OPINIA 1/94 TRYBUNAŁU

z dnia 15 listopada 1994 r.

Kompetencja Wspólnoty do zawierania umów międzynarodowych w dziedzinie usług i ochrony własności intelektualnej – Procedura określona w art. 228 ust. 6 traktatu WE

We wniosku złożonym na podstawie art. 228 ust. 6 traktatu WE Komisja zwróciła się do Trybunału o wydanie opinii odnośnie do kompetencji Wspólnoty Europejskiej do zawarcia Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu, a w szczególności Układu ogólnego w sprawie handlu usługami (GATS) i Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, w tym handlu towarami podrabianymi (TRIPs).

Spis treści

Przedstawienie wniosku

I –  Porozumienia zawarte w ramach Rundy Urugwajskiej

II –  Status Wspólnot Europejskich w WTO

III –  Negocjacje i podpisanie porozumienia WTO

IV –  Pytania Komisji i przebieg postępowania

A –  Pytania Komisji

B –  Przebieg postępowania

V –  W przedmiocie dopuszczalności wniosku

VI –  W przedmiocie sposobu sformułowania pytań

VII –  Istota sporu

VIII –  Kwestie, co do których nie istnieją rozbieżności

IX –  Wielostronne porozumienia w sprawie handlu towarami

X –  Analiza układu GATS i porozumienia TRIPs

A –  GATS

1.  Zasadność GATS

2.  Istota GATS

3.  Definicja usług i warunki ich świadczenia

4.  Podwójna „wszechstronność” GATS

5.  Charakter przyjętych zobowiązań

a)  Zobowiązania ogólne

b)  Zobowiązania szczególne

6.  Dynamiczny charakter układu

B –  TRIPs

1.  Cele i zasadność

2.  Zakres stosowania i środki przyjęte w celu realizacji zamierzonych celów

3.  Materialne postanowienia szczególne

a)  Prawa autorskie i prawa pokrewne

b)  Własność przemysłowa

i)  Znaki towarowe

ii)  Oznaczenia geograficzne

iii)  Wzory przemysłowe

iv)  Patenty

v)  Wzory masek (topografie) układów scalonych

vi)  Ochrona nieujawnionej informacji technicznej

vii)  Kontrola praktyk antykonkurencyjnych w licencjach umownych

4.  Szczególne postanowienia proceduralne (dochodzenie i egzekwowanie praw własności intelektualnej).

a)  Środki zaradcze

b)  Gwarancje proceduralne

XI –  Wspólna polityka handlowa, GATS i TRIPs: stanowiska stron postępowania

A –  GATS

B –  TRIPs

XII –  GATS, TRIPs i kompetencje dorozumiane

A –  Uwagi ogólne dotyczące kompetencji dorozumianych

B –  GATS

1.  Stanowisko Komisji

a)  Co do istnienia kompetencji wewnętrznych

i)  W przedmiocie kompetencji wywodzonych ze szczególnych postanowień traktatu WE

ii)  W przedmiocie uprawnień wywodzonych z postanowień ogólnych (art. 100A i art. 235 traktatu WE)

b)  Co do konieczności podejmowania działań zewnętrznych przez Wspólnotę

2.  Stanowiska stron, które przedstawiły swoje uwagi

i)  W przedmiocie kompetencji wywodzonych ze szczególnych postanowień traktatu WE

ii)  W przedmiocie kompetencji, które mogą być wywodzone z postanowień traktatu o charakterze ogólnym (art. 100A i 235 traktatu WE)

C –  TRIPs

1.  Stanowisko Komisji

a)  Co do istnienia kompetencji wewnętrznych

i)  W przedmiocie kompetencji wywodzonych z prawa wtórnego

ii)  W przedmiocie kompetencji, które mogą być wywodzone z postanowień traktatu o charakterze ogólnym (art. 100A i 235 traktatu WE)

b)  Co do konieczności podejmowania działań zewnętrznych przez Wspólnotę

XIII –  Kwestia reprezentacji niektórych nienależących do Wspólnoty terytoriów zależnych państw członkowskich

XIV –  Wpływ kwestii kompetencji na tryb wypowiadania się w WTO

XV –  Kwestie dotyczące budżetu i finansów

XVI –  Odpowiedzi na pytania postawione we wniosku o wydanie opinii zaproponowane przez Komisję, Radę i państwa, które przedstawiły swoje uwagi

XVII –  Pytania skierowane przez Trybunał do Komisji, Rady i państw członkowskich oraz odpowiedzi udzielone na te pytania

A –  Pytanie pierwsze

B –  Pytanie drugie

C –  Pytanie trzecie

D –  Pytanie czwarte

E –  Pytanie piąte

F –  Pytanie szóste

G –  Pytanie siódme

H –  Pytanie ósme

I –  Pytanie dziewiąte

J –  Pytanie dziesiąte

K –  Pytanie jedenaste

Stanowisko Trybunału

I –  Wprowadzenie

II –  W przedmiocie dopuszczalności wniosku

III –  W przedmiocie sposobu sformułowania pytań przez Komisję

IV –  W przedmiocie reprezentacji niektórych terytoriów zależnych państw członkowskich

V –  W przedmiocie kwestii dotyczących budżetu i finansów

VI –  W przedmiocie wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami

VII –  W przedmiocie art. 113 traktatu WE, GATS i TRIPs

A –  GATS

B –  TRIPs

VIII –  W przedmiocie dorozumianych kompetencji zewnętrznych Wspólnoty Europejskiej, GATS i TRIPs

A –  GATS

B –  TRIPs

IX –  W przedmiocie obowiązku współpracy między państwami członkowskimi a instytucjami wspólnotowymi

 Przedstawienie wniosku

I –  Porozumienia zawarte w ramach Rundy Urugwajskiej

Negocjacje gospodarcze, uznane przez Radę za „najbardziej złożone w historii świata”, zakończyły się podpisaniem w Marakeszu dniu 15 kwietnia 1994 r. aktu końcowego zawierającego wyniki wielostronnych negocjacji handlowych Rundy Urugwajskiej. Negocjacje te prowadzone były przez siedem lat, a początek dała im deklaracja ministerialna z Punta del Este z dnia 20 września 1986 r. Przedstawiciele rządów i Wspólnot Europejskich, którzy opracowali akt końcowy uzgodnili, że powinien on wejść w życie w dniu 1 stycznia 1995 r. lub w terminie możliwie najbliższym po tej dacie.

Akt końcowy zawiera Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu (zwane dalej „porozumieniem WTO”). W ten sposób zostały ustanowione wspólne ramy instytucjonalne dla utrzymywania stosunków handlowych pomiędzy członkami. Porozumienie to nie obejmuje postanowień materialnych. Te ostatnie zawarte są w załącznikach dotyczących różnych „wielostronnych porozumień handlowych”, które stanowią integralną część porozumienia WTO.

Wyszczególnia się w związku z powyższym:

–       wielostronne porozumienia w sprawie handlu towarami, w tym GATT 1994 (załącznik 1A);

–       Układ ogólny w sprawie handlu usługami (GATS, załącznik 1B)(1);

–       Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPs, załącznik 1C)(2);

–       uzgodnienie w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów (załącznik 2);

–       mechanizm przeglądu polityki handlowej (załącznik 3).

Porozumienie WTO wraz z załącznikami stanowi jeden „pakiet”. Państwo, które zamierza zostać członkiem WTO, zobowiązane jest przyjąć wszelkie porozumienia wielostronne wynegocjowane w ramach Rundy Urugwajskiej. Procedura rozstrzygania sporów obowiązuje w stosunku do wszystkich tych porozumień wielostronnych. Procedura ta umożliwia przyjęcie w ostateczności środków zwanych „krzyżowymi środkami odwetowymi”. Naruszenie jednego z elementów całości (czy będzie to dotyczyło sektora towarów, usług, czy też ochrony własności intelektualnej) może zostać wyrównane za pomocą środka odwetowego zastosowanego w innym sektorze [art. 22 ust. 3 lit. b) uzgodnienia w sprawie rozstrzygania sporów] lub w dziedzinie objętej innym porozumieniem [art. 22 ust. 3 lit. c) uzgodnienia]. Ponadto, jak wyjaśnia Komisja, „wyrównanie może zostać dokonane w taki sam sposób w innym sektorze lub w ramach innego porozumienia aniżeli to, w ramach którego nastąpiło naruszenie”.

Ten właśnie system jednego „pakietu” kładzie kres temu, co nazywano „GATT à la carte”. Udział w poszczególnych porozumieniach zawartych w ramach Rundy Tokijskiej był zróżnicowany. Ponadto dla każdego z porozumień przewidziana była właściwa mu procedura rozstrzygania sporów.

W załączniku do porozumienia WTO znalazły się także cztery porozumienia wielostronne (dotyczące odpowiednio zamówień publicznych, handlu cywilnymi statkami powietrznymi, sektora mleczarskiego oraz mięsa wołowego). W dziedzinach tych dopuszczalne jest odejście od zasady jednego „pakietu”: porozumienia te będą wiążące jedynie dla tych członków WTO, którzy je przyjęli. Jednakże procedura rozstrzygania sporów będzie miała zastosowanie do stosunków pomiędzy tymi stronami, które je przyjmą.

II –  Status Wspólnot Europejskich w WTO

Dwa z postanowień porozumienia WTO odnoszą się wyraźnie do Wspólnot Europejskich.

Artykuł IX, który mówi o podejmowaniu decyzji, stanowi, że w przypadku decyzji podejmowanych w drodze głosowania „na sesjach Konferencji Ministerialnej i Rady Generalnej każdy członek WTO będzie miał jeden głos” i że „Wspólnoty Europejskie, korzystając ze swego prawa głosu, będą miały liczbę głosów równą liczbie ich państw członkowskich będących członkami WTO”.

Ponadto art. XI ust. 1, dotyczący pierwotnych członków WTO, stanowi, że:

„Układające się strony GATT 1947 według stanu na dzień wejścia w życie niniejszego porozumienia, jak również Wspólnoty Europejskie, które przyjmą niniejsze porozumienie oraz wielostronne porozumienia handlowe oraz których listy koncesji i zobowiązań są dołączone do GATT 1994 r. i których listy szczegółowych zobowiązań są dołączone do GATS, staną się pierwotnymi członkami WTO”.

III –  Negocjacje i podpisanie porozumienia WTO

Deklaracja z Punta del Este, która dała początek negocjacjom, została zatwierdzona przez Radę i przez przedstawicieli rządów państw członkowskich „w zakresie, w jakim ich dotyczy”. Negocjacje były prowadzone w imieniu Komisji i państw członkowskich wyłącznie przez Komisję. Rada stwierdza, że „w celu zapewnienia możliwie jak największej spójności w prowadzeniu negocjacji zdecydowano, że Komisja występować będzie jako jedyny negocjator reprezentujący Wspólnotę i państwa członkowskie”. Z protokołu posiedzenia, w trakcie którego Rada zatwierdziła deklarację z Punta del Este wynika jednakże, iż „niniejsza decyzja (zezwalająca Komisji na rozpoczęcie negocjacji przewidzianych w deklaracji) nie przesądza kwestii kompetencji Wspólnoty i państw członkowskich odnośnie do poszczególnych tematów”.

Porozumienie WTO zostało podpisane z jednej strony przez przewodniczącego Rady i przez sir Leona Brittana, członka Komisji, w imieniu Rady Unii Europejskiej, a z drugiej strony przez przedstawicieli państw w imieniu ich rządów. Procedura ta została wprowadzona w życie na podstawie decyzji podjętej przez Radę i przez przedstawicieli państw członkowskich na posiedzeniu, które odbyło się w dniach 7 i 8 marca 1994 r. Ze sprawozdania Rady dołączonego przez Komisję do protokołu tego posiedzenia wynika, że „[a]kt końcowy […], jak i załączone do niego porozumienia, podlegają wyłącznej kompetencji Wspólnoty Europejskiej”.

IV –  Pytania Komisji i przebieg postępowania

A –  Pytania Komisji

W dniu 6 kwietnia 1994 r., a więc na kilka dni przed przewidywaną datą podpisania porozumienia WTO w Marakeszu, lecz w kilka tygodni po zatwierdzeniu aktu końcowego przez Komitet do spraw Negocjacji Handlowych (powołany podczas konferencji w Punta del Este w celu przeprowadzenia negocjacji w ramach Rundy Urugwajskiej) Komisja złożyła w Trybunale wniosek o wydanie opinii zgodnie z art. 228 ust. 6 traktatu WE.

Postawione zostały następujące pytania:

„Czy w świetle wyników negocjacji handlowych prowadzonych w ramach Rundy Urugwajskiej GATT zawartych w akcie końcowym z dnia 15 grudnia 1993 r.:

1)      Wspólnota Europejska ma kompetencję do zawarcia tych wszystkich części porozumienia ustanawiającego WTO, które odnoszą się do handlu usługami (GATS) oraz handlowych aspektów praw własności intelektualnej, w tym handlu towarami podrabianymi (TRIPs) na podstawie traktatu WE, a w szczególności na podstawie samego art. 113 lub art. 113 w związku z art. 100A lub 235 tego traktatu?

2)      Wspólnota Europejska ma kompetencję do samodzielnego zawarcia tych części porozumienia WTO, które odnoszą się do produktów lub usług objętych wyłącznie zakresem stosowania traktatów EWWiS i EWEA?

3)      jeżeli odpowiedź na postawione powyżej pytania byłaby twierdząca – wywiera to wpływ na zdolność państw członkowskich do zawarcia porozumienia WTO skoro zostało ustalone, że będą one członkami pierwotnymi WTO?”.

B –  Przebieg postępowania

Zgodnie z art. 107 § 1 regulaminu Trybunału wniosek o wydanie opinii został doręczony Radzie Unii Europejskiej (zwanej dalej „Radą”) oraz państwom członkowskim. Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez Radę oraz przez rządy duński, niemiecki, grecki, hiszpański, francuski, niderlandzki, portugalski i rząd Zjednoczonego Królestwa. Na wniosek Parlamentu Europejskiego został on dopuszczony do przedstawienia uwag.

V –  W przedmiocie dopuszczalności wniosku

Nie podnosząc formalnego zarzutu niedopuszczalności wniosku Rada przypomina, że w każdym wypadku gdy zastosowano procedurę określoną w art. 228 ust. 6, „przedłożenie wniosku następowało przed podpisaniem umowy”. Zdaniem Rady „należy […] zadać sobie istotne pytanie, czy procedura uprzedniego opiniowania (w odniesieniu do »przewidywanej« umowy […] jest możliwa do przeprowadzenia w sytuacji, gdy zostały już przyjęte zobowiązania o charakterze międzynarodowym”. Rząd niderlandzki podziela te wątpliwości.

Rząd hiszpański podnosi formalny zarzut niedopuszczalności wniosku. Procedura opiniowania może zostać wszczęta jedynie w sytuacji, gdy Wspólnota nie przyjęła jeszcze zobowiązań międzynarodowych. Rząd hiszpański podkreśla, że złożenie podpisu miało na celu potwierdzenie autentyczności aktów opracowanych w ramach negocjacji i że obejmowało ono zobowiązanie do przedłożenia ich do zatwierdzenia przez odpowiednie władze.

Rząd francuski sformułował w stosunku do Komisji zarzut o charakterze politycznym. Nie poruszając kwestii niedopuszczalności wyjaśnia, że czekając do ostatniej chwili, a mianowicie okresu podpisania i zawarcia porozumienia WTO, pomimo iż rozbieżności co do istnienia kompetencji krajowych pojawiły się już w 1992 r., Komisja wykazała się brakiem woli współpracy i przyjęła postawę, które jest sprzeczna z ideą spójności działań Wspólnoty i państw członkowskich. Tak długo jak kwestia kompetencji nie jest rozstrzygnięta, państwa członkowskie nie mogą przedłożyć swoim parlamentom porozumienia WTO do zatwierdzenia. Rada również nie może przedłożyć Parlamentowi Europejskiemu projektu decyzji o zawarciu porozumienia, jako że podstawy prawne takiej decyzji, podobnie jak i kwestia kompetencji, są niepewne.

VI –  W przedmiocie sposobu sformułowania pytań

Rada poddaje krytyce sposób, w jaki Komisja sformułowała swoje pytania.

Zdaniem Rady jako że postępowanie dotyczy porozumienia podpisanego przez Wspólnotę i jej państwa członkowskie zgodnie z ich odpowiednimi kompetencjami, nie chodzi o ustalenie, czy Wspólnota może samodzielnie zawrzeć to porozumienie (hipoteza według niej jedynie teoretyczna), ale o ustalenie, czy „wspólne zawarcie przez Wspólnotę i państwa członkowskie porozumień wynegocjowanych w ramach Rundy Urugwajskiej jest zgodne z podziałem kompetencji określonym w traktatach ustanawiających Wspólnoty Europejskie”.

Zdaniem rządu portugalskiego pytania sformułowane przez Komisję odnoszą się do nieaktualnego już etapu procesu zawierania porozumienia. Należy bowiem określić, czy formuła porozumienia mieszanego jest zgodna z zasadami i postanowieniami traktatów WE i EWWiS dotyczącymi podziału kompetencji między Wspólnotę i państwa członkowskie.

Rząd Zjednoczonego Królestwa analizuje te pytania w innej kolejności aniżeli ta, którą przyjęła Komisja. Wyjaśnia najpierw kwestię kompetencji Wspólnoty na podstawie teorii kompetencji dorozumianych, podkreślając przy tym kompetencje równoległe państw członkowskich, i wskazuje następnie, dlaczego art. 113 nie może stanowić podstawy do zawierania umów.

VII –  Istota sporu

Kwestie, które mają zostać rozstrzygnięte, nie dotyczą wszystkich wielostronnych porozumień załączonych do porozumienia WTO ani nawet samego porozumienia ustanawiającego WTO.

Jak podkreśla Rada, przedmiotem postępowania są przede wszystkim postanowienia materialne. Postanowienia instytucjonalne nie nastręczają żadnych szczególnych problemów z punktu widzenia kompetencji: kompetencja do udziału w uzgodnieniach instytucjonalnych wynika jednoznacznie z kompetencji istniejącej w odniesieniu do postanowień materialnych: celem uzgodnień instytucjonalnych jest zapewnienie „zarządzania” uzgodnieniami materialnymi. Nie ma więc potrzeby opisywania tych uzgodnień instytucjonalnych w tym miejscu.

Rada wskazuje, że do postanowień materialnych zalicza się trzy znaczące porozumienia: w przedmiocie towarów (GATT, wersja z 1994 r.), usług (GATS) i własności intelektualnej (TRIPs), które należy przeanalizować.

W odniesieniu do handlu towarami (który jest przedmiotem GATT 1994 i różnych uzgodnień w zakresie interpretacji) Rada, rządy, które przedstawiły swoje uwagi, i Parlament Europejski przyznają zgodnie, że kompetencja przysługuje Wspólnocie. Zastrzeżenia dotyczą jedynie produktów EWWiS (zastrzeżenia wysunięte przez Radę i wszystkie rządy, które przedstawiły swoje uwagi), porozumienia w sprawie barier technicznych w handlu (zastrzeżenia wysunięte jedynie przez rząd niderlandzki) i konieczności odwołania się dodatkowo do art. 43 traktatu WE jako podstawy prawnej w odniesieniu do rolnictwa (jednakże to ostatnie zastrzeżenie, wysunięte przez Radę, Zjednoczone Królestwo i Parlament Europejski, nie kwestionuje wyłącznej kompetencji Wspólnoty).

Podstawowymi zagadnieniami, co do których nie ma zgody, są usługi i własność intelektualna. Komisja nie zgadza się w tej kwestii z punktem widzenia ośmiu państw (wszystkich z wyjątkiem Królestwa Belgii, Wielkiego Księstwa Luksemburga, Irlandii i Republiki Włoskiej) i Parlamentu Europejskiego. Rozbieżność można pokrótce przedstawić w następujący sposób.

W opinii Komisji kompetencja Wspólnoty jest kompetencją wyłączną (albo w ramach wspólnej polityki handlowej, albo ewentualnie na podstawie kompetencji dorozumianych lub dokładniej równoległości kompetencji wewnętrznych i zewnętrznych). W opinii państw członkowskich, które przedstawiły swoje uwagi, kompetencja ta jest kompetencją dzieloną państw i Wspólnoty. W każdym razie państwa, które przedstawiły swoje uwagi, i Parlament wykluczają kompetencję w ramach wspólnej polityki handlowej. Parlament nie zajmuje formalnie stanowiska odnośnie do zasadności podstawy prawnej wskazanej przez Komisję tytułem ewentualnym.

