Wydanie tymczasowe
WYROK SĄDU (dziewiąta izba)
z dnia 12 grudnia 2018 r.(*)
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek peryndoprylu, leku stosowanego w chorobach układu krążenia (oryginalnego, jak również generycznego) – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 i 102 TFUE – Porozumienia mające na celu opóźnienie lub uniemożliwienie wejścia na rynek wersji generycznych peryndoprylu – Udział spółki zależnej w naruszeniu popełnionym przez jej spółkę dominującą – Przypisanie naruszenia – Odpowiedzialność solidarna – Górna granica grzywny
W sprawie T‑677/14
Biogaran, z siedzibą w Colombes (Francja), reprezentowana przez adwokatów T. Reymonda, O. de Juvigny’ego i J. Jourdana,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez F. Castillę Contreras, T. Vecchi i B. Monginę, a następnie przez F. Castillę Contreras, B. Mongina oraz Ch. Vollratha, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2014) 4955 final z dnia 9 lipca 2014 r. w sprawie postępowania na podstawie art. 101 i 102 TFUE [sprawa AT.39612 – Peryndopryl (spółka Servier)] w zakresie, w jakim dotyczy ona strony skarżącej, oraz, tytułem żądania ewentualnego, wniosek o uchylenie lub obniżenie grzywny, która została na nią nałożona na mocy tej decyzji.
SĄD (dziewiąta izba)
w składzie: S. Gervasoni (sprawozdawca), prezes, L. Madise i R. da Silva Passos, sędziowie,
sekretarz: G. Predonzani, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 5 października 2017 r.,
wydaje następujący
Wyrok
I. Okoliczności powstania sporu
A. W przedmiocie peryndoprylu
1 Grupa Servier, w skład której wchodzą spółka Servier SAS i liczne spółki zależne (dalej osobno jako spółka „Servier” lub łącznie jako „grupa Servier”), opracowała peryndopryl – lek zalecany w leczeniu chorób układu krążenia, głównie w zwalczaniu nadciśnienia i niewydolności serca za pomocą mechanizmu inhibicji enzymu konwersji angiotensyny (zwanego dalej „EKA”).
2 Aktywny składnik farmakologiczny peryndoprylu (zwany dalej „ASF”) – czyli biologicznie czynna substancja chemiczna wywołująca skutki terapeutyczne, o której mowa, występuje w postaci soli. Początkowo stosowaną solą była erbumina (lub tert-butyloamina), która – z powodu procesu stosowanego przez grupę Servier do jej syntezy – ma postać krystaliczną.
1. Patent dotyczący cząsteczki
3 W dniu 29 września 1981 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym (EUP) dokonano zgłoszenia patentowego cząsteczki peryndoprylu (patent EP0049658, zwany dalej „patentem 658”). Patent 658 miał wygasnąć w dniu 29 września 2001 r., ale jego ochrona została przedłużona w kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym w Zjednoczonym Królestwie, do dnia 22 czerwca 2003 r., na co zezwalało rozporządzenie Rady (EWG) nr 1768/92 z dnia 18 czerwca 1992 r. dotyczące stworzenia dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (Dz.U. 1992, L 182, s. 1). We Francji ochrona patentu nr 658 został przedłużona do dnia 22 marca 2005 r., a we Włoszech do dnia 13 lutego 2009 r.
2. Patenty wtórne
4 W 1988 r. grupa Servier również złożyła do EUP wiele wniosków patentowych dotyczących procesów wytwarzania cząsteczki peryndoprylu, które wygasły w dniu 16 września 2008 r.; dotyczyło to patentów: EP0308339, EP0308340, EP0308341 i EP0309324 (zwane dalej odpowiednio „patentem 339”, „patentem 340”, „patentem 341” i „patentem 324”).
5 Nowe wnioski patentowe dotyczące erbuminy i procesów jej wytwarzania zostały zgłoszone do EUP przez grupę Servier w 2001 r.; wśród nich znajdował się wniosek dotyczący patentu EP1294689 („patentu beta”, zwanego dalej „patentem 689”), patentu EP1296948 („patentu gamma”, zwanego dalej „patentem 948) i patentu EP1296947 („patentu alfa”, zwanego dalej „patentem 947”). Patent 947, obejmujący krystaliczną postać erbuminy alfa oraz proces jej wytwarzania, został zgłoszony w dniu 6 lipca 2001 r. i przyznany przez EUP w dniu 4 lutego 2004 r.
3. Peryndopryl drugiej generacji
6 Od 2002 r. grupa Servier rozpoczęła badania nad peryndoprylem drugiej generacji, wytwarzanym na bazie soli innej niż erbumina – argininy. Peryndopryl na bazie argininy miał dawać lepsze wyniki pod względem okresu przydatności do spożycia – trzech lat zamiast dwóch, stabilności – umożliwiając stosowanie jednego typu opakowań dla wszystkich stref klimatycznych, oraz przechowywania – nie wymagając żadnych szczególnego warunków.
7 W dniu 17 lutego 2003 r. grupa Servier dokonała europejskiego zgłoszenia patentowego w odniesieniu do peryndoprylu argininy (patent EP1354873B, zwany dalej „patentem 873”) W dniu 17 lipca 2004 r. przyznano grupie Servier patentu 873, a datę jego wygaśnięcia ustalono na dzień 17 lutego 2023 r. Peryndopryl arginina został wprowadzony na rynki Unii w 2006 r.
B. W przedmiocie strony skarżącej
8 Spółka Biogaran (zwana dalej „skarżącą” lub „spółką Biogaran”) jest założoną w 1996 r. spółką zależną, będącą w całości własnością spółki Laboratories Servier SAS, która sama jest spółką zależną spółki Servier SAS. Jest ona spółką działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych, której działalność dystrybucyjna jest niemalże całkowicie ograniczona do terytorium Francji.
C. W przedmiocie działalności spółki Niche w odniesieniu do peryndoprylu
9 Spółka Niche Generics Ltd (zwana dalej „spółką Niche”), działająca w sektorze generycznych produktów leczniczych, wstąpiła w prawa i obowiązki Bioglan Generics na mocy umowy licencji na wytwarzanie peryndoprylu zawartej w dniu 26 marca 2001 r. z Medicorp Technologies India Ltd (zwaną dalej „spółką Medicorp”), której następcą prawnym stała się Matrix Laboratories Ltd (zwana dalej „spółką Matrix”), w celu wprowadzania do obrotu w Unii peryndoprylu w formie generycznego produktu leczniczego (zwanej dalej „umową Niche‑Matrix”). Zgodnie z umową Niche-Matrix obie spółki miały wprowadzać do obrotu w Unii generyczną postać peryndoprylu, przy czym spółka Matrix była głównie odpowiedzialna za wytwarzanie leku i dostawę aktywnych składników farmaceutycznych peryndoprylu, podczas gdy spółka Niche była przede wszystkim odpowiedzialna za formalności związane z uzyskiwaniem zezwoleń na wprowadzanie do obrotu oraz strategię handlową.
10 Spółka Matrix w kwietniu 2003 r. dostarczyła serię pilotażową aktywnych składników farmaceutycznych peryndoprylu oraz pełny opis zastosowanej substancji czynnej w celu przygotowania przez spółkę Niche wniosków o zezwolenie na wprowadzenie do obrotu.
11 Unichem Laboratories Ltd (zwana dalej „spółką Unichem”), będąca spółką dominującą w stosunku do spółki Niche, odpowiedzialna za produkcję peryndoprylu w jego ostatecznej postaci farmaceutycznej, zobowiązała się – na podstawie umowy na wytwarzanie tabletek peryndoprylu zawartej w dniu 27 marca 2003 r. ze spółką Medicorp, obecnie spółką Matrix – do wytwarzania i dostawy aktywnych składników farmaceutycznych peryndoprylu.
D. W zakresie sporów dotyczących peryndoprylu
1. Postępowania przed EUP
12 Dziesięć spółek działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, w tym spółka Niche, wniosło w 2004 r. do EUP sprzeciw wobec patentu 947, wnosząc o jego całkowite unieważnienie, a powołując się na brak aspektu nowości i brak poziomu wynalazczego, a także niedostatecznie jasne ujawnienie wynalazku. Spółka Niche wycofała się jednak z postępowania w sprawie sprzeciwu w dniu 9 lutego 2005 r.
13 W dniu 27 lipca 2006 r. Wydział ds. Sprzeciwów EUP potwierdził ważność patentu 947 po dokonaniu drobnych poprawek w pierwotnym zgłoszeniu grupy Servier (decyzja zwana dalej „decyzją EUP z dnia 27 lipca 2006 r.”). Siedem spółek wniosło odwołanie od tej decyzji. Decyzją z dnia 6 maja 2009 r. komisja odwoławcza EUP rozpatrując kwestię techniczną unieważniła decyzję EUP z dnia 27 lipca 2006 r. i cofnęła patent 947. Wniosek grupy Servier o zbadanie tej decyzji przez rozszerzoną komisję odwoławczą został oddalony w dniu 19 marca 2010 r.
14 Jednocześnie w dniu 11 sierpnia 2004 r. spółka Niche wniosła do EUP sprzeciw wobec patentu 948, ale wycofała się z postępowania w dniu 14 lutego 2005 r.
2. Postępowanie przed sądami krajowymi
15 Ważność patentu 947 była również kwestionowana przed sądami niektórych państw członkowskich, w szczególności Królestwa Niderlandów i Zjednoczonego Królestwa.
16 W Zjednoczonym Królestwie w dniu 25 czerwca 2004 r. grupa Servier – powołując się na służące jej uprawniania wynikające z patentów 339, 340 i 341– wniosła przed High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (Patent Chamber) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa), Zjednoczone Królestwo] powództwo o stwierdzenie naruszenia ochrony patentowej przez spółkę Niche w zakresie, w jakim spółka ta złożyła wnioski o wydanie zezwolenia na wprowadzanie do obrotu w Zjednoczonym Królestwie wersji generycznej peryndoprylu, opracowanej we współpracy ze spółką Matrix na podstawie umowy Niche-Matrix. W dniu 9 lipca 2004 r. grupie Servier doręczono powództwo wzajemne spółki Niche o unieważnienie patentu 947.
17 Rozprawa przed High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (Patent Chamber) [wysokim trybunałem (Anglia i Walia), wydziałem kanclerskim (izbą patentową)] w przedmiocie zasadności zarzutów o naruszenie ochotny patentowej została wyznaczona na dzień 7 i 8 lutego 2005 r., ale zakończyła się po połowie dnia zawarciem w dniu 8 lutego 2005 r. ugody pomiędzy grupą Servier a spółką Niche, która to ugoda zakończyła spór między stronami.
18 Spółka Matrix była informowana przez spółkę Niche o przebiegu tego postępowania sądowego, a także była w nie bezpośrednio zaangażowana, gdyż składałą zeznania przed High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokim trybunałem (Anglia i Walia), wydziałem kanclerskim (izbą patentową)] w imieniu spółki Niche. Ponadto grupa Servier w dniu 7 lutego 2005 r. wystosowała do spółki Matrix wezwanie o zaprzestanie naruszenia ochrony patentów 339, 340 i 341, grożąc jej wytoczeniem powództwa o stwierdzenie naruszenia.
19 Jesienią 2004 r. grupa Servier zaczęła również rozważać nabycie spółki Niche. W tym celu grupa Servier zleciła przeprowadzenie audytu, którego pierwsza faza zakończyła się w dniu 10 stycznia 2005 r., kiedy to przedłożyła ona wstępną, niewiążącą ofertę nabycia kapitału spółki Niche za kwotę pomiędzy 15 mln a 45 mln GBP. Po zakończeniem w dniu 21 stycznia 2005 r. drugiego etapu audytu grupa Servier poinformowała ustnie spółkę Niche w dniu 31 stycznia 2005 r., że nie zamierza dokonać jej nabycia.
E. W przedmiocie polubownych rozstrzygnięć sporów patentowych
1. W przedmiocie umów zawieranych między spółkami Niche, Unichem, Matrix i grupą Servier
20 Grupa Servier zwarła liczne ugody dotyczące patentów z wieloma spółkami działającymi w sektorze generycznych produktów leczniczych, z którymi pozostawała w sporze co do praw patentowych.
21 W dniu 8 lutego 2005 r. grupa Servier, spółka Niche i spółka Unichem zawarły ugodę (zwaną dalej „ugodą” lub „ugodą między grupą Servier i spółką Niche”). Terytorialny zakres ugody obejmował wszystkie kraje, w których obowiązywały patenty 339, 340, 341 i 947 (art. 3 ugody).
22 Na podstawie tej ugody spółki Niche i Unichem zobowiązały się do powstrzymania się od wytwarzania, zlecania wytwarzania, posiadania, przywozu, dostarczania, oferowania dostarczenia lub zbywania generycznej postaci peryndoprylu wytworzonego według formuły opracowanej przez spółkę Niche – które zdaniem grupy Servier naruszało jej patenty 339, 340 i 341 zatwierdzone w Zjednoczonym Królestwie, według innej formuły zasadniczo podobnej lub według jakiejkolwiek innej formuły, która mogłaby naruszać patenty 339, 340 i 341 (zwanych dalej „sporną formułą”) do czasu wygaśnięcia patentów w miejscu ich obowiązywania (art. 3 ugody, zwany dalej „klauzulą niewprowadzania do obrotu”). Z drugiej strony ugoda przewidywała swobodę wprowadzania do obrotu peryndoprylu wytworzonego według spornej formuły po wygaśnięciu wspomnianych patentów – co nie będzie stanowiło ich naruszenia (art. 4 i 6 ugody). Spółka Niche była ponadto zobowiązana do rozwiązania, wypowiedzenia lub zawieszenia, do dnia wygaśnięcia patentów, wszystkich już zawartych umów dotyczących peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły, jak również wycofania wniosków o zezwolenia na wprowadzanie peryndoprylu do obrotu (art. 11 ugody). Ponadto spółki Niche i Unichem zobowiązały się do nieskładania żadnych wniosków o zezwolenie na wprowadzenie do obrotu peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły oraz do wstrzymania się od wspierania jakiejkolwiek osoby trzeciej w uzyskaniu takiego zezwolenia (art. 10 ugody). Wreszcie powinny się one powstrzymać od wszelkich powództw o unieważnienie patentu europejskiego lub o stwierdzenie braku naruszenia patentów 339, 340, 341, 947, 689 i 948 do czasu ich wygaśnięcia, z wyjątkiem powództw wzajemnych w sprawie o stwierdzenie naruszenia patentu (art. 8 ugody) („klauzula o niekwestionowaniu ważności praw”). Spółka Niche zgodziła się ponadto na wycofanie jej wniesionych do EUP sprzeciwów wobec patentów 947 i 948 (art. 7 ugody).
23 W zamian grupa Servier zobowiązała się, po pierwsze, nie wnosić powództw o stwierdzenie naruszenia patentu przeciwko spółce Niche lub jej klientom i spółce Unichem na podstawie patentów 339, 340, 341 i 947 w odniesieniu do każdego zarzucanego im naruszenia, które miało miejsce przed zawarciem ugody (art. 5 ugody) („klauzula o zrzeczeniu się roszczeń”), a po drugie, do zapłaty na rzecz spółek Niche i Unichem kwoty 11,8 mln GBP w dwóch transzach (art. 13 ugody). Suma ta stanowiła ekwiwalent zobowiązań spółek Niche i Unichem oraz „istotnych kosztów i potencjalnych zobowiązań, które mogłyby zostać poniesione przez spółki Niche i Unichem w wyniku zaprzestania programu rozwoju peryndoprylu wytwarzanego według [spornej] formuły”.
24 Ponadto w dniu 8 lutego 2005 r. spółka Servier zawarła ze spółką Matrix ugodę (zwaną dalej „ugodą Matrix”), obejmującą wszystkie kraje, w których zatwierdzone zostały patenty 339, 340, 341 i 947, z wyjątkiem jednego państwa nienależącego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) [sekcja 1, ust. 1) ppkt (xiii) ugody].
25 Na mocy ugody Matrix spółka ta zobowiązała do zaprzestania wytwarzania, zlecania wytwarzania, posiadania, przywozu, dostarczania, oferowania dostarczenia lub zbywania generycznej postaci peryndoprylu wytworzonego według spornej formuły do czasu wygaśnięcia patentów w miejscu ich obowiązywania (art. 1 i 2 ugody). Z drugiej strony ugoda przewidywała swobodę wprowadzania do obrotu peryndoprylu wytworzonego w według spornej formuły, po wygaśnięciu wspomnianych patentów – co nie będzie stanowiło ich naruszenia (art. 4 ugody). Spółka Matrix była ponadto zobowiązana do rozwiązania, wypowiedzenia lub zawieszenia, do dnia wygaśnięcia patentów, wszystkich już zawartych umów dotyczących peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły, jak również wycofania wniosków o zezwolenia na wprowadzanie do obrotu peryndoprylu do dnia 30 czerwca 2005 r. (art. 7 i 8 ugody). Ponadto spółka Matrix zobowiązała się do nieskładania żadnych wniosków o zezwolenie na wprowadzenie do obrotu peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły oraz do wstrzymania się od wspierania jakiejkolwiek osoby trzeciej w uzyskaniu takiego zezwolenia (art. 6 ugody). Wreszcie spółka Matrix powinna powstrzymać się od wszelkich powództw o unieważnienie patentu europejskiego lub o stwierdzenie braku naruszenia patentów 339, 340, 341, 947, 689 i 948 do czasu ich wygaśnięcia, z wyjątkiem powództw wzajemnych w sprawie o stwierdzenie naruszenia patentu (art. 5 ugody).
26 W zamian spółka Servier zobowiązała się, po pierwsze, nie wnosić powództw o stwierdzenie naruszenia patentu przeciwko spółce Matrix na podstawie patentów 339, 340, 341 i 947 w odniesieniu do każdego zarzucanego jej naruszenia, które miało miejsce przed zawarciem ugody (art. 3 ugody), a po drugie, do zapłaty na rzecz spółki Matrix kwoty 11,8 mln GBP w dwóch transzach (art. 9 ugody). Suma ta stanowiła ekwiwalent zobowiązań spółki Matrix oraz „istotnych kosztów i potencjalnych zobowiązań, które mogłyby zostać poniesione przez spółkę Matrix w wyniku zaprzestania programu rozwoju peryndoprylu wytwarzanego według [spornej] formuły”.
2. W przedmiocie umowy zawartej między spółkami Niche i Biogaran
27 W dniu 8 lutego 2005 r. (dniu zawarcia ugody pomiędzy spółkami Servier i Niche) zawarta została pomiędzy spółkami Niche i Biogaran umowa licencji na dostawy, obejmująca przeniesienie przez spółkę Niche na spółkę Biogaran praw do trzech kompletów dokumentacji produktów (tj. „wszelkich informacji lub danych dotyczących produktów i wszelkich informacji lub danych niezbędnych do uzyskania zezwoleń na wprowadzanie do obrotu znajdujących się w posiadaniu spółki Niche”) oraz istniejącego zezwolenia na wprowadzanie do obrotu w zamian za zapłatę przez spółkę Biogaran na rzecz spółki Niche kwoty 2,5 mln GBP (umowa zwana dalej „umową Biogaran”).
28 Zgodnie z umową Biogaran spółka Niche zobowiązała się przenieść na spółkę Biogaran prawa do dokumentacji dotyczącej produktu A w celach jego wyłącznego użytku przez spółkę Biogaran z zamiarem uzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu we Francji, w Wielkiej Brytanii oraz jednym z krajów nienależących do EOG oraz użytkowania bez wyłączności w stosunku do reszty świata. W odniesieniu do dwóch innych dokumentacji, dotyczących produktu B i produktu C, przeniesienie prawa do dokumentacji zostało przeprowadzone na zasadzie braku wyłączności na całym świecie. Jeśli chodzi o produkt B, to spółka Niche zgodziła się przenieść prawa wynikające z zezwolenia na wprowadzanie do obrotu we Francji na spółkę Biogaran. Umowa Biogaran stanowiła, że po uzyskaniu zezwolenia na wprowadzanie do obrotu spółka Biogaran będzie zamawiała dla spółki Niche dane produkty (art. 2.2 umowy). Zgodnie z art. 2.5 umowy spółka Niche zobowiązywała się do przekazania spółce Biogaran wszystkich informacji i danych, które do niej należały lub które znajdowały się pod jej kontrolą i które składały się na dokumentację produktu konieczną do uzyskania odpowiednich zezwoleń na wprowadzanie do obrotu. Ponadto spółka Biogaran była zobowiązana do podjęcia wszelkich rozsądnych starań w celu zapewnienia, by zamówienia na produkt lub wysyłki produktu były realizowane we właściwym momencie, tak aby umożliwić spółce Niche utrzymanie spójnego systemu produkcji w trakcie obowiązywania tej umowy (art. 4.1 umowy). Z drugiej strony umowa Biogaran zastrzegała, że umowa ta zostanie automatycznie rozwiązana, jeżeli spółka Biogaran nie uzyska w ciągu 18 miesięcy zezwolenia na wprowadzanie do obrotu (art. 14.4 umowy). Ponadto umowa ta przewidywała, że żadna ze stron nie ma prawa do odszkodowania w przypadku rozwiązania umowy na podstawie art. 14.2 i 14.4 umowy.
29 W zamian za przekazanie dokumentacji produktów, zgodnie z art. 2.3 umowy, spółka Biogaran miała uiścić kwotę 2,5 mln GBP. To postanowienie umowne określało również harmonogram spłat zobowiązujący spółkę Biogaran do wypłaty spółce Niche 1,5 mln GBP w terminie do 14 lutego 2005 r. oraz 1 mln GBP do dnia 5 października 2005 r., w tych samych terminach co określone w drodze ugody pomiędzy grupą Servier i spółką Niche w odniesieniu do zapłaty 11,8 mln GBP.
F. W przedmiocie dochodzenia dotyczącego sektora
30 W dniu 15 stycznia 2008 r. Komisja Wspólnot Europejskich podjęła decyzję o wszczęciu dochodzenia dotyczącego funkcjonowania sektora farmaceutycznego na podstawie przepisów art. 17 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1), w celu zidentyfikowania z jednej strony przyczyn spadku innowacyjności w tym sektorze, mierzonego liczbą nowych produktów leczniczych wprowadzanych na rynek, a z drugiej strony przyczyn opóźnień we wprowadzeniu na rynek niektórych generycznych produktów leczniczych.
31 Komisja opublikowała wstępne sprawozdanie na temat wyników swojego dochodzenia w dniu 28 listopada 2008 r. w celu przeprowadzenia konsultacji społecznych. W dniu 8 lipca 2009 r. Komisja wydała komunikat, którego przedmiotem była synteza sprawozdania z dochodzenia w sektorze farmaceutycznym. W szczególności Komisja wskazała w tym komunikacie, że polubowne rozstrzyganie sporów patentowych między producentami oryginalnych produktów leczniczych a spółkami działającymi w sektorze generycznych produktów leczniczych powinno być monitorowane w celu lepszego zrozumienia sposobu korzystania z tych ugód oraz identyfikowania porozumień, które opóźniały wprowadzanie na rynek generycznych produktów leczniczych ze szkodą dla konsumentów w Unii i które mogłyby stanowić naruszenie reguł konkurencji. Następnie Komisja wydała sześć rocznych sprawozdań dotyczących monitorowania polubownego rozstrzygania sporów patentowych.
