πράξη, αν ληφθούν υπόψη οι απώτατες συνέπειες του επιχειρήματος της Lego Juris, το κριτήριο του μέσου καταναλωτή, όπως αυτό περιγράφεται κατά κανόνα στη νομολογία του Δικαστηρίου, θα έπρεπε επίσης να εφαρμόζεται στο πλαίσιο του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο στ΄, του κανονισμού 40/94 ούτως ώστε η «δημόσια τάξη» ή τα «χρηστά ήθη» να εκτιμώνται υπό το πρίσμα του καταναλωτή.

92.      Το παράλογο μιας τέτοιας συνέπειας ανάγεται στο γεγονός ότι παροράται η προκείμενη κατά την οποία οι ποικίλοι λόγοι απαραδέκτου του άρθρου 7, παράγραφος 1, του κανονισμού 40/94 ανταποκρίνονται σε διαφορετικές πτυχές της βουλήσεως του νομοθέτη, καθώς έκαστος των λόγων αυτών εκδηλώνει τη δική του κανονιστική ένταση βάσει κριτηρίων τα οποία δύνανται, αλλά δεν οφείλουν, να ταυτίζονται σε όλες τις περιπτώσεις απορρίψεως αιτήσεως καταχωρίσεως ή κηρύξεως άκυρης της καταχωρίσεως. Εν προκειμένω, δεν μπορεί να γίνει δεκτό το κριτήριο του μέσου καταναλωτή, δεδομένου ότι η ratio του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, ουδόλως συνδέεται με την ουσιώδη λειτουργία του σήματος, εν αντιθέσει προς την περίπτωση του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο β΄ (περί του διακριτικού χαρακτήρα).

93.      Συνεπώς, εσφαλμένα η αναιρεσείουσα επιδιώκει να μεταφέρει τις χαρακτηριστικές παραμέτρους της εξετάσεως του διακριτικού χαρακτήρα στην ανάλυση των ουσιωδών στοιχείων σχήματος με σκοπό τον προσδιορισμό της λειτουργικότητάς του, καθώς, όπως το Πρωτοδικείο ορθώς επισήμανε με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση, τα ουσιώδη αυτά στοιχεία πρέπει να προσδιορίζονται κατά τρόπο αντικειμενικό. Συνεπώς, η δεύτερη αιτίαση πρέπει επίσης να απορριφθεί.

3.      Επί της τρίτης αιτιάσεως που αντλείται από την εφαρμογή εσφαλμένων κριτηρίων λειτουργικότητας

94.      Με την τρίτη αιτίασή της, η Lego Juris υπεραμύνεται της εφαρμογής της συγκριτικής μεθόδου κατά την εκτίμηση της λειτουργικότητας των χαρακτηριστικών σχήματος. Αφενός, η αναιρεσείουσα υποστηρίζει ότι για την απόδειξη της λειτουργικότητας απαιτείται η μεταβολή των εν λόγω ουσιωδών χαρακτηριστικών, καθώς η ιδιότητα του ουσιώδους χαρακτηριστικού αναγνωρίζεται όταν η μεταβολή αλλοιώνει τη λειτουργικότητα. Στο πλαίσιο αυτό, η αναιρεσείουσα επικαλείται τη σημασία των εναλλακτικών σχημάτων, τα οποία παρέχουν την ένδειξη ότι το σήμα επί συγκεκριμένου σχήματος δεν συνεπάγεται μονοπώλιο, ένδειξη η οποία δεν αναιρείται εκ του απόλυτου λόγου απαραδέκτου που εξετάζεται στο πλαίσιο της υπό κρίση αιτήσεως αναιρέσεως.

95.      Εκτιμώ ότι ούτε το συγκεκριμένο επιχείρημα της αναιρεσείουσας είναι πειστικό.