VIII –  Kwestie, co do których nie istnieją rozbieżności

Przed przystąpieniem do wyjaśnienia rozbieżności oraz prezentacji argumentów wysuwanych przez poszczególne strony należy wymienić te kwestie, co do których punkty widzenia wydają się być zbieżne.

–       Z faktu, że Rada i wszystkie państwa członkowskie podpisały porozumienie WTO oraz załączniki do niego wynika, że osiągnięto zgodę co do celowości albo wręcz konieczności jego zawarcia.

–       Zgodnie stwierdzono, że zawarcie porozumienia WTO wymaga, w myśl art. 228 ust. 3 akapit drugi traktatu WE, zgody Parlamentu Europejskiego, ponieważ porozumienie to przewiduje stworzenie specyficznych ram instytucjonalnych.

–       Komisja podkreśliła, że „ze względów politycznych, jeśli nie prawnych […], wymagana będzie jednomyślność przy zatwierdzaniu wyników Rundy Urugwajskiej jako całości”. Ani Rada, ani też państwa, które przedstawiły swoje uwagi, nie wyraziły w tym względzie sprzeciwu.

IX –  Wielostronne porozumienia w sprawie handlu towarami

Wielostronne porozumienia w sprawie handlu towarami obejmują głównie GATT 1994, którego interpretacja jest ustalona w różnych protokołach porozumienia, porozumienia w sprawie niektórych produktów (rolnictwo i tekstylia) oraz porozumienia w sprawie stosowania regulacji ograniczających, takich jak bariery techniczne w handlu, stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych oraz TRIMs („Trade related investment measures”).

Komisja uważa, że wszystkie te porozumienia „dotyczą handlu towarami i mają na celu rozwój handlu międzynarodowego poprzez zniesienie przeszkód i zakłóceń w handlu” oraz są objęte zakresem stosowania art. 113 traktatu WE.

Rada przyznaje, że „w wyłącznej kompetencji Wspólnoty pozostają niemal wszystkie postanowienia GATT i załączników do GATT” i że ta kompetencja „wynika głównie z art. 113”. Jednkaże podkreśla, że odwołanie się do art. 113 będzie konieczne w odniesieniu do Porozumienia w sprawie rolnictwa i Porozumienia w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych, ponieważ „dotyczą one nie tylko środków handlowych obowiązujących w odniesieniu do międzynarodowego handlu produktami rolnymi, ale […] zwłaszcza wewnętrznego reżimu organizacji rynków rolnych”.

W odniesieniu do rolnictwa rząd Zjednoczonego Królestwa popiera stanowisko Rady, posługując się argumentacją opartą na konkretnych przykładach.

Podaje „dwa przykłady wpływu porozumień zawartych w załączniku 1A do porozumienia WTO na wspólnotowy reżim wewnętrzny produktów rolnych. Po pierwsze, postanowienia Porozumienia w sprawie rolnictwa ograniczające „wsparcie wewnętrzne” będą miały bezpośredni wpływ na wysokość pomocy, którą rolnicy i przetwórcy produktów rolnych otrzymają od wspólnych organizacji rynków rolnych, ustanowionych w każdym przypadku na podstawie art. 43 traktatu, a zatem bezpośredni skutek dla funkcjonowania tych organizacji. Po drugie, postanowienia Porozumienia w sprawie rolnictwa dotyczące zobowiązań do ograniczenia subsydiowania wywozu będą miały wpływ na wspólnotowy system refundacji wywozowych dla produktów rolnych ze Wspólnoty, ustanowiony i zarządzany zgodnie z art. 43. Praktycznie wszystkie reżimy wspólnych organizacji rynku zawierają postanowienia dotyczące refundacji wywozowych i zarządzane są na mocy rozporządzeń wykonawczych Rady i Komisji przyjętych zgodnie z postanowieniami regulującymi wspólne organizacje”.

Zjednoczone Królestwo podkreśla, że środki te dotyczą produktów rolnych pochodzących ze Wspólnoty, podczas gdy klasyczne instrumenty polityki handlowej (ograniczenia ilościowe, taryfy celne) dotyczą produktów przywożonych, a nie produktów rodzimych. Wnioskuje z powyższego, że środki te są objęte zakresem stosowania art. 43.

W tych uwagach dotyczących rolnictwa nie kwestionuje się wyłącznej kompetencji Wspólnoty.

Również Parlament Europejski jest zdania, że odwołanie się do art. 43 traktatu jest konieczne z uwagi na duże znaczenie Porozumienia w sprawie rolnictwa. Podkreśla, że system ogólnych preferencji opiera się zarówno na art. 113, jak i na art. 43 traktatu [rozporządzenie Rady (EWG) nr 3917/92 z dnia 21 grudnia 1992 r. (Dz.U. L 396, str. 1) i rozporządzenie Rady (WE) nr 3668/93 z dnia 20 grudnia 1993 r. (Dz.U. L 338, str. 22)].

Rząd niderlandzki koncentruje się w szczególności na Porozumieniu w sprawie barier technicznych w handlu. W odróżnieniu od Komisji, która domaga się uznania wyłącznej kompetencji Wspólnoty w odniesieniu do nowego porozumienia, rząd niderlandzki uważa, że „Wspólnota nabyła w dużej mierze wyłączną kompetencję w zakresie przeszkód technicznych w handlu”, ale „państwa członkowskie utrzymują nadal własne kompetencje ze względu na charakter niektórych dyrektyw, jak również dlatego że w tej dziedzinie nie przeprowadzono jeszcze ani nie przewiduje się przeprowadzenia całkowitej harmonizacji przepisów”.

W dziedzinie handlu towarami prawdziwą kością niezgody pomiędzy Komisją z jednej strony a Radą i rządami, które przedstawiły swoje uwagi z drugiej strony, są produkty EWWiS.

W opinii Komisji wielostronne porozumienia w sprawie handlu towarami nie wymagają żadnej innej podstawy prawnej aniżeli art. 113, nawet jeśli dotyczą one produktów EWWiS lub produktów Euratom.

Komisja stara się ograniczyć znaczenie, jakie pozostałe strony przypisują art. 71 traktatu EWWiS. W jej opinii klauzula nienaruszania zawarta w art. 71 nie gwarantuje żadnych uprawnień państwom członkowskim w rozumieniu art. 232 ust. 1 traktatu WE.

Komisja powołuje się na opinię 1/75 z dnia 11 listopada 1975 r., Rec. str. 1355, a w szczególności str. 1365), zgodnie z którą:

„jest wykluczone, by (art. 71 traktatu EWWiS) mógł powodować bezskuteczność art. 113–114 traktatu EWG i naruszyć kompetencje przyznane Wspólnocie do celu prowadzenia negocjacji i zawierania umów międzynarodowych objętych zakresem wspólnej polityki handlowej”.

Komisja uważa wreszcie, że innym zgodnym z prawem sposobem zawierania porozumień handlowych na podstawie traktatu EWWiS byłoby odwołanie się do postanowień art. 95.

Rada – wręcz przeciwnie – uważa, że „ponieważ postanowienia GATT wraz załącznikami dotyczą kompetencji w zakresie polityki handlowej zastrzeżonej w art. 71 traktatu EWWiS dla państw członkowskich, zawarcie tych porozumień przez państwa członkowskie jest w sposób oczywisty zgodne z traktatem”.

Rząd hiszpański opowiada się za wyłączną kompetencją państw członkowskich w odniesieniu do produktów EWWiS. Republika Grecka podziela tę opinię, podobnie jak rząd portugalski.

Rząd Zjednoczonego Królestwa również opiera się na art. 71 traktatu EWWiS twierdząc, że kompetencja należy do państw członkowskich, ale przyznaje za Komisją, że odwołanie się do art. 95 traktatu EWWiS byłoby innym zgodnym z prawem sposobem zawarcia porozumienia.

Rząd francuski uważa natomiast, że „skutkiem zawarcia przez EWWiS porozumień dotyczących reżimu wymiany handlowej w zakresie produktów EWWiS na podstawie art. 95 tego traktatu nie jest przekazanie EWWiS kompetencji zastrzeżonych dla państw członkowskich na podstawie art. 71 tego samego traktatu” i że „w konsekwencji państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o samodzielnym zawarciu GATT wraz z załącznikami do niego, w zakresie w jakim układ ten dotyczy handlu produktami EWWiS, podlegającemu kompetencji zastrzeżonej dla państw członkowskich przez art. 71 traktatu EWWiS”.

X –  Analiza układu GATS i porozumienia TRIPs

A –  GATS

1.     Zasadność GATS

W jakim celu zawarto Układ ogólny w sprawie handlu usługami? W niektórych krajach rozwiniętych sektor usług stał się sektorem dominującym gospodarki. Zdaniem Komisji niektórzy ekonomiści upatrują w tej ewolucji „zapowiedź zasadniczej restrukturyzacji gospodarki światowej, a także coraz wyraźniejsze przenoszenie działalności przemysłowej do gospodarek krajów rozwijających się, które w ten sposób stałyby się głównymi eksporterami produktów wytwarzanych”. „Gospodarki rozwinięte dokonywałyby wywozu głównie usług oraz dóbr o wysokiej wartości dodanej (o dużym stopniu know-how)”. „Ekspansja międzynarodowego handlu usługami wykazuje opóźnienie w stosunku do rozwoju tego sektora w gospodarkach krajowych z tego względu, że żadne z uregulowań międzynarodowych nie zapewniało podmiotom gospodarczym koniecznego bezpieczeństwa ani przewidywalności działań. Stąd idea stworzenia ram, które pozwoliłyby wprowadzić liberalizację poprzez wynegocjowanie nowych regulacji”.

2.     Istota GATS

GATS stanowi próbę przeniesienia zasad GATT do dziedziny usług, w której przeszkodą dla wymiany handlowej nie są należności celne lub kontyngenty przywozowe, ale przepisy regulujące kwestie dostępu do rynków oraz dotyczące kwalifikacji usługodawców. Nie wszystkie obszary, które mają zostać wspólnie uregulowane, zostały zdefiniowane. Jak podkreślił rząd francuski w kwestiach bardziej ogólnych w odniesieniu do WTO, GATS wyznacza swego rodzaju ramy negocjacyjne umożliwiające pogłębienie obszarów już uzgodnionych oraz zawieranie porozumień odnośnie do nowych obszarów.

3.     Definicja usług i warunki ich świadczenia

Pojęcie usług jest rozumiane bardzo szeroko, gdyż obejmuje ono „jakąkolwiek usługę w jakimkolwiek sektorze, z wyjątkiem usług świadczonych w wykonywaniu funkcji władczych”. Zaś „usługa świadczona w wykonaniu funkcji władczych” oznacza „jakąkolwiek usługę, która nie jest dostarczana ani na zasadach handlowych, ani też w ramach konkurencji z jednym lub większą liczbą usługodawców” [art. 1 ust. 3 lit. b) i c) GATS].

Handel usługami obejmuje, zgodnie z art. 1 ust. 2 GATS, cztery rodzaje lub sposoby świadczenia usług:

–       „cross-border supply” (lub „transgraniczne świadczenie usług”): świadczenie usług z terytorium jednego członka na terytorium któregokolwiek innego członka. Rada podaje następujący przykład: biuro architektoniczne mające swoją siedzibę w państwie A dostarcza projekt instalacji elektrycznych biuru projektów z siedzibą w państwie B;

–       „consumption abroad” (lub „konsumpcja za granicą”: świadczenie na terytorium jednego członka usługi usługobiorcy któregokolwiek innego członka. Przykład: usługi świadczone w państwie A turystom przybyłym z państwa B;

–       „commercial presence” („obecność handlowa” lub „obecność osób prawnych”): świadczenie usług przez usługodawcę jednego członka poprzez obecność handlową na terytorium któregokolwiek innego członka. Obecność handlowa oznacza w rozumieniu art. XXVIII lit. d) „jakikolwiek rodzaj działalności gospodarczej lub profesjonalnej, włączając w to:

i)      ustanowienie, nabycie lub utrzymywanie osoby prawnej albo

ii)      tworzenie lub utrzymywanie oddziału albo przedstawicielstwa

w celu świadczenia usługi na terytorium członka”.

Chodzi więc, jak zauważa Rada, o przypadek ustanowienia działalności gospodarczej i świadczenia usług w państwie B przez przedsiębiorstwa lub specjalistów z państwa A. Ten rodzaj świadczeń dotyczyć będzie na przykład usług bankowych;

–       „movement of persons” („przemieszczanie się osób”, „obecność osób fizycznych”): jest to świadczenie usług przez usługodawcę członka poprzez obecność osób fizycznych tego członka na terytorium któregokolwiek innego członka. Według Rady jest to przypadek przedsiębiorstwa państwa A, które świadczy usługi w państwie B przy pomocy pracowników pochodzących z państwa A. Przywodzi to na myśl oczywiście wykonywanie prac budowlanych.

4.     Podwójna „wszechstronność” GATS

Rada podkreśla, że GATS jest wszechstronny w dwóch wymiarach. Z jednej strony obejmuje on wszystkie sektory usług (por. powyżej definicję usług, rozdział X część A pkt 3): innymi słowy, dotyczy transportu, usług finansowych i ubezpieczeń, telekomunikacji, usług informatycznych i audiowizualnych, sektora turystyki, hotelarstwa, gastronomii, budownictwa, wolnych zawodów, a także edukacji oraz opieki zdrowotnej itd. Z drugiej strony GATS obejmuje wszelkie aspekty związane z ustanowieniem działalności w zakresie świadczenia usług i z jej prowadzeniem. GATS znajduje zastosowanie w odniesieniu do „środków stosowanych przez członków, które oddziałują na handel usługami”, w takim zakresie, w jakim został on zdefiniowany. Obejmuje on więc:

–       wszystkie warunki związane z ustanowieniem działalności gospodarczej (tworzenie lub nabycie spółki lub tworzenie oddziału);

–       wszystkie warunki dotyczące reżimu prowadzenia tej działalności (od uregulowań związanych z upadłością do reżimu podatkowego lub uregulowań dotyczących personelu).

5.     Charakter przyjętych zobowiązań

Należy rozróżnić zobowiązania o charakterze ogólnym od zobowiązań szczególnych.

a)     Zobowiązania ogólne

Najważniejszym z zobowiązań jest zasada największego uprzywilejowania (art. II ust. 1). Jednakże przez okres, który nie może przekraczać dziesięciu lat (zob. załącznik), kraj może utrzymać środek, który powoduje dyskryminację między jego partnerami handlowymi, o ile środek ten figuruje w załączniku w wykazie odstępstw i odpowiada określonym w nim warunkom. Artykuł V przewiduje ponadto stałe odstępstwa od zasady najwyższego uprzywilejowania na rzecz integracji regionalnej, zgodnie z postanowieniami art. XXIV GATT.

Innym zobowiązaniem ogólnym jest przejrzystość: każdy z członków zobowiązany jest w szczególności do publikowania środków lub uregulowań odnoszących się do usług (art. III ust. 1), co w układzie nazywane jest „stosown[ymi] środk[ami] powszechnie obowiązując[ymi], które odnoszą się albo wpływają na działanie niniejszego układu”.

Należy także wymienić zobowiązanie do zapewnienia procedur (sądowych, arbitrażowych lub administracyjnych) umożliwiających odwołanie się od decyzji administracyjnych, które oddziałują na handel usługami (art. VI ust. 2).

Należy także zwrócić uwagę na zobowiązanie, by każdy członek zapewnił, aby żaden monopolistyczny usługodawca na jego terytorium, świadcząc na danym rynku usługę monopolistyczną, nie działał w sposób niezgodny z zasadą najwyższego uprzywilejowania lub ze swoimi szczegółowymi zobowiązaniami (art. VIII ust. 1).

Wreszcie zostają przyjęte zobowiązania w odniesieniu do uznawania upoważnień, licencji lub zaświadczeń dla usługodawców (art. VII).

b)     Zobowiązania szczególne

Zobowiązania szczególne, które zawarte są w częściach III i IV układu oraz w załącznikach polegają na zobowiązaniu członka do przyznania dostępu do rynku dla usług i usługodawców któregokolwiek innego członka, a także na przyznaniu usługom i usługodawcom któregokolwiek innego członka, odnośnie do wszelkich środków wpływających na świadczenie usług, traktowania nie mniej korzystnego niż przyznane własnym podobnym usługom i usługodawcom (zasada traktowania narodowego).

Ograniczenia objęte zobowiązaniem do przyznania dostępu do rynku wyszczególnione są w art. XVI ust. 2: chodzi zasadniczo o odstąpienie od narzucania ograniczeń ilościowych w stosunku do działalności usługodawców innych członków. Tytułem przykładu Rada podaje następujące ograniczenia:

–       maksymalna liczba przedsiębiorstw telewizyjnych lub transportowych kontrolowanych przez przedsiębiorstwa lub przez obywateli państw trzecich;

–       maksymalna liczba lekarzy obcokrajowców;

–       maksymalny „obcy” udział procentowy w kapitale przedsiębiorstw telewizyjnych, transportowych itd.;

–       zakaz prowadzenia określonych rodzajów działalności przez banki lub towarzystwa ubezpieczeniowe podlegające obcej kontroli;

–       określenie „limitów” na produkcję państw trzecich w sektorze audiowizualnym.

Zobowiązania te, które nie są ani bezwarunkowe, ani absolutne, zostały ujęte w formie wykazów dla poszczególnych państw. Każdy z członków może wskazać w swoim wykazie, że nie przyznaje całkowitego dostępu do swojego rynku, że stawia określone warunki (na przykład co do obecności handlowej) lub też że wprowadza ograniczenia. Warunki i ograniczenia te są wyszczególnione w jego wykazie. Podobnie dzieje się w wypadku zobowiązania do traktowania narodowego.

W imieniu Wspólnoty Europejskiej wykaz został złożony przez Wspólnotę i przez państwa członkowskie: jednakże podjęte zobowiązania odnoszą się indywidualnie do każdego państwa członkowskiego, a warunki i ograniczenia nie są identyczne w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich.

Omawiane zobowiązania szczegółowe są wynikiem negocjacji wielostronnych, w których zasada wzajemności nie była dochodzona w odniesieniu do każdego z sektorów, lecz w sposób ogólny.

6.     Dynamiczny charakter układu

Przeznaczony do stworzenia ram dla negocjacji, GATS, jak podkreśla Rada, wykazuje dynamiczny charakter. Rada powołuje się na art. XIX GATS, który dotyczy zobowiązania do podejmowania kolejnych rund negocjacji w celu osiągnięcia coraz wyższego poziomu liberalizacji. Należy także zwrócicć uwagę na art. X, który przewiduje podjęcie wielostronnych negocjacji w kwestii nadzwyczajnych środków ochronnych opartych na zasadzie niedyskryminacji. Można również powołać się na art. XIII, który, choć przewiduje brak możliwości zastosowania zasady największego uprzywilejowania, szczególnych zobowiązań w zakresie otwarcia dostępu do rynku oraz przyznania traktowania narodowego odnośnie do zamówień publicznych na usługi, stanowi, że negocjacje wielostronne w tej kwestii odbędą się w określonym terminie. Wreszcie należy wspomnieć o art. XV, który przewiduje podjęcie negocjacji w celu opracowania zasad wielostronnych niezbędnych dla uniknięcia zakłóceń wynikających z subsydiów.

B –  TRIPs

1.     Cele i zasadność

W pierwszym rzędzie TRIPs ma na celu, jak podkreślił rząd francuski, wzmocnienie i harmonizację w skali światowej ochrony własności intelektualnej.

Rząd francuski wyjaśnia, że ponieważ wysiłki podjęte w tym celu w innych ramach, a w szczególności prace prowadzone w latach 1980–1984 w celu zmiany Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej, zakończyły się niepowodzeniem, kraje rozwinięte nalegały, aby dziedzina własności intelektualnej została uwzględniona w ramach Rundy Urugwajskiej w celu wykorzystania dynamiki całego GATT (wraz z przyjętymi instrumentami negocjacji), jak również jego mechanizmu rozstrzygania sporów.