G. Postępowanie administracyjne i sporna decyzja
32 W dniu 24 listopada 2008 r. Komisja przeprowadziła niezapowiedziane kontrole w pomieszczeniach spółek objętych postępowaniem. W styczniu 2009 r. Komisja skierowała do szeregu spółek wezwania do udzielenia informacji.
33 W dniu 2 lipca 2009 r. Komisja wydała decyzję o wszczęciu postępowania wobec grupy Servier oraz skarżącej, jak również względem innych spółek działających w sektorze generycznych produktów leczniczych.
34 W sierpniu 2009 r., a następnie w okresie od grudnia 2009 r. do maja 2012 r. Komisja wystosowała zarówno do grupy Servier, jak i do spółki Niche szereg wezwań do udzielenia informacji. W następstwie uzyskania ze strony grupy Servier dwóch odpowiedzi odmownych dotyczących przekazania informacji w sprawie umowy Biogaran Komisja przyjęła na podstawie art. 18 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 decyzję, żądając przekazania szeregu informacji. Grupa Servier udzieliła odpowiedzi na to wezwanie w dniu 7 listopada 2011 r.
35 W dniu 27 lipca 2012 r. Komisja wydała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skierowane do wielu spółek, w tym do skarżącej, która odpowiedziała na nie w dniu 14 stycznia 2013 r.
36 Wysłuchanie zainteresowanych spółek, w tym skarżącej, odbyło się w dniach 15–18 kwietnia 2013 r.
37 W dniu 18 grudnia 2013 r. Komisja udzieliła dostępu do dowodów zgromadzonych lub ujawnionych w szerszym zakresie po doręczeniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów oraz wystosowała pismo przedstawiające okoliczności faktyczne, do którego skarżąca ustosunkowała się w dniu 21 stycznia 2014 r.
38 Urzędnik przeprowadzający spotkanie wyjaśniające przedstawił sprawozdanie końcowe w dniu 7 lipca 2014 r.
39 W dniu 9 lipca 2014 r. Komisja wydała decyzję C(2014) 4955 final dotyczącą postępowania na podstawie art. 101 i art. 102 TFUE [sprawa AT.39612 – Peryndopryl) (Servier)] (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”).
40 Artykuł 1 zaskarżonej decyzji stanowi, że spółka Unichem, w tym jej spółka zależna Niche, i grupa Servier, w tym jej spółka zależna spółka Biogaran, naruszyły art. 101 TFUE, uczestnicząc w polubownym rozstrzyganiu sporów patentowych w zamian za odwrotną płatność, które miało obejmować swym zakresem wszystkie państwa członkowskie, z wyjątkiem Chorwacji i Włoch, w okresie generalnie od dnia 8 lutego 2005 r., z wyjątkiem Łotwy (tu od dnia 1 lipca 2005 r.), Bułgarii i Rumunii (od dnia 1 stycznia 2007 r.) oraz Malty (od dnia 1 marca 2007 r.), do dnia 15 września 2008 r., z wyjątkiem Niderlandów (tu do dnia 1 marca 2007 r.) i Zjednoczonego Królestwa (do dnia 6 lipca 2007 r.).
41 Komisja uznała, że umowa Biogaran miała stanowić dla spółki Niche dodatkową zachętę powstrzymującą ją od wejścia na rynek, i wskazywała na bezpośredni udziału spółki Biogaran w naruszeniu, którego dopuściła się dominująca w stosunku do niej grupa Servier.
42 Komisja uznała bowiem w motywach 1349–1354 zaskarżonej decyzji, że oprócz przekazania dóbr majątkowych grupa Servier dostarczyła spółce Niche dodatkowej zachęty w postaci umowy Biogaran. Komisja wskazała, że w dniu 8 lutego 2005 r., to znaczy w tym samym dniu, w którym zawarto ugodę między grupą Servier a spółką Niche, ta ostatnia zawarła również umowę ze spółką Biogaran, w ramach której spółka Biogaran wypłaciła spółce Niche 2,5 mln GBP w zamian za przekazanie dokumentacji produktów i uzyskanie zezwolenia na wprowadzanie do obrotu produktów farmaceutycznych niezwiązanych z peryndoprylem.
43 Zgodnie z art. 7 ust. 1 lit. b) zaskarżonej decyzji spółki Servier i Biogaran zostały obciążone solidarnie grzywną w wysokości 131 532 600 EUR. Spółka Biogaran została również zobowiązana na podstawie art. 8 tej decyzji do powstrzymania się od popełnienia niniejszym stwierdzonych i ukaranych naruszeń w przyszłości, a także od wszelkich działań lub zachowań mających taki sam lub podobny cel lub skutek.
II. Przebieg postępowania i żądania stron
44 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 19 września 2014 r. skarżąca wniosła rozpatrywaną skargę.
45 W swej skardze skarżąca wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności art. 1, 7 i 8 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim postanowienia te jej dotyczą;
– posiłkowo – skorzystanie z nieograniczonego prawa orzekania w celu znacznego obniżenia kwoty nałożonej na nią grzywny;
– przyznanie jej korzyści wynikających z ewentualnego stwierdzenia nieważności, w całości lub w części, zaskarżonej decyzji w ramach skarg wniesionych przez grupę Servier oraz wyciągnięcie stąd wszelkich konsekwencji w ramach nieograniczonego prawa orzekania;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
46 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania
III. W przedmiocie dopuszczalności
A. W przedmiocie zarzutu trzeciego, w ramach którego skarżąca zwraca się o przyznanie jej korzyści wynikających z ewentualnego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w ramach skarg wniesionych przez grupę Servier
47 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości i art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. skarga powinna zawierać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie podnoszonych zarzutów.
48 Zgodnie z orzecznictwem wskazanie to powinno być wystarczająco jasne i dokładne, by umożliwić stronie pozwanej przygotowanie obrony, a Sądowi wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi. Dotyczy to również każdego z żądań, które należy pogrupować na zarzuty i argumenty, pozwalające zarówno stronie pozwanej, jak i sądowi na dokonanie na ich podstawie oceny zasadności skargi (wyrok z dnia 7 lipca 1994 r., Dunlop Slazenger/Komisja,T‑43/92, EU:T:1994:79, pkt 183 i przytoczone tam orzecznictwo). W konsekwencji aby skarga była dopuszczalna, trzeba, by zasadnicze okoliczności faktyczne i prawne, na których się ona opiera, wynikały, przynajmniej zwięźle, ale w sposób spójny i zrozumiały, z tekstu samej skargi. W tym zakresie choć sama treść skargi może zostać wsparta lub uzupełniona, w przypadku kwestii szczególnych, odesłaniami do poszczególnych fragmentów dokumentów do niej załączonych, ogólne odesłanie do innych dokumentów, nawet załączonych do skargi, nie może zastąpić braku istotnych elementów argumentacji prawnej, które zgodnie ze wspomnianymi powyżej przepisami muszą być zawarte w samej skardze. Ponadto wyszukiwanie i identyfikowanie w załącznikach zarzutów i argumentów, które Sąd mógłby uznać za podstawę skargi, nie jest jego zadaniem, gdyż załączniki pełnią wyłącznie funkcję dowodową i instrumentalną (zob. wyrok z dnia 17 września 2007, Microsoft/Komisja, T‑201/04, EU:T:2007:289, pkt 94 i przytoczone tam orzecznictwo). A fortiori ogólne odesłanie w skardze do zarzutów i argumentów podniesionych na poparcie innej skargi, nawet w powiązanej sprawie, nie spełnia powyższego wymogu (wyrok z dnia 24 marca 2011 r., Legris Industries/Komisja, T‑376/06, niepublikowany, EU:T:2011:107, pkt 32).
49 W niniejszym przypadku należy uznać, że zawarcie w skardze – bez dodatkowych informacji lub wyjaśnień – ogólnego odwołania do zarzutów i argumentów podniesionych w ramach skargi zakończonej wyrokiem w sprawie Servier i in./Komisja (T‑691/14), nie spełnia powyższego wymogu.
50 Ponadto, zakładając, że w trzecim żądaniu skargi skarżąca zamierzała powołać się na orzecznictwo, zgodnie z którym sąd Unii powinien przyznać spółce korzyści wynikające z ewentualnego stwierdzenia nieważności orzeczonego w stosunku do innej spółki, w sytuacji gdy stanowią one tę samą jednostkę gospodarczą (wyrok z dnia 22 stycznia 2013 r., Komisja/Tomkins, C‑286/11 P, EU: C: 2013: 29, pkt 43, 44), co podnosiła skarżąca w replice, żądanie to nie może zostać uwzględnione. W swoim dzisiejszym wyroku w sprawie Servier i in./Komisja (T‑691/14) Sąd oddalił skargę w zakresie, w jakim dotyczyła ona ugody między grupą Servier a spółką Niche. Skarżąca nie może zatem wnosić o przyznanie jej korzyści wynikającej ze stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w ramach skargi wniesionych przez grupę Servier.
51 Z powyższego wynika, że trzecie żądanie skarżącej, zmierzające do odpowiedniego uwzględnienia w jej sprawie żądań i pism procesowych złożonych przez grupę Servier, należy oddalić.
B. W przedmiocie dopuszczalności niektórych załączników do odpowiedzi na skargę oraz powołanych w tym piśmie procesowym dowodów
1. Argumenty stron
52 Na wstępie skarżąca podnosi w replice, że Komisja przedstawiła w odpowiedzi na skargę nowe dokumenty i argumenty na poparcie tezy zawartej w zaskarżonej decyzji. W rzeczywistości odpowiedź na skargę (która liczy 40 stron) opiera się częściowo na nowych okolicznościach faktycznych, powołanych głównie w celu poparcia zaskarżonej decyzji, która poświęca zarzutom przedstawionym spółce Biogaran jedynie 6 z ogólnej liczby 919 stron zaskarżonej decyzji. Opierając się na orzecznictwie, skarżąca twierdzi, że powołanie nowych dowodów na etapie postępowania sądowego naruszałoby jej prawo do obrony.
53 Skarżąca wnosi o uznanie niektórych załączników do odpowiedzi na skargę za niedopuszczalne, ponieważ 23 spośród nich zostały sformułowane w języku angielskim i nie zostały przetłumaczone na język postępowania, którym jest język francuski.
54 Komisja kwestionuje argument, jakoby przedstawiła nowe dowody na poparcie zgodności z prawem zaskarżonej decyzji oraz uchybiła obowiązkowi uzasadnienia. Istnienie związku między umową Biogaran a polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych zostało szczegółowo wyjaśnione w motywach 561–561 i 1351–1354 zaskarżonej decyzji.
55 Według Komisji trzy okoliczności, które potwierdzają istnienie związku między umową Biogaran a polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych, nie mogą być traktowane jako „nowe”, ponieważ zostały powołane w zaskarżonej decyzji lub wynikają z wniosków w niej zawartych. Po pierwsze, rola M. w negocjacjach pomiędzy spółką Niche a grupą Servier została przywołana w motywach 532 i 538 zaskarżonej decyzji. Następnie w jej motywie 577 zostaje przytoczona dyskusja dotycząca życzenia spółki Niche, by otrzymać kwotę wyższą od kwoty przyznanej spółce Matrix. Wreszcie rola, jaką odgrywała spółka Biogaran w stosunkach między grupą Servier a spółką Lupin Ltd, działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych, została również wskazana w motywie 979 zaskarżonej decyzji.
2. Ocena Sądu
56 Skarżąca utrzymuje, że Komisja, z naruszeniem jej prawa do obrony, powołała w odpowiedzi na skargę nowe dokumenty i argumenty na poparcie tez przedstawionych w zaskarżonej decyzji w celu uzupełnienia jej niewystarczającego uzasadnienia.
57 Należy przypomnieć w tym względzie, że w ramach skargi o stwierdzenie nieważności Komisja nie może na poparcie zaskarżonej decyzji przedstawiać nowych dowodów obciążających, które nie zostały w niej ujęte. Niemniej jednak zarówno Sąd, jak i Trybunał uznały, że organ wydający zaskarżoną decyzję może przedstawić w postępowaniu kontradyktoryjnym wyjaśnienia uzupełniające uzasadnienie, które samo w sobie jest już wystarczające – wyjaśnienia te mogą być pomocne podczas przeprowadzania przez sądy Unii kontroli właściwości uzasadnienia tej decyzji, jako że umożliwiają instytucji objaśnienie względów leżących u podstaw przyjętego przez nią rozstrzygnięcia (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 listopada 2000 r., Finnboard/Komisja, C‑298/98 P, EU:C:2000:634, pkt 46; z dnia 13 lipca 2011 r., ThyssenKrupp Liften Ascenseurs/Komisja, T‑144/07, od T‑147/07 do T‑150/07 i T‑154/07, EU: T:2011 364, pkt 146–149; z dnia 27 września 2012 r., Ballast Nedam/Komisja, T‑361/06, EU:T:2012:491, pkt 49).
58 W niniejszej sprawie Komisja nie naruszyła ciążącego na niej obowiązku uzasadnienia ani prawa skarżącej do obrony, gdy w odpowiedzi na skargę udzieliła dodatkowych wyjaśnień. W istocie okoliczności faktyczne przedstawione w odpowiedzi na skargę i zakwalifikowane przez skarżącą jako „nowe” ograniczają się do uzasadnienia tezy Komisji dotyczącej istnienia związku między umową Biogaran a polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych i wynikają wyraźnie z zaskarżonej decyzji.
59 Po pierwsze, co się tyczy tego, czy Komisja mogła przedstawić dodatkowe wyjaśnienia w temacie udziału niektórych pracowników spółki Biogaran i grupy Servier w negocjacjach umowy Biogaran i polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, należy zauważyć, że wiadomość elektroniczna z dnia 4 lutego 2005 r., kilkakrotnie wspomniana w zaskarżonej decyzji (motywy 566 i 1351) i przytoczona w załączniku B.10 do odpowiedzi na skargę wskazuje z jednej strony, że M odgrywał dla spółki Niche poważną rolę w negocjowaniu obu umów (zob. również motyw 538 zaskarżonej decyzji), a z drugiej strony, że w rozmowach uczestniczyła L., dyrektor działu prawnego grupy Servier, odbiorca kopii tej wiadomości. Jak wynika z tej samej wiadomości elektronicznej, osoba, która wynegocjowała umowę spółka Biogaran w imieniu skarżącej, sygnowała również wezwanie do zaprzestania naruszeń wystosowane przez grupę Servier do spółki Matrix w dniu 7 lutego 2005 r., tj. na dzień przed polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych.
60 Następnie, odnosząc się do negocjacji między spółkami Niche i Matrix oraz życzenia spółki Niche, by otrzymać kwotę wyższą niż przyznana spółce Matrix, Komisja słusznie podnosi, że te elementy stanu faktycznego wynikają z motywu 577 zaskarżonej decyzji.
61 Wreszcie, jeśli chodzi o rolę jaką miał odegrać członek kierownictwa spółki Biogaran w zawarciu ugody pomiędzy grupą Servier a działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych spółką Lupin, Komisja jest uprawniona do ustosunkowania się w odpowiedzi na skargę do argumentów skarżącej zmierzających do wykazania, że ocena Komisji narusza prawo, ponieważ zaskarżona decyzja obarcza spółkę Biogaran odpowiedzialnością za czyny spółki Servier (zob. podobnie wyroki: z 13 lipca 2011 r., ThyssenKrupp Liften Ascenseurs/Komisja, T‑144/07, od T‑147/07 do T‑150/07 i T‑154/07, EU:T:2011:364, pkt 146–149; z dnia 27 września 2012 r., Ballast Nedam/Komisja, T‑361/06, EU:T:2012:491, pkt 49, 50). Komisja bowiem odwołała się do roli B., prezesa i założyciela spółki Biogaran, w zawarciu ugody pomiędzy spółkami Servier i Lupin, aby zilustrować fakt, że spółka Biogaran mogła zostać obciążona odpowiedzialną za bezpośredni udział w naruszeniu, a nie za czyny zarzucane spółce wobec niej dominującej.
62 Co się tyczy dopuszczalności niektórych załączników do odpowiedzi na skargę, skarżąca podnosi, że rozpatrywane dokumenty zostały sporządzone w języku angielskim i nie dołączono do nich tłumaczenia na język postępowania, a mianowicie w język francuski.
63 Zgodnie z art. 35 § 3 akapity pierwszy i drugi regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r., obowiązującego w chwili złożenia odpowiedzi, na skargę języka postępowania używa się w szczególności w wystąpieniach ustnych stron i w pismach procesowych, włączając w to załączniki, a do każdego przedstawionego lub załączonego dokumentu zredagowanego w innym języku niż język postępowania załącza się jego przekład na język postępowania. Artykuł 7 ust. 5 akapit drugi instrukcji dla sekretarza Sądu z dnia 5 lipca 2007 r. przewiduje, że jeżeli materiały załączone do pisma procesowego nie obejmują przekładu na język postępowania, sekretarz wzywa daną stronę do usunięcia braku, gdy przekład ten wydaje się konieczny dla prawidłowego przebiegu postępowania. Zgodnie z ust. 64 i 68 praktycznych instrukcji dla stron w postępowaniach przed Sądem z dnia 24 stycznia 2012 r. jeżeli odpowiedź na skargę nie spełnia wymogów formalnych dotyczących tłumaczenia na język postępowania dokumentów sporządzonych w języku innym niż język postępowania, wyznacza się rozsądny termin na usunięcie braków.
64 W świetle tych przepisów należy uznać, że w razie braku stosownego wniosku jednej ze stron sekretarz powinien wezwać właściwą stronę do dostarczenia przekładów na język postępowania jedynie wówczas, gdy jest to konieczne dla zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania (zob. podobnie wyrok z dnia 15 czerwca 2010 r., Mediaset/Komisja, T‑177/07, EU:T:2010:233, pkt 37).
65 W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że skarżąca nie wniosła w sposób jednoznaczny, by Sąd wezwał Komisję do dostarczenia tłumaczenie na język francuski, będący językiem postępowania w niniejszej sprawie, załączników do odpowiedzi na skargę dostępnych w języku angielskim. Skarżąca zakwestionowała jedynie dopuszczalność tych załączników, twierdząc, że nie są zredagowane w języku postępowania. Jednakże Komisja, pismem z dnia 28 września 2015 r., w rozsądnym terminie po złożeniu odpowiedzi na skargę, doręczyła do sekretariatu Sądu tłumaczenie na język francuski wspomnianych załączników. Ponadto skarżąca miała możliwość przedstawienia swego stanowiska na temat tych dokumentów w trakcie rozprawy. Z tego względu – a w każdym razie bez potrzeby ustalania, czy przekład ten był konieczny dla prawidłowego przebiegu postępowania – zarzut niedopuszczalności podniesiony przez skarżącą w odniesieniu do rozpatrywanych załączników musi zostać oddalony.
66 W związku z tym należy oddalić podniesione przez skarżącą zarzuty niedopuszczalności.
IV. Co do istoty sprawy
67 W uzasadnieniu swych żądań skarżąca podnosi pięć zarzutów. Podnosi ona, po pierwsze, że zaskarżona decyzja nie wykazuje jej udziału w jakimkolwiek naruszeniu reguł konkurencji. Po drugie, kwestionuje dokonaną przez Komisję ocenę okoliczności faktycznych dotyczącą istnienia dodatkowej korzyści mającej stanowić zachętę wynikającą z umowy Biogaran. Po trzecie, podnosi ona, że Komisja naruszyła prawo, nakładając na nią grzywnę. W pierwszej kolejności należy zbadać zarzut drugi, następnie zarzut pierwszy, a na końcu zarzut trzeci.
A. W przedmiocie zarzutu dotyczącego przeinaczenia okoliczności faktycznych, w zakresie, w jakim zaskarżona decyzja błędnie stanowi, że umowa Biogaran służyła jako dodatkowa zachęta dla spółki Niche do polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych z grupą Servier
68 W zarzucie tym skarżąca kwestionuje dokonaną przez Komisję ocenę stanu faktycznego w niniejszej sprawie, która doprowadziła ją do stwierdzenia ograniczenia konkurencji.
1. Argumenty stron
a) W przedmiocie błędu w ocenie w ramach analizy związku między umową Biogaran a ugodą
1) W przedmiocie chronologii w procesie negocjacji umów
69 Skarżąca utrzymuje, że historia negocjacji rozważanych umów jest różna, nawet jeśli podpisanie umowy Biogaran i ugody między grupą Servier a spółką Niche miało miejsce tego samego dnia. W istocie liczne dokumenty pochodzące z tego czasu wykazują, że spółka Biogaran rozpoczęła negocjowanie umowy Biogaran w 2002 r. na prawie dwa lata przed rozpoczęciem rozmów na temat polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych. Skarżąca kwestionuje zatem ustalenie Komisji, że porozumienia te zostały wynegocjowane w tym samym okresie, co wynika z motywu 1351 zaskarżonej decyzji.
70 Fakt, że skarżąca rozpoczęła negocjacje w sprawie umowy Biogaran przed wejściem przez grupę Servier w spór ze spółką Niche, wskazuje na istnienie po stronie spółki Biogaran własnego, odrębnego i autonomicznego interesu polegającego na podpisaniu tej umowy, niezależnie od polubownego rozstrzygania sporów patentowych.
71 Skarżąca podnosi, że zawarcie obu umów wskazuje nie na istnienie związku, lecz po prostu na fakt, że ubocznym skutkiem sporu między grupą Servier a spółką Niche było zablokowanie wcześniejszych negocjacji między spółkami Niche i Biogaran, które miały zostać wznowione w lutym 2005 r., kilka dni przed podpisaniem ugody.
72 Komisja utrzymuje, że wykazała w zaskarżonej decyzji, iż chronologia negocjacji potwierdza istnienie związku pomiędzy ugodą a umową Biogaran.
73 Po pierwsze, spółka Niche potwierdziła w oświadczeniu z dnia 15 czerwca 2011 r., że ugoda oraz umowa Biogaran były negocjowane w tym samym czasie. Po drugie, wcześniejsze negocjacje pomiędzy spółkami Niche i Biogaran dotyczyły produktu A i dopiero w lutym 2005 r. zostały rozszerzone o inne cząsteczki. Zakres umów został zatem rozszerzony w ostatniej chwili, co miało zostać potwierdzone w wiadomości elektronicznej z dnia 4 lutego 2005 r. wysłanej przez adwokata spółki Biogaran do spółki Niche. Po trzecie, w sierpniu 2004 r. – czyli ponad miesiąc po wszczęciu postępowania sądowego w Zjednoczonym Królestwie – nadal miały miejsce kontakty między spółkami Biogaran i Niche. Nawet jeśli kontakty te nie doprowadziły do zamierzonego rezultatu, negocjacje między spółkami Biogaran i Niche zostały wznowione dopiero w trakcie negocjowania polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, kiedy postępowanie sądowe pomiędzy grupą Servier a spółką Niche było nadal w toku. Nie wydaje się zatem, aby postępowanie sądowe, które wszczęto w czerwcu 2004 r., sparaliżowało negocjacje dotyczące produktu A.