96.      Σύμφωνα με τη μεθοδολογική ερμηνεία που πρότεινα για το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94, η αιτίαση που διατυπώνει η Lego Juris κατά της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως δεν είναι λυσιτελής. Μολονότι έγινε δεκτό ότι για την εκτίμηση της καταστάσεως του ανταγωνισμού είναι ενδεχομένως λυσιτελής η σύγκριση με εναλλακτικά σχήματα, η συγκριτική αυτή ανάλυση περιορίζεται στο δεύτερο στάδιο. Πρόκειται για το στάδιο κατά το οποίο η εξέταση αυτή αποκτά πράγματι κάποιο νόημα, στο πλαίσιο της μελέτης του ζητήματος αν το μονοπώλιο που ένα σήμα δημιουργεί υπέρ συγκεκριμένου προϊόντος φέροντος ορισμένα λειτουργικά χαρακτηριστικά δύναται να οδηγήσει σε εξάλειψη του ανταγωνισμού. Όπως επισημάνθηκε ήδη, εφόσον έχει διαγνωσθεί η λειτουργικότητα του τούβλου Lego στο σύνολό του, παρέλκει η μετάβαση στα επόμενα στάδια.

97.      Εξάλλου, επιβάλλεται, βάσει της αποφάσεως Philips και της επίμαχης διατάξεως, η επισήμανση ότι η πλάνη την οποία η Lego Juris προσάπτει στο Πρωτοδικείο δεν ασκεί επιρροή. Με τις σκέψεις 81 έως 84 της αποφάσεως Philips, το Δικαστήριο έκρινε κατά τρόπο απολύτως σαφή ότι «η απόδειξη της υπάρξεως άλλων σχημάτων που καθιστούν δυνατή την επίτευξη του ίδιου τεχνικού αποτελέσματος δεν [εμποδίζει] την εφαρμογή της [επίμαχης] διατάξεως όσον αφορά τη μη καταχώριση ή τη δυνατότητα ακυρώσεως σημείου ή σήματος»», διατάξεως η οποία, αποκλείοντας την καταχώριση σημείων συνιστάμενων αποκλειστικώς στο αναγκαίο για την επίτευξη τεχνικού αποτελέσματος σχήμα, εφαρμόζεται πλήρως στην περίπτωση του τούβλου Lego, η συνολική λειτουργικότητα του οποίου έχει αποδειχθεί. Συνεπώς, η Lego Juris δεν ηδύνατο να επικαλείται, προς στήριξη των ισχυρισμών της, τις λεπτές διαφοροποιήσεις της αποφάσεως Philips, περί του περιορισμού στα ουσιώδη χαρακτηριστικά, καθώς, όπως προκύπτει, όλα τα χαρακτηριστικά του τούβλου, ουσιώδη ή μη, είναι λειτουργικά· σε μια τέτοια περίπτωση, η εξέταση εναλλακτικών παρέλκει, καθώς το σήμα το οποίο θα καταχωριζόταν θα μονοπωλούσε κατά τρόπο πάγιο το σχήμα.

98.      Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, εκτιμώ ότι η τρίτη αιτίαση είναι αβάσιμη και ότι πρέπει να απορριφθεί όπως και οι δύο προηγούμενες αιτιάσεις. Κατά συνέπεια, εφόσον απερρίφθη το σύνολο των αιτιάσεων, ο λόγος αναιρέσεως δεν μπορεί να γίνει δεκτός.

VII – Επί των δικαστικών εξόδων

99.      Δεδομένου ότι η Lego Juris ηττήθηκε, πρέπει να καταδικασθεί στα δικαστικά έξοδα, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 122, πρώτο εδάφιο, σε συνδυασμό με τη διάταξη του άρθρου 69, παράγραφος 2, πρώτο εδάφιο, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου.

VIII – Πρόταση

100. Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω εκτιμήσεων, προτείνω στο Δικαστήριο:

1)         να απορρίψει ως αβάσιμη την αίτηση αναιρέσεως της Lego Juris κατά της αποφάσεως του ογδόου τμήματος του Πρωτοδικείου, της 12ης Νοεμβρίου 2008, στην υπόθεση T‑270/06˙

2)         να καταδικάσει την αναιρεσείουσα στα δικαστικά έξοδα.