Handel produktami podrabianymi w niektórych państwach trzecich (przywłaszczane znaki towarowe, imitowane formy produktów, podrabiane produkty lub procesy chronione patentem, pirackie kopie książek, płyt lub kaset wideo) powoduje, jak wyjaśnia to Komisja, znaczącą szkodę dla przemysłu Wspólnoty. Brak skutecznej ochrony własności intelektualnej w niektórych państwach trzecich został uznany za wywierający taki sam skutek w odniesieniu do „towarów stanowiących przedmiot praw własności intelektualnej”, jak każde inne ograniczenie przywozu.

Komisja podkreśla, że środki odwetowe w dziedzinie handlu zostały zastosowane zarówno przez Stany Zjednoczone, jak i przez Wspólnotę, w stosunku do państw, które nie zapewniały wystarczającej ochrony własności intelektualnej lub które dopuszczały się dyskryminacji pomiędzy swoimi partnerami handlowymi. Środki te przyczyniły się do tego, że kraje rozwijające się zaakceptowały ideę wzmocnienia ochrony własności intelektualnej, podczas gdy w przeszłości miały one tendencję do upatrywania w tej dziedzinie prawa jedynie narzędzia pozyskiwania korzyści w rękach krajów o uprzemysłowionej gospodarce. Ponadto kraje rozwijające się stają się, jak stwierdza Komisja, coraz bardziej świadome możliwych korzyści, jakie wynikają ze wzmocnienia ochrony własności intelektualnej dla stymulowania krajowej wynalazczości.

2.     Zakres stosowania i środki przyjęte w celu realizacji zamierzonych celów

Porozumienie TRIPs obejmuje bardzo szeroki zakres, ponieważ dotyczy ono zarówno własności literackiej i artystycznej (prawa autorskie i pokrewne), jak i własności przemysłowej (oznaczenia geograficzne i nazwy pochodzenia, patenty, wzory, know-how), z wyłączeniem jednakże odmian roślin (art. 1 ust. 2 TRIPs).

Część I porozumienia TRIPs (art. 1–8) zawiera postanowienia ogólne i zasady podstawowe. Część II (art. 9–40) ustanawia normy dotyczące dostępności, zakresu i korzystania z praw własności intelektualnej. Część III (art. 41–61) określa zasady dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej. Część IV (art. 62) definiuje procedury związane z nabywaniem i utrzymaniem w mocy praw własności intelektualnej. Część V (art. 63–64) dotyczy rozstrzygania sporów. W części VI (art. 65–67) zawarte są postanowienia przejściowe, a w części VII (art. 68–73) postanowienia instytucjonalne i końcowe.

Ochrona własności intelektualnej, której ustanowienie jest celem TRIPs, określa zakres minimalny ochrony. TRIPs pozostawia swoim członkom swobodę zarówno co do ustanowienia dalej idącej ochrony, jak i co do wyboru najbardziej właściwych sposobów wprowadzania w życie tych postanowień (art. 1 ust. 1 TRIPs).

Stosowanie porozumienia zdeterminowane jest kryterium podmiotowym (zastosowanie w odniesieniu do określonych osób fizycznych i prawnych pochodzących z państw trzecich; art. 1 ust. 3 TRIPs).

Porozumienie TRIPs przewiduje jednocześnie zasadę traktowania narodowego (art. 3), jak i zasadę najwyższego uprzywilejowania (art. 4). Od tych dwóch zasad są przewidziane wyłączenia. I tak zasada traktowania narodowego obowiązuje jedynie z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych już w Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej, w Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych, w Konwencji rzymskiej o ochronie wykonawców, producentów fonogramów i organizacji nadawczych oraz przez traktat o własności intelektualnej w odniesieniu do układów scalonych przyjęty w Waszyngtonie. Ponadto jeżeli chodzi o wykonawców, producentów fonogramów i organizacje nadawcze, zobowiązanie to stosuje się jedynie do praw przyznanych postanowieniami samego porozumienia TRIPs (art. 3 ust. 1 TRIPs).

Cele TRIPs są realizowane, jak wyjaśnia Rada, za pomocą dwóch metod: po pierwsze poprzez odwołanie się do konwencji międzynarodowych, które, według określenia Komisji, „cieszyły się stosunkowo wysoką akceptacją”, a więc Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej oraz Konwencji berneńskiej o ochronie własności literackiej i artystycznej – konwencji, które mają na celu harmonizację praw, jak również przyznanie traktowania narodowego w obszarach nie objętych harmonizacją; a po drugie dzięki materialnym postanowieniom szczególnym (tzw. plus-elements) „w obszarach – jak podkreśla Komisja – własności intelektualnej, w których kraje uczestniczące odczuwały natychmiastową konieczność rozszerzenia zakresu ochrony”.

Odwołanie się do konwencji paryskiej obejmuje wszystkie postanowienia materialne tej konwencji: wyłączone są jedynie postanowienia instytucjonalne, końcowe i przejściowe (art. 2 ust. 1 TRIPs). Odwołanie się do konwencji berneńskiej również dotyczy postanowień materialnych tejże konwencji, z wyjątkiem autorskich praw osobistych (art. 9 ust. 1 TRIPs).

Materialne postanowienia szczególne znajdują się w częściach II, III i IV TRIPs.

W materialnych postanowieniach szczególnych nie uwzględniono jednej ważnej kwestii, a mianowicie wyczerpania praw. Jedno z ogólnych postanowień TRIPs, zawarte w art. 6, przewiduje, co następuje:

„Dla potrzeb rozstrzygania sporów na podstawie niniejszego porozumienia, z zastrzeżeniem postanowień artykułów 3 [traktowanie narodowe] i 4 [traktowanie zgodnie z zasadą najwyższego uprzywilejowania], żaden element niniejszego porozumienia nie będzie użyty dla podniesienia kwestii wyczerpania praw własności intelektualnej”.

Dla przypomnienia: zasada wyczerpania uniemożliwia uprawnionym z tytułu praw własności intelektualnej powoływanie się na te prawa w celu kontrolowania obiegu produktów, które oni sami wprowadzili na rynek lub które zostały wprowadzone na rynek za ich zgodą. Zdaniem Komisji z art. 6 TRIPs wynika, że „jeżeli członek zastosuje zasadę wyczerpania »krajowego« (lub »regionalnego« dla unii celnych lub regionalnych), postanowienia porozumienia TRIPs dotyczące rozstrzygania sporów (w tym zażaleń z tytułu naruszenia i gdy naruszenie nie nastąpiło) nie mogą znaleźć zastosowania”.

Państwa Wspólnoty, zobowiązane do stosowania zasady wyczerpania w stosunkach wewnątrzwspólnotowych, będą mogły odstąpić od tej zasady, w wypadku gdy przywożony produkt pochodzić będzie z państwa trzeciego: podobnie będzie w wypadku samej Wspólnoty.

Jednakże jeżeli państwo członkowskie zastosuje wobec jednostek pochodzących z tego państwa zasadę wyczerpania nie ograniczając jej do przypadku wprowadzenia do obrotu w państwie Wspólnoty, będzie musiało zastosować ją w ten sam sposób także w odniesieniu do podmiotów mających przynależność państw trzecich zgodnie z zasadą traktowania narodowego. Podobnie traktowanie zgodnie z zasadą najwyższego uprzywilejowania uniemożliwi każdemu z państw członków TRIPs stosowanie różnych zasad w zależności od tego, czy chodzi o podmioty mające przynależność takiego czy innego państwa trzeciego.

W opinii Komisji art. 6 TRIPs umożliwi członkowi „dalsze sprzeciwianie się równoległemu przywozowi towarów […] wprowadzonych do obrotu za granicą (tj. w państwie trzecim) przez podmiot uprawniony z tytułu praw własności intelektualnej lub za jego zgodą”. Komisja uznaje, że ograniczenie zasady wyczerpania do stosunków wewnątrzwspólnotowych „jest niezbędne dla przestrzegania przepisów prawa wspólnotowego i w celu umożliwienia wspólnotowym podmiotom uprawnionym z tytułu tych praw zdobywania zagranicznych rynków (tj. rynków państw trzecich) przy zachowaniu pewnej kontroli nad przywozem (lub powrotnym przywozem) do Wspólnoty towarów wytworzonych w oparciu o technologie”.

3.     Materialne postanowienia szczególne

a)     Prawa autorskie i prawa pokrewne

Ochrona w zakresie praw autorskich dotyczy wyłącznie sposobu wyrażania, a nie idei, metod działania lub koncepcji matematycznych jako takich (art. 9 ust. 2 TRIPs). Określony został minimalny okres ochrony (art. 12).

Programy komputerowe będą chronione jak dzieła literackie na podstawie konwencji berneńskiej (art. 10 ust. 1 TRIPs).

Prawa pokrewne, które są prawami wykonawców, prawami producentów fonogramów i organizacji nadawczych zostały potwierdzone i określone (art. 14 TRIPs).

Prawo do wypożyczenia powinno zostać przyznane autorom programów komputerowych. Prawo to może zostać przyznane autorom dzieł kinematograficznych jedynie w wypadku, gdy wypożyczenie (a) „prowadzi […] do rozpowszechnionego kopiowania takich dzieł, które spowodowało naruszenie materialne wyłącznych praw do reprodukcji przysługujących na terytorium [tego państwa członkowskiego] autorom lub ich następcom prawnym”.

b)     Własność przemysłowa

i)     Znaki towarowe

Ochrona znaków towarowych obejmuje zarówno znaki dotyczące produktów, jak i usług.

Oznaczenia, które mogą stanowić znak towarowy są wyszczególnione, a prawa przyznane z tego tytułu określone (art. 15 ust. 1 i art. 16 ust. 1 TRIPs).

Zdolność rejestrowa znaku towarowego może być uzależniona od jego używania, ale warunek ten nie dotyczy samego złożenia wniosku o rejestrację (art. 15 ust. 3). Minimalny okres rejestracji oraz jej przedłużenie zostały określone (art. 18). Na wypadek wprowadzenia wymogu używania TRIPs ustala minimalny okres nieużywania, po którym może nastąpić unieważnienie znaku towarowego (art. 19).

Ochrona powszechnie znanych znaków towarowych w rozumieniu art. 6a konwencji paryskiej rozciągnięta jest na znaki towarowe odnoszące się do usług (art. 16 ust. 2), a także poza kategorię produktów podobnych (art. 16 ust. 3).

Członkowie TRIPs posiadają możliwość określenia warunków przyznawania licencji oraz cesji. Jednakże przyznanie licencji przymusowych jest zakazane, a cesja znaku towarowego będzie mogła nastąpić bez towarzyszącego jej przeniesieniu przedsiębiorstwa, do którego znak ten należy.

ii)  Oznaczenia geograficzne

Sekcja 3 części II TRIPs zawiera bardzo szczegółowe postanowienia dotyczące zapewnienia ochrony oznaczeń geograficznych rozumianych jako „oznaczenia, które identyfikują towar jako pochodzący z terytorium członka lub regionu, lub miejsca na tym terytorium, jeżeli pewna jakość, reputacja lub inna cecha towaru jest przypisywana zasadniczo pochodzeniu geograficznemu tego towaru” (art. 22 ust. 1 TRIPs).

Ogólnie rzecz ujmując, chodzi o zapobieżenie:

„a)      stosowaniu jakichkolwiek środków dla oznaczenia lub przedstawienia towaru, które w sposób wprowadzający odbiorców w błąd co do pochodzenia geograficznego tego towaru wskazują lub sugerują, że towar ten pochodzi z obszaru geograficznego innego niż rzeczywiste miejsce pochodzenia;

b)      jakiemukolwiek używaniu, które jest aktem nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 10a konwencji paryskiej (1967)” (art. 22 ust. 2 TRIPs).

Wzmocniona ochrona powinna zostać ustanowiona w kwestii oznaczeń geograficznych w odniesieniu do win oraz wyrobów alkoholowych: środki uniemożliwiające używanie oznaczeń geograficznych identyfikujących wina lub wyroby alkoholowe, które nie pochodzą ze wskazanego miejsca, powinny móc być stosowane również „jeżeli prawdziwe pochodzenie tych produktów zostało wskazane lub oznaczenie geograficzne jest użyte w tłumaczeniu lub gdy towarzyszy mu określenie takie jak »rodzaj«, »typ«, »gatunek«, imitacja lub tym podobne” (art. 23 ust. 1 TRIPs).

Jednakże zasady te obowiązywać mają dopiero w przyszłości. W związku z tym

„[ż]adne z postanowień niniejszej sekcji nie będzie stanowiło wymogu, aby członek zapobiegał nieprzerwanemu i podobnemu używaniu określonego oznaczenia geograficznego należącego do innego członka, identyfikującego wina i napoje alkoholowe w odniesieniu do towarów lub usług, przez osoby pochodzące z jego terytorium lub mające tam siedziby, które używały takiego oznaczenia geograficznego w sposób ciągły w odniesieniu do takich samych lub pochodnych towarów lub usług na terytorium tego Członka albo a) przez co najmniej dziesięć lat poprzedzających datę 15 kwietnia 1994 roku, [albo] b) w dobrej wierze przed tą datą” (art. 24 ust. 4 TRIPs).

iii)  Wzory przemysłowe

Obszar estetyki przemysłowej również został uwzględniony w porozumieniu TRIPs. Powinna zostać zapewniona ochrona nowym lub oryginalnym wzorom przemysłowym (art. 25 ust. 1). Zakres oraz minimalny okres ochrony zostały określone (art. 26).

W szczególności w odniesieniu do wyrobów włókienniczych wymogi dla zapewnienia ochrony nie będą bezzasadnie ograniczały możliwości uzyskiwania tej ochrony (art. 25 ust. 2 TRIPs).

iv)  Patenty

W sekcji 5 części II dotyczącej patentów przyjęte zostają na wstępie postanowienia odnoszące się do zdolności patentowej (art. 27). I tak patenty będą udzielane na wszystkie wynalazki, dotyczące zarówno produktów, jak i procesów, bez dyskryminacji ze względu na dziedzinę techniki (ten sam artykuł). Jednakże krajom rozwijającym się przyznaje się możliwość odroczenia, na czas określony, obowiązku rozciągnięcia ochrony patentowej produktu na dziedziny techniki, które nie podlegały ochronie, zgodnie z prawem krajowym, w dniu wprowadzenia porozumienia w życie (art. 65 ust. 4). Prawa przyznane na podstawie patentu są określone (art. 28) i obowiązywać będą przez minimalny okres dwudziestu lat (art. 33). Wreszcie, art. 31 zawiera postanowienia mające na celu ograniczenie warunków, na jakich mogą zostać przyznane licencje przymusowe.

v)     Wzory masek (topografie) układów scalonych

Postanowienia odnoszące się do topografii układów scalonych mają na celu uzupełnienie niewystarczających postanowień traktatu waszyngtońskiego o własności intelektualnej w odniesieniu do układów scalonych. Określają one zarówno zakres ochrony, która powinna zostać przyznana (art. 36), jak i okres tejże ochrony (art. 38).

vi)  Ochrona nieujawnionej informacji technicznej

Członkowie TRIPs są zobowiązani chronić informację nieujawnioną przed nieuczciwą konkurencją (art. 39 ust. 1). Osoby fizyczne i prawne będące zgodnie z prawem posiadaczami tych informacji będą miały możliwość zapobiegania temu „aby informacje [te] nie zostały ujawnione, nabyte lub użyte bez ich zgody przez innych, w sposób sprzeczny z uczciwymi praktykami handlowymi”. Warunkiem przyznania tej ochrony jest poufność informacji, posiadanie przez nie wartości handlowej ze względu na fakt, że są poufne i poddanie ich przez osobę, pod której legalną kontrolą informacje te pozostają, działaniom dla utrzymania ich poufności (art. 39 ust. 2).

vii)  Kontrola praktyk antykonkurencyjnych w licencjach umownych

Członkowie zgadzają się, że niektóre praktyki licencyjne lub warunki odnoszące się do praw własności intelektualnej, które ograniczają konkurencję, mogą mieć niekorzystny wpływ na handel i mogą hamować transfer i upowszechnianie technologii (art. 40). Porozumienie TRIPs przyznaje im prawo do określenia praktyk lub warunków, które mogłyby stanowić nadużycie praw własności intelektualnej oraz przyjęcia takich środków, które pozwoliłyby zapobiegać takim praktykom lub je kontrolować.

4.     Szczególne postanowienia proceduralne (dochodzenie i egzekwowanie praw własności intelektualnej).

Aby zapewnić jednolitą minimalną ochronę własności intelektualnej nie wystarczy określić treści różnych praw, które winny być uznane. Należy jeszcze przewidzieć „skuteczne i właściwe środki”, aby zagwarantować ich przestrzeganie (zob. motywy TRIPs). To właśnie uzasadnia istnienie części III TRIPs dotyczącej procedur, jakie muszą wprowadzić państwa będące członkami, by umożliwić skuteczne działanie przeciwko każdemu naruszeniu praw własności intelektualnej objętych TRIPs (art. 41 ust. 1). Części III zawiera z jednej strony listę środków, których zastosowania mogą domagać się uprawnieni z tytułu praw własności intelektualnej od organów sądowych, administracyjnych i celnych zarówno w przypadku naruszania ich praw, jak i w przypadku gdy istnieje ryzyko naruszenia ich praw (a), a z drugiej strony zobowiązuje ona do tego, by procedury, za pomocą których można uzyskać takie środki, spełniały określone wymogi (b).

a)     Środki zaradcze

TRIPs przewiduje zarówno środki, których celem jest położenie kresu lub przeciwdziałanie naruszeniom praw własności intelektualnej (nakaz zaprzestania naruszenia praw własności intelektualnej, odszkodowanie, przepadek lub zniszczenie przedmiotów podrabianych, sankcje karne) oraz środki zmierzające do zapobieżenia naruszeniom praw własności intelektualnej (środki tymczasowe, wstrzymanie wydania przez władze celne).

Organy sądowe będą miały prawo nakazać sprawcy naruszenia, aby zaprzestał naruszania praw własności intelektualnej strony powodowej (art. 44 ust. 1).

Organy sądowe będą miały prawo nakazać sprawcy naruszenia, aby zapłacił uprawnionemu z tytułu praw własności intelektualnej odszkodowanie odpowiednie dla wynagrodzenia szkody, jeżeli sprawca naruszenia wiedział lub miał wystarczające podstawy, by wiedzieć, że zajmuje się działalnością stanowiącą naruszenie praw własności intelektualnej (art. 45 ust. 1).

Organy sądowe będą również miały prawo nakazać aby towary, które uznają za stanowiące naruszenie, zostały usunięte, bez jakiegokolwiek odszkodowania, z obrotu handlowego lub zostały zniszczone, chyba że takie zniszczenie jest sprzeczne z istniejącymi wymogami konstytucyjnymi (art. 46).

Należy stosować sankcje karne łącznie z karą pozbawienia wolności w przypadku umyślnego podrabiania znaku towarowego lub piractwa praw autorskich, dokonanego na skalę handlową (art. 61).

Przewidziano środki zapobiegawcze dwojakiego rodzaju:

Po pierwsze organy sądowe winny mieć prawo zastosowania szybkich i skutecznych środków tymczasowych, aby zapobiec zaistnieniu przypadków naruszania jakiegokolwiek prawa własności intelektualnej (art. 50 ust. 1). W razie konieczności można zastosować te środki bez wysłuchania drugiej strony (art. 50 ust. 2), która może jednak zażądać później rewizji (art. 50 ust. 4).

Następnie członkowie winni ustanowić procedury dające możliwość uprawnionemu z tytułu tych praw złożenia pisemnego wniosku do odpowiednich organów administracyjnych lub sądowych o wstrzymanie przez władze celne wydania takich towarów, jeśli ma on ma uzasadnione podstawy, aby przypuszczać, że może mieć miejsce przywóz podrabianych towarów markowych lub pirackich towarów naruszających prawa autorskie. Członkowie mogą przewidzieć podobne środki z tytułu innych naruszeń praw własności intelektualnej (art. 51).

Środki polegające na wstrzymaniu wydania towarów również mają charakter tymczasowy. Ich utrzymanie jest uzależnione od wszczęcia postępowania prowadzącego do wydania decyzji w przedmiocie sprawy (zob. art. 55).

b)     Gwarancje proceduralne

Procedury dotyczące dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej winny być słuszne i sprawiedliwe (art. 41 ust. 2). Wymóg słuszności i sprawiedliwości procedur określa się na różne sposoby.