2) W przedmiocie związku prawnego pomiędzy ugodą a umową Biogaran
74 Zdaniem skarżącej, w przeciwieństwie do tego, co Komisja wskazuje w motywie 1190 zaskarżonej decyzji, umowa podpisana przez spółkę Biogaran nie była „uzależniona” od przyjęcia przez spółkę Niche warunków ugody. W rzeczywistości żadne z tych dwóch porozumień nie było związane z drugim czy uzależnione od jego podpisania lub wykonania.
75 Skarżąca podkreśla ponadto, że te dwa porozumienia są regulowane w drodze różnych ustaw i znajdują się we właściwości różnych sądów. Podobnie porozumienia te nie dotyczą tych samych osób prawnych w ramach grupy Servier i nie zostały podpisane w tym samym miejscu, ponieważ umowa Biogaran została podpisana w Paryżu (Francja), podczas gdy ugody między grupą Servier a spółką Niche została podpisana w Londynie (Zjednoczone Królestwo).
76 Ponadto skarżąca wyjaśnia, że terminy płatności przewidziane w porozumieniach były jedynie w części identyczne, jako że płatności należne od spółki Biogaran w zawiązku z dostawami w ramach umowy licencyjnej miały nastąpić później.
77 Skarżąca dodaje, że stanowisko Komisji w sprawie istnienia związku między dwoma rozważanymi porozumieniami w znacznym stopniu opiera się na oświadczeniach złożonych przez spółkę Niche, pomimo że niejasność tych oświadczeń powinna była skłonić Komisję do korzystania z nich z ostrożnością. Komisja zwyczajnie odrzuciła te oświadczenia, które były sprzeczne z jej stanowiskiem, jedynie ze względu na to, że zostały złożone w terminie późniejszym niż pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, oraz ze względu na ich jakoby mniejszą wartość dowodową niż oświadczeń złożonych wcześniej w ramach postępowania administracyjnego.
78 Komisja twierdzi, że porozumienia, negocjowane jednoczenie, zostały zawarte tego samego dnia i przewidywały spłaty ratalne przypadające na dokładnie te same terminy w odniesieniu do przekazywania dokumentacji produktów – przekazywania, które racją bytu płatności w wysokości 2,5 mln GBP. Podnosi ona, że spółkę Niche wyraźnie wielokrotnie potwierdzała w trakcie postępowania administracyjnego, zwłaszcza w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, że umowa Biogaran została jej zaproponowana przez grupę Servier w celu przekazania spółce Niche całości należnego jej wynagrodzenia w zamian za zawarcie całościowej ugody. Komisja odwołuje się do projektu ugody między grupą Servier a spółką Niche, w którym odręczna wzmianka „ramipryl” została umieszczona naprzeciw wzmianki „2,5 mln EUR”. Według Komisji okoliczności te dowodzą, że wysokość ceny zapłaconej przez grupę Servier w zamian za zobowiązania podjęte przez spółkę Niche obejmuje kwotę 2,5 mln GBP w odniesieniu do dokumentacji dotyczącej ramiprylu, tzn. w ramach umowy Biogaran.
79 Komisja przyznaje, że spółka Niche dodała w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, że umowa Biogaran była prawdziwą umową handlową zawartą z kontrahentem. Niemniej jednak w tym samym dokumencie spółka Niche utrzymywała, że niekiedy może się zdarzyć – mimo że nie jest to normalną praktyką handlową – że umowy są podpisane w odniesieniu do kilku produktów. Ponadto Komisja podkreśla, że oświadczenia złożone przez spółkę Niche w momencie, gdy miała ona świadomość przedstawionych jej zarzutów, nie mają takiej samej wartości dowodowej co oświadczenia złożone wcześniej, in tempore non suspecto.
80 Komisja podnosi również, że wiadomość elektroniczna z dnia 4 lutego 2005 r. wysłana przez adwokata spółki Biogaran do spółki Niche, dotycząca kwoty, jaka wchodziła w grę, potwierdza istnienie związku między tymi dwoma porozumieniami. Strony porozumiały się co do kwoty, jaką spółka Biogaran miała uiścić na rzecz spółki Niche, a następnie omówiły treść umowy Biogaran. Podstawowym celem umowy było zatem dostarczenie spółce Niche dodatkowej zachęty do zawarcia umowy handlowej, jak sugeruje spółka Biogaran w pkt 75 skargi. Umowa ta nie wskazywała bowiem na zainteresowanie spółki Biogaran tymi produktami ani na istnienie jakiejkolwiek zachęty do wprowadzania do obrotu produktów, które zostały włączone do przedmiotu umowy dopiero pod koniec negocjacji.
81 Ponadto Komisja uważa, że choć umowy Biogaran i polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych nie podpisały te same osoby, to jednak porozumienia te były po części negocjowane przez tych samych negocjatorów. W ten sam sposób projekt umowy Biogaran cyrkulował w ramach grupy Servier a dyrektor ds. prawnych grupy L. otrzymała kopię wysłanej przez spółkę Biogaran do spółki Niche wiadomości elektronicznej z dnia 4 lutego 2005 r., mimo że wiadomość dotyczyła umowy, która miała zostać zawarta przez spółkę Biogaran. L. otrzymała również kopię zawartej pomiędzy spółkami Niche i Biogaran w dniu 20 lipca 2004 r. umowy dotyczącej kapsułek produktu A.
3) W sprawie zamiaru dostarczenia zachęty spółce Niche
82 Skarżąca podnosi, że Komisja nie wykazała w zaskarżonej decyzji, by spółka Biogaran miała zamiar nakłaniać spółkę Niche do podpisania ugody. Podobnie Komisja nie wyjaśnia również przyczyn, które miały skłonić grupę Servier do skorzystania z pośrednictwa spółki Biogaran w celu dokonania tej dodatkowej płatności w wysokości 2,5 mln GBP, podczas gdy grupa Servier zobowiązała się uiścić bezpośrednio na rzecz spółki Niche kwotę 11,8 mln GBP.
83 Komisja twierdzi, że w chwili zawarcia ugód z grupą Servier spółki Niche i Matrix omówiły podział kwot między sobą. Wewnętrzny dokument spółki Matrix z września 2005 r. wskazywał, że kwoty będące przedmiotem polubownych rozstrzygnięć sporów patentowych zostały wynegocjowane i podzielone równo pomiędzy spółki Niche i Matrix, podczas gdy spółka Matrix życzyła sobie otrzymać więcej niż spółka Niche (motyw 577 zaskarżonej decyzji), Zawarcie odrębnej ugody między spółka Biogaran a spółką Niche wyraźnie pozwoliło na zwiększenie wkładu wniesionego przez grupę Servier do spółki Niche, z pominięciem spółki Matrix. Ponadto spółka Niche potwierdziła, że płatność stanowiła część „total overall compensation” (systemu całościowego wynagrodzenia) w wysokości 15,7 mln GBP, wynegocjowanego pomiędzy grupą Servier a spółką Niche.
84 Komisja dodaje, że nie było potrzeby, by wykazywać, że spółka Biogaran miała zamiar nakłaniać spółkę Niche do podpisania ugody. W istocie zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru porozumienia. Ponadto Komisja uważa, że wykazała nierozerwalny związek między porozumieniami zawartymi, odpowiednio, przez spółkę Biogaran i jej spółkę dominującą, grupę Servier, ze spółką Niche. Biogaran i Servier stanowią jeden podmiot gospodarczy, nie jest konieczne wykazanie, że w obrębie tego podmiotu każda z jego składowych miała zamiar zachęcania Niche do podpisania ugody.
85 Komisja twierdzi, że system umowy Biogaran, zgodnie z którym strony nie mogą żądać zwrotu wypłaconych kwot w przypadku nieuzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, nie miał na celu zachęcenie spółki Biogaran do ubiegania się o zezwolenia na wprowadzanie do obrotu.
86 W istocie, po pierwsze, pośród zobowiązań umownych spółki Biogaran nie znajdował się obowiązek ubiegania się o zezwolenie na wprowadzanie do obrotu na podstawie przekazanych kompletów dokumentacji (art. 2.2 i 3 umowy Biogaran).
87 Następnie, jeżeli spółka Biogaran nie uzyskałaby zezwolenia na wprowadzanie do obrotu w ciągu 18 miesięcy – zgodnie z art. 14.2 i 14.4 umowy Biogaran – umowa zostałaby rozwiązana automatycznie, a kwota już wypłacona spółce Niche nie podlegałaby zwrotowi.
88 Ponadto spółka Biogaran nie była zobowiązana do wyłączności w odniesieniu do dokumentacji produktów i w związku z tym mogła łatwo uniknąć wszelkich powiązań ze spółką Niche, nie ubiegając się o zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, ponieważ spółka Biogaran nie miała obowiązku w tym zakresie. Skądinąd scenariusz ten się spełnił, ponieważ spółka Biogaran zawarła kolejną umowę ze spółką A., dotyczącą nabycia kolejnych dokumentacji dotyczących również produktu A podawanego w różnych dawkach. Komisja zauważa, że umowa zawarta ze spółką A., w przeciwieństwie do umowy Biogaran przewidywała, że spółka A. dokona zwrotu płatności dokonanych przez spółkę Biogaran w przypadku nieotrzymania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu. Taka różnica między postanowieniami umów sugeruje, że spółka Niche nie miała gwarancji, że Biogaran zwróci się o zezwolenie na wprowadzanie do obrotu i po zawarciu umowy będzie się zaopatrywała u niej. W istocie, w zakresie, w jakim płatność na rzecz spółki Niche powinna była – w każdym wypadku – zostać dokonana zanim wyjaśniło się, czy spółka Biogaran uzyska zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, spółka Niche nie miała gwarancji, że spółka Biogaran będzie ubiegać się o zezwolenia na wprowadzanie do obrotu i w konsekwencji czy będzie zaopatrywać się u spółki Niche
89 Komisja twierdzi wreszcie, że wyjaśnienia spółka Biogaran dotyczące płatności kwoty 2,5 mln GBP, są mało wiarygodne. Spółka Biogaran nie była bowiem w stanie uzasadnić, w jaki sposób była zdolna zapłacić taką kwotę, ani jako zachętę do ubiegania się o zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, ani jako środek zabezpieczenia drugiego źródła dostaw produktu A, ani też jako sposób uzyskania losowo wybranych „dokumentacji bezpieczeństwa” (z wyjątkiem produktu A) i w jaki sposób mogła podjąć ryzyko utraty tej sumy. Podobnie Komisja ma wątpliwości co do nietypowej struktury umowy Biogaran, a w szczególności bezzwrotnego charakteru płatności. Umowa Biogaran istotnie odróżnia się od umowy zawartej ze spółką A., która przewidywała, że w przypadku nieotrzymania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu spółka A. zwróci otrzymaną płatność.
b) W przedmiocie uwzględnienia interesu handlowego skarżącej polegającego na zawarciu umowy Biogaran
90 Skarżąca twierdzi, że zawarcie umowy Biogaran było motywowane ekonomicznie uzasadnioną, prokonkurencyjną chęcią zapewnienia sobie przez spółkę Biogaran wielu różnych źródeł dostaw w celu opracowywania i wprowadzania na rynek leczniczych produktów generycznych, a w szczególności produktu A, dzięki zwróceniu się do spółki Niche, długoletniego partnera będącego w posiadaniu niezbędnej po temu dokumentacji i wymaganych zdolności w zakresie podaży. Fakt, że płatność w wysokości 2,5 mln GBP stanowi uzasadnione wynagrodzenie praw nabytych w ramach umowy Biogaran, potwierdza okoliczność, iż Komisja nie uwzględniła tej kwoty przy obliczaniu grzywny nałożonej na Niche w zaskarżonej decyzji.
91 Komisja odrzuca powołaną przez skarżącą tezę o zabezpieczaniu źródeł zaopatrzenia, którą kwalifikuje jako „mało wiarygodną”, z tego względu, że spółka Biogaran nie podjęła żadnych działań w kierunku uzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu.
1) W przedmiocie produktu A
92 Skarżąca podkreśla, że ze względu na sukces handlowy produktu A uzyskanie praw koniecznych do wprowadzenia tego generycznego produktu leczniczego na rynek stanowiło dla spółki Biogaran poważne wyzwanie. Tym samym, w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa dostaw, spółka Biogaran pragnęła uzyskać dwa komplety dokumentacji od dwóch różnych uczestników rynku, zawierając dwie umowy – pierwszą ze spółką A. w grudniu 2004 r., a drugą ze spółką Niche w lutym 2005 r. Skarżąca podkreśla, że zapewnienie sobie wielu źródeł zaopatrzenia jest zwyczajną praktyką w sektorze generycznych produktów leczniczych, którą tłumaczą trudności techniczne i regulacyjne, na jakie napotykają działające w tym sektorze spółki podczas opracowywania generycznego produktu leczniczego.
93 Skarżąca jest zdania, że w niniejszej sprawie zapewnienie sobie dwóch źródeł zaopatrzenia było właściwe z dwóch względów. Z jednej strony część analityczna dokumentacji produktu A w dawce 10 mg spółki Niche okazała się być niedostatecznie przygotowana, co mogło opóźnić ocenę dokonywaną przez właściwe organy (załącznik A.17 skargi). Z drugiej strony,czynności podjęte w lipcu 2005 r. przez Agence française de sécurité sanitaire des produits de santé (AFSSAPS) (francuską agencję bezpieczeństwa sanitarnego produktów zdrowia) w ramach dochodzenia, którym objęto wiele kompletów dokumentacji spółki A., rzuciły cień wątpliwości na ich ważność (załącznik A.18 skargi).
94 Ponadto zabezpieczenie drugiego źródła zaopatrzenia w produkt A u spółki Niche niosło ze sobą wiele korzyści w porównaniu z umową zawartą ze spółką A. Z jednej strony umowa Biogaran umożliwiała spółce Biogaran uzyskanie dokumentacji produktu A w tabletkach i produktu A w dawce 10 mg, którego nie dotyczyła umowa ze spółką A.; z drugiej strony umowa ze spółką Niche otwierała perspektywy sprzedaży w Zjednoczonym Królestwie oraz w jednym z krajów nienależących EOG w czasie, gdy spółka Biogaran zamierzała rozpocząć działalność za granicą.
95 Skarżąca wybrała jednak dokumentację spółki A., ponieważ umożliwiała ona szybsze wejście na rynek, ponieważ spółka A. złożyła wnioski o udzielenie zezwoleń na wprowadzanie do obrotu przed spółką Niche.
96 Skarżąca podnosi, że wyzwania finansowe uzasadniały jej strategię dostaw. W istocie od czasu wprowadzenia na rynek ten leczniczy produkt generyczny wygenerował wpływy w wysokości ponad 79 mln EUR (83 mln EUR zgodnie z aktualizacją wspomnianą w replice). W świetle tych rozważań skarżąca twierdzi, że musiała zapewnić sobie dostawy produktu A, aby uzasadnić płatność w wysokości 2,5 mln GBP na rzecz spółki Niche i aby nie ograniczać się do obrotów generowanych przez sprzedaż produktu B.
97 Wreszcie skarżąca dodaje, że wypłata tej kwoty na rzecz spółki Niche była tym bardziej uzasadniona, że spółka Niche przyznała jej wyłączne prawa do dokumentacji sporządzonych we Francji, w Zjednoczonym Królestwie oraz w jednym z krajów nienależących do EOG, co nie wchodziło w zakres innych umów nie gwarantujących wyłączności jakie zawarła spółka Biogaran. W związku z tym porównanie dokonane w zaskarżonej decyzji ze wspomnianymi umowami jest zatem bezskuteczne.
98 Komisja jest zdania, że audyt przeprowadzony przez spółkę Biogaran po zawarciu umowy Biogaran, ujawniający niedociągnięcia dokumentacji sporządzonej przez spółkę Niche, jest argumentem przemawiającym na korzyść skarżącej. Argument ten wskazuje, że spółka Biogaran nie posiadała żadnych informacji na temat działania produktu A należącego do spółki Niche przed zawarciem tej umowy i podjęła ryzyko zapłaty 2,5 mln GBP, w sytuacji gdy dokumentacja produktu A mogła być potencjalnie bezwartościowa. Chociaż audyt dotyczący jakości dokumentacji sporządzonej przez spółkę Niche mógł uzasadnić zabezpieczenie drugiego źródła dostaw w spółce A., to jednak nie wyjaśniała, dlaczego skarżąca zamierzała zapłacić cenę wyższą niż cena dokumentacji sporządzonej przez spółkę A. W rzeczywistości spółka Biogaran zapłaciła spółce A. w sumie kwotę 330 000 EUR na podstawie dwóch umów dotyczących produktu A. – kwotę dużo niższą niż kwota wypłacona spółce Niche.
99 Komisja podkreśla, że możliwość, by spółka Niche dostarczała tabletki i dawkę 10 mg nie mogła uzasadniać spornej umowy. Dwa miesiące po zawarciu umowy, kiedy spółka Biogaran miała możliwość złożenia dokumentacji sporządzonej przez spółkę Niche właściwym organom, zawarła ona drugą umowę ze spółką A. – na produkt A w tabletkach.
100 Poza tym Komisja kwestionuje argument skarżącej jakoby spółka Biogaran została skłoniona do zawarcia umowy Biogaran z powodu dochodzenia wszczętego w lipcu 2005 r. przez AFSSAPS wobec spółki A. W istocie zdarzenie to nie mogło wpłynąć na spółkę Biogaran, ponieważ miało miejsce po zawarciu umowy Biogaran.
101 Ponadto spółka Biogaran nie przedstawiła dowodu na przydatność umowy Biogaran w ramach projektu ekspansji za granicą.
102 Komisja wskazuje, że chociaż spółka Biogaran osiągnęła obrót przekraczający 79 mln EUR od 2007 r., zyski osiągnięte dzięki produktowi A. spółki Niche są równoważne zeru (motyw 567 zaskarżonej decyzji). W tym kontekście Komisja podważa twierdzenie, zgodnie z którym spółka Biogaran musiała znaleźć drugie źródło zaopatrzenia w postaci spółki Niche.
103 Wreszcie Komisja kwestionuje argument, zgodnie z którym wyłączność przewidziana w umowie Biogaran czyni porównanie z innymi umowami bezskutecznym. Porównanie pozwala wykazać, że żadna z innych umów nie przewidywała bezzwrotnej płatności. Zdaniem Komisji płatność była z góry stracona, a spółka Biogaran nie podjęła żadnych działań, aby pokryć swe koszty. Podobnie klauza dotycząca wyłączności nie miałaby żadnej wartości, gdyby rozwój produktu nie był wystarczająco zaawansowany lub gdyby istniały inne przeszkody regulacyjne.
2) W przedmiocie produktu B
104 Skarżąca twierdzi, że umowa Biogaran umożliwiła jej wprowadzenie do obrotu produktu B w dawce 10 mg oraz osiągnięcie obrotu w wysokości 150 tys. EUR (211 tys. EUR zgodnie z aktualizacją w replice). Wprowadzanie do obrotu tego produktu zostało powierzone spółce Almus, jednemu z głównych hurtowników we Francji.
105 Komisja podnosi, że dotychczasowa umowa między spółkami Biogaran i Bioglan (obecnie Niche) dotycząca produktu B przewidywała, że wypłata dokonana przez spółkę Biogaran podlega zwrotowi w przypadku odmowy udzielenia zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, co nie miało miejsca w przypadku umowy Biogaran. Ponadto w umowie tej spółka Niche nie przedstawiła żadnego zabezpieczenia, że dokona przeniesienia zezwolenia na wprowadzenie do obrotu uzyskanego w 2001 r. we Francji, które to przeniesienie warunkowało odnowienie zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, o które spółka Niche nie wystąpiła do właściwych organów.
106 Jeśli chodzi o umowę na wprowadzanie do obrotu zawartą ze spółką Almus i klauzulę lojalnościową, Komisja twierdzi, że produkt B nie pozwalał na zawarcia tej umowy, ponieważ był on tylko jedną z około 23 cząsteczek objętych tą umową.
3) W przedmiocie produktu C
107 Skarżąca twierdzi, że mogła wprowadzać produkt C do obrotu od 2000 r. dzięki szeregowi umów zawartych ze spółką Disphar. Jednakże podjęła ona decyzję o zabezpieczeniu innych źródeł zaopatrzenia ze względu na niepewność co do przedłużenia umowy na dostawy ze spółką Disphar oraz chęć rozwoju za granicą. Spółka Biogaran ostatecznie nie uczyniła użytku z dokumentacji produktów otrzymanych od spółki Niche ze względu na fakt przedłużenia obowiązywania umowy zawartej ze spółką Disphar.
108 Tak więc fakt, że w odniesieniu do dwóch z trzech produktów spółka Biogaran – na podstawie dokumentacji przekazanej przez spółkę Niche – nie uzyskała zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, nie uzasadnia tezy o istnieniu związku między umową Biogaran a polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych. Ujawnia on zwyczajnie zamiar zabezpieczenia przez spółkę Biogaran wielu źródeł zaopatrzenia, zgodnie z praktyką obowiązującą w danym sektorze.
109 Komisja uważa, że nie jest wiarygodne, by spółka Biogaran zapłaciła tak pokaźną kwotę tylko po to, by posiadać dokumentację produktu, której nigdy użyła. W istocie spółka Biogaran nie nalegała nawet, by spółka Niche przekazała jej dokumentację przed automatycznym rozwiązaniem umowy z powodu nieuzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu.
2. Ocena Sądu
a) Uwagi wstępne
110 Na wstępie należy zauważyć, że umowa Biogaran została uznana przez Komisję w zaskarżonej decyzji za dodatkową zachętę, oferowaną spółce Niche przez grupę Servier ponadto to, co wynikało z ugody między grupą Servier a spółką Niche, aby odwieść spółkę Niche od podejmowania wysiłków w celu wejścia na rynek peryndoprylu. Umowa Biogaran stanowi zdaniem Komisji element naruszenia polegającego na polubownym rozstrzygnięciu sporów patentowych, które stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel. Może mieć ona zatem charakteru naruszenia tylko wówczas, gdy ugoda między grupą Servier a spółką Niche ma taki sam charakter. W tych okolicznościach dla celów rozpatrzenia niniejszej skargi należy przedstawić kontekst prawny ugody, z którą umowa Biogaran pozostawała w związku.
111 Należy wskazać w tym względzie, że ugoda w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych może nie mieć żadnego negatywnego wpływu na konkurencję. Ma to miejsce na przykład w sytuacji, gdy strony zgadzają się co do tego, że sporny patent jest nieważny, i przewidują w związku z tym niezwłoczne wejście na rynek spółki działającej w sektorze generycznych produktów leczniczych.
112 W niniejszej sprawie umowa zawarta pomiędzy grupą Servier a spółką Niche nie należy do tej kategorii, ponieważ zawierała klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i niewprowadzaniu do obrotu produktów, które same w sobie mają ograniczające oddziaływanie na konkurencję. W istocie klauzula o niekwestionowaniu ważności patentu narusza interes publiczny polegający na wyeliminowaniu wszelkie przeszkód w działalności gospodarczej, które mogą wynikać z niesłusznie przyznanego patentu (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja, 193/83, EU:C:1986:75, pkt 92), a klauzula o niewprowadzaniu do obrotu oznacza wyłączenie z rynku jednego z konkurentów podmiotu uprawnionego z tytułu patentu.