1 – Γλώσσα του πρωτοτύπου: η ισπανική.


2 – Maier, J., «Lego des Lebens», DIE ZEIT, τεύχος 32, της 30ής Ιουλίου 2009, σ. 27.


3 – Απόφαση T‑270/06 (Συλλογή 2008, σ. II‑3117).


4 – Κανονισμός του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2009, για το κοινοτικό σήμα (ΕΕ L 78, σ. 1), ο οποίος ισχύει από της 13ης Απριλίου 2009.


5 – Κανονισμός του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1993, για το κοινοτικό σήμα (ΕΕ 1994, L 11, σ. 1), όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 3288/94 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 1994, για την εφαρμογή των συμφωνιών που έχουν συναφθεί στο πλαίσιο του Γύρου της Ουρουγουάης (ΕΕ L 349, σ. 83) και, εσχάτως, με τον κανονισμό (ΕΚ) 422/2004 του Συμβουλίου, της 19ης Φεβρουαρίου 2004 (ΕΕ L 70, σ. 1).


6 – Απόφαση της 18ης Ιουνίου 2002, C‑299/99 (Συλλογή 2002, σ. I‑5475).


7 – Σκέψη 76 της αποφάσεως.


8 – Πρώτη οδηγία 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1989, L 40, σ. 1· στο εξής: οδηγία)· το εν λόγω άρθρο αποτελεί το alter ego του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, περίπτωση ii, του κανονισμού 40/94.


9 – Σκέψη 78 της αποφάσεως Philips.


10 – Σκέψη 79.


11 – Σκέψη 80.


12 – Σκέψη 82.


13 – Σκέψη 81.


14 – Διακανονισμός της Νίκαιας για τη διεθνή ταξινόμηση των προϊόντων και των υπηρεσιών προς τον σκοπό της καταχωρίσεως σημάτων, της 15ης Ιουνίου 1957, όπως έχει αναθεωρηθεί και τροποποιηθεί.


15 – Σκέψεις 9 και 10 της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως.


16 – Κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 1β, παράγραφος 3, του κανονισμού (ΕΚ) 216/96 της Επιτροπής, της 5ης Φεβρουαρίου 1996, σχετικά με τον κανονισμό διαδικασίας των τμημάτων προσφυγών του ΓΕΕΑ (ΕΕ L 28, σ. 11).


17 – Απόφαση του τμήματος προσφυγών μείζονος συνθέσεως του ΓΕΕΑ της 10ης Ιουλίου 2006 (υπόθεση R 856/2004‑G), σχετικά με διαδικασία κηρύξεως ακυρότητας σήματος μεταξύ της MΕGA Brands, Inc. και της Lego Juris A/S.


18 – Σημεία 32 και 33 της αποφάσεως του ΓΕΕΑ.


19 – Σημεία 34 και 36 της αποφάσεως του ΓΕΕΑ.


20 – Στο σημείο 58.


21 – Σημείο 60.


22 – Σημεία 54 και 55.


23 – Σημεία 41 έως 63.


24 – Σκέψεις 27 έως 34 της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως.


25 – Η ίδια διατύπωση εντοπίζεται και στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, δεύτερη περίπτωση, της οδηγίας. Η μνεία της εν λόγω διατάξεως κρίνεται επιβεβλημένη, δεδομένου ότι πρόκειται για τη διάταξη την οποία ερμήνευσε η απόφαση Philips.


26 – Σκέψεις 51 έως 68 της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως.


27 – Σκέψεις 70 έως 88 της αναιρεσιβαλλομένης αποφάσεως.


28 – Τηλεομοιοτυπία της 20ής Απριλίου 2009.


29 – Πρόκειται για παραπομπή στην απόφαση της 16ης Ιουλίου 1998, C‑210/96, Gut Springenheide και Tusky (Συλλογή 1998, σ. I‑4657, σκέψη 31), που καθιέρωσε το εν λόγω κριτήριο, το οποίο υιοθετήθηκε από τη μεταγενέστερη νομολογία περί σημάτων.