Uprawnieni z tytułu praw własności intelektualnej praw winni mieć dostęp do cywilnych procedur sądowych dotyczących dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej, a pozwani mają prawo do pisemnego powiadomienia, dokonanego terminowo i zawierającego wystarczające szczegóły, włącznie ze wskazaniem podstawy roszczeń (art. 42). Strony będą mogły być reprezentowane przez niezależnego adwokata, a procedury nie narzucą nadmiernie ciężkich wymogów odnośnie do obowiązkowego osobistego stawiennictwa (art. 42). Wszystkie strony uczestniczące w takich postępowaniach będą uprawnione do uzasadniania swych roszczeń i przedstawiania wszystkich właściwych dowodów (art. 42) oraz będą miały prawo zażądać okazania przez stronę przeciwną dowodu, który znajduje się w jej posiadaniu (art. 43). Decyzje co do istoty sprawy będą oparte jedynie na dowodach, do których strony miały możliwość się ustosunkować; zaleca się, aby były one sporządzane w formie pisemnej i zawierały uzasadnienie (art. 41 ust. 3).

Strony będą miały możliwość poddania rewizji przez organ sądowy ostatecznych decyzji administracyjnych, a także pierwotnych orzeczeń sądów (art. 41 ust. 4).

Należy przewidzieć możliwość zasądzenia odszkodowania od uprawnionego z tytułu praw własności intelektualnej, który nadużył procedur, z których może skorzystać lub posłużył się nimi w sposób nieuzasadniony (art. 48 ust. 1).

XI –  Wspólna polityka handlowa, GATS i TRIPs: stanowiska stron postępowania

Jak już wskazano, Komisja z jednej strony, a Rada, państwa, które przedstawiły swoje uwagi i Parlament Europejski z drugiej strony całkowicie nie zgadzają się w kwestii włączenia dziedzin objętych GATS i TRIPs do wspólnej polityki handlowej, w zakresie której Wspólnota ma wyłączną kompetencję na podstawie art. 113 traktatu WE.

Przeanalizowane zostaną kolejno stanowiska stron w odniesieniu do GATS i TRIPs.

A –  GATS

Zgodnie z główną tezą Komisji usługi objęte GATS podlegają wspólnej polityce handlowej. Nie można ograniczyć tej polityki do towarów. Zasadniczą ideą Komisji jest założenie, że wszelkie umowy, których celem jest wywieranie bezpośredniego lub pośredniego wpływu na wielkość lub strukturę przepływów handlowych, są umowami w zakresie polityki handlowej i winny zostać zawarte na podstawie art. 113.

Jakie są jej podstawowe argumenty?

–       Po pierwsze orzecznictwo Trybunału, w którym podkreślono, że „treść pojęcia »polityka handlowa« jest taka sama, niezależnie od tego czy ma ono zastosowanie w odniesieniu do obszaru działań międzynarodowych jednego z państw, czy obszaru działań Wspólnoty” (ww. opinia 1/75, szczególnie str. 1362, akapit czwarty). Natomiast w opinii Komisji żadne państwo członkowskie nie mogłoby w sposób uzasadniony twierdzić, że handel usługami nie jest handlem i że umowy, które zawiera w tej dziedzinie, nie należą do jego polityki handlowej.

–       Podkreślane przez ekonomistów związki i podobieństwa pomiędzy towarami i usługami, ponieważ bilans handlowy obejmuje te dwa sektory.

–       Doktryna prawna, zgodnie z którą ostatnio praktycznie jednogłośnie uznawano, że handel usługami stanowi część wspólnej polityki handlowej. Komisja przyznaje jednak, że niektórzy przedstawiciele „najbardziej umiarkowanego” nurtu doktrynalnego wyłączają usługi świadczone za pośrednictwem zakładu znajdującego się w państwie, w którym świadczone są usługi. W opinii Komisji nie ma żadnego powodu, by wprowadzać w ten sposób rozróżnienie pomiędzy bezpośrednim transgranicznym świadczeniem usług, które jako jedyne byłoby objęte pojęciem wspólnej polityki handlowej i świadczeniem usług poprzez obecność handlową, które należałoby do polityki zewnętrznej w zakresie przedsiębiorczości.

–       Cel GATS, jakim jest liberalizacja handlu usługami.

–       Stosowane instrumenty (traktowanie oparte na zasadzie najwyższego uprzywilejowania, przejrzystość), które są klasycznymi instrumentami polityki handlowej. Podobnie jest w przypadku postanowień dotyczących dostępu do rynków i traktowania narodowego. Mimo że listy szczegółowych zobowiązań dotyczą w znacznej mierze przeszkód normatywnych, są podobne do harmonogramów taryfowych członków w sektorze towarów.

Ponadto Komisja stara się wykazać, że postanowienia GATS są odzwierciedleniem podobnych przepisów GATT.

W opinii Komisji o powiązaniach między towarami a usługami świadczą ponadto możliwości podjęcia krzyżowych środków odwetowych, a to powiązanie potwierdzałoby, że towary i usługi są objęte tą samą polityką handlową.

Klauzule dotyczące późniejszych negocjacji (zob. powyżej pkt X lit. A ppkt 6): Dynamiczny charakter GATS) „nie mogą zmienić podstawy prawnej analizowanego obecnie układu”. „Wszelkie ustalenia wynikające z tych postanowień będą później przedmiotem szczegółowej oceny zmierzającej do określenia ich podstawy prawnej”.

W opinii Komisji fakt, że sektory usług objęte GATS nie były jeszcze przedmiotem harmonizacji w prawie wspólnotowym i w pewnych przypadkach nadal regulowane są ustawodawstwami krajowymi, nie podważa kompetencji Wspólnoty. „GATT, a w szczególności jego postanowienia dotyczące traktowania narodowego, oddziaływuje na krajowe przepisy ustawowe i wykonawcze państw członkowskich (na przykład uregulowania podatkowe) od wielu lat, przy czym nigdy nie podniesiono, że należy on w części do kompetencji państw członkowskich”.

Na zakończenie Komisja podaje dwie informacje na temat art. 59 i 75 traktatu WE.

Czy art. 59 akapit drugi traktatu WE, który upoważnia Radę do objęcia zakresem stosowania rozdziału o usługach usługodawców pochodzących z państwa trzeciego i którzy ustanowili działalność gospodarczą na terytorium Wspólnoty, nie wyklucza włączenia handlu usługami do art. 113 traktatu WE? Nie – odpowiada Komisja. Chodzi tu o postanowienie o charakterze wewnętrznym, a nie o postanowienie z zakresu wspólnej polityki handlowej. „Nie może ono być podstawą prawną polityki konwencyjnej, która ma obejmować wszystkie sposoby międzynarodowego świadczenia usług (jak np. GATS)”.

Czy z uwagi na fakt, że GATS dotyczy również transportu, nie podlega on art. 75, który przyznaje instytucjom kompetencję wewnętrzną (zob. na temat równoległości kompetencji wewnętrznych i zewnętrznych wyrok z dnia 31 marca 1971 r. w sprawie 22/70 Komisja przeciwko Radzie, zwanej „AETR”, Rec. str. 263)? Odpowiedź Komisji jest przecząca. Na precedens w sprawie AETR można powoływać się w celu zawierania umów w dziedzinie polityki transportowej, które nie mają charakteru handlowego. Poza tym w dziedzinie transportu Rada podjęła już pewne środki ograniczające wymianę handlową, w szczególności sankcje gospodarcze przyjęte na podstawie art. 113, które obejmują wstrzymanie handlu usługami transportowymi.

Wszystkie pozostałe strony postępowania kategorycznie sprzeciwiają się poglądowi prezentowanemu przez Komisję.

W opinii Rady wykładnia pojęcia wspólnej polityki handlowej zalecana przez Komisję prowadzi do przekształcenia jej we wspólną politykę w zakresie zewnętrznych stosunków gospodarczych. W gospodarce światowej wahania kursów wymiany walut lub różnice między kosztami płac mają bardziej znaczący wpływ na wielkość i kierunki międzynarodowej wymiany handlowej niż na przykład zmiany taryfy celnej. „Przyjmując tezę Komisji należałoby stwierdzić, że na podstawie art. 113 Wspólnota posiada wyłączną kompetencję do regulowania kursów wymiany walut państw członkowskich albo realizacji polityki płac. Taka wykładnia pozbawiłaby całkowicie treści kompetencję państw członkowskich w zakresie polityki gospodarczej, przynajmniej w dziedzinie stosunków zewnętrznych”.

W trakcie konferencji międzyrządowej w sprawie unii politycznej Komisja zaproponowała takie rozszerzenie kompetencji Wspólnoty. Pojęcie wspólnej polityki handlowej miało zostać zastąpione pojęciem wspólnej polityki w zakresie zewnętrznych stosunków gospodarczych, które obejmowałoby „środki gospodarcze i handlowe w zakresie usług, kapitału, własności intelektualnej, inwestycji, przedsiębiorczości i konkurencji”, a więc dziedzinę o elastycznym zakresie. Ta polityka pozostawałaby w wyłącznej kompetencji Wspólnoty (art. Y 17 ust. 2 projektu Komisji). Wyłącznie Komisja reprezentowałaby Wspólnotę w stosunkach z państwami trzecimi, organizacjami międzynarodowymi i na konferencjach międzynarodowych.

Wnosząc o wydanie opinii, zdaniem Rady, Komisja starała się usankcjonować poprzez wykładnię Trybunału propozycje, które zostały odrzucone w czasie konferencji międzyrządowej w sprawie unii politycznej. Ten argument znajduje się w pismach procesowych rządu francuskiego, duńskiego oraz rządu Zjednoczonego Królestwa.

Rada nie różnicuje do końca argumentów, które wysuwa, by wyłączyć usługi z polityki handlowej i argumentów, na które powołuje się analizując teorię równoległości kompetencji wewnętrznych i zewnętrznych, by opowiedzieć się za kompetencją wspólną Wspólnoty.

W opinii Rady GATS dotyczy głównie świadczenia usług poprzez obecność handlową w państwie usługobiorcy. Wiąże się to z samym charakterem tych usług. Są one „konsumowane” lub korzysta się z nich równocześnie z ich świaczeniem i nie mogą być przechowywane lub transportowane; w konsekwencji muszą być „konsumowane” na miejscu, tam, gdzie są świadczone. Natomiast wprowadzenie regulacji w zakresie obecności handlowej wiązałoby się z wprowadzeniem regulacji w zakresie warunków ustanowienia działalności gospodarczej przez spółki z państw trzecich i reżimu prawnego obowiązującego te spółki po ustanowieniu tej działalności.

W opinii Rady reżim ustanowienia po raz pierwszy działalności gospodarczej podlega prawu krajowemu i nie jest on objęty pojęciem wspólnej polityki handlowej. Podobnie w kwestii konsumpcji za granicą (przykład turystów hinduskich przebywających we Francji) Rada zwraca uwagę, że kompetencje w zakresie turystyki nadal pozostają w gestii państw członkowskich i że propozycja nadania Wspólnocie kompetencji w tym zakresie została odrzucona w czasie konferencji międzyrządowej w sprawie unii politycznej. W odniesieniu do „przemieszczania się osób” Rada zauważa, że wjazd i pobyt w państwach Wspólnoty osób fizycznych będących obywatelami państw trzecich, zatrudnianych przez usługodawcę z państwa trzeciego podlega ustawodawstwom krajowym i pozostaje w wyłącznej kompetencji państw członkowskich. W odniesieniu do transgranicznego świadczenia usług Rada podkreśla, że nigdy nie kwestionowano kompetencji państw członkowskich do wprowadzania regulacji w zakresie „międzynarodowego handlu usługami”. „Państwo członkowskie może wprowadzić »kontyngenty kinowe« zobowiązujące kina do wyświetlania pewnej minimalnej liczby filmów zrealizowanych we Wspólnocie i w konsekwencji do ograniczenia możliwości rozpowszechniania filmów spoza Wspólnoty”. Podsumowując, w opinii Rady międzynarodowy handel usługami jest objęty zakresem stosowania art. 113 wyłącznie w zakresie, w jakim dane usługi są bezpośrednio związane z dostarczaniem towarów (na przykład montaż maszyny).

Rząd Zjednoczonego Królestwa przedstawia bardziej szczegółową argumentację co do zakresu pojęcia wspólnej polityki handlowej.

Po pierwsze podnosi, że jeśli chodzi o usługi, rozdziały traktatu o przedsiębiorczości i usługach odnoszą się wyłącznie do jednostek pochodzących z państw członkowskich. Jedynie jednostka pochodząca z państwa członkowskiego ma prawo utworzyć główny zakład przedsiębiorstwa na terytorium państwa członkowskiego. Jedynie jednostka pochodząca z państwa członkowskiego, która ustanowiła działalność gospodarczą w państwie członkowskim może utworzyć podmiot zależny w innym państwie członkowskim. Wreszcie jedynie jednostki pochodzące z państw członkowskich mogą powoływać się na swobodę świadczenia usług, mimo że art. 59 akapit drugi przewiduje możliwość rozszerzenia zakresu stosowania swobody świadczenia usług na jednostki pochodzące z państw trzecich, które ustanowiły działalność gospodarczą na terytorium państwa członkowskiego.

Zjednoczone Królestwo podnosi następnie, że dosłowna wykładnia art. 113, ograniczająca jego postanowienia do handlu towarami, jest całkowicie spójna z systemem traktatu. W istocie „jeżeli państwa mogłyby prowadzić różną politykę handlową, to znaczy poddać przywóz z państw trzecich różnym przepisom w zakresie taryf i kontyngentów, powodowałoby to odchylenia przepływów handlowych”. Natomiast zagrożenie to nie istnieje w przypadku usług. Nie zachodzi „ryzyko polegające na tym, że usługodawcy lub osoby zamierzające ustanowić działalność gospodarczą w państwie członkowskim, które nakłada ograniczenia na jednostki pochodzące z państw trzecich, uczynią to za pośrednictwem państwa członkowskiego, w którym obowiązują mniej restrykcyjne przepisy. O ile państwo członkowskie umożliwia jednostce pochodzącej z państwa trzeciego prowadzenie działalności usługowej na swym terytorium, o tyle jednostka ta nie zyskuje tym samym prawa do prowadzenia działalności usługowej w innym państwie członkowskim, jeżeli nie pochodzi z tego państwa członkowskiego”. „Nie ma zatem żadnego powodu […], który przemawiałby za istnieniem wyłącznej wspólnej polityki handlowej w zakresie usług, podczas gdy istnieją jednoznaczne powody, z których wynika konieczność istnienia wyłącznej wspólnej polityki handlowej w zakresie towarów”.

Jeżeli nawet mówi się o „handlu usługami”, to problemy z nim związane znacznie odbiegają od problemów dotyczących produktów. W odniesieniu do usług podstawową kwestią jest ustanowienie działalności przez spółki zagraniczne, ich bezpośrednie inwestycje, swobodny przepływ personelu niezbędnego, by świadczyć usługi, jak również regulacje w zakresie dostępu do zawodów w sektorze usług.

Zjednoczone Królestwo przypomina wreszcie, że układ GATS obejmuje również usługi transportowe, a załączniki do niego obejmują transport lotniczy, jak również negocjacje w sprawie transportu morskiego. Odwołuje się do art. 61 akapit pierwszy i do art. 74 traktatu WE oraz do orzecznictwa (ww. wyrok w sprawie AETR i opinia 1/76 z dnia 26 kwietnia 1977 r. w sprawie projektu Porozumienia ustanawiającego europejski fundusz rezerwowy dla żeglugi śródlądowej, Rec. str. 741) i stwierdza, że „tytuł dotyczący transportu jako jedyny tytuł traktatu stanowi podstawę umów z państwami trzecimi w zakresie świadczenia usług transportowych”.

W tym względzie Zjednoczone Królestwo powołuje się ponadto na praktykę Rady. W momencie gdy podjęła ona środki zewnętrzne, których głównym celem było uregulowanie transportu, uczyniła to na podstawie tytułu dotyczącego transportu. Zjednoczone Królestwo przywołuje tu: decyzję Rady nr 80/50/EWG z dnia 20 grudnia 1979 r. ustanawiającą procedurę konsultacyjną w sprawie stosunków między państwami członkowskimi a państwami trzecimi w dziedzinie transportu lotniczego i w sprawie działania w obrębie organizacji międzynarodowych odnoszącego się do tych kwestii (Dz.U. 1980, L 18, str. 24); decyzję Rady nr 82/505/EWG z dnia 12 lipca 1982 r. w sprawie zawarcia Umowy w sprawie międzynarodowych drogowych przewozów pasażerskich w formie okazjonalnych przewozów autokarami i autobusami (ASOR) (Dz.U. L 230, str. 38), porozumienie zawarte przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą z jednej strony, a przez Austrię, Hiszpanię, Finlandię, Norwegię, Portugalię, Szwecję, Szwajcarię i Turcję z drugiej strony; rozporządzenie Rady (EWG) nr 4055/86 z dnia 22 grudnia 1986 r. stosujące zasadę swobody świadczenia usług do transportu morskiego między państwami członkowskimi i między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (Dz.U. L 378, str. 1); decyzję Rady nr 92/384/EWG z dnia 22 czerwca 1992 r. w sprawie zawarcia pomiędzy Europejską Wspólnotą Gospodarczą z jednej strony a Królestwem Norwegii i Królestwem Szwecji z drugiej strony porozumienia w dziedzinie lotnictwa cywilnego (Dz.U. L 200, str. 20); decyzję Rady nr 92/577/EWG z dnia 27 listopada 1992 r. w sprawie zawarcia Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Republiką Austrii w sprawie drogowego i kolejowego tranzytu towarów (Dz.U. L 373, str. 4); decyzję Rady nr 92/578/EWG z dnia 30 listopada 1992 r. dotyczącą zawarcia Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Konfederacją Szwajcarską w sprawie drogowego i kolejowego przewozu (Dz.U. L 373, str. 26). W odniesieniu do dwóch ostatnich przywołanych powyżej decyzji Zjednoczone Królestwo podkreśla, że Komisja zaproponowała jako podstawę prawną art. 113 traktatu EWG, ale Rada zadecydowała, że podstawą prawną tych decyzji będzie art. 75 traktatu EWG.

Rząd francuski zwraca najpierw uwagę na bardzo szeroki zakres stosowania porozumienia WTO, który:

„obejmuje potencjalnie wszystkie kwestie gospodarcze związane z rozwojem wymiany handlowej. Może więc obejmować wszystkie polityki Wspólnoty. Nie oznacza to oczywiście, że w momencie gdy te polityki są realizowane w stosunkach zewnętrznych w ramach WTO i pod pretekstem, że mogą mieć wpływ na handel, powinny wtopić się całkowicie we wspólną politykę handlową. Takie wtopienie się powodowałoby poważne problemy w zakresie spójności, na przykład w zakresie ochrony środowiska: te same środki, w zależności od tego, czy ich podjęcie planowanoby na poziomie wewnętrznym, czy w ramach innych forów międzynarodowych, należałyby kompetencji dzielonych jako część polityki w zakresie ochrony środowiska, natomiast jeżeli byłyby przedmiotem dyskusji w ramach WTO, byłyby objęte wspólną polityką handlową, a więc podlegałyby wyłącznej kompetencji Wspólnoty”.

Wobec stanowiska Komisji w zakresie usług rząd francuski powołuje się następnie na niektóre argumenty przytoczone powyżej, takie jak argumenty wynikające z prac konferencji międzyrządowej w sprawie unii politycznej oraz oparte na związku pomiędzy unią celną i wspólną polityką handlową wobec ryzyka odchylenia handlu, a wreszcie na argument wynikający z tego, że GATS obejmuje sposoby świadczenia usług inne aniżeli transgraniczne świadczenie usług. W odniesieniu do korzystania z klasycznych instrumentów polityki handlowej (takich jak klauzula największego uprzywilejowania lub zasada traktowania narodowego), do których Komisja przywiązuje istotną wagę, rząd francuski ogranicza się do stwierdzenia, że z instrumentów tych korzystano poza sferą stosunków handlowych między państwami i przytacza przykład konwencji w sprawie statusu uchodźców. Ostatecznie stwierdza, podobnie jak Rada, że jedynie usługi bezpośrednio związane z dostarczaniem towarów są objęte wspólną polityką handlową.

Z analizy czterech sposobów świadczenia usług objętych GATS rząd hiszpański wyprowadza wniosek, że trzy ostatnie (konsumpcja za granicą, obecność handlowa i przemieszczanie się osób) podlegają kompetencji państw członkowskich; postanowienia art. 48, 52 i 59 traktatu WE regulują swobodny przepływ pracowników, prawo podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej i swobodę świadczenia usług wyłącznie w odniesieniu do jednostek pochodzących z pozostałych państw członkowskich Wspólnoty.