113 Jednakże włączenie do treści umowy tego rodzaju klauzul może być uzasadnione, jednakże włączenie w takim zakresie, w jakim opiera się ono na uznaniu przez strony ważności patentu (i dodatkowo naruszającego własność intelektualną charakteru danych generycznych produktów leczniczych).
114 Obecność w umowie klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentu, których zakres jest ograniczony do danego patentu, jest natomiast problematyczna, gdy okazuje się, że zgoda spółki działającej w sektorze generycznych produktów leczniczych na te klauzule nie jest oparta na uznaniu przez nią ważności patentu. Jak słusznie wskazuje Komisja, „nawet jeśli zawarte w umowie ograniczenia co do autonomii handlowej spółki działającej w sektorze generycznych produktów leczniczych nie wykraczają poza zakres stosowania patentu, stanowią one naruszenie art. 101 [TFUE], gdy ograniczenia te nie mogą być uzasadnione i nie wynikają z dokonanej przez strony oceny zasadności samego w sobie wyłącznego prawa” (motyw 1137 zaskarżanej decyzji).
115 W tym względzie należy zaznaczyć, że istnienie „płatności odwróconej”, tzn. płatności spółki będącej producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz spółki działającej w sektorze generycznych produktów leczniczych, jest podwójnie wątpliwe w ramach ugody w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych. Po pierwsze bowiem, należy przypomnieć, że patent ma na celu wynagrodzenie twórczego wysiłku wynalazcy, umożliwiając mu czerpanie uzasadnionej korzyści z jego inwestycji i że ważny patent powinien zatem co do zasady umożliwiać przeniesienie wartości na podmiot uprawniony z tytułu patentu – na przykład za pomocą umowy licencyjnej, a nie odwrotnie. Po drugie, istnienie płatności odwróconej wprowadza podejrzenia co do faktu, że polubowne rozstrzygnięcie sporów patentowych opiera się na uznaniu przez strony umowy ważności danego patentu.
116 Jednak sama obecność odwrotnej płatności nie może prowadzić do wniosku o istnieniu ograniczenia ze względu na cel. Nie jest wykluczone, że niektóre płatności odwrócone, gdy są nierozerwalnie związane z polubownym rozstrzygnięciem danego sporu, są uzasadnione. Z drugiej strony w przypadku gdy nieuzasadniona płatność odwrócona ma miejsce przy zawarciu ugody, należy uznać, że spółka działająca w sektorze generycznych produktów leczniczych została zachęcona tą płatnością do zastosowania się do klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentu, i należy stwierdzić, że doszło do ograniczenia konkurencji ze względu na cel. W takim przypadku ograniczenia konkurencji, które wprowadzają klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu i klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentu, nie są już powiązane z patentem i polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych, ale wyrażają się poprzez wypłatę korzyści skłaniającej spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych do rezygnacji z wysiłków konkurencyjnych.
117 Należy wskazać, że chociaż ani Komisja, ani sądy Unii nie są właściwe do orzekania o ważności patentu, nie zmienia to faktu, że instytucje te mogą, w ramach swoich odpowiednich kompetencji i bez orzekania w przedmiocie ważności patentu, stwierdzić, że doszło do nieprawidłowego stosowania tego patentu, które pozostaje bez związku z jego konkretnym celem (zob. podobnie wyroki: z dnia 29 lutego 1968 r., Parke, Davis and Co., 24/67, EU:C:1968:11, s. 109, 110; z dnia 31 października 1974 r., Centrafarm i de Peijper, 15/74, EU:C:1974:114, pkt 7, 8; zob. również analogicznie wyroki: z dnia 6 kwietnia 1995 r., RTE i ITP/Komisja, C‑241/91 P i C‑242/91 P, EU:C:1995:98, pkt 50; z dnia 4 października 2011 r., Football Association Premier League i in., C‑403/08 i C‑429/08, EU:C:2011:631, pkt 104–106).
118 Jednakże fakt zachęcania konkurenta do przyjęcia klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli niekwestionowania ważności patentu w rozumieniu opisanym w pkt 116 powyżej, lub jako jego konsekwencja fakt poddania się takim klauzulom z powodu zachęty – stanowią nieprawidłowe stosowania tego patentu.
119 Jak słusznie wskazała Komisja w motywie 1137 zaskarżonej decyzji, „prawo patentowe nie przewiduje prawa do opłacania rzeczywistych lub potencjalnych konkurentów, aby pozostawali poza rynkiem lub żeby wstrzymywali się od podważania patentu przed wejściem na rynek”. W ten sam sposób, zdaniem Komisji, „podmioty uprawnione z tytułu patentów nie mogą opłacić spółek działających w sektorze generycznych produktów leczniczych za pozostawanie poza rynkiem i zmniejszanie ryzyka związanego z konkurencją, czy ma to miejsce w ramach umowy w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, czy w jakikolwiek inny sposób” (motyw 1141 zaskarżonej decyzji). Wreszcie Komisja słusznie dodała, że „opłacenie lub w inny sposób nakłanianie potencjalnych konkurentów do pozostawania poza rynkiem nie jest częścią żadnego prawa związanego z patentami i nie odpowiada żadnemu ze środków przewidzianych w prawie patentowym w celu egzekwowania uprawnień wynikających z patentów” (motyw 1194 zaskarżonej decyzji).
120 W przypadku stwierdzenia, iż doszło do zachęcania, strony nie mogą już powoływać się na uznanie w ramach ugodowego rozstrzygania sporu o ważność patentu. Okoliczność, iż ważność patentu zostaje potwierdzona przez organ sądowy lub administracyjny, jest w tym względzie bez znaczenia.
121 To zatem zachętę, a nie uznanie przez strony ugody ważności patentu należy uznać za prawdziwą przyczynę ograniczenia konkurencji wprowadzonego klauzulą o niewprowadzaniu do obrotu i klauzulą niekwestionowania ważności patentu (zob. pkt 112 powyżej), które są w tym przypadku pozbawione wszelkiej wiarygodności, a zatem są szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji, co wystarcza, aby uznać je za ograniczenie konkurencji ze względu na cel.
122 W sytuacji zaistnienia zachęty rozpatrywane umowy należy zatem uznać za porozumienia zmierzające do wykluczenia z rynku, w których podmioty pozostające ponoszą ciężar wypłaty odszkodowań podmiotom odchodzącym. Jednakże takie umowy stanowią w rzeczywistości przekupienie konkurencji i muszą zostać uznane za ograniczenie konkurencji ze względu na cel, jak wynika z wyroku z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 8, 31–34) i z opinii rzecznik generalnej V. Trstenjak w sprawie Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:467, pkt 75), cytowanych między innymi w motywach 1139 i 1140 zaskarżonej decyzji. Ponadto wyłączenie konkurentów z rynku stanowi skrajną formę podziału rynku i ograniczenia produkcji (wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 435), które w kontekście takim jak sporne porozumienia wykazują stopień szkodliwości, który jest tym większy, że wyłączone spółki są spółkami działającymi w sektorze generycznych produktów leczniczych, których wejście na rynek jest co do zasady korzystne dla konkurencji, a także przyczynia się do ogólnego interesu polegającego na zapewnieniu opieki zdrowotnej po niższych kosztach. Wreszcie wykluczenie to jest wzmacniane w spornych umowach z powodu niemożności zakwestionowania spornego patentu przez spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych.
123 Z całości powyższych rozważań wynika, że w kontekście ugód w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych zakwalifikowanie ich jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel wymaga, by w ramach ugody w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych zaistniała jednocześnie korzyść mająca stanowić zachętę dla spółki działającej w sektorze generycznych produktów leczniczych i wynikające z niej ograniczenie jej dążeń do konkurowania ze spółką będącą producentem oryginalnego produktu leczniczego. Gdy te dwa warunki są spełnione, ustalenie ograniczenia konkurencji ze względu na cel jest konieczne ze względu na stopień szkodliwości zawartej umowy dla prawidłowego funkcjonowania normalnej gry konkurencyjnej.
124 W dzisiejszych wyrokach Servier i in. /Komisja (T‑691/14) oraz Niche Generics/Komisja (T‑701/14) Sąd uznał, że te dwie przesłanki zostały spełnione, w szczególności ponieważ Komisja słusznie uznała, że suma 11,8 mln GBP wypłacona spółce Niche przez grupę Servier na podstawie zawartej między nimi ugody w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych była bodźcem mającym na celu usunięcie spółki Niche z rynku i że ugoda ta stanowiła ograniczenie konkurencji ze względu na cel.
125 W związku z tym zarzut podniesiony na rozprawie przez spółkę Biogaran w odpowiedzi na pisemne pytanie Sądu na temat ugody w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, oparty na tym, że ugoda ta nie stanowi naruszenia art. 101 TFUE, należy oddalić bez konieczności orzekania w przedmiocie jego dopuszczalności.
b) W przedmiocie istnienia korzyści stanowiącej zachętę w postaci umowy Biogaran
126 Spółka Biogaran twierdzi, że umowa Biogaran była nie dodatkowym bodźcem zachęcającym spółkę Niche do zawarcia ugody patentowej, ale autonomiczną umową handlową zawartą na warunkach rynkowych.
127 W tym względzie z art. 2 rozporządzenia nr 1/2003, jak również z utrwalonego orzecznictwa wynika, że w dziedzinie prawa konkurencji w przypadku sporu co do tego, czy doszło do naruszenia reguł konkurencji, obowiązkiem Komisji jest przedstawienie dowodów na okoliczność stwierdzonego przez nią naruszenia i materiału dowodowego, który w sposób wystarczający pod względem prawnym wykaże istnienie okoliczności faktycznych mających znamiona naruszenia (wyroki: z dnia 17 grudnia 1998 r., Baustahlgewebe/Komisja, C‑185/95 P, EU:C:1998:608, pkt 58; z dnia 8 lipca 1999 r., Komisja/Anic Partecipazioni, C‑49/92 P, EU:C:1999:356, pkt 86; zob. również wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, T‑442/08, EU:T:2013:188, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo).
128 W tym kontekście wątpliwości sądu powinny być rozpatrywane na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem dojść do wniosku, że Komisja wykazała istnienie danego naruszenia w stopniu wystarczającym pod względem prawnym, jeżeli ma on jeszcze co do tego wątpliwości, w szczególności w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, EU:T:2013:188, pkt 92 i przytoczone tam orzecznictwo).
129 Należy bowiem mieć na względzie zasadę domniemania niewinności, która wynika w szczególności z art. 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Zważywszy na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, zasada domniemania niewinności stosuje się w szczególności do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych (zob. podobnie ww. w pkt CISAC/Komisja, EU:T:2013:188, pkt 93 i przytoczone tam orzecznictwo).
130 Ponadto należy mieć na względzie istotne nadszarpnięcie reputacji osoby fizycznej lub prawnej będące efektem stwierdzenia, że osoba ta uczestniczyła w naruszeniu reguł konkurencji (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, EU:T:2013:188, pkt 95 i przytoczone tam orzecznictwo).
131 Tak więc konieczne jest, aby Komisja przedstawiła precyzyjne i spójne dowody w celu wykazania istnienia naruszenia, a także w celu uzasadnienia twierdzenia, że zarzucane naruszenia stanowią ograniczenia konkurencji w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, EU:T:2013:188, pkt 96 i przytoczone tam orzecznictwo).
132 Niemniej jednak należy podkreślić, że nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy bowiem, by zbiór wskazanych przez instytucję poszlak, rozpatrywany jako całość, odpowiadał temu wymaganiu (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013, CISAC/Komisja, EU:T:2013:188, pkt 97 i przytoczone tam orzecznictwo).
133 Istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego powinno więc zostać wyprowadzone z szeregu zbieżnych zdarzeń i poszlak, które – analizowane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (wyrok z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja, C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6, pkt 57).
134 Na przykład jeżeli podobieństwo zachowania nie może być samo w sobie uznane za uzgodnioną praktykę, to może jednak stanowić istotną poszlakę, jeżeli prowadzi ono do powstania warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom rynkowym (wyrok z dnia 14 lipca 1972 r., Farbenfabriken Bayer/Komisja, 51/69, EU:C:1972:72, pkt 25).
135 Podobnie istnienie umowy dodatkowej – zgodnie z wyrażeniem użytym przez Komisję w motywie 1190 zaskarżonej decyzji – może stanowić, w odniesieniu do polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, poważną poszlakę istnienia zachęty, a co za tym idzie – ograniczenie konkurencji ze względu na cel.
136 W tym względzie należy wskazać, że umowa Biogaran została uznana przez Komisję za „umowę dodatkową”, zgodnie z wyrażeniem użytym przez Komisję w motywie 1190 zaskarżonej decyzji. W motywach 1349 i 1351 tej decyzji Komisja uznała bowiem, że za pomocą umowy Biogaran, która była jej zdaniem związana z ugodą w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, grupa Servier dostarczyła spółce Niche dodatkową zachętę do zawarcia ugody oraz że istnienie takiej zachęty wynikało z pewnych elementów wskazujących, że umowa Biogaran nie została zawarta w warunkach pełnej konkurencji.
137 Należy uściślić, że umowa dodatkowa jest zwykłą umową handlową „związaną” z ugodą w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, która zawiera klauzule, które same w sobie mają charakter ograniczający. Taki związek istnieje w szczególności, gdy dwie umowy są zawarte w tym samym dniu, w którym są prawnie wiążące, gdy charakter jednej z umów jest uzależniony od zawarcia drugiej umowy lub gdy, biorąc pod uwagę kontekst, w jakim umowy zostały zawarte, Komisja jest w stanie ustalić, że są one nierozłącznie związane. Można dodać, że im większa bliskość czasowa między zawarciem umów, tym łatwiej Komisja może ustalić ich nierozłączny charakter. Fakt, że ugoda w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych i umowa dodatkowa zostały zawarte tego samego dnia lub że istnieje między nimi związek umowny, ujawnia, że umowy te są częścią większej kontraktowej całości. W istocie gdyby porozumienia te nie zostały zawarte tego samego dnia (i w przypadku braku związku umownego pomiędzy nimi), jedna ze stron negocjacji przyznałaby drugiej stronie negocjacji wszystko czego ta sobie życzy, bez jakiejkolwiek pewności, czy ostatecznie uzyska w zamian jakikolwiek ekwiwalent. Ten czasowy lub prawny związek między dwiema umowami wskazuje również na to, że były one przedmiotem jednoczesnych negocjacji.
138 Jednak umowa dodatkowa jest standardową umową handlową, która mogłaby istnieć niezależnie od rozpatrywanego polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych. I odwrotnie, zawarcie ugody nie wymaga jednoczesnego zawarcia umowy handlowej. Tym samym wiązane ze sobą tych dwu porozumień nie jest koniczne. Ponadto powiązanie takie nie może być uzasadniane polubownym rozstrzygnięciem sporu, ponieważ umowa dodatkowa miała na celu nie osiągnięcia takiego rozstrzygnięcia, lecz zawarcie transakcji handlowej.
139 Ponadto umowa dodatkowa oznacza przeniesienie między stronami dóbr majątkowych, o charakterze finansowym lub innym. Umowa taka może obejmować między innymi przeniesienie dóbr majątkowych z podmiotu uprawniony z tytułu patentu lub jego spółki zależnej, z którą tworzy on jeden podmiot gospodarczy, na spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych. Istnieje zatem ryzyko, że połączenie umowy handlowej z ugodą sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, zawierającą klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu i klauzulę niekwestionowania ważności patentu, które same w sobie mają charakter ograniczający konkurencję, ma w istocie na celu – pod pozorem transakcji handlowej, przyjmującej w niniejszym przypadku formę złożonej konstrukcji umownej – skłonienie spółki działającej w sektorze generycznych produktów leczniczych za pomocą przeniesienia dóbr majątkowych, będącego przedmiotem umowy dodatkowej, do poddania się tym klauzulom.
140 W związku z tym fakt, że umowa handlowa, która normalnie nie dotyczy polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych i w ramach której dochodzi do przeniesienia dóbr majątkowych ze spółki będącej producentem oryginalnego produktu leczniczego lub jego spółki zależnej, z którą ta spółka tworzy jeden podmiot gospodarczy, na spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych na warunkach określonych w pkt 137 powyżej, jest związany ugodą patentowa zawierającą klauzule ograniczające konkurencję – stanowi istotną przesłankę tego, że doszło do odwrotnej płatności.
141 Niemniej jednak wspomniana w poprzednim punkcie istotna przesłanka nie wystarcza, a Komisja musi ją zatem potwierdzić innymi dowodami pozwalającymi stwierdzić, że doszło do odwrotnej płatności. Taka płatność, w szczególnym kontekście umów dodatkowych, odpowiada części płatności dokonanej przez spółkę będącą producentem oryginalnego produktu leczniczego, która przekracza „normalną” wartość rzeczy podlegającej wymianie (lub ewentualnie części „normalnej” wartości rzeczy podlegającej wymianie wypłaconej przez spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych).
142 W niniejszej sprawie aby stwierdzić, że umowa Biogaran służyła jako dodatkowy bodziec dla spółki Niche, Komisja wskazała w motywie 1351 zaskarżonej decyzji, opierając się na szeregu przesłanek, że „umowa ta nie została zawarta w handlowych warunkach pełnej konkurencji” i że „nie była normalną praktyką handlową”.
143 W tym względzie należy zauważyć, że pojęcie „normalnych warunków konkurencji”, do którego odnosi się pojęcie „handlowych warunków pełnej konkurencji”, nawet jeśli nie jest używane w odniesieniu do karteli, nie jest nieznane na gruncie prawa konkurencji, ponieważ jest stosowane w szczególnej dziedzinie pomocy państwa w celu ustalenia, czy państwo zachowało się jak prywatny inwestor (wyrok z dnia 2 września 2010 r., Komisja/Scott, C‑290/07 P, EU:C:2010:480, pkt 68), to znaczy czy korzyść przyznana danym przedsiębiorstwom stanowi normalne wynagrodzenie kontrahenta uzyskane przez państwo. Pojęcie to może zatem stanowić analogicznie znaczący punkt odniesienia, w zakresie, w jakim chodzi o określenie, czy dwa przedsiębiorstwa, które zawarły transakcję handlową, zrobiły to w oparciu ograniczone informacje o wartości ekonomicznej rzeczy podlegającej wymianie, np. o wartości swych perspektyw w zakresie rentowności, a tym samym na normalnych warunkach rynkowych.
144 Gdy dostępne są przesłanki lub dowody przedstawione przez Komisję, pozwalające jej uznać, że umowa dodatkowa nie została zawarta na normalnych warunkach rynkowych, strony umów mogą przedstawić swoją wersję okoliczności faktycznych, popierając swoje twierdzenia dowodami, jakie są w stanie dostarczyć i które pozwalają uznać, że umowa handlowa, mimo że powiązana z ugodą patentową, jest uzasadniona względami innymi niż wykluczenie konkurenta za pomocą płatności odwróconej. Strony umów mogą w ten sposób podnosić, że umowa dodatkowa została zawarta na warunkach rynkowych, przedstawiając stosowne dowody dotyczące na przykład właściwych danemu sektorowi zastosowań przemysłowych i handlowych lub szczególnych okoliczności danego przypadku.
145 W świetle wszystkich dowodów, którymi dysponuje Komisja, i wobec brak uzasadnienia lub braku wiarygodnego wyjaśnienia dostarczonego przez strony umów Komisja może zasadnie stwierdzić, że w perspektywie ogólnej oceny umowa dodatkowa nie została zawarta w normalnych warunkach rynkowych, tzn. płatność dokonana przez spółkę będącą producentem oryginalnego produktu leczniczego przekracza wartość rzeczy podlegającej wymianie (lub że wartość rzeczy przekazywanej spółce działające w sektorze generycznych produktów leczniczych wykracza poza dokonaną przez nią płatności). Komisja może zatem stwierdzić, iż doszło do płatności odwróconej.
146 Odwrotna płatność, jeżeli nie ma na celu wynagrodzenia kosztów związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych, jest zatem korzyścią mającą stanowić zachętę (zob. pkt 116 powyżej). Tak dzieje się w przypadku płatności wynikającej z umowy dodatkowej, której przedmiotem nie jest polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych, lecz zawarcia transakcji handlowej (zob. pkt 138 powyżej).
147 Niemniej jednak strony umowy mogą zawsze powołać się na nieznaczący charakter danej korzyści, której kwota jest niewystarczająca, aby mogła stanowić istotną zachętę do przyjęcia przewidzianych w ugodzie klauzul ograniczających konkurencję.
148 W tym miejscu właściwe będzie zastosowanie do szczególnych okoliczności niniejszej sprawy zasad przedstawionych w powyższych punktach wyroku.
149 W niniejszej sprawie jest bezsporne, że spółka Biogaran wypłaciła kwotę 2,5 mln GBP na rzecz spółki Niche. Płatność ta była następstwem umowy Biogaran, na mocy której spółka Niche zobowiązała się do przekazania spółce Biogaran dokumentacji produktów oraz zezwolenia na wprowadzanie do obrotu dla produktów niezwiązanych z peryndoprylem.
150 Jeżeli, z formalnego punktu widzenia, umowa Biogaran i ugoda w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych zawarta między grupą Servier a spółką Niche są odrębnymi czynnościami prawnymi, regulowanymi różnymi przepisami prawa i nie należącymi do właściwości tych samych sądów, wiele dowodów wskazuje na istnienie związku między tymi dwoma umowami.
151 Komisja słusznie wskazała w motywie 1351 zaskarżonej decyzji, że chronologia umów była jednym z elementów pozwalających na stwierdzenie istnienia takiego związku między nimi. Porozumienia te zostały w istocie zawarte tego samego dnia. Ponadto terminy płatności ustalone przez umowy są takie same, czyli najpóźniej do dnia 14 lutego 2005 r. i 5 października 2005 r.; jedynie płatności z tytułu zaopatrzenia w produkty lecznicze przewidziane w umowie Biogaran są późniejsze.
152 Komisja również słusznie zwróciła uwagę – opierając się w szczególności na oświadczeniu spółki Niche z dnia 15 czerwca 2011 r. – że umowa Biogaran była przedmiotem negocjacji w tym samym czasie co ugodowe rozstrzygnięcie sporów patentowych. Chociaż spółka Niche w późniejszym czasie, po zakończeniu postępowania administracyjnego, zniuansowała to oświadczenie, przedstawiając szereg dokumentów na temat dyskusji w sprawie licencji, które odbywały się prawie dwa lata przed rozpoczęciem rozmów na temat ugody – takie stanowisko spółki Niche w momencie, w którym spółka ta miła wiedzę na temat formułowanych wobec niej zarzutów, nie ma takiej samej wartości dowodowej jak jej wcześniejsze oświadczenia.