30 – Στο γερμανικό δίκαιο, Hacker, F., «Als Marke Schutzfähige Zeichen - § 3», στο Ströbele/Hacker, Markengesetz, 8η έκδοση, Carl Heymann, Κολωνίας 2006, σ. 85· στο ισπανικό δίκαιο, Marco Arcalá, L. A., «Artículo 5. Prohibiciones absolutas», Bercovitz Rodríguez‑Cano, A. (επιμέλεια), ComentariosalaLeydeMarcas, 2η έκδοση, Thomson Aranzadi, Παμπλόνας, 2008, τόμος I, σ. 204· στο γαλλικό δίκαιο, Azéma, J. και Galloux, J.‑Ch., Droitdelapropriété industrielle, 6η έκδοση, Dalloz, Παρίσι, 2006, σ. 773· στο δίκαιο των ΗΠΑ, Wong, M., «The aesthetic functionality doctrine and the law of trade-dress protection», CornellLawReview, 83 (1998), σ. 1116, 1154.


31 – Όπ.π., η αντίληψη αυτή είναι ιδιαιτέρως έντονη στο γαλλικό δίκαιο και στο ισπανικό δίκαιο, όπου απαντά, αντιστοίχως, η έννοια «fraude de ley» και «abus de droit» για τη δήλωση της καταστάσεως στην οποία θα μπορούσε να οδηγήσει η διεύρυνση της παρεχόμενης από τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα βιομηχανικά σχέδια προστασίας μέσω του δικαίου των σημάτων.


32 – Βλ., ιδίως, σκέψεις 79 και 82 της αποφάσεως.


33 – Ιδίως με τα σημεία 30 και 39 των προτάσεών του.


34 – Cornish, W. και Llewelyn, D., Intellectual Property: Patents, Copyright, Trade Marks and Allied Rights, 6η έκδοση, Thomson Sweet & Maxwell, 2007, Λονδίνο, σ. 710.


35 – Ο U. Hildebrandt, στο Marken und andere Kennzeichen – Einführung in die Praxis, Carl Heymann, Κολωνία, 2006, σ. 109 και 110, ασκεί κριτική επί του ελαστικού τρόπου με τον οποίο το Bundesgerichtshof εφαρμόζει τις απορρέουσες από την απόφαση Philips αρχές. Εντούτοις το Bundesgerichtshof δεν επέτρεψε την καταχώριση του τούβλου Lego, που αποτελεί αντικείμενο της υπό κρίση αιτήσεως αναιρέσεως, κρίνοντάς το αποκλειστικώς λειτουργικό, γεγονός που οδήγησε στην ακύρωση της καταχωρίσεως που είχε αρχικώς επιτραπεί στη Γερμανία· βλ. ανακοινωθέν Τύπου του Bundesgerichtshof αριθ. 158/2009 (http://juris.bundesgerichtshof.de /cgi‑bin/rechtsprechung).


36 – Σκέψη 79 της αποφάσεως Philips.


37 – Με την απόφαση Philips ευθυγραμμίσθηκε κατά τρόπο πάγιο το Πρωτοδικείο, το ΓΕΕΑ και, με τις διακυμάνσεις που επισημάνθηκαν, τα διάφορα εθνικά δικαστήρια.


38 – Σκέψη 79 της αποφάσεως Philips.


39 – Σκέψεις 81 έως 83 της αποφάσεως Philips.


40 – Πρόκειται για άποψη εμπνευσμένη, mutatis mutandis, από το γερμανικό δίκαιο (Hacker, F., όπ.π., σ. 88) και από το δίκαιο των ΗΠΑ, McCormick, T., «Will TrafFix “Fix” the Splintered Functionality Doctrine?: TrafFix Devices, Inc. v. Marketing Displays, Inc.», 40 HoustonLawReview (2003), σ. 541, 566.