Rząd portugalski podkreśla ogólnie, że sedna sporu między Komisją a państwami członkowskimi nie stanowi kwestia instrumentów i celów, ale raczej charakter dziedzin regulowanych porozumieniem WTO. „Na obecnym etapie umiędzynarodowienia gospodarek krajowych wszelkie środki wewnętrzne lub zewnętrzne o charakterze dwustronnym lub wielostronnym przyjęte w stosunkach gospodarczych mogą wpływać bezpośrednio lub pośrednio na wielkość lub strukturę przepływów handlowych i wymiany handlowej. Dlatego samo to kryterium nie jest wystarczające, by mogło stanowić podstawę prawną dla określenia wyłącznej kompetencji Wspólnoty w ramach wspólnej polityki handlowej […]. Taka wykładnia spowodowałaby przekazanie do sfery wyłącznej kompetencji Wspólnoty spraw związanych z polityką opłat handlowych, walut krajowych oraz bezpośrednich i pośrednich kosztów płac.

Odnośnie do konkretnie usług rząd portugalski podkreśla, że o ile transgraniczne świadczenie usług jest niewątpliwie objęte zakresem stosowania art. 113, o tyle inaczej jest w przypadku pozostałych sposobów świadczenia usług takich jak konsumpcja za granicą i przemieszczanie się osób: regulacje w zakresie turystyki, wjazdu i przemieszczania się obywateli państw trzecich, podobnie jak status siły roboczej pochodzącej z państw nienależących do Wspólnoty, pozostają bowiem w kompetencji własnej państw członkowskich. Odnośnie do obecności handlowej rząd portugalski zauważa, że art. 52 traktatu WE nie przyznaje Wspólnocie kompetencji własnej w zakresie ustanowienia działalności gospodarczej przez jednostki pochodzące z państw trzecich.

Republika Grecka uważa, że zawarcie GATS zakłada jednoznacznie wspólne działanie Wspólnoty i państw członkowskich z uwagi na dynamiczny i ewolucyjny charakter struktury instytucjonalnej, którą ustanowił. Udział państw członkowskich uzasadniają ich własne kompetencje, które są albo „konkurencyjne względem kompetencji Wspólnoty lub mają w odniesieniu do nich pierwszeństwo albo są kompetencjami wyłącznymi”. Republika Grecka nie podaje żadnych dalszych informacji szczegółowych.

Rząd niderlandzki podkreśla fakt, że transgraniczne świadczenie usług nie odgrywa znaczącej roli w GATS i że dotyczy on w rzeczywistości podejmowania działalności gospodarczej przez usługodawców mających przynależność państw trzecich i wykonywania przez nich działalności w państwach członkowskich. Jako przykład sytuacji, w której państwa członkowskie posiadają wyłączną kompetencję, przytacza przemieszczanie się osób fizycznych (będących obywatelami państw trzecich) do terytorium jednego z państw członkowskich.

Wreszcie podkreśla, że polityka handlowa i polityka w dziedzinie transportu wyraźnie zostały określone jako dwie odrębne dziedziny i że podstawą do działań zewnętrznych w zakresie transportu nie mógłby być art. 113.

W odniesieniu do handlu usługami finansowymi zwraca on uwagę Trybunału na niektóre przepisy wspólnotowe: drugą dyrektywę Rady w zakresie bankowości, która zawiera tytuł poświęcony stosunkom z państwami trzecimi(3), pierwszą dyrektywę w zakresie ubezpieczeń od szkód, która umożliwia Wspólnocie zawieranie konwencji z państwami trzecimi(4) i decyzję Rady zatwierdzającą umowę w zakresie ubezpieczeń zawartą ze Szwajcarią(5). Podstawą dwóch pierwszych przywołanych aktów jest art. 57 ust. 2, a trzeciego zarówno art. 57 ust. 2, jak i art. 235. Artykuł 113 nie znalazł więc zastosowania w tej kwestii.

Rząd niemiecki również podziela uwagi Rady. Podkreśla, że GATS dotyczy usług transportowych, dziedziny, która na poziomie wspólnotowym jest regulowana art. 74 i nast. traktatu WE. W jego opinii „art. 113 traktatu WE nie jest wystarczający do uzasadnienia kompetencji Unii Europejskiej, ponieważ szeroka dziedzina objęta GATS wykracza znacznie poza usługi związane ze swobodnym przepływem towarów”. Ponadto podnosi, że w niektórych sektorach, takich jak edukacja i kultura, Wspólnota dysponuje tylko bardzo ograniczonymi kompetencjami, ponieważ polityka kulturalna w sensie merytorycznym pozostaje w kompetencji państw członkowskich, co potwierdza art. 128 traktatu WE. Ponadto w innych sektorach Wspólnota właściwie nie posiada żadnych kompetencji. Rząd niemiecki przytacza w tym zakresie takie dziedziny jak prawo wjazdu, pobytu i pracy pracowników najemnych z państw trzecich w związku ze świadczeniem usług, jak również status przedsiębiorstw z państw trzecich.

Rząd duński uważa zasadniczo, że art. 113 traktatu nie obejmuje zagranicznej polityki gospodarczej i podobnie jak Rada i pozostałe rządy odwołuje się w tym względzie do prac konferencji międzyrządowej w sprawie unii politycznej. W odniesieniu do GATS rząd duński jest zdania, że nie można korzystać z art. 113 w celu zawarcia porozumienia dotyczącego usług, w szczególności w kwestii transportu. W jego opinii koniecznym jest odwołanie się do innych postanowień traktatu (rozdziału o przedsiębiorczości lub części czwartej traktatu dotyczącej transportu).

Parlament Europejski uznaje, że Komisja stara się zawrzeć całość międzynarodowych stosunków gospodarczych we wspólnej polityce handlowej i w ten sposób objąć zakresem stosowania art. 113 traktatu kwestie związane ze swobodnym przepływem usług, transportem, podatkami, zbliżaniem ustawodawstw itd. W jego opinii argumentację Komisji, która odwołuje się do koncepcji ekonomicznych, można zakwestionować. Nie chodzi o antycypację i teorie ekonomiczne, ale o rozstrzygnięcie zagadnienia w kontekście obowiązującego prawa.

Parlament Europejski oczywiście przyznaje, że z perspektywy niezależnej struktury państwowej pojęcie wymiany handlowej nie dotyczy wyłącznie produktów ostatecznych, ale ogółu elementów we wcześniejszych i późniejszych etapach, od koncepcji produktu do jego sprzedaży ostatecznemu nabywcy. Nawet jeśli jest to bardzo interesująca koncepcja, musi ona jednak ustąpić miejsca zagadnieniom zgodności z prawem w jej obecnym rozumieniu w ramach Wspólnoty.

Rozszerzająca wykładnia pojęcia „wspólna polityka handlowa” naruszyłaby prerogatywy Parlamentu Europejskiego, co byłoby niezgodne z konstytucyjną zasadą udziału parlamentarnego, wynikającą z orzecznictwa w sprawie „Dwutlenek tytanu” (wyrok z dnia 11 czerwca 1991 r. w sprawie C‑300/89 Komisja przeciwko Radzie, Rec. str. I‑2867).

Parlament Europejski podnosi, że ani w opinii 1/78 („Kauczuk”) z dnia 4 października 1979 r., Rec. str. 2871, ani w innych sprawach, które rozpatrywał Trybunał, nie zastosował on art. 113 traktatu poza dziedziną towarów.

Parlament Europejski podkreśla, że art. 228 ust. 3 akapit drugi traktatu WE w brzmieniu uwzględniającym zmiany wprowadzone w Maastricht, przewidujący zgodę Parlamentu Europejskiego na zawarcie umów ustanawiających ramy instytucjonalne, stanowi niezbędną podstawę prawną dla zawarcia porozumienia WTO.

Odnosząc się do niektórych szczególnych sektorów usług Parlament Europejski wyraził opinię, iż podstawą prawną dla zawarcia umów międzynarodowych w zakresie transportu jest art. 75 traktatu, a nie art. 113. Artykuł 75 traktatu należy uznać za lex specialis w stosunku do pozostałych postanowień traktatu dotyczących stosunków zewnętrznych Wspólnoty. W opinii Parlamentu z treści art. 75 lit. a) i c) jasno wynika, że postanowienia te mogą stanowić podstawę prawną wszelkich aktów wspólnotowych służących uregulowaniu kwestii transportu związanych z państwami trzecimi, takich jak porozumienia tranzytowe lub środki infrastrukturalne w pobliżu granic z państwami trzecimi.

Parlament uznaje również, że postanowienia GATS dotyczące zamówień publicznych nie podlegają zakresowi stosowania art. 113 traktatu. W tej kwestii odsyła do toczącej się obecnie sprawy C‑360/93, w której żąda stwierdzenia nieważności decyzji Rady w sprawie porozumienia między Wspólnotą i Stanami Zjednoczonymi dotyczącego udzielania zamówień publicznych, ponieważ jedyną podstawą tych decyzji był art. 113. W jego opinii takie akty winny były zostać przyjęte na podstawie art. 59–66 i 100A.

Wreszcie ponieważ GATS dotyczy inwestycji dokonywanych przez przedsiębiorstwa zagraniczne, Parlament podnosi, że podstawę prawną winny stanowić art. 52 i 57 ust. 2 traktatu. W tej kwestii odsyła do swych uwag przedstawionych w ramach postępowania w przedmiocie wniosku o wydanie opinii 2/92, które obecnie toczy się przed Trybunałem.

Ponadto Parlament Europejski stara się odeprzeć argumenty wysunięte przez Komisję na poparcie twierdzenia, że usługi są objęte wspólną polityką handlową, które to argumenty Komisja wyprowadza z faktu, że decyzje wspólnotowe w zakresie sankcji gospodarczych zostały przyjęte wyłącznie na podstawie art. 113. Po pierwsze środki te mają na celu przerwanie przepływu handlowego, tj. mają wpływać na handel towarami, a nie regulować transport. Przywołując przykład embarga na wymianę handlową z Irakiem(6) obejmującego produkty podlegające przywozowi lub wywozowi trudno wykazać, w jaki sposób środek mógłby być skuteczny, gdyby nie miał zastosowania w odniesieniu do transportu lotniczego i morskiego. Po drugie decyzje te podjęto w nagłych przypadkach. Chodzi o atypowe akty, których podstawa prawna podawana jest po motywach wskazuących uzgodnienia polityczne między państwami członkowskimi. Najlepszym tego dowodem jest to, że Traktat o Unii Europejskiej zastrzega dla tych aktów szczególne miejsce. Artykuł 228A wprowadzony w Maastricht stanowi bowiem, że „[j]eżeli wspólne stanowisko lub wspólne działanie przyjęte na podstawie postanowień Traktatu o Unii Europejskiej dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa przewidują działanie Wspólnoty zmierzające do zerwania lub ograniczenia w części lub w całości stosunków gospodarczych z jednym lub większą liczbą państw trzecich, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek Komisji, podejmuje niezbędne pilne środki”.

B –  TRIPs

Komisja wychodzi z podwójnego założenia. Z jednej strony wspólna polityka handlowa obejmuje wszystkie środki, których głównym celem jest wywarcie wpływu na wielkość i strukturę handlu towarami lub usługami poprzez regulowanie lub harmonizację przepisów w zakresie praw własności intelektualnej. Z drugiej strony reguły dotyczące praw własności intelektualnej są ściśle związane z handlem produktami i usługami, do których mają zastosowanie. Wyprowadza z tego swój podstawowy wniosek, że kompetencja Wspólnoty jest kompetencją wyłączną na podstawie art. 113 traktatu WE.

W sytuacji gdy przedmiotem przewidywanej umowy jest bezpośrednie uregulowanie handlu prawami własności intelektualnej, należy uznać, że podlega ona wspólnej polityce handlowej.

Aby wykazać bardzo ścisły związek między prawami własności intelektualnej z jednej strony a między produktami i usługami z drugiej strony, Komisja odwołuje się do art. 36 traktatu WE i do odpowiadającej mu zasady w zakresie usług, wypracowanej przez Trybunał.

W opinii Komisji handlowe aspekty praw własności intelektualnej są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

Ponadto Komisja powołuje się na praktykę instytucji.

Przytacza trzy przypadki, w których Rada i ona sama posłużyły się rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2641/84, które wprowadziło nowy instrument polityki handlowej mający na celu umożliwienie Wspólnocie reagowania na wszelkie niedozwolone praktyki handlowe państw trzecich i eliminację szkód ponoszonych w ich wyniku przez przemysł Wspólnoty(7). Mimo że rozporządzenie to nie odnosi się w szczególny sposób do naruszania praw własności intelektualnej, Rada i Komisja skorzystały z niego dotąd trzy razy w celu obrony interesów Wspólnoty w zakresie praw własności intelektualnej. Komisja wnioskuje z tego, że w celu zapewnienia ochrony praw własności intelektualnej, które mają wpływ na wielkość handlu towarami i usługami z zagranicą, Wspólnota ma wyłączną kompetencję do przyjmowania, w odpowiedzi na niedozwolone praktyki handlowe, środków zapewniających stosowanie przepisów, poprzez skorzystanie z istniejących instrumentów polityki handlowej.

Podobnie Wspólnota z dniem 1 stycznia 1989 r. zawiesiła Republikę Korei w prawach korzystania z systemu ogólnych preferencji taryfowych tytułem środków odwetowych przeciwko dyskryminacyjnemu traktowaniu przemysłu Wspólnoty w zakresie ochrony praw własności intelektualnej względem traktowania przyznanego przemysłowi Stanów Zjednoczonych(8).

Ponadto kilka umów dwustronnych zawartych przez Wspólnotę z państwami trzecimi zawiera postanowienia dotyczące ochrony praw własności intelektualnej. W tym kontekście na przykład niemal wszystkie porozumienia dwustronne w sprawie tekstyliów zawarte w latach osiemdziesiątych na podstawie art. 113 traktatu zawierają postanowienie dotyczące ochrony znaków towarowych lub wzorów wyrobów tekstylnych(9). Wspólnota zawarła również na podstawie art. 113 traktatu pewną liczbę porozumień wzajemnych z państwami trzecimi w celu ochrony pewnych nazw win pochodzących z tych państw i objętych nazwą pochodzenia(10). Ostatnio do układów europejskich zawieranych z państwami Europy Środkowej i Wschodniej Wspólnota włączyła klauzule mające na celu podniesienie poziomu ochrony własności intelektualnej. Postanowienia handlowe tych układów, jak również postanowienia dotyczące praw własności intelektualnej zostały wprowadzone w życie na mocy porozumień tymczasowych. Podstawą do przyjęcia decyzji Rady w sprawie stosowania tych porozumień tymczasowych we Wspólnocie był art. 113 traktatu WE(11).

Następnie, w 1986 r., rozporządzenie Rady (EWG) nr 3842/86 z dnia 1 grudnia 1986 r. ustanawiające środki zakazu dopuszczania do swobodnego obrotu towarów podrabianych(12) zostało przyjęte na podstawie art. 113 i 235 traktatu. Rozporządzenie to, którego celem jest uniemożliwienie wprowadzania do obrotu towarów podrabianych, jest w opinii Komisji klasycznym środkiem polityki handlowej służącym ochronie praw własności intelektualnej Wspólnoty na poziomie międzynarodowym.

Wreszcie na poparcie swego stanowiska Komisja powołuje się na działanie Wspólnoty skierowane na zewnątrz, a szczególnie jej udział w konferencjach międzynarodowych, które opracowały Protokół do Porozumienia madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków i traktat waszyngtoński o własności intelektualnej w odniesieniu do układów scalonych (traktat IPIC) z jednej strony, a decyzję Rady upoważniającą Komisję do prowadzenia w imieniu Wspólnoty negocjacji w sprawie nowego instrumentu ochrony wykonawców i producentów fonogramów(13) z drugiej strony.

Jak zostało zauważone przy okazji przedstawiania stanowisk stron odnośnie do GATS, Rada zdecydowanie neguje koncepcję Komisji rozszerzającą zakres pojęcia wspólnej polityki handlowej. W jej opinii fakt, że TRIPs ma wpływ na wymianę handlową, nie wystarczy, aby został on objęty wspólną polityką handlową. Dla określenia podstawy prawnej aktu liczy się jego główny cel. W odniesieniu do art. 100A traktatu WE Rada odwołuje się do wyroku z dnia z 17 marca 1993 r. w sprawie C‑155/91 Komisja przeciwko Radzie, dotyczącej dyrektywy o odpadach, Rec. str. I‑939, pkt 19–20.

Podobnie jak wskazała w odniesieniu do GATS, Rada przypomina, że propozycje Komisji nadania Wspólnocie wyłącznej kompetencji do zawierania umów międzynarodowych w zakresie własności intelektualnej zostały odrzucone przez konferencję międzynarodową w sprawie unii politycznej.

Na argument Komisji, która przypomniała swój projekt decyzji Rady zobowiązującej państwa członkowskie do przystąpienia do konwencji berneńskiej (akt paryski) i rzymskiej, Rada odpowiada, że projekt ten nie został przez nią przyjęty właśnie z powodu nadzwyczajnego zakresu kompetencji, które zostałyby przekazane w wyniku przyjęcia takiej decyzji.

W odniesieniu do kwestii obecności Wspólnoty na poziomie międzynarodowym w dziedzinie własności intelektualnej Rada podkreśla, że za każdym razem gdy upoważniała Komisję do prowadzenia negocjacji w imieniu Wspólnoty, dotyczyło to dziedzin, w których przyjęto wcześniej akty prawa wtórnego.

Rząd niemiecki wskazuje ze swej strony w odniesieniu do TRIPs, że art. 113 traktatu WE może stanowić podstawę prawną jedynie w zakresie cesji i użytkowania praw własności intelektualnej pozostających w bezpośrednim związku z dostawami towarów i usług, które się z nimi wiążą.

Rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi, że celem wspólnej polityki handlowej przewidzianej traktatem w odniesieniu do towarów jest umożliwienie swobodnego przepływu wszystkich towarów na rynku wewnętrznym, niezależnie od tego, czy pochodzą one z państwa członkowskiego, czy z państwa trzeciego, i wprowadzonych do swobodnego obrotu w państwie członkowskim. Taki cel nie przemawia za rozszerzeniem wspólnej polityki handlowej na negocjacje umów międzynarodowych, które mają zapewnić przestrzeganie praw własności intelektualnej we Wspólnocie i w państwach trzecich. Fakt, że jedno z państw członkowskich uznaje, że dana osoba jest uprawniona z tytułu praw własności intelektualnej dotyczących towarów przywożonych z państwa trzeciego nie wpływa na prawo uprawnionego z innego państwa członkowskiego do powoływania się na postanowienia w zakresie praw własności intelektualnej tego ostatnio wymienionego państwa członkowskiego w celu ograniczenia przywozu danych produktów; ten ostatnio wymieniony uprawniony może powoływać się na art. 36 traktatu WE w celu ochrony praw przyznanych mu w porządku prawnym tego państwa członkowskiego. Wobec tego fakt, że prawa własności intelektualnej nie podlegają wspólnej polityce handlowej, nie może powodować odchyleń przepływów handlowych.

Uznając stanowisko Komisji dotyczące zakresu wspólnej polityki handlowej za ekstrawaganckie, rząd Zjednoczonego Królestwa podkreśla brak możliwości włączenia do sfery wyłącznej kompetencji Wspólnoty dziedziny, która w znacznej części podlega przepisom krajowym, które nie zostały zharmonizowane. Przyznaje jednak, że sekcja 4 części III TRIPs (art. 51–60), dotycząca wstrzymania wydania towarów do swobodnego obrotu przez władze celne, której odpowiednik przepisy przywołanego rozporządzenia nr 3842/86 w sprawie towarów podrabianych, jest objęta art. 113 traktatu.

Rząd francuski zauważa, że nawet sama nazwa porozumienia dowodzi, że TRIPs nie dotyczy przede wszystkim handlu międzynarodowego, z zastrzeżeniem kilku postanowień w sprawie handlu towarami podrabianymi (to jest kilkoma artykułami w części III, które odnoszą się do środków dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej, oraz art. 69, który ustanawia współpracę w celu wyeliminowania międzynarodowego handlu towarami podrabianymi). TRIPs w głównej mierze odnosi się do praw podmiotów uprawnionych z tytułu własności intelektualnej, a jego celem jest wzmocnienie i harmonizacja przepisów w zakresie ochrony tych praw w skali światowej.