153 Następnie o ile Komisja nie zaprzecza okoliczności, że spółka Biogaran i spółka Niche pozostawały w kontakcie w przedmiocie produktu A jeszcze przed powstaniem sporu pomiędzy grupą Servier a spółką Niche, o tyle żaden z dowodów znajdujących się w aktach sprawy nie pozwala potwierdzić tezy skarżącej, jakoby ten spór spowodował sparaliżowanie negocjacji między spółką Niche a spółką Biogaran. W tym względzie wiadomość elektroniczna z dnia 4 lutego 2005 r. wskazuje, że negocjacje prowadzone w celu zawarcia umowy Biogaran były w tym czasie już bardzo zaawansowane, podczas gdy spór między grupą Servier a spółką Niche pozostawał nadal nierozwiązany i zakończył się dopiero w dniu 8 lutego 2005 r. Synchroniczność tych negocjacji stanowi poważną przesłankę istnienia związku między tymi dwoma umowami.
154 Ponadto chociaż umowy nie mają tych samych sygnatariuszy i zostały podpisane odpowiednio w Paryżu – jeżeli chodzi o umowę Biogaran, oraz w Londynie – w odniesieniu ugody pomiędzy grupą Servier a spółką Niche, to jednak były negocjowane przez te same osoby. Z jednej strony M., jeden z dyrektorów spółki Niche, uczestniczył w negocjacjach dotyczących obu umów. Z drugiej strony, jak wynika z wiadomości elektronicznej z dnia 4 lutego 2005 r. wysłanej przez adwokata spółki Biogaran do dyrektora spółki Niche – osoba, która w imieniu spółki Biogaran negocjowała umowę ze spółką Niche była również sygnatariuszem wezwania do zaprzestania naruszeń wystosowanego przez grupę Servier do spółki Matrix w dniu 7 lutego 2005 r., w przeddzień zawarcia ugody między grupą Servier i spółką Matrix. Jak podkreśla Komisja, jest prawdopodobne, że osoba ta posiadała wiedzę na temat polubownego rozstrzygnięcia sporu patentowego ze spółką Niche, biorąc pod uwagę powiązania między ugodą zawartą między grupą Servier i spółką Niche a umową Matrix. Ta sama wiadomość elektroniczna została wysłana do dyrektor działu prawnego grupy Servier, mimo że dotyczyła ona umowy Biogaran.
155 Wreszcie Komisja słusznie twierdzi, że fakt, iż płatności spółki Biogaran z tytułu zaopatrzenia w produkty lecznicze, a nie za przekazanie dokumentacji produktów, które stanowiło rację bytu umowy Biogaran, miały miejsce w okresie późniejszym, potwierdza istnienie związku między umowami. W istocie prawdziwą istotę umowy licencyjnej stanowi to przekazanie dokumentacji, a nie dostawa produktów przez spółkę Niche. W ten sposób synchroniczność płatności na kwotę 2,5 mln GBP w zamian za dokumentację produktów oraz kwoty 11,8 mln GBP przewidzianej za polubownego rozstrzygnięcie sporu patentowego potwierdza istnienie związku między tymi dwoma umowami.
156 Z powyższych rozważań (pkt 150–155 powyżej) wynika, że umowa Biogaran stanowi umowę dodatkową, związaną z ugodą patentową. Fakt, że ta umowa, z pomocą której doszło do przekazania dóbr majątkowych na rzecz spółki Niche, wiąże się z ugodą w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporu pomiędzy grupą Servier a spółką Niche, podczas gdy ta umowa dodatkowa wydaje się być zwykłą umową handlową, która nie stanowi polubownego rozstrzygnięcia sporu, stanowi istotną przesłankę, że przekazanie rozpatrywane przekazanie skalników majątku jest nie tylko świadczeniem wzajemnym uiszczonym za rzecz podlegającą wymianie na mocy umowy dodatkowej, ale także płatnością odwrotną (w rozumieniu tego wyrażenia w odniesieniu do umów dodatkowych).
157 Ponadto Komisja uwzględniła szereg spójnych przesłanek potwierdzających istnienie płatności odwrotnej.
158 Po pierwsze, w celu wykazania, że świadczenie wzajemne otrzymane przez spółkę Biogaran nie mogło wynosić 2,5 mln GBP, Komisja słusznie wskazała, że kwota ta była znacznie wyższa od kwoty wypłaconej przez spółkę Biogaran innej spółce działającej w sektorze generycznych produktów leczniczych – spółce A. – w celu nabycia licznych kompletów dokumentacji dotyczącej również produktu A występującego w postaci tabletek w różnych dawkach.Spółka Biogaran przekazała spółce A kwotę 330 tys. EUR w ramach dwóch umów dotyczących produktu A – czyli kwotę znacznie niższą niż 2,5 miliona GBP, mimo że umowy te dotyczyły również produktu B i produktu C.
159 Następnie Komisja słusznie wyjaśniła również, że brak w umowie Biogaran klauzuli, w odróżnieniu od umowy ze spółką A., pozwalającej spółce Biogaran domagać się zwrotu kwot wypłaconych na rzecz spółki Niche w przypadku nieuzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu był przesłanka świadczącą, że celem tej umowy nie było zachęcenie spółki Biogaran do ubiegania się o zezwolenie na wprowadzenie do obrotu i nie miała ona charakteru zwyczajnej umowy handlowej.
160 Wreszcie Komisja miała podstawy, by stwierdzić, że spółka Niche wskazała wielokrotnie w trakcie postępowania administracyjnego, że umowa Biogaran została jej zaproponowana przez grupę Servier w celu zaoferowania jej całości umówionego wynagrodzenia w zamian za zawarcie całościowej ugody patentowej z grupą Servier. Z załączonego do odpowiedzi na skargę projektu ugody patentowej zawartej między grupą Servier a spółką Niche, który zawiera wykaz przyszłych płatności, wynika, że zaplanowano wypłatę w wysokości 2,5 mln GBP na rzecz spółki Niche w związku z ramiprylem – jednym z produktów, do których odnosiła się umowa Biogaran. Jak słusznie podniosła Komisja, ze wspominanej już wiadomości elektronicznej z dnia 4 lutego 2005 r. (zob. zwłaszcza pkt 154 powyżej) wynika ponadto, że strony umowy Biogaran porozumiały się co do płatności kwoty 2,5 mln GBP zanim wypłata na rzecz spółki Biogaran takiej kwoty była przedmiotem negocjacji, a następnie decyzji kontrahentów. Sama spółka Niche wskazała również w toku postępowania administracyjnego, przed powrotem do tego oświadczenia, że umowa z Biogaran nie była zgodna z normalną praktyką handlową i że wielkość płatności była elementem polubownego rozstrzygnięcia sporu patentowego (motyw 562 zaskarżonej decyzji).
161 Tymczasem skarżąca nie przedstawiła żadnego konkretnego dowodu na okoliczność, że nabycie za kwotę 2,5 mln GBP dokumentacji produktów od spółki Niche mogło, racjonalnie rzecz biorąc, zostać uznane za opłacalną inwestycję (zob. – kontynuując analogię z pojęciem „prywatnego inwestora w gospodarce rynkowej” rozpoczętą w pkt 143 powyżej – wyrok z dnia 12 grudnia 2000 r., Alitalia/Komisji, T‑296/97, EU:T:2000:289, pkt 84, w którym stwierdzono, że zachowanie prywatnego inwestora w gospodarce rynkowej jest oparte na perspektywach rentowności) lub przynajmniej na okoliczność takiego charakteru transakcji, który mógłby zapewnić nabywcy dokumentacji produktów takie dochody, które mogłyby zamortyzować wysoki koszt ich nabycia.
162 Ponadto żaden dowód zawarty w aktach sprawy nie pozwala na wyjaśnienie, w jaki sposób dokumentacja spółki Niche mogła przynieść jej nabywcom korzyści pozwalające zamortyzować tak wysoki koszt jej nabycia. W tym względzie należy podkreślić, że całkowity obrót spółki Biogaran w następstwie zawarcia umowy wzrósł jedynie o wartość pomiędzy 100 tys. a 200 tys. EUR.
163 Ponadto można wskazać, że z żadnego z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy nie wynika, że przed zawarciem umowy Biogaran skarżąca domagała się od spółki Niche przekazania niezbędnych danych, aby upewnić się, że cena, jakiej zażądała spółka Niche za rozpatrywaną dokumentację produktów, nie była zawyżona ze w świetle jej przewidywalnej rentowności.
164 Z powyższych rozważań wynika, że w świetle wszystkich rozpatrzonych przez Sąd dowodów Komisja wykazała w wystarczający pod względem prawnym sposób, że doszło do odwrotnej płatności, która nie była związana z polubownym rozstrzygnięciem sporu, którego sprawa dotyczy (zob. pkt 146 powyżej). Słusznie zatem Komisja uznała, że wypłata 2,5 mld GBP na rzecz spółki Niche stanowiła dodatkową korzyść, która miała stanowić dla tej spółki zachętę, a nie transakcję zawartą na normalnych warunkach rynkowych.
165 Wreszcie w świetle rozważań przedstawionych w punktach poprzednich należy stwierdzić, że nie wykazano, by omawiana korzyść miała nieznaczący charakter, z tym skutkiem, że jej kwota byłaby niewystarczająca, by uznać ją za istotną zachętę do przyjęcia klauzul ograniczających konkurencję przewidzianych w ugodzie (zob. pkt 147 powyżej).
166 Wniosku tego nie są w stanie podważyć pozostałe argumenty skarżącej.
167 Po pierwsze, w odpowiedzi na przedstawienie stanu faktycznego spółka Biogaran oświadczyła, że „brak zwrotu kwot, [które zostały] wypłacone na wypadek nieuzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu, był celowym zabiegiem ze strony spółki Niche, mającym na celu [by spółka Biogaran uczyniła to, co] niezbędne do uzyskania takiego zezwolenia w celu wygenerowania obrót rentowny dla Niche”.
168 Niemniej jednak argument ten, który spółka Biogaran powtórzyła w skardze, nie może zostać uwzględniony. Struktura tej umowy nie stwarzała bowiem gwarancji, że spółka Biogaran będzie ubiegać się o zezwolenia na wprowadzanie do obrotu oraz że będzie zaopatrywać się u spółki Niche, podczas gdy płatność miała zostać dokonana na rzecz spółki Niche zanim było wiadomo, czy spółka Biogaran będzie wnosiła o uzyskanie zezwolenia na wprowadzanie do obrotu. Komisja słusznie podkreśla, że zobowiązania umowne spółki Biogaran nie formułowały obowiązku ubiegania się o zezwolenie na wprowadzanie do obrotu na podstawie przekazanych kompletów dokumentacji art. 2.2 i 3 umowy Biogaran). Ponadto nawet gdyby spółka Biogaran nie uzyskała zezwolenia na wprowadzanie do obrotu w ciągu 18 miesięcy od daty wejścia w życie umowy, umowa ta powinna była zostać automatycznie rozwiązana, a żadna ze stron nie miała prawo do odszkodowania. Ponadto spółka Biogaran nie była zobowiązana do wyłączności, gdyż mogła ubiegać się o zezwolenia na wprowadzanie do obroty na podstawie innych dokumentacji produktów niż te przekazane przez spółkę Niche.
169 Choć spółka Biogaran powołała się w odpowiedzi na przedstawienie stanu faktycznego na inne umowy, których była ona stroną, a które nie zawierały klauzuli zwrotu płatności – to jednak umowy te przewidywały ratalne płatności o zdecydowanie mniejszej wartości niż jednorazowa wypłata w wysokości 2,5 mln GBP rozpatrywana w niniejszej sprawie.
170 Po drugie, skarżąca podnosi, że umowa Biogaran miała na celu zapewnienie jej drugiego źródła zaopatrzenia w produkt A.
171 Argument ten nie może zostać uwzględniony.
172 W rzeczywistości skarżąca podpisała już wiążącą ją ze spółką A. umowę na dostawę produktu z A w grudniu 2004 r., czyli przed rozpatrywana umową. Podobnie po przeprowadzeniu audytu w marcu 2005 r. w przedmiocie dokumentacji pochodzącej ze spółki Niche dotyczącej produktu A dostępnego w postaci tabletek 10 mg, których forma ani dawkowanie nie były objęte umową ze spółką A., spółka Biogaran stwierdziła, że dokumentacja ta w jej warstwie analitycznej odznaczała się licznymi brakami. W związku z tym Komisja słusznie twierdzi, że w świetle tych dowodów zaskakujące jest to, że spółka Biogaran zgodziła się zapłacić za tę dokumentację kwotę znacznie wyższą niż za dokumentację spółki A. Chociaż spółka Biogaran twierdzi, że produkt A wygenerował dla niej obrót przekraczający 79 mln EUR od 2007 r., to jednak jak wynika z motywu 569 zaskarżonej decyzji, którego spółka Biogaran nie kwestionuje, całkowity obrót zrealizowany przez spółkę Biogaran, włączając umowę Biogaran, pozostał niższy niż 200 tys. EUR.
173 Po trzecie, w odniesieniu do dokumentacji produktu B spółka Biogaran nie zaprzecza, że ona sama i spółka Bioglan (obecnie spółka Niche) zawarły w 2001 r. umowę handlową dotyczącą cząsteczki czynnej produktu B w dawce 5 mg i 10 mg produktu, która w przeciwieństwie do umowy Biogaran przewidziała zwrot płatności w przypadku nieuzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu. Należy zaznaczyć, że okoliczność, iż umowa Biogaran nie przewidywała takiej gwarancji zwrotu jak przewidziana we wcześniejszej umowie zawartej między spółkami Bioglan i Biogaran, potwierdza, że przekazanie dokumentacji produktu B nie miało cech transakcji zawartej w normalnych warunkach rynkowych.
174 Po czwarte, jeśli chodzi o dokumentację dotyczącą produktu C, spółka Biogaran przyznaje, że dokumentacja produktu należąca do spółki Niche nie została wykorzystana i że spółka Biogaran kontynuowała współpracę ze spółką Disphar. Ponadto dokumentacja została przekazana dopiero w styczniu 2007 r., wówczas gdy umowa Biogaran była już rozwiązana bez uzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu oraz po tym, jak spółka Niche otrzymała już całość bezzwrotnej płatności. Komisja słusznie twierdzi, że nie jest wiarygodne, by spółka Biogaran wywiązała się ze zobowiązania zapłaty tak dużej kwoty, w sytuacji gdy od wielu lat łączyła ją umowa na dostawy ze spółką Disphar i że sama okoliczność, że przedłużenie umowy Disphar było niepewne, nie uzasadnia takiej transakcji.
175 Ponadto, zakładając nawet, że spółka Biogaran realizowała również uzasadnione cele, pozyskując dokumentację produktów od spółki Niche, należy jednak przypomnieć, iż sama okoliczność, iż umowa służy również realizacji uzasadnionych celów, nie wystarcza, by stanowiło to przeszkodę w zakwalifikowaniu jej jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zob. podobnie wyroki: z dnia 8 listopada 1983 r., IAZ International Belgium i in./Komisja, od 96/82 do 102/82, 104/82, 105/82, 108/82 i 110/82, EU:C:1983:310, pkt 25; z dnia 6 kwietnia 2006 r., General Motors/Komisja, C‑551/03 P, EU:C:2006:229, pkt 64; z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 21).
176 Skarżąca podnosi wreszcie, że Komisja nie wykazała, by spółka Biogaran miała antykonkurencyjne zamiary.
177 W tym względzie, jak wynika z motywu 577 zaskarżonej decyzji, którego spółka Biogaran skutecznie nie kwestionuje, wypłaty przewidziane ugodą patentową zawartą pomiędzy grupą Servier a spółkami Niche i Matrix zostały wynegocjowane i podzielone w równy sposób między spółki Niche i Matrix, podczas gdy spółka Matrix życzyła sobie otrzymać więcej niż spółka Niche. Komisja słusznie podnosi, że umowa Biogaran pozwalała tej spółce, pod pozorem normalnej transakcji, zwiększyć wkład grupy Servier do spółki Niche bez włączania w to spółki Matrix. Spółka Niche potwierdziła również, że kwota 2,5 mln GBP stanowiła część „total overall compensation” (systemu całościowego wynagrodzenia) w wysokości 15,7 mln GBP wynegocjowanego przez spółkę Niche a grupę Servier (motyw 560 zaskarżonej decyzji). Jeżeli Komisja nie przedstawi dodatkowych dowodów wskazujących na przyczyny, które skłoniły grupę Servier, by posłużyła się spółką Biogaran w celu zachęcenia spółki Niche, zebrane przez nią dowody stanowią zbiór poszlak dowodowych wskazujących na istnienie nierozerwalnego związku między płatnością w wysokości 2,5 mln GBP płatnością główną dokonaną przez grupę Servier na rzecz spółki Niche w ramach polubownego rozstrzygnięcia sporu.
178 W każdym wypadku należy zauważyć, że zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru koordynacji między przedsiębiorstwami (wyrok z dnia 19 marca 2015 r., Dole Food i Dole Fresh Fruit Europe/Komisja, C‑286/13 P, EU:C:2015:184, pkt 118).
179 Z powyższego wynika, że Komisja słusznie uznała, że płatność na rzecz spółki Niche w wysokości 2,5 mln GBP w ramach ugody spółka Biogaran stanowi korzyść stanowiącą dodatkowy bodziec.
180 Należy dodać, że dodatkowa zachęta była wystarczająco decydująca, ponieważ przesądziła o decyzji spółki Niche, by nie wchodzić na rynek peryndoprylu. W istocie Komisja wskazała w motywie 577 zaskarżonej decyzji, którego skarżąca skutecznie nie zakwestionowała, że kwoty stanowiące przedmiot ugody zawartej przez grupę Servier odpowiednio ze spółkami Niche i Matrix były początkowo podzielone w równy sposób, ale że wypłata od spółki Biogaran na rzecz spółki Niche pozwoliła ostatecznie na zwiększenie wkładu grupy Servier tej spółki bez wiedzy spółki Matrix. Ponadto sama spółka Niche potwierdziła, że dodatkowa płatność była częścią „total overall compensation” (systemu całościowego wynagrodzenia), który wynegocjowała z grupą Servier. W świetle tych dowodów należy stwierdzić, że bez zawarcia umowy Boiogaran spółka Niche prawdopodobnie nie zawarłaby ugody patentowej. Tym samym połączone działania grupy Servier i jej spółki zależnej doprowadziły urzeczywistniania ograniczenia konkurencji.
181 Ustalenie to pozwala samo w sobie stwierdzić, iż doszło do ograniczenia konkurencji ze względu na cel, w którym spółka Biogaran brała bezpośredni udział. Okoliczność, że spółka Biogaran nie była konkurentem spółki Niche w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych sprawy, nawet jeśli twierdzenie to zostałoby potwierdzone, pozostaje bez wpływu na ten wniosek. Zgodnie z tym co orzekł Trybunał, aby spółka uczestniczyła w porozumieniu, nie jest koniecznie prowadzenie przez nią działalności na rynku, którego to ograniczenie konkurencji dotyczy (zob. podobnie wyrok z dnia 22 października 2015 r., AC‑Treuhand/Komisji, C‑194/14 P, EU:C:2015:717, pkt. 34).
182 W świetle przedstawionych dowodów skarżąca nie może skutecznie podnosić argumentu, że umowa Biogaran nie zawierała klauzuli antykonkurencyjnej. W istocie stwierdzenie to nie może skutkować pozbawieniem umowy jej prawdziwego charakteru restrykcyjnego, gdyż racją bytu tej umowy było posłużenie się nią jako uzupełnieniem ugody patentowej, która zawierała takie klauzule.
183 Wreszcie okoliczność, że Komisja nie wzięła pod uwagę płatności w kwocie 2,5 mln GBP przy obliczaniu kwoty grzywny nałożonej na spółkę Niche, nie jest w stanie wykazać, że umowa Biogaran nie stanowi przekazania dodatkowych dóbr majątkowych mającego na celu zachęcać spółkę Niche do zawarcia ugody. Komisja w odpowiedzi na pytanie Sądu wyjaśniła bowiem, że uwzględnianie tej kwoty nie było konieczne w celu zapewnienia odstraszającego skutku grzywny nałożonej na spółkę Niche, zwłaszcza z uwagi na niewielki rozmiar i sytuację tej spółki. Nawet gdyby założyć, że nieuwzględnienie tej kwoty przy obliczaniu wysokości grzywny nałożonej na spółkę Niche było wynikiem zwykłego przeoczenia ze strony Komisji, zaniechanie to pozostaje w każdym wypadku bez wpływu na dokonane w zaskarżonej decyzji ustalenie, że umowa Biogaran wzmacniała ograniczenie konkurencji wynikające z ugody.
184 Z całości powyższych rozważań wynika, że niniejszy zarzut należy oddalić.
B. W przedmiocie zarzut pierwszego, zgodnie z którym w zaskarżonej decyzji Komisja naruszyła prawo poprzez brak wykazania udziału spółki Biogaran w jakimkolwiek naruszeniu reguł konkurencji
1. Argumenty stron
a) W przedmiocie znamion naruszenia, jakie nosi umowa Biogaran
185 Skarżąca twierdzi, że umowa Biogaran – jak przyznaje sama Komisja – sama w sobie nie przejawiała żadnych znamion naruszenia. Warunki tej umowy nie były przedmiotem żadnej krytyki w zaskarżonej decyzji, która w rzeczywistości poświęcała jej tylko sześć stron. W ten sposób spółka Biogaran została ukarana za umowę, która nie zawiera żadnego ograniczenia konkurencji, co oznacza, iż samo jej podpisanie przez spółkę Biogaran nie może być podstawą sankcji na mocy art. 101 TFUE. Odpowiedzialność spółki Biogaran jest ściśle związana z bezprawnym charakterem, jakim miało odznaczać się polubowne rozstrzygnięcie sporu patentowego, którego nie była ona stroną, podczas gdy zaskarżona decyzja stwierdza w motywie 1351, że „ugoda patentowa i umowy Biogaran są odrębnymi czynnościami prawnymi”.
186 Opierając się na opinii rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie AC‑Treuhand/Komisja (C‑194/14 P, EU:C:2015:350), skarżąca podnosi, że aby być częścią kartelu, którego celem lub skutkiem jest ograniczenie konkurencji, konieczne jest jeszcze, aby dane przedsiębiorstwo mogło stanowić konkurencję dla innych uczestników kartelu, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie, ponieważ spółka Bigaran nie była konkurentem spółki Niche w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sporu.
187 Komisja uważa, że umowy Biogaran nie można rozpatrywać w oderwaniu od ugodowego rozstrzygnięcia sporu, z którym jest ona nierozerwalnie związana. Wskazuje ona w zaskarżonej decyzji w motywach 1351 i 3011, że umowa ta posłużyła jako podstawa dla przekazania spółce Niche dodatkowej kwoty 2,5 mln GBP w zamian za zobowiązania podjęte przez nią w ramach polubownego rozstrzygnięcia sporu pomiędzy grupą Servier i spółką Niche.