41 – Τούτο συνάγεται, κατά την άποψή μου, εξ αντιδιαστολής από την απόφαση της 30ής Ιουνίου 2005, C‑286/04 P, Eurocermex κατά ΓΕΕΑ (Συλλογή 2004, σ. I‑5797, σκέψεις 22 και 23 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία). Η εν λόγω απόφαση επικυρώθηκε με την απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2007, C-238/06 P, Develey Holding κατά ΓΕΕΑ (Συλλογή 2007, σ. I‑9375, σκέψη 82).


42 – Κατά την πάγια θέση της νομολογίας του Δικαστηρίου, βλ., επί παραδείγματι, αποφάσεις της 23ης Μαΐου 1978, 102/77, Hoffmann La-Roche (Συλλογή τόμος 1978, σ. 351, σκέψη 7)· της 12ης Νοεμβρίου 2002, C‑206/01, Arsenal Football Club (Συλλογή 2002, σ. I‑ 10273, σκέψη 47)· και της 26ης Απριλίου 2007, C‑412/05, Alcon κατά ΓΕΕΑ (Συλλογή 2007, σ. I‑3569, σκέψη 53).


43 – Σκέψη 76.


44 – Βλ., επί παραδείγματι, αποφάσεις της 8ης Μαΐου 2008, C-304/06 P, Eurohypo κατά ΓΕΕΑ (Συλλογή 2008, σ. I-3297, σκέψη 67) και της 22ας Ιουνίου 2006, C‑25/05 P, Storck κατά ΓΕΕΑ (Συλλογή 2006, σ. I‑5719, σκέψη 25).


45 – Όπως ορθώς επισημαίνει και ο F. Hacker, όπ.π., σ. 88.


46 – Σημείο 40 της αποφάσεως του τμήματος προσφυγών μείζονος συνθέσεως επί της υποθέσεως Lego· TrafFix Devices, Inc. V. Marketing Displays, Inc, 532 U.S. 23 (2001).


47 – Σκέψη 82 της αποφάσεως Philips.


48 – Σκέψη 80 της αποφάσεως Philips.


49 – Τα οποία στην αγγλική αποκαλούνται και «pen drives».


50 – Το οποίο αποτελεί τη συνέχεια του άρθρου 38, παράγραφος 2, του κανονισμού 40/94.


51 – Επιπροσθέτως, εφόσον ο ίδιος ο νομοθέτης προβλέπει τη δυνατότητα μερικής προστασίας του σημείου, εκτιμώ ότι η θέση την οποία υποστηρίζει το ΓΕΕΑ δεν είναι ιδιαιτέρως πειστική.


52 – Bender, A., «Der Ablauf des Anmeldeverfahrens», Fezer, K. -H., Handbuch der Markenpraxi- Band I Markenverfahrensrecht, C. H. Beck, Μόναχο, 2007, σ. 585.


53 – Στο δίκαιο των Η.Π.Α. γίνεται λόγος για «significant non-reputation related disadvantage»· McCormick, T., όπ.π., σ. 567.


54 – Απόφαση της 29ης Απριλίου 2004, C‑473/01 P και C‑474/01 P, Procter & Gamble κατά ΓΕΕΑ (Συλλογή 2004, σ. I‑5173, σκέψη 33)· προπαρατεθείσα απόφαση Storck κατά ΓΕΕΑ (σκέψη 25), καθώς και προπαρατεθείσα απόφαση Eurohypo κατά ΓΕΕΑ (σκέψη 67).


55 – Προπαρατεθείσα απόφαση Philips (σκέψη 57), και απόφαση της 20ής Σεπτεμβρίου 2007, C‑371/06, Benetton Group (Συλλογή 2007, σ. I‑7709, σκέψεις 24 έως 27).


56 – Συναφώς, βλ. και Hildebrandt, U., όπ.π., σ. 110.


57 – Απόφαση της 11ης Ιουνίου 2009, C‑542/07 P, Imagination Technologies κατά ΓΕΕΑ (που δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στη Συλλογή, σκέψη 44).


58 – Σημείο 68 των προτάσεων.


59 – Βλ., ανωτέρω, σημείο 75 των προτάσεων.