W odpowiedzi na argument, który Komisja wyprowadza z włączenia klauzuli dotyczących własności intelektualnej do umów z państwami trzecimi, Republika Francuska podkreśla, że te klauzule ograniczają się zasadniczo do jednego artykułu i są wyłącznie klauzulami „o dołożeniu największej staranności”, i w rzeczywistości obejmują tylko konkretne państwa trzecie.

Francja konkluduje, że ponieważ głównym przedmiotem porozumienia TRIPs nie jest międzynarodowa wymiana gospodarcza, ale ochrona praw własności intelektualnej, to jego wyłącznej podstawy prawnej nie może stanowić art. 113.

W opinii rządu duńskiego Wspólnota nie może mieć wyłącznej kompetencji w zakresie własności intelektualnej na podstawie art. 113, ponieważ, jak wynika z wyroku z 20 października 1993 r. w sprawach połączonych C‑92/92 i C‑326/92 Phil Collins i in., Rec. str. I‑5145, jest to dziedzina, która wobec braku harmonizacji przepisów na poziomie wspólnotowym, pozostaje w kompetencji ustawodawstw krajowych.

Rządy grecki, niderlandzki i portugalski podnoszą również, że porozumienie TRIPs dotyczy dziedzin pozostających w kompetencji państw członkowskich do momentu przeprowadzenia harmonizacji przepisów na poziomie wspólnotowym.

Rząd hiszpański ze swej strony podkreśla, że nie istnieje regulacja wspólnotowa obejmująca wszystkie kwestie związane z prawem własności intelektualnej: zatem państwa członkowskie zachowują kompetencję, a Wspólnota nie może domagać się wyłącznej kompetencji w tej dziedzinie.

Rząd hiszpański odpowiada Komisji, która na poparcie swej tezy przytacza dwa przykłady środków wspólnej polityki handlowej przyjętych przez Wspólnotę w celu ochrony własności intelektualnej, że środki te regulowały reżim przywozu i nie oddziaływały w żaden sposób na reżim własności intelektualnej, a także nie zawierały zobowiązań wspólnotowych w tej dziedzinie.

Również Parlament Europejski sprzeciwia się stanowisku Komisji w zakresie TRIPs z tych samych powodów, które wskazał w odniesieniu do GATS (zob. powyżej rozdział XI część A).

XII –  GATS, TRIPs i kompetencje dorozumiane

A –  Uwagi ogólne dotyczące kompetencji dorozumianych

Na wypadek gdyby Trybunał uznał, że GATS i TRIPs nie podlegają wspólnej polityce handlowej, Komisja twierdzi tytułem ewentualnym, że Wspólnota ma wyłączne kompetencje na podstawie teorii kompetencji dorozumianych, uprawnień wynikających albo ze szczególnych postanowień traktatu (takich jak art. 54 traktatu WE), albo z postanowień o charakterze ogólnym (art. 100A i art. 235 traktatu WE). Natomiast państwa, które przedstawiły swoje uwagi oraz Rada, przyznając co prawda, że Wspólnota posiada pewne kompetencje, utrzymują, że państwa członkowskie również dysponują pewnymi kompetencjami.

Komisja wyróżnia dwie sytuacje, w których Wspólnota miała kompetencję dorozumianą na poziomie międzynarodowym, kompetencję o charakterze wyłącznym:

–       pierwsza sytuacja: postanowienia traktatu nadały instytucjom wspólnotowym wewnętrzne kompetencje w celu realizacji szczególnego celu, a udział Wspólnoty w podejmowaniu zobowiązań międzynarodowych jest konieczny do osiągnięcia tego celu (co Komisja nazywa „doktryną opinii 1/76”). W opinii Komisji nie byłoby koniecznym, by kompetencje wewnętrzne były wykonane wcześniej;

–       druga sytuacja: opracowano prawo wtórne, także w dziedzinach, które nie są objęte wspólnymi politykami, a planowane zobowiązania międzynarodowe zawierają postanowienia, które jeśli byłyby przyjęte przez państwa członkowskie poza ramami instytucji wspólnych, mogłyby naruszyć zakres istniejących przepisów wspólnotowych lub go zmienić (co Komisja nazywa „doktryną AETR”).

Rada podnosi, że argumenty przytoczone przez Komisję w przedmiocie kompetencji dorozumianych zacierają różnice między istnieniem kompetencji a ich wykonywaniem. Jedynie wykonywanie przez Wspólnotę jej uprawnień wewnętrznych mogłoby nadać wyłączny charakter kompetencjom zewnętrznym, które z nich wynikają. Ponadto skoro państwa posiadają kompetencje na poziomie wewnętrznym, posiadają je również na poziomie międzynarodowym.

Rząd Zjednoczonego Królestwa utrzymuje, że jeżeli przedmiot umowy międzynarodowej objęty jest zakresem stosowania jednego z postanowień traktatu WE upoważniającego do podjęcia środków wewnętrznych i jeżeli zostały one podjęte w ramach tego postanowienia, Wspólnota może wyprowadzić z tego postanowienia dorozumianą kompetencję zewnętrzną odnośnie do tej umowy. Jednakże fakt, iż Wspólnota ma kompetencję dorozumianą do zawarcia umowy międzynarodowej, nie wyklucza koniecznie udziału państw członkowskich. Nie byłby on wykluczony w szczególności w sytuacji, gdyby regulacje wewnętrzne dotyczące zakresu projektu umowy nie stanowiły wyłącznych środków harmonizacji. państwa członkowskie mogłyby wówczas uczestniczyć w zawarciu przedmiotowej umowy międzynarodowej. Zgodnie z tymi zasadami wypracowanymi w orzecznictwie Trybunału Wspólnota miałaby kompetencję do uczestnictwa w zawarciu układu GATS na podstawie art. 54, 57, 66, 75, 84, 99 i 100A traktatu WE oraz na podstawie art. 100A, 113 i 235 w odniesieniu do porozumienia TRIPs. Państwa członkowskie również miałyby kompetencje do uczestniczenia w układzie i porozumieniu.

W opinii rządu Zjednoczonego Królestwa wyłączny charakter kompetencji Wspólnoty lub jego brak nie wynika tylko z postanowień traktatu, ale również z zakresu środków, które zostały podjęte przez instytucje wspólnotowe w celu stosowania tych postanowień.

Rząd francuski podkreśla, że w przypadkach, w których Wspólnota dysponuje kompetencją wewnętrzną, ale jeszcze jej nie wykonywała, a także w przypadkach, w których postanowienia umów z państwami trzecimi nie naruszają reguł przyjętych przez Wspólnotę, państwa członkowskie zachowują kompetencję do podejmowania zobowiązań międzynarodowych.

W opinii rządu niemieckiego dorozumiana kompetencja zewnętrzna Wspólnoty ma charakter wyłączny jedynie w przypadku i wyłącznie w tym zakresie, w którym organy wspólnotowe rzeczywiście wykonywały swe kompetencje na poziomie wewnętrznym. Wewnętrzna kompetencja prawodawcza, która nie była wykonywana, nie może przyznawać wyłącznej kompetencji zewnętrznej.

Rząd portugalski podkreśla, że w dziedzinach, które nie zostały uregulowane aktami wspólnotowymi lub których regulacja podlega kryteriom minimalnej harmonizacji prawa, istnieją nadal kompetencje konkurencyjne państw członkowskich, ale mają one charakter przejściowy.

Parlament Europejski zwraca uwagę, że jeżeli Trybunał uzna kompetencję Wspólnoty do zawarcia porozumienia WTO wraz z załącznikami do niego na podstawie teorii kompetencji dorozumianych, to w decyzji w sprawie zawarcia porozumienia w imieniu Wspólnoty należy wskazać dokładnie podstawy jej prawne.

B –  GATS

1.     Stanowisko Komisji

Argumentację Komisji można podzielić na dwie części. Celem pierwszej z nich jest określenie kompetencji wewnętrznych instytucji, z których można wywieść kompetencję Wspólnoty na poziomie międzynarodowym. Celem drugiej z nich jest przekonanie o konieczności działania Wspólnoty lub o istnieniu ryzyka, jakie łączyłoby się z nieskoordynowanymi działaniami państw członkowskich wobec państw trzecich.

a)     Co do istnienia kompetencji wewnętrznych

Komisja stara się wykazać przede wszystkim, że kompetencje Wspólnoty na poziomie wewnętrznym wynikają z rozdziałów traktatu o swobodzie przedsiębiorczości i usługach; odwołuje się ona w niewielkim stopniu do prawa wtórnego (i). Następnie, na wypadek gdyby Trybunał uznał, że Wspólnota nie dysponuje wystarczającymi uprawnieniami na podstawie szczególnych postanowień traktatu, Komisja utrzymuje, że Wspólnota mogłaby zawrzeć układ GATS na podstawie ogólnych postanowień traktatu, takich jak art. 100A i 235 (ii).

i)     W przedmiocie kompetencji wywodzonych ze szczególnych postanowień traktatu WE

Komisja uznaje, że kompetencja wewnętrzna Wspólnoty obejmuje cztery sposoby świadczenia usług, o których mowa w GATS. W jej opinii swoboda świadczenia usług w rozumieniu traktatu obejmuje „transgraniczne świadczenie usług” (zob. na przykład wyrok z dnia 3 grudnia 1974 r. w sprawie 33/74 Van Binsbergen, Rec. str. 1299), tak jak „konsumpcję za granicą” w rozumieniu GATS (zob. wyrok z dnia 26 lutego 1991 r. w sprawie C‑154/89 Komisja przeciwko Francji, zwanej „Przewodnik turystyczny”, Rec. str. I‑659, pkt 9–10). Usługi świadczone poprzez obecność handlową (trzeci tryb świadczenia usług przewidziany GATS) lub przemieszczanie się osób fizycznych (czwarty, ostatni tryb świadczenia usług objęty GATS) byłyby również objęte zakresem stosowania postanowień traktatu dotyczących swobody świadczenia usług (art. 59 i art. 60 akapit trzeci) oraz swobody przedsiębiorczości (art. 52 i 58 w związku z art. 66).

Komisja na poparcie swego stanowiska przytacza więc wyłącznie postanowienia dotyczące jedynie jednostek pochodzących z państw członkowskich Wspólnoty. Uważa, że żadne postanowienie rozdziałów traktatu dotyczących prawa przedsiębiorczości i usług nie zobowiązuje jednak prawodawcy wspólnotowego do stosowania uprawnień, które są mu powierzone, wyłącznie w odniesieniu do terytorium Wspólnoty. Podkreśla również, że cechą szczególną orzecznictwa w sprawie AETR jest to, że znalazło ono zastosowanie w przypadkach, w których traktat przewidywał wyraźnie wyłącznie ustanowienie przepisów wewnętrznych.

Komisja podnosi, że podobnie jak w przypadku rozdziału traktatu o swobodzie świadczenia usług, pojęcie usług w GATS określa usługi we wszystkich sektorach z wyjątkiem usług świadczonych „w wykonaniu funkcji władczych” [art. 1 ust. 3 lit. b) GATS]. W jej opinii wyjątek ten został wprowadzony w celu uniknięcia konfliktu z postanowieniami traktatu WE, które wykluczają z dziedziny usług działalność związaną z wykonywaniem władzy publicznej.

Z faktu, iż orzecznictwo Trybunału zobowiązuje państwa członkowskie na mocy prawa wspólnotowego „do podejmowania wszystkich środków, proceduralnych bądź materialnych, właściwych do zagwarantowania skuteczności prawa wspólnotowego”, Komisja wywodzi kompetencję Wspólnoty do podejmowania tego typu zobowiązań w ramach umowy międzynarodowej. Dlatego właśnie uważa, że w wyłącznej kompetencji Wspólnoty pozostaje art. VI ust. 2 lit. a) GATS, który zobowiązuje członków WTO do utrzymania lub ustanowienia sądów lub procedur, które pozwolą na odwołanie się od decyzji administracyjnych wpływających na handel usługami.

Przechodząc do art. XVI GATS dotyczącego szczegółowych zobowiązań w zakresie dostępu do rynku Komisja utrzymuje, że na poziomie wewnętrznym Wspólnota posiada niezbędne uprawnienia do zniesienia ograniczeń ilościowych w dostępie do rynków wymienionych w tym artykule (kontyngenty, maksymalna liczba osób zatrudnionych przez danego usługodawcę, wymogi co do struktury prawnej spółek nałożone na usługodawców świadczących określonego rodzaju usługi itp.).

Od momentu przyjęcia traktatu z Maastricht Wspólnota dysponuje również, na poziomie wewnętrznym, uprawnieniami prawodawczymi, które obejmują całość art. XI GATS. Przewiduje on, że członkowie WTO nie mogą stosować ograniczeń w transferach i płatnościach międzynarodowych w zakresie transakcji bieżących związanych ze szczegółowymi zobowiązaniami, z wyjątkiem ograniczeń, na które zezwala art. XII (ochrona bilansu płatniczego). W prawie wspólnotowym wszelkie ograniczenia przepływu kapitału i płatności pomiędzy państwami członkowskimi, jak również pomiędzy państwami członkowskimi i państwami trzecimi są bowiem zakazane (art. 73B, ust. 1 i 2 traktatu WE). Ponadto art. 73C ust. 2 przyznaje Radzie niezbędne uprawnienia do przyjmowania środków dotyczących przepływu kapitału do lub z państw trzecich, jeżeli jest on związany z inwestycjami bezpośrednimi.

Odnośnie do uznawania dyplomów, licencji i zaświadczeń (art. VII du GATS) Komisja utrzymuje, że Wspólnota posiada uprawnienia wewnętrzne na podstawie art. 49, 57 i 66 traktatu i ponadto że już z nich korzystała.

Komisja odsyła w tym względzie do dyrektywy Rady 89/48/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie ogólnego systemu uznawania dyplomów ukończenia studiów wyższych, przyznawanych po ukończeniu kształcenia i szkolenia zawodowego trwających co najmniej trzy lata (Dz.U. 1989, L 19, str. 16) i do dyrektywy Rady 92/51/EWG z dnia 18 czerwca 1992 r. w sprawie drugiego ogólnego systemu uznawania kształcenia i szkolenia zawodowego (Dz.U. L 209, str. 25).

Komisja istotnie przyznaje, że ogólny system wzajemnego uznawania dyplomów wprowadzony tymi dwoma dyrektywami nie obejmuje kwalifikacji lub doświadczenia zawodowego uzyskanych w państwie trzecim. Jednakże jej zdaniem, wynika jasno z ratio decidendi wyroku z dnia 9 lutego 1994 r. w sprawie C‑154/93 Tawil-Albertini, Rec. str. I‑451, że środki uznawania kwalifikacji uzyskanych w państwie trzecim mogą zostać wprowadzone na poziomie Wspólnoty (pkt 11–15 wyroku).

Wreszcie Wspólnota na poziomie wewnętrznym dysponuje, jej zdaniem, w odniesieniu do wszystkich form transportu, szerokimi uprawnieniami w zakresie podjęcia środków niezbędnych do osiągnięcia szczególnych celów wspólnej polityki, którą winna prowadzić (art. 74 i następne traktatu WE). Wszystkie formy transportu są w pełnym tego słowa znaczeniu świadczeniem usług, w odniesieniu do których działanie międzynarodowe jest szczególnie niezbędne dla osiągnięcia celów traktatu. To dlatego przywołane rozporządzenie nr 4055/86 ustanawia reguły dotyczące stosowania zasady swobodnego świadczenia usług w zakresie transportu morskiego pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Ponadto Wspólnota korzystała już w szerokim zakresie z uprawnień na poziomie zewnętrznym.

ii)  W przedmiocie uprawnień wywodzonych z postanowień ogólnych (art. 100A i art. 235 traktatu WE)

Komisja utrzymuje, że jeśli uprawnienia, jakie Wspólnota wyprowadza z szczególnych postanowień traktatu WE nie obejmowałyby całej dziedziny GATS, wówczas można byłoby odwołać się do art. 100A w celu zawarcia tego układu. W jej opinii artykuł ten nakłada na Radę „jednoznacznie” obowiązek prawny działania w celu doprowadzenia do realizacji rynku wewnętrznego.

Komisja utrzymuje natomiast, że w przypadku gdyby uznano tę podstawę za niewystarczającą, należałoby się powołać na art. 235 traktatu, w celu przyznania instytucjom wspólnotowym niezbędnych uprawnień zewnętrznych. Państwa członkowskie nie mają bowiem uprawnień do podejmowania wspólnych działań na podstawie umów zawartych poza ramami wspólnotowymi, gdy spełnione są przesłanki art. 235. Natomiast przesłanki te, w opinii Komisji, zostały spełnione. Konieczność zawarcia układu nie jest kwestionowana: układ przyczyni się do osiągnięcia celów traktatu i ma bezpośredni związek z funkcjonowaniem wspólnego rynku. Jednostronne działanie państw członkowskich poza ramami wspólnotowymi nie mogłoby w żadnej mierze przyczynić się do osiągnięcia szczególnych celów Wspólnoty, a ponadto mogłoby być przeszkodą w ich realizacji oraz doprowadzić do podważenia i stopniowej dezintegracji rynku wewnętrznego.

b)     Co do konieczności podejmowania działań zewnętrznych przez Wspólnotę

Po pierwsze Komisja podkreśla, że jeżeli Wspólnota byłaby stroną układu obok jej państw członkowskich, osiągnięto by spójność rynku wewnętrznego. Przywołuje w tym względzie trzy argumenty.

Po pierwsze, posługując się przykładem usług finansowych, podnosi, że uznanie kompetencji państw członkowskich zapewniałoby tym państwom, które posiadają rozwinięte centra finansowe, silniejszą pozycję w negocjacjach dwustronnych z państwami trzecimi. W zamian za stosunkowo korzystne oferty byłyby one w stanie uzyskać bardziej znaczące ustępstwa. Ich usługodawcy polepszyliby w ten sposób swą pozycję konkurencyjną w nieproporcjonalnym stopniu w stosunku do usługodawców z innych państw członkowskich.

Właśnie takiej sytuacji w opinii Komisji miała zapobiec przywołana druga dyrektywa 89/646 dotycząca bankowości. Dyrektywa ta, która zharmonizowała warunki wydawania zezwoleń w obrębie Wspólnoty, zawiera bowiem również przepisy dotyczące handlu usługami finansowymi z państwami trzecimi (zob. tytuł III poświęcony stosunkom z państwami trzecimi, art. 8 i 9). Służy ona wyeliminowaniu różnic w zakresie dostępu banków z państw trzecich do rynku wewnętrznego i, na zasadzie wzajemności, temu, by wszystkie państwa trzecie przyznały instytucjom kredytowym ze Wspólnoty, niezależnie z jakiego państwa członkowskiego pochodzą te instytucje, rzeczywisty dostęp podobny do tego, który Wspólnota oferuje instytucjom kredytowym z tych państw trzecich. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii, jeśli Komisja stwierdzi, że dane państwo trzecie nie przyznaje takiego dostępu, „może przedstawić Radzie propozycje odnośnie do przyznania właściwego upoważnienia do negocjacji w celu uzyskania podobnych możliwości w zakresie konkurencji dla instytucji kredytowych ze Wspólnoty. Rada stanowi kwalifikowaną większością głosów” [tłumaczenie nieoficjalne] (zob. art. 9 ust. 3 drugiej dyrektywy).

Następnie Komisja zauważa, że filie banków z państw trzecich od momentu ich utworzenia w jednym z państw członkowskich będą uznawane, zgodnie z art. 58 traktatu za jednostki pochodzące ze Wspólnoty i będą mogły konkurować z bankami innych państw członkowskich bez możliwości zgłoszenia sprzeciwu z ich strony.

Komisja wysuwa wreszcie argument, że nie można zadecydować, dokonując dokładnego zastosowania przywołanego powyżej wyroku w sprawie AETR, że kompetencja Wspólnoty ogranicza się do dziedzin, które były przedmiotem harmonizacji przepisów na poziomie wewnętrznym z uwagi na fakt, że harmonizacja nie nastąpiła we wszystkich sektorach usług. Gdyby bowiem przyjąć to kryterium podziału kompetencji, to państwa, w których kluczowe sektory usług są przedmiotem zharmonizowanych przepisów byłyby całkowicie poddane dyscyplinie wspólnotowej, podczas gdy państwa, w których główne sektory usług nie były lub w niewielkim stopniu były przedmiotem harmonizacji przepisów, zachowałyby niemal nienaruszoną swobodę negocjacji. W opinii Komisji taka sytuacja pozbawiłaby Wspólnotę zrównoważonych możliwości negocjacyjnych w interesie wszystkich państw członkowskich we wszystkich sektorach usług.