188 Ta płatność zawarta w umowie Biogaran stanowiła bezpośredni udział spółki tej w kartelu, nawet jeśli warunki tej umowy nie są przedmiotem sporu. Komisja dodaje, że suma ta stanowi dodatkową zachętę zaoferowaną spółce Niche, aby przekonać ją do przystąpienia do polubownego rozstrzygnięcia sporu. Okoliczność, że kwota ta została wypłacona w ramach umowy licencyjnej, nie pozbawia jej właściwego jej charakteru uzupełnienia płatności w wysokości 11,8 mln GBP wypłacanej w ramach polubownego rozstrzygnięcia sporu. Podobnie okoliczność, że umowa Biogaran dotyczy cząsteczek innych niż te, które były przedmiotem polubownego rozstrzygnięcia sporu, i że mogła mieć pewien stopień przydatności operacyjnej, co nigdy nie zostało wykazane, nie pozbawia omawianej płatności charakteru bezpośredniej zachęty.
b) W przedmiocie przypisania spółce zależnej odpowiedzialności za działania spółki dominującej
189 Skarżąca utrzymuje, że zaskarżona decyzja przypisuje jej odpowiedzialność za zarzucane jej spółce dominującej naruszenie związane z zawarciem przez tę ostatnią umowy, której skarżąca nie była stroną i której treści nie znała. Takie podejście byłoby sprzeczne z zasadą odpowiedzialności osobistej, która zgodnie z orzecznictwem powinna być interpretowana w sposób zawężający. W istocie ze względu na swą własną osobowość prawną skarżąca podnosi, że nie mogła zostać uznana za odpowiedzialną naruszenia popełnionego potencjalnie przez grupę Servier, chyba że zostanie wykazane, że była współsprawcą lub beneficjentem badanego kartelu.
190 Skarżąca podkreśla, że w odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wskazywała, że funkcjonowała na rynku w sposób autonomiczny, za pośrednictwem zarządzających, pomieszczeń, znaków towarowych, działalności i aktywów odrębnych od tych należących do spółki Servier, która funkcjonuje jako laboratorium produkujące oryginalny produkt leczniczy, podczas gdy spółka Biogaran – przeciwnie – jest spółką działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych. Podkreśla ona, że nie będąc ani spółką dominującą, ani udziałowcem spółki Niche lub grupy Servier nie miała zatem ani żadnego prawa, ani środka kontroli w stosunku do polityki lub strategii handlowej stron polubownego rozstrzygnięcia sporu, które miało być sprzeczne z art. 101 TFUE.
191 W tym względzie skarżąca zarzuca Komisji, że ta ustanowiła – z naruszeniem zasady legalności – domniemanie odpowiedzialności spółki zależnej za działania spółki dominującej, a czyniąc to, naruszyła zasadę indywidualizacji kar zagwarantowaną w art. 6 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. i art. 48 karty praw podstawowych.
192 W odpowiedzi na ten zarzut Komisja twierdzi, że nie ma zamiaru przypisać w zaskarżonej decyzji spółce zależnej odpowiedzialności za działania spółki dominującej. Twierdzi ona, że spółka Biogaran została uznana za odpowiedzialną za bezpośrednie uczestnictwo w naruszeniu popełnionym przez grupę Servier. To bowiem połączone działanie grupy Servier (zawarcie ugody patentowej) i jej spółki zależnej (zawarcie ugody licencyjnej) pozwoliło na zablokowanie wejścia na rynek generycznych produktów leczniczych spółki Niche, z korzyścią dla grupy Servier w całości.
193 Komisja podkreśla, że nie przyjęła odpowiedzialności spółki Biogaran z tytułu braku kontroli lub nadzoru. Stwierdziła ona natomiast odpowiedzialność spółki Biogaran z tytułu jej bezpośredniego udziału w naruszeniu i wzięła pod uwagę jej przynależność do grupy Servier w celu uznania odpowiedzialności solidarnej spółki wobec niej dominującej.
194 Komisja jest zdania, że zachowanie spółki zależnej można przypisać spółce dominującej między innymi w przypadku, gdy mimo posiadania odrębnej podmiotowości prawnej spółka zależna nie określa swego zachowania na rynku w sposób autonomiczny, lecz stosuje zasadniczo wytyczne udzielane jej przez spółkę dominującą. Dodaje ona, że w przypadku gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału swej spółki zależnej, która dopuściła się naruszenia reguł konkurencji, istnieje wzruszalne domniemanie, że spółka dominująca wywiera decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej. Zdaniem Komisji w takim kontekście dominującą i spółka zależna powinny zostać uznane za odpowiedzialne solidarnie za zapłatę grzywny za naruszenie.
195 Komisja dodaje, że chociaż ugoda zawarta między grupą Servier i spółką Niche oraz umowa Biogaran są odrębnymi czynnościami prawnymi, są one jednak nierozłączne, ponieważ obie mają na celu wypłatę w tym samym dniu znacznej kwoty na rzecz spółki Niche jako świadczenia wzajemnego wobec zobowiązania do niewchodzenia na rynek peryndoprylu (motywy 1351 i 3011 zaskarżonej decyzji). Oba podmioty realizowały ten sam cel, ich zachowanie było ujednolicone, a one same zachowywały się jak jeden podmiot gospodarczy, nie tylko na rynku, ale również w kontekście naruszenia.
196 Komisja uważa, że kontekst umowy Biogaran pozwala stwierdzić, że spółka ta nie mogła nie wiedzieć, że rozpatrywana płatność wpisywała się w ramy polubownego rozstrzygnięcia sporu, którego celem było wyeliminowanie spółki Niche z rynku peryndoprylu. Umowa Biogaran była częścią wspólnego planu jednego podmiotu gospodarczego, a fakt, że umowa Biogaran nie powiela, za ugodą patentową, klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli niekwestionowania ważności patentu, nie skutkuje pozbawieniem tej umowy jej prawdziwego charakteru, tj. dodatkowej zachęty do wykluczenia spółki Niche z rynku peryndoprylu.
c) W przedmiocie wiedzy spółki Biogaran na temat zachowań grupy Servier noszących znamiona naruszenia
197 Skarżąca podkreśla, że w okresie zaistnienia okoliczności faktycznych nie miała wiedzy o treści ugody, a więc nie mogła przewidzieć antykonkurencyjnego charakteru tej transakcji.
198 Powołując się na orzecznictwo, skarżąca zauważa, że „w celu pociągnięcia przedsiębiorstwa do odpowiedzialności za naruszenie jednolite i ciągłe wymagana jest wiedza (udowodniona lub domniemana) o noszących znamiona naruszenia zachowaniach innych jego uczestników”. Fakt, że Komisja potwierdziła w zaskarżonej decyzji, że nie było „konieczności wykazania, że spółka Biogaran miała wiedzę na temat antykonkurencyjnego charakteru ugody”, stanowi niesłusznie zwolnienie się z obowiązku przestrzegania standardów dowodowych przyjętego wynikających z orzecznictwa.
199 Ponadto skarżąca uważa, że zgodnie z orzecznictwem istnienie obiektywnego związku pomiędzy naruszeniem a ugody nie jest wystarczające, aby pozwolić Komisji na przypisanie odpowiedzialności za naruszenie spółce Biogaran. Komisja powinna była wykazać, że spółka ta była świadoma istnienia naruszenia albo że mogła je rozsądnie przewidzieć. Komisja przeinaczyła okoliczności faktyczne i rozstrzygnęła w sposób niezgodny z przywołanym powyżej orzecznictwem, uznając, że „spółka Biogaran mogła zrozumieć, że umowa Biogaran była związana z ugodą”.
200 Skarżąca dodaje, że nawet przy założeniu, iż Komisja powinna być w stanie wykazać, że umowy były ze sobą powiązane i że spółka Biogaran nie mogła nie wiedzieć o tym związku, stwierdzenia te nie oznaczają, że skarżąca posiadała wiedzę na temat treści ugody lub mogła ją racjonalnie przewidzieć. W tym względzie zaskarżona decyzja nie wykazała, by spółka Biogaran posiadała wiedzę na temat jakoby antykonkurencyjnego celu polubownego rozstrzygnięcia sporu oraz na temat podstawowych warunków tej ugody – wiedzę, której nie sposób domniemywać.
201 Skarżąca podkreśla, że nie mogła wiedzieć o jakoby bezprawnym charakterze polubownego rozstrzygnięcia sporu, ponieważ w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych sporu (2005 r.) nie było precedensów w tym zakresie, zgodnie z którymi takie ugody byłoby niezgodne z prawem. Opierając się na opinii Sir F.G. Jacobsa, skarżąca podnosi, że w czasie zaistnienia okoliczności faktycznych sporu nikt nie był w stanie przewidzieć schematu analizy przedstawionego przez Komisję w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów.
202 Skarżąca podnosi wreszcie niedopuszczalność niektórych argumentów podniesionych przez Komisję na etapie odpowiedzi na skargę, a to w celu uzasadniania zarzutu, zgodnie z którym spółka Biogaran nie mogła nie wiedzieć o „wprowadzonych w życie zachowaniach” spółki Servier
203 Komisja utrzymuje, że spółka Biogaran mogła rozsądnie przewidzieć zachowania, jakie inni uczestnicy kartelu planowali wprowadzić w życie w ramach ich praktyki o znamionach zmowy, oraz że była ona gotowa zaakceptować związane z nimi ryzyko. Komisja uważa bowiem, że świadomości lub wiedzy, jaką posiada strona kartelu o udziale w naruszeniu art. 101 TFUE, nie można interpretować, w ten sam sposób, jeżeli jej partnerem w działaniach zmierzających do wyeliminowania z rynku jest jej spółka dominująca. W takiej sytuacji spółka zależna nie może bowiem działać w ramach innych niż określone przez jej spółkę dominującą, czyli w niniejszym przypadku w ramach realizacji zaplanowanej na wielką skalę strategii wymierzonej przeciwko producentom generycznych produktów leczniczych. W tym kontekście spółka Biogaran mogła zatem rozsądnie przewidzieć, że płatność na rzecz wchodzącego na rynek producenta generycznych produktów leczniczych nie może mieć celu innego niż jego eliminacja z rynku. Wówczas rozpatrywana płatność nie miałaby innego wiarygodnego wyjaśnienia niż chęć zaoferowania spółce Niche dodatkowej zachęty do zawarcia ugody.
204 Komisja twierdzi również, że świadomość bezprawnego charakteru transakcji jest tym bardziej pewna, że prawnicy grupy Servier uczestniczyli w przygotowaniu w umowy Biogaran lub byli jej adresatami. Ponadto oskarżenia o pomówienie formułowane przez spółkę Sandoz AG pod adresem spółki Biogaran w 2008 r. świadczą o jej zaangażowaniu w antykonkurencyjną strategię grupy Servier. Podobnie okoliczność, że spółka Biogaran odegrała istotną rolę pośrednika w zawarciu polubownego rozstrzygnięcia sporu między grupą Servier a spółką Lupin w 2006 r., które miało mieć antykonkurencyjny charakter, potwierdza tezę Komisji o tym, że spółka Biogaran miała świadomość wprowadzonych w życie zachowań grupy Servier.
205 Wreszcie Komisja powołuje się na negocjacje między spółkami Niche i Matrix dotyczące kwot, które zostały im wypłacone przez grupę Servier jako świadczenia wzajemne w ramach polubownego rozstrzygnięcia sporu, w celu wykazania, że spółka Biogaran nie mogła nie wiedzieć o celu równocześnie realizowanym w drodze polubownej oraz w formie umowy Biogaran. Spółka Niche potwierdziła, że płatność stanowiła część „total overall compensation” (systemu całościowego wynagrodzenia) w wysokości 15,7 mln GBP wynegocjowanego pomiędzy grupą Servier a spółką Niche.
2. Ocena Sądu
206 Należy przypomnieć, w jaki sposób Komisja uzasadniała w zaskarżonej decyzji wniosek, że z jednej strony umowa Biogaran była dodatkowym bodźcem dla spółki Niche do zawarcia polubownego rozstrzygnięcia sporu, który może zostać uznany za ograniczenie konkurencji ze względu na cel (motywy 1369 i 3011 zaskarżonej decyzji), a z drugiej strony spółka Biogaran mogła zostać uznana za odpowiedzialną solidarnie z grupą Servier za całość okresu naruszenia (motywy 3006, 3012, 3145 zaskarżonej decyzji).
207 Komisja uznała, że kwota uiszczona przez spółkę Biogaran na rzecz spółki Niche w ramach świadczenia ekwiwalentnego za zakup dokumentacji produktów stanowiła dodatkową zachętę dla spółkę Niche, przyczyniającą się do wykluczenia spółki Niche z rynku peryndoprylu. Zdaniem Komisji zobowiązanie spółki Niche, iż nie będzie wchodzić na rynek peryndoprylu, stało się możliwe dzięki zachęcie, która przybrała formę z jednej strony wypłaty dokonanej przez grupę Servier w ramach polubownego rozstrzygnięcia sporu ze spółką Niche, a z drugiej strony dodatkowej płatności uzupełniającej poczynionej bezpośrednio przez spółkę Biogaran, spółkę zależną grupy Servier, w ramach umowy Biogaran.
208 Skarżąca kwestionuje tę ocenę. Skarżąca podnosi, że Komisja naruszyła zasadę odpowiedzialności osobistej, przypisując jej odpowiedzialność za umowę zawartą przez jej spółkę dominującą. Skarżąca twierdzi, że umowa Biogaran nie stanowiła naruszenia art. 101 TFUE oraz że nie posiadała wiedzy ani o działaniach swej spółki dominującej, ani o tym, iż polubowne rozstrzygnięcie sporu zawarte między jej spółką dominującą a spółką Niche nosiło znamiona naruszenia.
209 Na wstępie należy podkreślić, że wbrew temu, co twierdzi skarżąca, Komisja w zaskarżonej decyzji nie przypisała spółce Biogaran odpowiedzialności za czyny zarzucane jej spółce dominującej. W motywie 1349 zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że grupa Servier dostarczyła spółce Niche dodatkowego bodźca w postaci umowy Biogaran. W motywie 3011 tej decyzji Komisja wyjaśniła, że chociaż nie było konieczne udowodnienie faktu, że spółka Biogaran posiadała wiedzę o antykonkurencyjnym charakterze ugody patentowej, szereg dowodów wskazuje, że spółka Biogaran mogła rozumieć, iż umowa Biogaran jest związana z polubownym rozstrzygnięciem sporu oraz iż wskutek tej umowy spółka Biogaran bezpośrednio uczestniczy w naruszeniu. Jak twierdzi Komisja w odpowiedzi na skargę, w żaden sposób nie zamierzała ona przypisać spółce Biogaran odpowiedzialności za czyny zarzucane jej spółce dominującej.
210 Komisja wskazała bowiem w motywie 3007 zaskarżonej decyzji, że przedsiębiorstwo Servier posiadało 100% kapitału swojej spółki zależnej w momencie podpisania ugody, a zatem stanowiły one jedno przedsiębiorstwo. Podobnie Komisja rozstrzygnęła o odpowiedzialności solidarnej spółki Biogaran, ponieważ umowa Biogaran oraz ugoda zostały „zawarte w ramach tego samego przedsiębiorstwa”, mianowicie grupy Servier, z jednej strony i spółek Niche i Unichem z drugiej strony (motyw 1351 i przypis 1898 zaskarżonej decyzji).
211 W tym względzie Sąd stwierdza, że sąd Unii do teraz nie orzekał w kwestii tego, w jakich warunkach Komisja może przyjąć solidarną odpowiedzialność spółki zależnej, gdy – tak jak w niniejszym przypadku – spółka zależna bezpośrednio uczestniczyła w noszącym znamiona naruszenia zachowaniu jej spółki dominującej.
212 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od jego statusu prawnego i sposobu finansowania. Trybunał wyjaśnił w tym względzie, po pierwsze, że pojęcie przedsiębiorstwa w tym kontekście należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych, a po drugie, że jeżeli tego rodzaju jednostka gospodarczy narusza reguły konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej (wyrok z dnia 20 stycznia 2011 r., General Química i in./Komisja, C‑90/09 P, EU:C:2011:21, pkt 34–36 i przytoczone tam orzecznictwo).
213 W szczególnym przypadku spółki dominującej, do której należy 100% kapitału spółki zależnej, która dopuściła się naruszenia reguł konkurencji, istnieje wzruszalne domniemanie, że ta spółka dominująca wywiera w istocie decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej (wyrok z dnia 10 września 2009 r., Akzo Nobel i in./Komisja, C‑97/08 P, EU:C:2009:536, pkt 60). Wystarczy zatem, że Komisja wykaże, iż cały kapitał spółki zależnej znajduje się w posiadaniu spółki dominującej, aby domniemywać, że ta ostatnia wywiera decydujący wpływ na politykę handlową swej spółki zależnej (wyrok z dnia 29 marca 2011 r., ArcelorMittal Luxembourg/Komisja i Komisja/ArcelorMittal Luxembourg i in., C‑201/09 P i C‑216/09 P, EU:C:2011:190, pkt 98).
214 Sytuacja taka ma miejsce w niniejszej sprawie. Spółka Biogaran była w momencie zawarcia umowy Biogaran spółką całkowicie zależną od grupy Servier, a domniemanie wynikające z tego ustalenia nie zostało obalone (zob. podobnie wyrok z dnia 10 września 2009 r., Akzo Nobel i in./Komisja, C‑97/08 P, EU:C:2009:536, pkt 60–65). Należy bowiem podkreślić, że spółka Biogaran nie wykazała, że określała swą politykę handlową w sposób autonomiczny w stosunku do grupy Servier. Rozważone powyżej dowody na okoliczność istnienia nierozerwalnego związku między tymi dwoma umowami potwierdzają decydujący wpływ jaki wywierała grupa Servier na zachowanie spółki Biogaran i rzeczywiste wykorzystanie przez nią tych uprawnień. Aby zilustrować swą autonomię wobec grupy Servier, skarżąca twierdzi, że kierownictwo spółki Biogaran nigdy nie pełniło żadnych funkcji w ramach grupy Servier. Jednakże okoliczność ta nie pozwala na obalenie domniemania rzeczywistego decydującego wpływu wywieranego przez grupę Servier na spółkę Biogaran (zob. podobnie wyrok z dnia 16 września 2013 r., Roca/Komisja, T‑412/10, EU:T:2013:444, pkt 76). Co się tyczy pozostałych okoliczności, na które powołuje się skarżąca w celu wykazania, że działała na rynku w sposób autonomiczny z wykorzystaniem pomieszczeń, znaków towarowych i aktywów odrębnych od tych należących do grupy Servier, a co więcej, jako spółka działająca w sektorze generycznych produktów leczniczych – obrazują one wyłącznie fakt, że spółka Biogaran jest osobą prawną odrębną od spółki Servier, nie są jednak w stanie obalić domniemania, że grupa Servier wywierała decydujący wpływ na spółkę Biogaran.
215 Spółka Biogaran była zatem w momencie zawarcia umowy Biogaran i ugody między grupą Servier i Niche spółką zależną grupy Servier i stanowiła wraz ze spółką dominującą jedno i to samo przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa konkurencji.
216 W związku z tym Komisja, stosując pojęcie „przedsiębiorstwa”, mogła słusznie uznać, że grupa Servier i spółka Biogaran są solidarnie odpowiedzialne za zachowanie, które zostało im zarzucone, skoro czyny popełnione przez jedną i drugą były postrzegane jako popełnione przez jedno i to samo przedsiębiorstwo (zob. podobnie wyroki: z dnia 20 marca 2002 r., HFB i in./Komisja, T‑9/99, EU:T:2002:70, pkt 524, 525; z dnia 12 grudnia 2007 r., Akzo Nobel i in./Komisja, T‑112/05, EU:T:2007:381, pkt 62; zob. również, podobnie i analogicznie, wyroki: z dnia 6 marca 1974 r., Istituto Chemioterapico Italiano i Commercial Solvents/Komisji, 6/73 i 7/73, EU:C:1974:18, pkt 41; z dnia 16 listopada 2000 r., Metsä-Serla i in./Komisja, C‑294/98 P, UE:C:2000:632, pkt 26–28).
217 Okoliczność, że w niniejszym postępowaniu stwierdzone przez Komisję naruszenie art. 101 TFUE wynika częściowo z zachowania spółki dominującej, a częściowo z zachowania spółki zależnej, podczas gdy w sprawach dotyczących odpowiedzialności solidarnej spółki dominującej i jej spółki zależnej zazwyczaj wnoszonych do sądu Unii naruszenia wynikają wyłącznie z zachowania spółki zależnej, nie jest w stanie podważyć tego wniosku.
218 Jeżeli zatem jest możliwe przypisanie spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną, a w konsekwencji orzeczenie solidarnej odpowiedzialności tych spółek za naruszenie popełnione przez przedsiębiorstwo, które stanowią, bez naruszenia przy tym zasady odpowiedzialności osobistej – to to samo odnosi się a fortiori do przypadku, w którym naruszenie popełnione przez jednostkę gospodarczą, na którą składają się spółka dominująca i jej spółka zależna, wynika z zachowania obu spółek.
219 Jak słusznie wskazuje Komisja, zaskarżona decyzja mogłaby być skierowana do grupy Servier za naruszenie popełnione przez spółkę Biogaran jako współodpowiedzialną za to naruszenie, nawet jeśli żaden z dowodów nie potwierdza, że grupa Servier miała udział w naruszeniu. A fortiori – zaskarżona decyzja mogła być skierowana do grupy Servier jako spółki dominującej i do jej spółki zależnej, odpowiedzialnych solidarnie, ponieważ oba te przedsiębiorstwa brały bezpośredni udział w naruszeniu.
220 W związku z tym Komisja uznała, że umowa Biogaran i ugoda pomiędzy grupą Servier a spółką Niche zostały zawarte między tymi samymi przedsiębiorstwami, a mianowicie grupą Servier z jednej strony i spółką Niche z drugiej strony, oraz że odpowiedzialność za naruszenie art. 101 TFUE powinna zastać przypisana grupie Servier, co uzasadnia solidarną odpowiedzialność spółki Servier jako spółki dominującej i jej spółki zależnej spółki Biogaran, których działania, odpowiednio, przyczyniły się do realizacji naruszenia. Taki wniosek nasuwa się tym bardziej, że działania spółek pozostawały ściśle związane ze względu na – wykazany przez Komisję – nierozerwalny związek między umową Biogaran i ugodą między grupą Servier i spółką Niche.
221 Spółka Biogaran na próżno twierdzi, że nie powinna była zostać uznana za odpowiedzialną solidarnie za naruszenie ze względu na to, iż nie posiadała wiedzy o zachowaniach jej spółki dominującej.
222 Po pierwsze, zarzut ten oparty jest na błędnej przesłance, że spółka Biogaran została pociągnięta do odpowiedzialności za naruszenie, które miała popełnić jej spółka dominująca. Tymczasem, jak już zostało stwierdzone, postulat ten odznacza się brakami tak faktycznymi, jak prawnymi.
223 Po drugie, należy przypomnieć, że decydujący wpływ, jaki wywiera spółka dominująca na spółkę zależną, której 100% należy do spółki dominującej, pozwala przypuszczać, że działania spółki zależnej są realizowane w imieniu i na rzecz spółki dominującej i że w związku z tym te dwie spółki stanowią jedno przedsiębiorstwo. Ponieważ Sąd uznał – jak wynika z wywodu Sądu w odniesieniu do poprzedniego zarzutu – że zawierając umowę Biogaran, spółka Biogaran nie realizowała rzeczywistego interesu handlowego ani żadnej niezależnej, poza kontrolą spółki dominującej, strategii, Komisja miała wszelkie podstawy, by uznać, że umowa Biogaran, jako dodatkowy bodziec dla spółki Niche, by przystąpić do ugody z grupą Servier, była jednym z elementów naruszenia, w którym spółka Biogaran uczestniczyła bezpośrednio, bez konieczności wykazywania, że spółka Biogaran posiadała wiedzę na temat działań lub całościowego planu grupy Servier lub też cech naruszenia.
224 Ponadto skarżąca niesłusznie powołuje się na wyrok z dnia 2 października 2003 r., Aristrain/Komisja (C‑196/99 P, EU:C:2003:529, pkt 99). W istocie niniejsza sprawa dotyczy nie relacji pomiędzy spółką dominującą i należącą do niej w 100% spółką zależną, ale posiadania kapitału zakładowego dwóch odrębnych spółek handlowych przez tę samą osobę lub rodzinę, co samo w sobie zostało uznane przez sąd Unii za okoliczność niewystarczającą do ustalenia istnienia między tymi dwiema spółkami jedności gospodarczej, która skutkuje z mocy prawa konkurencji Unii tym, że działania jednej i drugiej mogą być rozliczane w ramach tej jednostki gospodarczej. Podobnie wyroki: z dnia 8 lipca 2008 r., AC‑Treuhand/Komisja (T‑99/04, EU:T:2008:256); z dnia 30 listopada 2011 r., Quinn Barlo i in./Komisja (T‑208/06, EU:T:2011:701) i z dnia 10 października 2014 r., Soliver/Komisja (T‑68/09, EU:T:2014:867) nie mogą być skutecznie powołane, ponieważ nie mają związku z relacjami spółki dominującej ze spółką zależną ani z pojęciem jednostki gospodarczej.
225 Po trzecie, jeśli – jak twierdzi skarżąca – Komisja powinna była dowieść, że spółka zależna posiadła wiedzę na temat działań spółki dominującej, aby można było przypisać odpowiedzialność za naruszenie grupie, będzie to miało wpływ na pojęcie jednostki gospodarczej. Konieczne jest ustalenie, dla każdego elementu naruszenia wynikającego z zachowań jednej lub drugiej z tych dwóch spółek, że spółka zależna posiadała wiedzę na temat celów realizowanych przez spółkę dominującą, podczas gdy pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu unijnego prawa konkurencji zakłada, z racji domniemania decydującego wpływu spółki dominującej nad spółką w 100% zależną, że spółka zależna działa w ramach celów realizowanych przez spółkę dominującą, pod jej kierownictwem i jej kontrolą. Jak zatem orzekł Trybunał, przesłanka przypisania wszystkim jednostkom składającym się na przedsiębiorstwo odpowiedzialności za różne zachowania o znamionach naruszenia, które w całości stanowią kartel, zostaje spełniona wtedy, gdy każda z jednostek składających się na przedsiębiorstwo przyczyniła się do wprowadzenia w życie tego kartelu, chociażby poprzez podporządkowanie lub w sposób pomocniczy lub bierny (zob. podobnie wyroki: z dnia 26 stycznia 2017 r., Duravit i in./Komisja, C‑609/13 P, EU:C:2017:46, pkt 117–126; z dnia 8 lipca 2008 r., AC‑Treuhand/Komisja, T‑99/04, EU:T:2008:256, pkt 133).
226 Gdyby zgodzić się z twierdzeniami skarżącej, stwierdzenie naruszenia prawa konkurencji poprzez grupę spółek zostałoby dużo bardziej utrudnione, podczas gdy domniemanie kontroli sprawowanej przez spółkę dominującą nad spółką zależnej, której kapitał należy do niej w 100%, ma na celu uniknięcie sytuacji, w której odpowiedzialność za zachowania o znamionach naruszenia byłaby przypisywana tylko spółkom zależnym, które są bezpośrednio odpowiedzialne, i w związku z tym nie stosowano by sankcji na poziomie grupy. Wystarczyłoby bowiem, by spółka dominująca współdzieliła ze spółką zależną zachowania o znamionach naruszenia i by podniosła ona, że spółka zależna nie miała wiedzy na temat działań spółki dominującej, aby odpowiedzialność za część naruszenia wynikającą z bezpośredniego udziału spółki zależnej przypisać wyłącznie tej spółce zależnej. Doprowadziłoby to do mniej skutecznej walki z praktykami antykonkurencyjnymi, czego nie da się uzasadnić poszanowaniem zasady osobistej odpowiedzialności za naruszenia.
227 Z powyższego wynika, że argumentacja skarżącej, zgodnie z którą Komisja błędnie i z naruszeniem zasady odpowiedzialności osobistej przypisała jej odpowiedzialność za noszące znamiona naruszenia zachowanie spółki dominującej, pozbawiona jest zarówno podstawy faktycznej, jak i prawnej. Nie tylko Komisja nie przypisała spółce Biogaran odpowiedzialności za naruszenie zarzucane spółce dominującej, skoro odpowiedzialnością za naruszenie została obarczona grupa Servier, ale również Komisja słusznie uznała, iż nie jest konieczne ustalenie, że spółka Biogaran wiedziała o działaniach spółki dominującej.
228 W przeciwieństwie do tego, co skarżąca twierdziła na rozprawie na poparcie podniesionego przez nią zarzutu opartego na niewystarczającym uzasadnieniu i sprzeczności w uzasadnieniu powodujących wadliwość zaskarżonej decyzji – decyzja ta jest wolna od tego rodzaju wady. Jasno bowiem wynika z tej decyzji, a w szczególności z motywów 1349, 3007 i 3011, że Komisja uznała, iż jednostką odpowiedzialną za naruszenie było przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 TFUE, składające się z grupy Servier i jej spółki zależnej Biogaran, należącej do grupy Servier w 100%, i że nie było konieczne udowodnienie wiedzy spółki Biogaran o antykonkurencyjnym charakterze polubownego rozstrzygnięcia sporu patentowego, aby przypisać odpowiedzialność za naruszenie „przedsiębiorstwu”. O ile prawdą jest, jak podniosła na rozprawie spółka Biogaran, że Komisja w swoich pismach wskazała, że można założyć, iż spółka Biogaran wiedziała o działaniach grupy Servier, i że taka analiza jest wątpliwa, ponieważ nie można co do zasady domniemywać, by spółka zależna posiadała wiedzę na temat zachowań spółki dominującej, uzasadnianie takie nie znajduje się w zaskarżonej decyzji, która ogranicza się do stwierdzenia, że domniemywa się, że spółka Biogaran, spółka zależna należąca w 100% do grupy Servier, działała pod wpływem i pod kontrolą grupy Servier, i wskazuje się, że przesłanki te świadczą o bezpośrednim udziale spółki Biogaran w naruszeniu popełnionym przez jeden podmiot gospodarczy.
229 Tytułem uzupełnienia należy wskazać, że nawet gdyby uznać, że Komisja była zobowiązana do udowodnienia, że spółka Biogaran posiadała wiedzę o działaniach grupy Servier i noszącym znamiona naruszenia charakterze ugody między grupą Servier a spółką Niche, z dowodów zgromadzonych w aktach sprawy wynika, że dowód taki został przeprowadzony przez Komisję w sposób wystarczający z prawnego punktu widzenia.
230 Należy na wstępie przypomnieć, że przedsiębiorstwo może uczestniczyć bezpośrednio jedynie w części zachowań antykonkurencyjnych stanowiących naruszenie jednolite i ciągłe, lecz mieć wiedzę o wszystkich pozostałych stanowiących naruszenie zachowaniach planowanych lub wdrażanych przez innych uczestników kartelu dla realizacji tych samych celów lub może w sposób rozsądny je przewidzieć i być gotowe ponieść związane z tym ryzyko. W takiej sytuacji Komisja jest również uprawniona do przypisania temu przedsiębiorstwu odpowiedzialności za wszystkie zachowania antykonkurencyjne stanowiące takie naruszenie i w konsekwencji – za to naruszenie w całości (zob. wyroki: z dnia 24 czerwca 2015 r., Fresh Del Monte Produce/Komisja i Komisja/Fresh Del Monte Produce, C‑293/13 P i C‑294/13 P, EU:C:2015:416, pkt 158 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 26 stycznia 2017 r., Duravit i in./Komisja, C‑609/13 P, EU:C:2017:46, pkt 119).
231 Jeżeli natomiast przedsiębiorstwo uczestniczyło bezpośrednio w jednym lub większej liczbie zachowań antykonkurencyjnych stanowiących jednolite i ciągłe naruszenie, ale nie zostało wykazane, że poprzez swoje własne zachowanie zamierzało przyczynić się do realizacji wspólnych celów wyznaczonych przez pozostałych uczestników kartelu i że znało pozostałe zachowania stanowiące naruszenie, planowane lub wdrażane przez wspomnianych uczestników dla realizacji tych samych celów lub że w sposób rozsądny mogło je przewidzieć oraz że było gotowe ponieść związane z tym ryzyko, Komisja jest uprawniona do przypisania mu odpowiedzialności jedynie za zachowania, w których uczestniczyło ono bezpośrednio, i za zachowania planowane lub wdrażane przez innych uczestników dla realizacji tych samych celów co cele tego przedsiębiorstwa, co do których wykazano, że o nich wiedziało lub że w sposób rozsądny mogło je przewidzieć i było gotowe ponieść związane z tym ryzyko (zob. wyroki: z dnia 24 czerwca 2015 r., Fresh Del Monte Produce/Komisja i Komisja/Fresh Del Monte Produce, C‑293/13 P i C‑294/13 P, EU:C:2015:416, pkt 159 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 26 stycznia 2017 r., Duravit i in./Komisja, C‑609/13 P, EU:C:2017:46, pkt 120).
232 W niniejszej sprawie Komisja ustaliła, że spółka Biogaran posiadała wiedzę na temat umowy Biogaran i zamierzała przyczynić się do osiągnięcia celu w postaci wykluczenia spółki Niche z rynku. Za pomocą zgromadzonych przez nią dowodów, wskazanych w motywie 1351 zaskarżonej decyzji, dotyczących zachęcającego charakteru umowy Biogaran, a których wiarygodności spółka Biogaran nie była w stanie skutecznie podważyć w ramach zarzutu dotyczącego przeinaczenia okoliczności faktycznych, Komisja – podkreślając jednocześnie, że spółka Biogaran jest spółką zależną należącą w 100% do grupy Servier – wykazała, że umowa Biogaran mogła być analizowana wyłącznie jako dodatkowa zachęta dla spółki Niche, zachęta, która nie mogła zostać pominięta przez spółkę Biogaran.
233 Jak wynika z badania zarzutu dotyczącego przeinaczenia okoliczności faktycznych, spółka Biogaran nie przedstawiła żadnego wiarygodnego wyjaśnienia uzasadniającego zawarcie tej umowy wraz z zawarciem ugody pomiędzy grupą Servier a spółką Niche. Skarżąca nie może zatem dłużej skutecznie podnosić, że nie posiadała wiedzy o tym noszącym znamiona naruszenia charakterze tych umów. Cel polegający na utrzymaniu spółki Niche poza rynkiem, zrealizowany w zamian za znaczące kwoty pieniężne, miał bowiem ewidentny charakter restrykcyjny dla negocjatorów tych umów.
234 Z całości powyższych rozważań wynika, że niniejszy zarzut należy oddalić, bez konieczności brania pod uwagę argumentów wysuniętych przez Komisję w odpowiedzi na skargę w odniesieniu do okoliczności faktycznych, które zaistniały po podpisaniu umowy Biogaran.
C. W przedmiocie zarzutu, zgodnie z którym Komisja naruszyła prawo poprzez nałożenie grzywny na spółkę Biogaran
1. Argumenty stron
a) W przedmiocie precedensowego, nieprzewidywalnego i złożonego charakteru sprawy
235 Powołując się na zasadę ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, ustanowionej w art. 7 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz w art. 49 karty praw podstawowych, skarżąca twierdzi, że Komisja może nakładać sankcje wyłącznie w odniesieniu do praktyk, co do których ustalono, iż noszą znamiona naruszenia w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sporu. Podobnie dodaje ona, że zgodnie z praktyką decyzyjną Komisji grzywna nie może zostać nałożona, w przypadku gdy charakter stwierdzonych naruszeń jest stosunkowo nowy, gdy nie zachodził on w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sporu, w momencie uprzedniego wyraźnego określenia charakteru spornego zachowania jako noszącego znamiona naruszenia lub gdy mamy do czynienia z nowym podejściem w zakresie ustalonych zasad.
236 Ponadto skarżąca uważa, że Komisja nie mogła nałożyć na nią grzywny z tytułu praktyk, których kwalifikacja nie była oczywista w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sprawy. Zaskarżona decyzja opiera się bowiem na bezprecedensowej i nieprzewidywalnej krytyce ugody zawartej między grupą Servier a spółką Niche. Skarżąca podnosi, że do momentu zajścia okoliczności faktycznych sprawy nie było sprawy precedensowej i że w konsekwencji spółka Biogaran nie mogła domyślać się, że taka ugoda zostanie uznana za niezgodną z prawem.
237 Komisja podkreśla, że brzmienie art. 101 TFUE dosłownie sugeruje, że rozpatrywane praktyki, a mianowicie wykluczenie konkurenta z rynku w zamian za przeniesienie własności składników majątkowych, są antykonkurencyjne. Komisja odwołuje się do odpowiednich części zaskarżonej decyzji, aby potwierdzić, że w chwili zawierania rozpatrywanych umów było bezsprzeczne, że praktyki mające na celu wykluczenie konkurentów z rynku zostałyby najprawdopodobniej uznane za antykonkurencyjne (motyw 3092 zaskarżonej decyzji).
238 Komisja twierdzi, że dotyczące zgodności polubownego rozstrzygnięcia sporu patentowego z prawem konkurencji dyskusje prowadzone w spółce Servier w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sporu wyraźnie wskazują na świadomość potencjalnie antykonkurencyjnego charakteru umów.
239 Wreszcie fakt, że doradcy prawni umawiających się stron nie zidentyfikowali ryzyka zaistnienia naruszenia, nie może skutkować zwolnieniem przedsiębiorstwa z grzywny, ponieważ nie mogło ono nie wiedzieć o antykonkurencyjnym charakterze tego postępowania.
b) W przedmiocie nieproporcjonalnego charakteru grzywny
240 Skarżąca twierdzi, że w każdym wypadku wysokość grzywny jest w oczywisty sposób nieproporcjonalna w świetle nieznaczącej roli, jaką odgrywała spółka Biogaran w popełnieniu badanego naruszenia. Powołując się na orzecznictwo, skarżąca podkreśla, że okoliczność, iż przedsiębiorstwo nie uczestniczyło we wszystkich działaniach kartelu lub odgrywało nieznaczną rolę w działaniach, w których uczestniczyło, musi być uwzględniona przy ocenie wagi naruszenia i, w odpowiednim przypadku, przy określaniu wymiaru grzywny.
241 Wymierzając grzywnę i nie uwzględniając przy tym ograniczonego wkładu spółki Biogaran w badane naruszenie, Komisja w oczywisty sposób naruszyła zasady proporcjonalności i równego traktowania. Surowość wymierzonej grzywny narusza bowiem zasadę równego traktowania, która wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione.
242 Obciążając zatem spółkę Biogaran solidarną odpowiedzialnością za całość grzywny wymierzonej spółce wobec niej dominującej, mimo że obiektywne okoliczności charakteryzujące uczestnictwo tych dwóch spółek nie były porównywalne, Komisja naruszyła zasadę równego traktowania. Nakładając na grupę Servier sankcje za antykonkurencyjne zachowanie, Komisja ukarała spółkę Biogaran za czyn, który sam w sobie nie jest stanowił ograniczenia konkurencji. Ponadto, nawet zakładając, że umowa Biogaran wpisuje się w ramy potencjalnie antykonkurencyjnego polubownego rozstrzygnięcia sporu, przeniesienie własności składników majątkowych na rzecz spółki Niche, które spotkało się z zarzutami Komisji, wynosiło łącznie 13,8 mln GBP, podczas gdy spółka Biogaran wniosła jedynie 2,5 mln GBP.
243 Skarżąca podkreśla ponadto, że kwota grzywny, która została na nią nałożona za pośredni udział w jakoby antykonkurencyjnym porozumieniu, jest do tego stopnia nieproporcjonalna, że znacznie przekracza łączną wysokość kar pieniężnych nałożonych na pięć innych spółek działających w sektorze generycznych produktów leczniczych (tj. 96,6 mln EUR), które bezpośrednio uczestniczyły w polubownym rozstrzygnięciu sporów.
244 Wreszcie zdaniem skarżącej decyzja narusza prawo w zakresie, w jakim przyjmuje jako wartość sprzedaży spółki Biogaran wartość sprzedaży zrealizowaną przez jej spółkę dominującą (476 mln EUR), w sytuacji gdy sama skarżąca nie odnotowała żadnej sprzedaży. Skarżąca podnosi tym samym, że zgodnie z zasadą równego traktowania Komisja powinna była zastosować do spółki Biogaran to samo rozumowanie co wobec innych spółek działających w sektorze generycznych produktów leczniczych. Gdyby natomiast Komisja wzięła pod uwagę wartość składników majątkowych, których własność została przeniesiona w ramach umowy podpisanej przez spółkę Biogaran, tj. 2,5 mln GBP, kwota grzywny nałożonej na spółkę Biogaran musiałaby zostać zmniejszona o więcej niż 150 razy.
245 Komisja odpiera ten argument, twierdząc, że spółka Biogaran nie działała jako podmiot niezależny od grupy Servier. Spółka Biogaran działała jako część grupy Servier i to właśnie przedsiębiorstwo Servier jako całość zostało uznane za odpowiedzialne za naruszenie. Komisja dodaje, że spółka Biogaran odegrała rolę sprawczą równie ważną jak jej spółka dominująca.
246 Wreszcie Komisja jest zdania, że porównanie grzywien wymierzonych spółkom działającym w sektorze generycznych produktów leczniczych i spółce Biogaran nie ma znaczenia dla sprawy, ponieważ spółka Biogaran była w tej sprawie częścią tego samego przedsiębiorstwa co spółka Servier. Działała ona jako producent oryginalnego produktu leczniczego, który zamierzał zachować swój monopol, znajdowała się zatem w innej pozycji niż spółki działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, które zgodziły się nie wchodzić na rynek w zamian za znaczne płatności.
c) W przedmiocie górnej granicy 10% wymiaru grzywny
247 Skarżąca podnosi, że Komisja naruszyła art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, wymierzając spółce Biogaran solidarną odpowiedzialność za zapłatę grzywny w wysokości 131,5 mln EUR, tj. około 18% jej całkowitego obrotu, za to, że miała nakłonić spółkę Niche do zawarcia ugody patentowej.
248 Odwołując się do orzecznictwa, Komisja podnosi, że górna granica kwoty grzywny powinna być obliczona na podstawie łącznego obrotu wszystkich spółek tworzących jednolitą jednostkę gospodarczą działającą jako przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 TFUE. Wobec tego biorąc pod uwagę obroty grupy Servier, Komisja nie naruszyła prawa.
249 Wreszcie Komisja twierdzi, że nie jest możliwe zastosowanie do spółki Biogaran metody obliczania grzywien zastosowanej do spółek działających w sektorze generycznych produktów leczniczych. W istocie bowiem spółka Biogaran wspierała właściciela patentu i przyczyniła się do wypłacenia producentowi generycznych produktów leczniczych, aby zachęcić go do rezygnacji z wejścia na rynek jej spółki dominującej, czego nie sposób porównać do roli, jaką odegrali wytwórcy generycznych produktów leczniczych.
2. Ocena Sądu
a) W przedmiocie precedensowego, nieprzewidywalnego i złożonego charakteru sprawy
250 Z orzecznictwa wynika, że zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar wymaga, aby prawo jasno definiowało naruszenia i grożące za nie kary. Warunek ten zostaje spełniony, jeśli podmiot prawa na podstawie treści przepisu i w razie potrzeby na podstawie wykładni dokonanej przez sądy jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej (wyrok z dnia 22 października 2015 r., AC‑Treuhand/Komisja, C‑194/14 P, EU:C:2015:717, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo).
251 Zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar nie można interpretować w ten sposób, że zakazuje ona stopniowego uszczegóławiania zasad odpowiedzialności karnej w drodze wykładni sądowej w poszczególnych sprawach, o ile rezultat tej wykładni był racjonalnie przewidywalny w chwili, gdy dokonano naruszenia, w szczególności z uwagi na wykładnię przyjmowaną ówcześnie w orzecznictwie dotyczącym spornego przepisu prawnego (wyrok z dnia 22 października 2015 r., AC‑Treuhand/Komisja, C‑194/14 P, EU:C:2015:717, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
252 Znaczenie pojęcia przewidywalności zależy w dużym zakresie od treści danego tekstu, dziedziny, której dotyczy, oraz liczby i właściwości jego adresatów. Przewidywalność ustawy nie wyklucza konieczności zasięgnięcia porady przez zainteresowaną osobę w celu dokonania oceny, jakie konsekwencje wynikają w danym przypadku z konkretnego aktu. Dotyczy to w szczególności profesjonalistów, którzy przyzwyczajeni są podczas wykonywania swojego zawodu do zachowania szczególnej ostrożności. Można także od nich wymagać, aby z należytą starannością oceniali ryzyko, jakie stwarza ich zawód (wyrok z dnia 22 października 2015 r., AC‑Treuhand/Komisja, C‑194/14 P, EU:C:2015:717, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo).
253 Należy dodać, że odwołanie się do profesjonalnego doradztwa jest tym bardziej oczywiste, gdy chodzi – jak w niniejszym przypadku – o przygotowanie i sporządzenie umowy licencyjnej wchodzącej w kontekst polubownego rozstrzygnięcia sporu.
254 W tym kontekście nawet jeśli w czasie, w którym zaistniało naruszenie stwierdzone w zaskarżonej decyzji, sądy Unii nie miały jeszcze sposobności, aby zająć konkretne stanowisko w kwestii polubownego rozstrzygania sporów oraz umów licencyjnych tego rodzaju co zawarte przez grupę Servier i spółki Niche i Biogaran, to skarżąca powinna była jednak spodziewać się, w razie potrzeby po zasięgnięciu fachowych porad, że zachowanie przedsiębiorstwa, do którego się przyczyniła poprzez zawarcie umowy Biogaran może zostać uznane za niezgodne z regułami konkurencji prawa Unii, w szczególności ze względu na szeroki zakres pojęć „porozumienia” i „uzgodnionej praktyki” wynikający z orzecznictwa Trybunału (wyrok z dnia 22 października 2015 r., AC‑Treuhand/Komisja, C‑194/14 P, EU:C:2015:717, pkt 43).