Po drugie Komisja utrzymuje, że jeżeli państwa członkowskie zachowałyby kompetencje, mogłoby to naruszyć lub zmienić zakres istniejących przepisów wspólnotowych. Przywołuje w tym względzie trzy argumenty.

Przede wszystkim podnosi ona, że trzy lata po wejściu w życie porozumienia WTO członkowie będą mogli zmienić jednostronnie swe listy szczegółowych zobowiązań przyznając rekompensatę członkom GATS, którzy mogą podnosić, że ich prawa zostały „zniweczone lub osłabione” przez tę zmianę. Ponieważ rekompensaty w systemie GATS mogą polegać wyłącznie na zmianie przepisów ustawowych lub wykonawczych (na przykład w celu złagodzenia warunków dostępu do rynku w sektorze usług), Komisja jest zdania, że będą one naruszać prawodawstwo wspólnotowe lub zmienią jego zakres. Dlatego właśnie w opinii Komisji nie można uznać uprawnień państw członkowskich do zawarcia GATS.

Ponadto zdaniem Komisji, aby zobowiązania międzynarodowe mogły naruszać istniejące przepisy wspólnotowe, nie jest konieczne, aby były z nimi sprzeczne. Wystarczy, by dotyczyły one dziedziny uregulowanej już „w znacznej części” przepisami wspólnotowymi (zob. opinia 2/91 z dnia 19 marca 1993 r., Rec. str. I‑1061, pkt 25–26). Tymczasem wszystkie dziedziny objęte GATS są uregulowane przepisami wspólnotowymi.

Wreszcie Komisja podnosi, że w zasadzie nie jest możliwa żadna zmiana szczegółowych zobowiązań w okresie trzech lat po wejściu w życie porozumienia WTO i załączników do niego. W tej sytuacji, jeżeli porozumienie WTO zawarłyby państwa członkowskie we własnym imieniu, mogłyby przez cały ten okres wykorzystywać ewentualne niezgodności prawodawstwa wspólnotowego z ich zobowiązaniami z tytułu GATS jako pretekst do niestosowania prawa wspólnotowego.

2.     Stanowiska stron, które przedstawiły swoje uwagi

Rada i rządy, które przedstawiły swoje uwagi, nie zgadzają się ze stanowiskiem Komisji.

Państwa, podobnie jak Rada, nie zgłaszają żadnych uwag odnośnie do konieczności podjęcia przez Wspólnotę działań zewnętrznych. Argumenty, które wysunęły, by podważyć twierdzenie o kompetencji Wspólnoty, wynikającej w opinii Komisji ze szczególnych postanowień traktatu lub z postanowień o charakterze ogólnym art. 100A i 235 traktatu WE, zostały streszczone poniżej.

i)     W przedmiocie kompetencji wywodzonych ze szczególnych postanowień traktatu WE

Po pierwsze Rada, rząd hiszpański i rząd portugalski utrzymują, że pojęcie usług jest szersze w GATS niż w prawie wspólnotowym. W odróżnieniu bowiem od GATS, traktat w ich opinii nie dotyczy usług, które są świadczone nieodpłatnie (art. 60 traktatu).

W opinii Rady Komisja zaciera wszelką różnicę między uregulowaniami obowiązującymi w stosunku do obywateli i spółek państw członkowskich i uregulowaniami obowiązującymi w odniesieniu do obywateli i spółek państw trzecich. Rada podnosi, że artykuły traktatu dotyczące swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług nie określają traktowania, jakie należy przyznać obywatelom i spółkom państw trzecich. Jedyny wyjątek stanowi art. 59 ust. 2 traktatu. Jego postanowienia, w opinii Rady, stanowią szczególną podstawę prawną dla ustanawiania przepisów dotyczących usługodawców z państw trzecich, pod warunkiem że ustanowili już działalność na terytorium Wspólnoty. Byłyby one całkowicie zbędne, gdyby, jak utrzymuje Komisja, Wspólnota dysponowała już na poziomie wewnętrznym kompetencjami wobec jednostek pochodzących z państw trzecich w dziedzinie swobody świadczenia usług i swobody przedsiębiorczości.

W opinii Rady prawo wspólnotowe reguluje w odniesieniu do jednostek pochodzących z państw trzecich jedynie kwestie podmiotów zależnych przedsiębiorstwa i świadczenia usług z głównego zakładu przedsiębiorstwa we Wspólnocie. W odniesieniu do „obecności handlowej” Rada wprowadza rozróżnienie między filiami spółki państwa trzeciego i zwykłymi oddziałami spółki państwa trzeciego. Przyznaje, że prawo wspólnotowe może mieć zastosowanie w odniesieniu do wspólnotowej filii spółki państwa trzeciego. Natomiast zwykłe oddziały spółek państw trzecich, które ustanowiły działalność we Wspólnocie, podlegają kompetencji państw członkowskich, ponieważ art. 58 traktatu dotyczy tylko spółek.

Rada kwestionuje kompetencję, którą Wspólnota ma w opinii Komisji w zakresie szczegółowych zobowiązań dotyczących dostępu do rynków usług. W istocie listy szczegółowych zobowiązań, które po licznych dyskusjach zostały złożone w imieniu Wspólnoty i państw członkowskich, oraz ograniczenia, jak również warunki odnoszące się do tych zobowiązań, różnią się w poszczególnych państwach członkowskich. Rada podkreśla, że pobieżna analiza dokumentu zawierającego szczegółowe zobowiązania w zakresie usług, dokumentu, który jej zdaniem ma podstawowe znaczenie, świadczy o tym, że dotyczy on właśnie bezpośrednio ustawodawstw krajowych. W konsekwencji szczegółowe zobowiązania przyjęte przez Wspólnotę i państwa członkowskie pozostają w znacznej mierze w kompetencji państw członkowskich. W opinii Rady sam fakt istnienia tej listy pozwala odpowiedzieć na pytania przedłożone Trybunałowi.

W opinii rządu hiszpańskiego całe fragmenty GATS obejmują dziedziny, w których Wspólnota nie posiada żadnych uprawnień na poziomie wewnętrznym. Tak więc w kompetencji państw członkowskich pozostają w jego opinii postanowienia GATS dotyczące:

–       świadczenia usług przez spółki z państw trzecich, które zamierzają ustanowić działalność we Wspólnocie (obecność handlowa);

–       świadczenia usług związanego z przemieszczaniem się osób fizycznych będących obywatelami państw trzecich;

–       nieodpłatnego świadczenia usług;

–       zobowiązań w zakresie przepływu kapitału jednostek pochodzących z państw trzecich, które nie ustanowiły działalności we Wspólnocie (art. XI GATS), biorąc pod uwagę fakt, że art. 67 traktatu zobowiązuje do zniesienia ograniczeń w przepływie kapitału wyłącznie w odniesieniu do kapitału należącego do osób zamieszkałych lub mających siedzibę w państwie członkowskim;

–       zobowiązań dotyczących uznawania dyplomów lub tytułów uzyskanych w państwie trzecim.

Rząd portugalski podkreśla, że sposoby świadczenia usług, o których mowa w GATS, inne aniżeli „transgraniczne świadczenie usług”, pozostają w kompetencji państw członkowskich.

Kładzie on nacisk na fakt, że „najważniejsze i najbardziej delikatne dziedziny międzynarodowej liberalizacji usług obejmują przesłanki ustanowienia działalności spółek z państw trzecich i uregulowania obowiązujące w odniesieniu do wolnych zawodów i do pracowników spółek z państw trzecich”. W jego opinii te dziedziny pozostają w kompetencji państw.

W opinii rządu duńskiego nie ulega wątpliwości, że wspólnotowe akty prawne w sektorze usług dotyczą wyłącznie niektórych dziedzin. W tych dziedzinach przyjęte akty prawne dotyczą jedynie niektórych aspektów świadczenia usług. Wynika z tego, że państwa członkowskie mają kompetencje do zawierania umów międzynarodowych zarówno w dziedzinach, w których nie istnieją regulacje wspólnotowe, jak i w dziedzinach, które są regulowane w sposób fragmentaryczny.

Rząd niderlandzki zgadza się ze stanowiskiem Rady i wskazuje na przypadki wyłącznej kompetencji państw członkowskich, takie jak przemieszczanie się osób fizycznych z państwa trzeciego do Wspólnoty (mobilność pracowników).

Pokrótce, rząd Zjednoczonego Królestwa uznaje, że Wspólnota ma kompetencję do uczestnictwa w zawieraniu układu GATS na podstawie art. 54, 57, 66, 75, 84, 99 i 100A traktatu WE. Niektóre aspekty układu podlegają bowiem dziedzinom należącym do kompetencji Wspólnoty, objętym jej uregulowaniami, w których to dziedzinach Wspólnota podjęła środki wewnętrzne. Jednakże w jego opinii cała działalność gospodarcza objęta GATS nie była przedmiotem regulacji wspólnotowej. Tam natomiast, gdzie została przyjęta dana regulacja, często sprowadzała się do środków harmonizacji przewidujących normy minimalne, które państwa członkowskie mogą przekroczyć. Jego zdaniem wynika z tego, że państwa członkowskie również mają kompetencje do uczestniczenia w zawarciu GATS.

Zjednoczone Królestwo podkreśla po pierwsze, że ani rozdział o przedsiębiorczości, ani rozdział o usługach nie regulują:

–       świadczenia usług z terytorium państwa trzeciego na terytorium państwa członkowskiego [art. I ust. 2 lit. a) GATS];

–       świadczenia usług przez usługodawcę pochodzącego z państwa trzeciego poprzez obecność handlową (inną aniżeli spółka, o której mowa w art. 58 traktatu WE) na terytorium państwa członkowskiego [art. I ust. 2 lit. c) GATS];

–       świadczenia usług przez usługodawcę pochodzącego z państwa trzeciego i poprzez obecność osób fizycznych z państwa trzeciego na terytorium państwa członkowskiego [art. I ust. 2 lit. d) GATS].

Rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi w szczególności, że żadne z postanowień traktatu nie mówi o ustanowieniu po raz pierwszy działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i prawne pochodzące z państwa trzeciego, które zamierzają rozpocząć działalność usługową w państwach członkowskich. Podkreśla, że art. 59 akapit drugi traktatu dotyczy wyłącznie jednostek pochodzących z państw trzecich, które już ustanowiły działalność we Wspólnocie. W braku wewnętrznego prawodawstwa wspólnotowego kwestie te pozostają w kompetencji państw członkowskich.

W odniesieniu do filii i oddziałów rząd Zjednoczonego Królestwa przyznaje jednak, że instytucje wspólnotowe podjęły środki określające „zasady dotyczące wykonywania przez Wspólnotę kompetencji zewnętrznej w odniesieniu do ustanowienia działalności gospodarczej we Wspólnocie przez jednostki pochodzące z państw trzecich”, na podstawie art. 57 ust. 2 traktatu WE.

Tak więc art. 9 ust. 3 pierwszej dyrektywy Rady 77/780/EWG z dnia 12 grudnia 1977 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz.U. L 322, str. 30) stanowi, że „[…] Wspólnota może, za pomocą porozumień zawartych zgodnie z traktatem z jednym lub z większą liczbą państw trzecich, wyrazić zgodę na stosowanie przepisów, które na zasadzie wzajemności przyznają oddziałom instytucji mających siedzibę poza Wspólnotą takie samo traktowanie na całym terytorium Wspólnoty” [tłumaczenie nieoficjalne]. Podobnie art. 8 i 9 przywołanej powyżej dyrektywy 89/646 mają na celu zagwarantowanie, aby instytucje kredytowe ze Wspólnoty prowadzące działalność w państwach trzecich korzystały w nich z tych samych przywilejów jak te, z których korzystają spółki z państw trzecich będące spółkami dominującymi względem spółek ze Wspólnoty, które stanowią spółki w rozumieniu art. 58 traktatu.

Zdaniem rządu Zjednoczonego Królestwa podobne przepisy obowiązują w sektorze ubezpieczeń. Zatem art. 32 dyrektywy Rady 79/267/EWG z dnia 5 marca 1979 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie (Dz.U. L 63, str. 1) przewiduje, że „Wspólnota może, za pomocą porozumień zawartych zgodnie z traktatem z jednym lub z większą liczbą państw trzecich, wyrazić zgodę na stosowanie innych przepisów aniżeli przewidziane w niniejszym tytule w celu zapewnienia, na zasadzie wzajemności, wystarczającej ochrony ubezpieczonym z państw członkowskich” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej dyrektywy poniżej]. Artykuł 32b, wprowadzony dyrektywą Rady 90/619/EWG z dnia 8 listopada 1990 r. (Dz.U. L 330, str. 50), w ust. 3 przewiduje, że „w sytuacji gdy Komisja stwierdzi […], że dane państwo trzecie nie przyznaje zakładom ubezpieczeń ze Wspólnoty rzeczywistego dostępu do rynku, porównywalnego z dostępem oferowanym przez Wspólnotę zakładom ubezpieczeń z tego państwa trzeciego, może przedstawić Radzie propozycje odnośnie do przyznania jej właściwego upoważnienia do negocjacji w celu uzyskania podobnych możliwości w zakresie konkurencji dla zakładów ubezpieczeń ze Wspólnoty. Rada stanowi kwalifikowaną większością głosów”.

W kwestii ustanowienia po raz pierwszy działalności gospodarczej przez osoby fizyczne będące obywatelami państw trzecich rząd Zjednoczonego Królestwa powołuje się także na istnienie przepisu prawa wtórnego.

Artykuł 1 ust. 1 lit. c) dyrektywy Rady 73/148/EWG z dnia 21 maja 1973 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli państw członkowskich w obrębie Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług (Dz.U. L 172, str. 14), przyjęty na podstawie art. 54 ust. 2 i art. 63 ust. 2 przyznaje bowiem prawo pobytu współmałżonkom i dzieciom będącym obywatelami państw trzecich.

Rząd Zjednoczonego Królestwa dodaje, że zakres tych wyjątkowych przepisów w zakresie ustanowienia po raz pierwszy działalności gospodarczej przez osoby prawne lub osoby fizyczne pochodzące z państw trzecich jest często ograniczony.

Tytuł III przywołanej powyżej pierwszej dyrektywy bankowej nr 77/780 nie wyklucza stosowania przez państwa członkowskie w odniesieniu do oddziałów instytucji kredytowych z państw trzecich, w sytuacji gdy te rozpoczynają lub kontynuują działalność we Wspólnocie, warunków bardziej rygorystycznych aniżeli stosowane w odniesieniu do instytucji kredytowych ze Wspólnoty (zob. podobnie motywy przywołanej powyżej drugiej dyrektywy 89/646 i dziewiąty motyw dyrektywy Rady 92/96/EWG z dnia 10 listopada 1992 r., Dz.U. L 360, str. 1, w zakresie ubezpieczeń).

Rząd Zjednoczonego Królestwa wyciąga z tego wniosek, że z zastrzeżeniem tych przepisów wyjątkowych ustanowienie po raz pierwszy działalności gospodarczej przez osoby prawne i osoby fizyczne pochodzące z państw trzecich stanowi dziedzinę, w której państwa członkowskie zachowują kompetencje o charakterze przejściowym.

Następnie analizuje on odpowiednie kompetencje państw członkowskich i Wspólnoty w odniesieniu do reżimu prawnego, który obejmuje działalność filii i oddziałów spółek z państw trzecich, po tym jak ustanowią one działalność we Wspólnocie.

W tym względzie podnosi, że od momentu gdy filie lub oddziały spółek zarejestrowanych w państwie trzecim ustanowią działalność gospodarczą w państwie członkowskim, Wspólnota na podstawie rozdziałów o przedsiębiorczości i usługach ma na poziomie wewnętrznym kompetencje do regulowania ich działalności. Podkreśla również, że Wspólnota skorzystała już z tych kompetencji w niektórych sektorach.

W ten sposób dyrektywa Rady 89/117/EWG z dnia 13 lutego 1989 r. w sprawie obowiązków w zakresie publikacji odnoszących się do rocznych sprawozdań finansowych (Dz.U. L 44, str. 40) znajduje zastosowanie nie tylko w odniesieniu do oddziałów spółek ze Wspólnoty, ale także do oddziałów spółek z państw trzecich (art. 1–3). Podobnie jedenasta dyrektywa Rady 89/666/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. dotycząca wymogów ujawniania informacji odnośnie do oddziałów utworzonych w państwie członkowskim przez niektóre rodzaje spółek podlegające prawu innego państwa (Dz.U. L 395, str. 36) znajduje zastosowanie w odniesieniu do oddziałów spółek z państw trzecich (art. 7–10). Tytuł III przywołanej powyżej pierwszej dyrektywy bankowej 77/780 i tytuł III również przywołanej dyrektywy 79/267 w zakresie ubezpieczeń zawierają również przepisy dotyczące oddziałów przedsiębiorstw, które mają siedzibę poza terytorium Wspólnoty.

Jednakże w odniesieniu do pozostałych zagadnień, wobec braku wewnętrznego prawodawstwa wspólnotowego, reżim prawny, któremu podlega działalność filii lub oddziału spółki z państwa trzeciego, nadal pozostaje w kompetencji państw członkowskich.

W odniesieniu do art. VI ust. 2 lit. a) GATS (utrzymanie lub ustanowienie sądów lub procedur umożliwiających odwołanie od decyzji administracyjnych oddziaływujących na handel usługami) rząd Zjednoczonego Królestwa utrzymuje, że kwestie dotyczące kompetencji, procedury i środków odwoławczych pozostają w kompetencji państw członkowskich, z zastrzeżeniem określonych przepisów prawa wtórnego, które harmonizują wewnętrzne procedury i środki odwoławcze.

W tym względzie rząd Zjednoczonego Królestwa przywołuje dyrektywę Rady 89/665/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do stosowania procedur odwoławczych w zakresie udzielania zamówień publicznych na dostawy i roboty budowlane (Dz.U. L 395, str. 33). Precyzuje jednak, że dyrektywa ta jest środkiem częściowej harmonizacji przepisów, który pozostawia państwom członkowskim szeroki wybór spodobów osiągnięcia jej celów.

Wnioskuje on z powyższego, że państwa członkowskie mają kompetencje do uczestnictwa w zawarciu układu GATS w dziedzinach objętych art. VI ust. 2 lit. a) tego układu.

Wreszcie przechodząc do art. VII GATS (uznawanie dyplomów i kwalifikacji), rząd Zjednoczonego Królestwa zwraca uwagę, że chociaż przepisy wspólnotowe przewidują harmonizację i wzajemne uznawanie kwalifikacji uzyskanych w państwach członkowskich, to te państwa zachowują kompetencje w odniesieniu do kwalifikacji uzyskanych w państwach trzecich. Odwołuje się w tym względzie do przywołanego powyżej wyroku w sprawie Tawil-Albertini.

ii)  W przedmiocie kompetencji, które mogą być wywodzone z postanowień traktatu o charakterze ogólnym (art. 100A i 235 traktatu WE)

Rada zaprzecza, jakoby art. 100A i 235 traktatu nakładały na prawodawcę wspólnotowego prawny obowiązek działania. Przyjęcie takiej koncepcji równałoby się zniesieniu różnic między istnieniem kompetencji a jej wykonywaniem i stałoby w rażącej sprzeczności z art. 3B traktatu, który ustanawia zasadę pomocniczości.

Rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi, że Trybunał nie przyznał, iż dyrektywy wprowadzające normy minimalne mogą być źródłem wyłącznej kompetencji Wspólnoty (zob. ww. opinia 2/91, pkt 21). Wyłączna kompetencja zewnętrzna może bowiem opierać się jedynie wewnętrznych środkach wyłącznej harmonizacji. Tym bardziej, w braku przepisów wewnętrznych, wyłączna kompetencja zewnętrzna nie może bowiem wynikać z samego art. 100.

Rząd francuski interpretuje art. 235 traktatu inaczej niż Komisja. W odróżnieniu od niej uważa, że Rada dysponuje szerokim zakresem uznania w celu ustalenia, czy działanie Wspólnoty jest niezbędne do osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty. Uważa, że w niniejszym przypadku nie wydaje się ono konieczne.