255 Spółka Biogaran mogła w szczególności założyć, że fakt, iż jej spółka dominująca poddała spółkę Niche reżimowi klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli niekwestionowania ważności patentu, które same w sobie ograniczały konkurencję, pozbawiał ważności umieszczenie tych klauzul w ugodzie w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporu patentowego. Zawarcie takich klauzul w umowie nie opierało się już na uznaniu przez strony porozumień ważności patentu, a zatem wskazywało na nieprawidłowe korzystanie z patentu, pozostające bez związku z jego konkretnym celem (dzisiejszy wyrok, Servier i in./Komisja, T‑691/14). Ponadto skarżąca mogła również przypuszczać, że fakt udzielenia spółce Niche dodatkowej zachęty w postaci umowy Biogaran mógł z prawdopodobieństwem wzmocnić ograniczające konkurencję skutki umowy zawartej przez spółkę dominującą. Skarżąca mogła zatem rozsądnie przewidzieć, że jej zachowanie stanowiło zachowanie zakazane na podstawie w art. 101 ust. 1 TFUE (zob. podobnie wyroki: z dnia 22 października 2015 r., AC‑Treuhand/Komisja, C‑194 EU:C:2015:717, pkt 46; z 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 764).
256 Co więcej, należy zauważyć, że na długo przed datą zawarcia tych dwóch porozumień sądy Unii orzekły w przedmiocie możliwości zastosowania prawa konkurencji w obszarach charakteryzujących się stosowaniem praw własności intelektualnej (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Xellia Pharmaceuticals i Alpharma/Komisja, T‑471/13, niepublikowany, odwołanie w toku, EU:T:2016:460, pkt 314, 315).
257 Tak więc orzekł Trybunał już w 1974 r., że nawet jeśli istota praw uznanych przez prawo państwa członkowskiego w dziedzinie własności przemysłowej nie uległa zmianie na mocy art. 101 TFUE, to jednak warunki wykonywania prawa własności intelektualnej mogą być objęte zakazami przewidzianymi tym postanowieniem i że może tak być zawsze wtedy, gdy wykonanie tego prawa jawi się jako cel, środek lub rezultat kartelu (wyrok z dnia 31 października 1974 r., Centrafarm i Peijper, 15/74, EU:C:1974:114, pkt 39, 40).
258 Następnie od dnia 27 września 1988 r. – daty wydania wyroku w sprawie Bayer i Maschinenfabrik Hennecke (65/86, EU:C:1988:448) – jest oczywiste, że polubowne rozstrzygnięcia sporów patentowych mogą zostać uznane za porozumienia w rozumieniu art. 101 TFUE.
259 Ponadto należy wskazać, że w spornych porozumieniach spółka Niche, grupa Servier i spółka Biogaran zdecydowały się faktycznie zawrzeć porozumienia dotyczące wyłączenia z rynku (dzisiejszy wyrok, Servier i in./Komisja, T‑691/14). Jednakże choć prawdą jest, że dopiero w wyroku wydanym po przyjęciu spornych porozumień Trybunał orzekł, że porozumienia o wykluczeniu z rynku, w których pomioty pozostające na rynku wypłacają rekompensatę podmiotom opuszczającym rynek, stanowią ograniczenie konkurencji ze względu na cel, to jednak zaznaczył on, że ten rodzaj porozumień jest „wyraźnie” sprzeczny z koncepcją właściwą postanowieniom traktatu dotyczącym konkurencji, zgodnie z którą każdy podmiot gospodarczy winien określać w sposób autonomiczny politykę, jaką zamierza realizować na rynku (wyrok z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 8, 32–34). Zawierając porozumienie takie jak umowa Biogaran, skarżąca nie mogła zatem nie wiedzieć o antykonkurencyjnym charakterze swego zachowania.
260 Oczywiście o ile noszący znamiona naruszenia charakter zawartej w formie ugody patentowej umowy pomiędzy spółką Niche a grupą Servier oraz przedstawiającej się jako umowa licencyjna i umowa dostawy umowy Biogaran mógł nie wydawać się jasny zewnętrznemu obserwatorowi, takiemu jak Komisja, o tyle nie może się to odnosić do stron tych umów.
261 W świetle całości powyższych rozważań należy stwierdzić, że spółka Biogaran, mimo że nie prowadziła działalności na rynku peryndoprylu, którego dotyczyło ograniczenie konkurencji, mogła rozsądnie przewidywać, że zakaz przewidziany w art. 101 TFUE ma zastosowanie.
262 Wniosku tego nie są w stanie podważyć pozostałe argumenty skarżącej.
263 Po pierwsze, choć skarżąca odnosi się do opinii prawnej, o którą skarżąca zwróciła się do Sir F.G. Jacobsa, nie dostarcza ona wystarczających dowodów, aby można było stwierdzić, że istnieje rzeczywista niepewność co do tego, że umowa Biogaran i ugoda między grupą Servier a spółką Niche świetle przepisów prawa Unii w dziedzinie prawa konkurencji nie nosi znamion naruszenia. Chociaż opinia Sir F.G. Jacobsa uznaje nowy charakter analizy Komisji oraz fakt, że taki „schemat analizy” nigdy nie był stosowany przez sądy Unii, to jednak jest on zdania, że doktryna Komisji jest co do zasady słuszna.
264 Ponadto wspomniana opinia prawna nie kwestionuje faktu, że art. 101 TFUE dosłownie suponuje, że rozpatrywane praktyki, a mianowicie wykluczanie konkurentów, są niezgodne z prawem konkurencji. Komisja podkreśliła zresztą słusznie w motywie 597 zaskarżonej decyzji, że kwestia zgodności rozpatrywanych porozumień z prawem konkurencji była wzbudziła wątpliwości grupy Servier.
265 Po drugie, nie sposób zgodzić się z argumentem, by Komisja miała stosować praktykę, w ramach której powstrzymała się od nakładania grzywien lub ograniczała się do nakładania grzywien symbolicznych w przypadkach, w których rozpatrywała złożone kwestie prawne, które nie były wcześniej rozstrzygane przez sądy Unii. W istocie, pomimo nowatorskiego charakteru niektórych kwestii poruszonych w kontekście niniejszej sprawy, spółka Biogaran nie mogła nie wiedzieć w niniejszej sprawie o antykonkurencyjnym charakterze strategicznego planu grupy Servier (pkt 229–234 powyżej) ani o fakcie, że ze względu na to, iż stanowi w 100% własność grupy Servier, było prawdopodobne, że odpowiedzialność za jej działania podejmowane w charakterze spółki zależnej zostaną przypisane przedsiębiorstwu składającemu się z grupy Servier i jej spółki zależnej. Podobnie Komisja słusznie wskazuje w pkt 80 dupliki, że długość decyzji i czas trwania postępowania administracyjnego odzwierciedlają złożoność okoliczności faktycznych, lecz z pewnością nie dowodzą nieprzewidywalnego charakteru naruszenia.
266 W każdym wypadku zgodnie z orzecznictwem Komisji przysługuje pewien zakres swobodnego uznania przy ustalaniu kwoty grzywien w celu doprowadzenia do tego, aby zachowania przedsiębiorstw były zgodne z regułami konkurencji. Fakt, że Komisja w przeszłości nakładała w takim wypadku za popełnienie pewnych typów naruszeń symboliczne grzywny za naruszenia o precedensowym charakterze, nie pozbawia jej możliwości podniesienia tego poziomu w granicach wyznaczonych w rozporządzeniu nr 1/2003, jeśli jest to konieczne do zapewnienia realizacji polityki Unii w dziedzinie konkurencji. Przeciwnie – skuteczne wdrażanie reguł Unii w dziedzinie konkurencji wymaga tego, aby Komisja mogła w dowolnej chwili dostosować poziom grzywien do potrzeb tej polityki (wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 773).
267 Po trzecie, skarżąca nie może powoływać się na okoliczność, że jej doradca prawny zakwalifikował w sposób błędny pod względem prawnym jej zachowanie, na którym opiera się stwierdzenie naruszenia. W istocie błąd popełniony przez zarząd przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie, nie może zwalniać od grzywny, w zakresie, w jakim, nie mogło ono nie wiedzieć o antykonkurencyjnym charakterze tego postępowania (zob. podobnie wyrok z dnia 18 czerwca 2013 r., Schenker & Co. i in., C‑681/11, EU:C:2013:404, pkt 37).
268 Po czwarte, w przeciwieństwie do tego, co utrzymuje skarżąca, warunki umowy spółki Biogaran mogą być postrzegane przez sygnatariuszy tej umowy jedynie jako dodatkowe ograniczenie konkurencji. W istocie bowiem nawet jeżeli skarżąca twierdzi, że klauzule umowne „nie są przedmiotem sporu”, była ona w stanie zrozumieć, że umowa, z uwagi na to, że zawierała klauzule nietypowe w porównaniu z innymi umowami licencyjnymi oraz nie przewidywała rzeczywistego świadczenia wzajemnego, nie miała celu innego niż skłonienie potencjalnego konkurenta grupy Servier do niewchodzenia na rynek peryndoprylu i w związku z tym stanowiła naruszenie prawa konkurencji.
269 Z całości powyższych rozważań wynika, że niniejszy zarzut należy oddalić.
b) W przedmiocie nieproporcjonalnego charakteru grzywny
270 Należy stwierdzić, że krytyczne uwagi formułowane przez spółkę Biogaran w kwestii wysokości grzywny, która została na nią nałożona solidarnie z jej spółką dominującą, a którą uznaje ona za nieproporcjonalną, opierają się na postulatach, zgodnie z którymi spółce Biogaran przypisano odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez jej spółkę dominującą i zgodnie z którymi została ona z tego tytułu objęta sankcją jako osoba prawna odrębna od spółki Servier, mimo że jej działania były mniej poważne niż działania jej spółki dominującej, a jej udział w naruszeniu znacznie bardziej ograniczony niż udział tej spółki.
271 Tymczasem postulaty te, jak wskazano w odpowiedzi na zarzut pierwszy skargi, są błędne.
272 Jak bowiem słusznie podnosi Komisja, spółka Biogaran działała nie jako podmiot niezależny od grupy Servier, ale jako integralna część grupy, pod kontrolą swojej spółki dominującej. Chociaż Komisja ustaliła bezpośredni udział w naruszeniu spółki Biogaran i wskazała na decydujący charakter umowy Biogaran w wystąpieniu ograniczających konkurencję skutków ugody między grupą Servier a spółką Niche, to jednak nie uznała ona spółki Biogaran za odpowiedzialną za naruszenie jako niezależnej osoby prawnej, odrębnej od grupy Servier. Rozpatrywana grzywna została bowiem nałożona na przedsiębiorstwo, w rozumieniu art. 101 TFUE, na które składa się spółka zależna i jej spółka dominująca, które są solidarnie odpowiedzialne za naruszenie, jak i za zapłatę związanej z nim grzywny, a która nie ma na celu odrębnego karania zachowań antykonkurencyjnych, za które odpowiedzialność można przypisać każdej z tych dwóch spółek jako odrębnych osób prawnych.
273 Solidarna odpowiedzialność za zapłatę grzywny przez spółkę zależną i spółkę dominującą, na której opiera się rozstrzygnięcie zaskarżonej decyzji, która w art. 7 ust. 1 lit. b) obciąża grupę Servier i spółkę Biogaran solidarną odpowiedzialnością za zapłatę 131 532 600 EUR, nie może być interpretowana w ten sposób, że spółka Biogaran została obciążona odpowiedzialnością za naruszenie popełnione przez jej spółkę dominującą.
274 Należy bowiem przypomnieć, że odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywny jest jedynie przejawem skuteczności ipso iure pojęcia przedsiębiorstwa, które oznacza podmiot, który może zostać ukarany przez Komisję ze względu na naruszenie reguł prawa konkurencji Unii (wyroki: z dnia 10 kwietnia 2014 r., Komisja i in./Siemens Österreich i in., od C‑231/11 P do C‑233/11 P, EU:C:2014:256, pkt 57; z dnia 10 kwietnia 2014 r., Areva i in./Komisja, C‑247/11 P i C‑253/11 P, EU:C:2014:257, pkt 122–124). Przedsiębiorstwa mogą zatem zostać obciążone solidarną odpowiedzialnością za zapłatę grzywny, jeżeli mogą zostać uznane za osobiście odpowiedzialne za udział w naruszeniu popełnionym przez to jedno przedsiębiorstwo, które stanowią (wyrok z dnia 10 kwietnia 2014 r., Komisja i in./Siemens Österreich i in., od C‑231/11 P do C‑233/11 P, EU:C:2014:256, pkt 49).
275 Ponadto bez znaczenia jest to, czy osobista odpowiedzialność spółek z tytułu ich udziału w popełnieniu naruszenia była identyczna, ponieważ w okresie naruszenia spółki te stanowiły jedno przedsiębiorstwo (wyrok z dnia 3 marca 2011 r., Areva i in./Komisja, T‑117/07 i T‑121/07, EU:T:2011:69, pkt 206). Przysługująca Komisji kompetencja do nałożenia grzywny nie obejmuje określenia udziałów w tej kwocie przypadających na dłużników solidarnych w ramach ich stosunku wewnętrznego (wyroki: z dnia 10 kwietnia 2014 r., Komisja i in./Siemens Österreich i in., od C‑231/11 P do C‑233/11 P, EU:C:2014:256, pkt 58; z dnia 10 kwietnia 2014 r., Areva i in./Komisja, C‑247/11 P i C‑253/11 P, EU:C:2014:257, pkt 151). Spółka Biogaran wskazała zresztą na rozprawie, w odpowiedzi na pytanie Sądu, że jej spółka dominująca uiściła całość grzywny, o której mowa w art. 7 ust. 1 lit. b) zaskarżonej decyzji.
276 Nakładając grzywnę na jednostkę gospodarczą składającą się ze spółki dominującej i jej spółki zależnej, której kapitał należy w 100% do spółki dominującej, oraz uwzględniając wartość sprzedaży dokonanej przez grupę Servier, Komisja zastosowała się do utrwalonego orzecznictwa sądów Unii i nie naruszyła prawa (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 marca 2015 r., Dole Food i Dole Fresh Fruit Europe/Komisja, C‑286/13 P, EU:C:2015:184, pkt 145–148 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 23 stycznia 2014 r., Evonik Degussa i AlzChem/Komisja, T‑391/09, niepublikowany, EU:T:2014:22, pkt 129–135).
277 Z tych samych względów skarżąca nie może twierdzić, że grzywna została na nią nałożona z naruszeniem zasady równego traktowania.
278 W istocie jako że ani spółka Biogaran, ani grupa Servier nie zostały ukarane za ich zachowania jako odrębnych osób prawnych, porównanie sytuacji grupy Servier i spółki Biogaran jest pozbawione znaczenia.
279 Podobnie ponieważ spółka Biogaran została obciążona solidarną odpowiedzialnością za zapłatę grzywny wyłącznie w zakresie, w jakim była integralną częścią jednego podmiotu gospodarczego, jaki tworzyła wspólnie ze spółką Servier, jej sytuacja nie może być porównana z sytuacją spółek działających w sektorze generycznych produktów leczniczych będących adresatami zaskarżonej decyzji. Podczas gdy grzywna nałożona na grupę Servier opiera się na wartości sprzedaży tej grupy, grzywny nałożone na te spółki nie mogły zostać obliczone na podstawie tego samego parametru, ponieważ spółki te nie były obecne na rynku w czasie, w którym miały miejsce praktyki im zarzucane (dzisiejszy wyrok, Servier/Komisja, T‑691/14).
280 Podniesiony przez spółkę Biogaran podczas rozprawy zarzut oparty na tym, że spółkę Niche nie została ukarana z tytułu udziału w umowie Biogaran, ponieważ Komisja nie uwzględniła przy obliczaniu wysokości grzywny spółki Niche płatności w wysokości 2,5 mln GBP, również nie może zostać uwzględniony. Zarzut ten został bowiem podniesiony w kontekście zasady równego traktowania dopiero podczas rozprawy, bez uzasadnienia podniesienia go na tym etapie postępowania, a zatem nie jest dopuszczalny. Ponadto, jak już zostało powiedziane, spółka Biogaran, spółka zależna spółki Servier, nie znajduje się w sytuacji porównywalnej do sytuacji spółek w sektorze generycznych produktów leczniczych, które tak jak spółka Niche zawarły umowy z grupą Servier. Wreszcie nawet gdyby uznać za wykazaną okoliczność, że spółka Niche nie została ukarana przez Komisję grzywną, to okoliczność ta nie mogłaby zwalniać spółki Biogaran z odpowiedzialności w naruszeniu popełnionym przez przedsiębiorstwo, którego jest ona członkiem.
281 Z całości powyższych rozważań wynika, że niniejszy zarzut należy oddalić.
c) W przedmiocie górnej granicy 10% wymiaru grzywny
282 Skarżąca podnosi, że Komisja naruszyła art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, nakładając na nią grzywnę, której kwota przekracza 10% jej obrotu rocznego, i przyjmując wartość sprzedaży zrealizowaną przez jej spółkę dominującą – Servier (tj. 476 mln EUR), w sytuacji gdy ona sama nie odnotowała żadnej sprzedaży.
283 W tym względzie należy przypomnieć, że pułap przewidziany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 musi być obliczany na podstawie skumulowanego obrotu wszystkich spółek wchodzących w skład jednostki gospodarczej działającej jako jeden podmiot gospodarczy w rozumieniu art. 101 TFUE (zob. wyroki: z dnia 8 maja 2013 r., Eni/Komisja, C‑508/11 P, UE:C:2013:289, pkt 109 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 11 lipca 2013, Team Relocations/Komisja, C‑444/11 P, niepublikowane, UE:C:2013:464, pkt 172, 173 i przytoczone tam orzecznictwo; zob. także podobnie wyrok z dnia 26 listopada 2013 r., Groupe Gascogne/Komisja, C‑58/12 P, EU:C:2013:770, pkt 56).
284 W rzeczywistości proporcjonalność sankcji należy w szczególności ocenić w świetle celu odstraszającego jej nałożenia oraz z uwzględnieniem łącznego obrotu, co jest konieczne w celu dokonania tej oceny, aby uwzględnić siłę gospodarczą przedsiębiorstwa (zob. podobnie wyrok z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja, C‑373/14 P, EU:C:2016:26, pkt 83, 84).
285 W niniejszej sprawie z rozważań przedstawionych powyżej wynika, że dane przedsiębiorstwo składało się ze skarżącej i jej spółki dominującej – spółki Servier, które razem utworzyły jeden podmiot gospodarczy (zob. pkt 206–234 powyżej). W związku z powyższym, zgodnie z zasadami przypomnianymi w pkt 283 powyżej, Komisja oparła się na całkowitym obrocie spółki dominującej grupy Servier w okresie od 1 października 2012 r. do 30 września 2013 r. w celu zastosowania powyższego limitu w wysokości 10% obrotu (motyw 3144 zaskarżonej decyzji).
286 Ponieważ obroty te wynosiły nieco ponad 4 mld EUR, Sąd stwierdza, że grzywna w wysokości 131 532 600 EUR nałożona na skarżącą solidarnie z jej spółką dominującą w sposób oczywisty nie przekroczyła tego limitu.
287 W związku z tym niniejszy argument powinien zostać oddalony, podobnie jak cały zarzut.
288 Z całości powyższych rozważań wynika, że skargę należy oddalić w całości, w tym także, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, żądania, by Sąd, korzystając z nieograniczonego prawa do orzekania, uchylił grzywnę lub zmniejszył jej kwotę.
W przedmiocie kosztów
289 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżąca przegrała sprawę, należy, zgodnie z żądaniem Komisji, obciążyć ją kosztami postępowania.
Z powyższych względów
SĄD (dziewiąta izba)
orzeka, co następuje:
1) Skarga zostaje oddalona.
2) Spółka Biogaran zostaje obciążona kosztami postępowania.
GervasoniMadiseda Silva Passos
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 12 grudnia 2018 r.
Podpisy
Spis treści
I. Okoliczności powstania sporu
A. W przedmiocie peryndoprylu
1. Patent dotyczący cząsteczki
2. Patenty wtórne
3. Peryndopryl drugiej generacji
B. W przedmiocie strony skarżącej
C. W przedmiocie działalności spółki Niche w odniesieniu do peryndoprylu
D. W zakresie sporów dotyczących peryndoprylu
1. Postępowania przed EUP
2. Postępowanie przed sądami krajowymi
E. W przedmiocie polubownych rozstrzygnięć sporów patentowych
1. W przedmiocie umów zawieranych między spółkami Niche, Unichem, Matrix i grupą Servier
2. W przedmiocie umowy zawartej między spółkami Niche i Biogaran
F. W przedmiocie dochodzenia dotyczącego sektora
G. Postępowanie administracyjne i sporna decyzja
II. Przebieg postępowania i żądania stron
III. W przedmiocie dopuszczalności
A. W przedmiocie zarzutu trzeciego, w ramach którego skarżąca zwraca się o przyznanie jej korzyści wynikających z ewentualnego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w ramach skarg wniesionych przez grupę Servier
B. W przedmiocie dopuszczalności niektórych załączników do odpowiedzi na skargę oraz powołanych w tym piśmie procesowym dowodów
1. Argumenty stron
2. Ocena Sądu
IV. Co do istoty sprawy
A. W przedmiocie zarzutu dotyczącego przeinaczenia okoliczności faktycznych, w zakresie, w jakim zaskarżona decyzja błędnie stanowi, że umowa Biogaran służyła jako dodatkowa zachęta dla spółki Niche do polubownego rozstrzygnięcia sporów patentowych z grupą Servier
1. Argumenty stron
a) W przedmiocie błędu w ocenie w ramach analizy związku między umową Biogaran a ugodą
1) W przedmiocie chronologii w procesie negocjacji umów
2) W przedmiocie związku prawnego pomiędzy ugodą a umową Biogaran
3) W sprawie zamiaru dostarczenia zachęty spółce Niche
b) W przedmiocie uwzględnienia interesu handlowego skarżącej polegającego na zawarciu umowy Biogaran
1) W przedmiocie produktu A
2) W przedmiocie produktu B
3) W przedmiocie produktu C
2. Ocena Sądu
a) Uwagi wstępne
b) W przedmiocie istnienia korzyści stanowiącej zachętę w postaci umowy Biogaran
B. W przedmiocie zarzut pierwszego, zgodnie z którym w zaskarżonej decyzji Komisja naruszyła prawo poprzez brak wykazania udziału spółki Biogaran w jakimkolwiek naruszeniu reguł konkurencji
1. Argumenty stron
a) W przedmiocie znamion naruszenia, jakie nosi umowa Biogaran
b) W przedmiocie przypisania spółce zależnej odpowiedzialności za działania spółki dominującej
c) W przedmiocie wiedzy spółki Biogaran na temat zachowań grupy Servier noszących znamiona naruszenia
2. Ocena Sądu
C. W przedmiocie zarzutu, zgodnie z którym Komisja naruszyła prawo poprzez nałożenie grzywny na spółkę Biogaran
1. Argumenty stron
a) W przedmiocie precedensowego, nieprzewidywalnego i złożonego charakteru sprawy
b) W przedmiocie nieproporcjonalnego charakteru grzywny
c) W przedmiocie górnej granicy 10% wymiaru grzywny
2. Ocena Sądu
a) W przedmiocie precedensowego, nieprzewidywalnego i złożonego charakteru sprawy
b) W przedmiocie nieproporcjonalnego charakteru grzywny
c) W przedmiocie górnej granicy 10% wymiaru grzywny
W przedmiocie kosztów