Rząd niemiecki wyjaśnia, że art. 235 nie może przyznawać Wspólnocie uprawnień w sektorach, które pozostają w wyłącznej kompetencji państw członkowskich oraz że w każdym razie liberalizacja światowego handlu usługami nie jest jednym z celów Wspólnoty.

Rząd portugalski zaprzecza temu, co zdaje się twierdzić Komisja, a mianowicie iż obowiązkowa i wyłączna kompetencja w określonej dziedzinie na poziomie wewnętrznym i zewnętrznym może wynikać z art. 235 traktatu. Podaje następujące powody:

Z jednej strony Rada miałaby nadal swobodę oceny w zakresie ustalenia, który typ środków jest najwłaściwszy dla osiągnięcia celów wspólnotowych. Mogłaby na przykład z powodów związanych z kwestiami międzynarodowymi lub wewnętrznymi zdecydować się na odwołanie się do mechanizmu współpracy między Wspólnotą i państwami członkowskimi, co na poziomie stosunków zewnętrznych doprowadziłoby do zawarcia porozumień mieszanych. Takiego zdania według Rady był Trybunał uznając, że „mimo iż art. 235 pozwala Radzie podjąć »wszelkie właściwe działania« również w zakresie stosunków zewnętrznych, artykuł ten nie ustanawia żadnych obowiązków, przyznaje natomiast Radzie uprawnienie, którego niewykonanie nie może wpłynąć na ważność postępowania” (ww. wyrok w sprawie AETR, pkt 95). Z drugiej strony art. 235 nie pozwala na to, by kompetencje pozostawione państwom członkowskim oraz ich kompetencje własne zostały przekazane Wspólnocie. W tym celu niezbędna byłaby rewizja traktatów.

Rząd hiszpański uważa, że art. 100A i 235 traktatu są, wśród wielu innych postanowień, tymi, które stanowią podstawę prawną kompetencji Wspólnoty.

Parlament Europejski podnosi, że ewentualnego odwołania się do art. 235 traktatu WE nie można w żadnym wypadku interpretować jako naruszenia jego uprawnień do odmowy wydania zgody, w sytuacji gdyby uznał porozumienie za niemożliwe do przyjęcia z uwagi na cele traktatu i interes obywateli.

C –  TRIPs

1.     Stanowisko Komisji

Podobnie jak w przypadku GATS, argumentację Komisji można podzielić na dwie części. W pierwszej celem Komisji jest określenie kompetencji wewnętrznych instytucji, z których można wywieść kompetencję Wspólnoty na poziomie międzynarodowym. W drugiej jej celem jest przekonanie o konieczności działania Wspólnoty lub ryzyku, jakie łączyłoby się z rozproszonymi działaniami państw członkowskich wobec państw trzecich.

a)     Co do istnienia kompetencji wewnętrznych

Komisja po pierwsze stara się wykazać, że kompetencje Wspólnoty na poziomie wewnętrznym wynikają z istniejących aktów prawa wtórnego w zakresie własności intelektualnej (i). Następnie, na wypadek gdyby Trybunał uznał, że Wspólnota nie dysponuje wystarczającymi uprawnieniami na podstawie aktów prawa wtórnego, Komisja utrzymuje, że Wspólnota mogłaby zawrzeć porozumienie TRIPs na podstawie ogólnych postanowień traktatu, takich jak art. 100A i 235 (ii).

i)     W przedmiocie kompetencji wywodzonych z prawa wtórnego

W odniesieniu do TRIPs Komisja podnosi po pierwsze, że celem 36 traktatu WE nie jest zastrzeżenie pewnych kwestii do wyłącznej kompetencji państw członkowskich (zob. wyrok z dnia z 4 października 1991 r. w sprawie C‑367/89 Richardt i „Les Accessoires Scientifiques”, Rec. str. I‑4621, pkt 19–21).

Przystępuje następnie do bardzo szczegółowego porównania, punkt po punkcie, przeprowadzanego między porozumieniem TRIPs a postanowieniami prawa wspólnotowego właściwymi dla wyprowadzenia ogólnego wniosku, że Wspólnota ma kompetencję zewnętrzną niezbędną dla zawarcia porozumienia TRIPS jako całości.

1. W odniesieniu do praw autorskich (sekcja 1 części II TRIPs, art. 9–14) Komisja najpierw przyznaje, że Wspólnota nie jest stroną ani konwencji berneńskiej (konwencja o ochronie dzieł literackich i artystycznych, akt paryski z dnia 24 lipca 1971 r.), ani konwencji rzymskiej (międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów i organizacji nadawczych z dnia 26 października 1961 r.).

Podkreśla, że porozumienie TRIPs w sekcji 1 części II dotyczącej praw autorskich i pokrewnych zobowiązuje członków WTO do zapewnienia minimalnej ochrony.

Przypomina, że Rada przyjęła określone dyrektywy w zakresie praw autorskich i praw pokrewnych i uważa, że na poziomie wewnętrznym obejmują one dziedziny, o których mowa w art. 10–14 TRIPs.

Tak więc art. 1 ust. 1 dyrektywy Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz.U. L 122, str. 42), odpowiada w jej opinii art. 10 ust. 1 porozumienia TRIPs, które przewiduje, że programy komputerowe będą chronione jak dzieła literackie na podstawie konwencji berneńskiej. Artykuł 2 ust. 1 dyrektywy Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz.U. L 346, str. 61), odpowiada w opinii Komisji art. 11 porozumienia TRIPs dotyczącemu prawa do wypożyczenia. Artykuł 6 ust. 1, art. 7 i art. 8 ust. 1 tej dyrektywy regulują dziedzinę objętą art. 14 porozumienia TRIPs (prawa pokrewne). Dyrektywa Rady 93/98/EWG z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz.U. L 290, str. 9) ma obejmować kwestie, o których mowa w art. 12 porozumienia TRIPs, dotyczące okresu ochrony praw autorskich. Wreszcie Komisja wskazuje, że przedstawiła Radzie projekt dyrektywy dotyczącej ochrony prawnej baz danych (Dz.U. C 308, 15.11.1993, str. 1), której celem jest wyjaśnienie kwestii związanych z ochroną baz danych w kontekście praw autorskich i wprowadzenie możliwości zakazania pobierania informacji z baz danych bez zezwolenia. Wyjaśnia, że ten projekt nie został jeszcze przyjęty, ale podkreśla, że nie kwestionowano uprawnienia Wspólnoty do przyjęcia takiej dyrektywy.

2. W odniesieniu do znaków towarowych (art. 15–21 TRIPs, w sekcji 2 części II porozumienia) Komisja podkreśla, że na poziomie wewnętrznym Rada przyjęła rozporządzenie (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. 1994, L 11, str. 1) i pierwszą dyrektywę 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającą na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989, L 40, str. 1).

Przyznaje, że pierwsza dyrektywa ogranicza się do przepisów krajowych mających najbardziej bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego, ale podkreśla, że Rada oświadczyła, iż jest gotowa przyjąć w późniejszym czasie nowe dyrektywy zbliżające ustawodawstwa krajowe w zakresie znaków towarowych.

3. W odniesieniu do oznaczeń pochodzenia i nazw pochodzenia (art. 22–24 TRIPs, w sekcji 3) Komisja utrzymuje, że przepisy wspólnotowe przyjęte w tej dziedzinie są znacznie bardziej precyzyjne i mają szerszy zakres niż postanowienia przewidziane w odpowiedniej sekcji TRIPs.

Przede wszystkim dyrektywa Rady 79/112/EWG z dnia 18 grudnia 1978 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do etykietowania, prezentacji i reklamowania środków spożywczych przeznaczonych na sprzedaż konsumentowi końcowemu (Dz.U. 1979, L 33, str. 1) zakazuje jakiegokolwiek etykietowania środków spożywczych, które mogłoby wprowadzić nabywcę w błąd co do pochodzenia danego środka spożywczego. Następnie Rada przyjęła rozporządzenie (EWG) nr 2081/92 z dnia 14 lipca 1992 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.U. L 208, str. 1). Wreszcie w ramach wspólnej organizacji rynków wina lub na podstawie art. 43 i 100A traktatu Rada przyjęła rozporządzenia, które dotyczą oznaczeń i prezentacji win i wyrobów spirytusowych.

4. W odniesieniu do wzorów przemysłowych (objętych sekcją 4 części II TRIPs, art. 25–26) Komisja zaznacza, że przedstawiła Radzie na podstawie art. 100A traktatu projekt dyrektywy służącej ujednoliceniu przepisów krajowych dotyczących wzorów, jak również projekt rozporządzenia w sprawie wprowadzenia wzoru wspólnotowego. Poziom ochrony przewidziany w tych dwóch projektach jest w jej opinii znacznie większy aniżeli przewidują to obowiązki ogólne ustanowione art. 25–26 porozumienia TRIPs.

5. W odniesieniu do patentów (objętych sekcją 5 części II TRIPs, art. 27–34) Komisja twierdzi, że część wspólnotowego porządku prawnego stanowi zarówno konwencja monachijska z dnia 5 października 1973 r. o udzielaniu patentów europejskich, jak również porozumienie luksemburskie z dnia 15 grudnia 1989 r. o patentach wspólnotowych (Dz.U. L 401, str. 1), podpisane przez państwa członkowskie, lecz które nie weszło jeszcze w życie. Podnosi, że Wspólnota jest uprawniona do przyjmowania przepisów w zakresie prawa patentowego, w sytuacji gdy takie przepisy są konieczne dla dobrego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Poza tym Rada przyjęła rozporządzenie (EWG) nr 1768/92 z dnia 18 czerwca 1992 r. dotyczące stworzenia dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (Dz.U. L 182, str. 1) oraz przyjęła wspólne stanowisko w przedmiocie projektu dyrektywy odnoszącej się do ochrony prawnej wynalazków biotechnologicznych, która dokonuje harmonizacji przepisów państw członkowskich w zakresie zdolności patentowej materiału biotechnologicznego.

6. W odniesieniu do masek (topografii) układów scalonych Komisja podnosi, że dyrektywa Rady 87/54/EWG z dnia 16 grudnia 1986 r. w sprawie ochrony prawnej topografii produktów półprzewodnikowych (Dz.U. 1987, L 24, str. 36) jest na poziomie wewnętrznym odpowiednikiem sekcji 6 części II TRIPs (art. 35–38 dotyczące wzorów masek układów scalonych).

7. W odniesieniu do części III porozumienia TRIPs, która wprowadza zasady w zakresie dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej, Komisja podkreśla, że uprawnienia Wspólnoty na poziomie wewnętrznym w tej dziedzinie są równie szerokie, jak postanowienia art. 41–61 porozumienia TRIPs. Dodaje, że Wspólnota wykonywała już te uprawnienia przyjmując przywołane rozporządzenie nr 3842/86 ustanawiające środki zakazu dopuszczania do swobodnego obrotu towarów podrabianych.

Podsumowując: w opinii Komisji wszystkie postanowienia porozumienia TRIPs znajdują swe odzwierciedlenie na poziomie wewnętrznym w przepisach wtórnego prawa wspólnotowego.

ii)  W przedmiocie kompetencji, które mogą być wywodzone z postanowień traktatu o charakterze ogólnym (art. 100A i 235 traktatu WE)

Generalnie Komisja wysuwa te same argumenty przemawiające za odwołaniem się do art. 100A lub art. 235 jako podstawy prawnej dla zawarcia porozumienia TRIPs co argumenty, które wysunęła w odniesieniu do GATS. Jedyny argument specyficzny dla TRIPs brzmi następująco: ponieważ TRIPs określa zasady w dziedzinach, w których nie podjęto środków harmonizacji wspólnotowej, jego zawarcie umożliwiłoby równoczesne przeprowadzenie harmonizacji przepisów we Wspólnocie i w ten sposób przyczyniłoby się do ustanowienia i funkcjonowania rynku wewnętrznego.

b)     Co do konieczności podejmowania działań zewnętrznych przez Wspólnotę

Komisja podnosi, że jeżeli Wspólnota byłaby tylko zwykłą stroną TRIPs, jedną spośród wielu, obok państw członkowskich, które do niej należą, naruszałoby to spójność wspólnego rynku w dwójnasób. Z jednej strony nastąpiłoby zakłócenie konkurencji na tym rynku, a z drugiej strony zostałaby sztucznie zniekształcona możliwość konkurowania na rynkach państw trzecich.

W opinii Komisji ryzyko zakłóceń w handlu jest następujące: jeżeli państwa członkowskie miałyby swobodę prowadzenia negocjacji i zawierania własnych porozumień w dziedzinach objętych TRIPs, mogłyby wówczas zapewnić własnym przedsiębiorstwom korzystniejszą sytuację konkurencyjną od sytuacji przedsiębiorstw z pozostałych państw członkowskich, a zatem zapewnić własnej gospodarce korzyści niezgodne z zasadami niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym.

Komisja przytacza przykład aktu prawa wtórnego, który nie pozwala państwom członkowskim na swobodne negocjowanie umów dwustronnych z państwami trzecimi.

W ramach przywołanej dyrektywy 87/54 dotyczącej ochrony prawnej topografii produktów półprzewodnikowych, państwa członkowskie mogą objąć tą ochroną obywateli państw trzecich wyłącznie pod pewnymi warunkami. Z tej dyrektywy korzystano wielokrotnie dla objęcia, na zasadzie wzajemności, ochroną topografii produktów półprzewodnikowych ograniczonej liczby państw, które spełniają kryteria dyrektywy i oferują taki sam poziom ochrony jednostkom pochodzącym ze Wspólnoty. Państwa członkowskie nie mogą wprowadzać odstępstw od przepisów decyzji Rady, które zapewniają taką ochronę prawną. Przyczynę tego podaje preambuła dyrektywy, która stanowi, że różnice dotyczące ochrony prawnej wynikającej z przepisów krajowych państw członkowskich mają bezpośrednie negatywne skutki dla funkcjonowania wspólnego rynku.

W odniesieniu do ryzyka naruszenia ogólnej spójności przepisów wspólnotowych w przypadku kompetencji dzielonej Komisja podnosi, że przyjęcie porozumienia TRIPs zarówno przez państwa członkowskie w ich własnym imieniu, jak i przez Wspólnotę może „naruszać” prawo wspólnotowe lub „zmienić jego zakres” w rozumieniu orzecznictwa w sprawie AETR z następujących powodów.

Po pierwsze, mimo że porozumienie TRIPs określa tylko wymogi minimalne, „narusza” ono prawo wspólnotowe w dziedzinach, w których poziom ochrony, jaką zapewnia prawo wspólnotowe jest niższy od poziomu przewidzianego przez TRIPs.

Po drugie, mimo że TRIPs przewiduje wyłącznie minimalny poziom ochrony, winni nim zostać objęci wszyscy członkowie przedmiotowego porozumienia. Jeżeli państwa członkowskie mogłyby prowadzić negocjacje z państwami trzecimi poza ramami wspólnotowymi, w celu objęcia jednostek pochodzących z państw trzecich ochroną własności intelektualnej, mogłyby wystąpić rozbieżności i konflikty pomiędzy ich zewnętrznymi reżimami prawnymi a reżimem prawnym Wspólnoty w tej dziedzinie.

Po trzecie, mimo że TRIPs przewiduje wyłącznie wymogi minimalne, przepisy wspólnotowe w dziedzinie własności intelektualnej nie określają minimalnego poziomu ochrony. Odwołując się do przywołanej powyżej opinii 2/91, w której Trybunał uznał, że zwykłe współistnienie przepisów międzynarodowych i przepisów wspólnotowych obejmujących tę samą dziedzinę może naruszać prawo wspólnotowe, nawet wobec braku sprzeczności między tymi przepisami, Komisja wnioskuje, że zawarcie TRIPs przez państwa członkowskie „naruszyłoby” istniejące przepisy wspólnotowe.

Po czwarte, TRIPs pozostawia swym członkom możliwość podniesienia poziomu ochrony, pod warunkiem że nowa, rozszerzona ochrona będzie zgodna z minimalnymi wymogami porozumienia. Ponieważ Wspólnota stosuje, ze swej strony, zasadę wyczerpania krajowego lub „wspólnotowego”, wystarczyłoby, aby jedno państwo członkowskie przyjęło zasadę „wyczerpania międzynarodowego” przewidzianą w TRIPs, aby naruszyło to przepisy wspólnotowe i funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

Wreszcie jeżeli porozumienie TRIPs zawarłaby i Wspólnota, i państwa członkowskie w oparciu o kompetencję dzieloną, naruszyłoby to poważnie prawo wspólnotowe, ponieważ równałoby się w praktyce „zamrożeniu” lub odrzuceniu wspólnotowych przepisów harmonizujących w obszarze stosowania porozumienia. Miałoby również miejsce „naruszenie” prawa wspólnotowego, ponieważ państwa członkowskie powoływałyby się nadal na wyjątek przewidziany w art. 36 traktatu WE w celu ochrony szczególnego „przedmiotu” praw własności intelektualnej, co uniemożliwiłoby harmonizację przepisów na poziomie Wspólnoty oraz ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

2.      Stanowiska stron, które przedstawiły swoje uwagi

Rada analizuje najpierw stan działań legislacyjnych Wspólnoty w dziedzinie własności intelektualnej. Wyróżnia cztery bloki prawodawstwa wspólnotowego.

–       Pierwszy blok stanowią środki wspólnotowe przyjęte w szczególności na podstawie art. 43 traktatu WE, które dotyczą ochrony oznaczeń geograficznych.

Rada uznaje, że zakres tego pierwszego bloku pokrywa się z zakresem sekcji 3 części II TRIPs dotyczącej oznaczeń geograficznych i że w zasadzie w tym przypadku spełnione są warunki dla uznania dorozumianej kompetencji zewnętrznej, stosownie do orzecznictwa w sprawie AETR.

–       Drugi blok prawodawstwa stanowią wspólnotowe środki harmonizacji przepisów krajowych przyjęte na podstawie art. 100A traktatu, jak również w niektórych przypadkach na podstawie art. 57 i 66, które dotyczą określonych aspektów reżimu własności intelektualnej.

Obejmuje on dyrektywy dotyczące praw autorskich i praw pokrewnych [dyrektywę Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz.U. L 346, str. 61), dyrektywę Rady nr 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz.U. L 248, str. 15); dyrektywę Rady 93/98/EWG z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz.U. L 290, str. 9); dyrektywę Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz.U. L 122, str. 42); dyrektywę Rady nr 87/54/EWG z dnia 16 grudnia 1986 r. w sprawie ochrony prawnej topografii produktów półprzewodnikowych (Dz.U. L 24, str. 36) oraz pierwszą dyrektywę Rady nr 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającą na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. L 40, str. 1)].

W opinii Rady drugi blok prawodawstwa pokrywa się jedynie częściowo z dziedzinami objętymi sekcjami 1 i 2 części II TRIPs (prawa autorskie i znaki towarowe). Rada podnosi natomiast, że nie przyjęto żadnych środków harmonizacji w dziedzinie wzorów przemysłowych oraz patentów (objętej sekcjami 4 i 5 części II TRIPs).

W każdym razie przyjęcie przepisów prawa wspólnotowego nie wiąże się z obowiązkiem ich stosowania w odniesieniu do jednostek pochodzących z państw trzecich, podczas gdy celem TRIPs jest właśnie określenie minimalnych reguł, które winny być stosowane w odniesieniu do jednostek pochodzących z tych państw.

–       Trzeci blok prawodawstwa wspólnotowego stanowią środki wspólnotowe, które mają na celu – w odniesieniu do niektórych aspektów praw własności intelektualnej – wprowadzenie wspólnotowego reżimu ochrony, który byłby reżimem dodatkowym w stosunku do reżimów wprowadzonych w poszczególnych ustawodawstwach krajowych. Chodzi tu o rozporządzenie (EWG) nr 1768/92 z dnia 18 czerwca 1992 r. dotyczące stworzenia dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (Dz.U. L 182, str. 1) i o przywołane rozporządzenie nr 40/94 w sprawie wspólnotowego znaku towarowego.

Środki wchodzące w skład tego trzeciego bloku mają na celu w opinii Rady wyłącznie wprowadzenie wspólnotowego reżimu ochrony, który nakładałby się na reżimy krajowe. W konsekwencji uznaje, że o ile teoria kompetencji dorozumianych wyprowadzona z wyroku w sprawie AETR może odnosić się do rozporządzeń wspólnotowych, o tyle dotyczy to tylko przedmiotu tych dodatkowych reżimów i nie obejmuje kwestii nadal objętych krajowymi reżimami znaków towarowych (częściowo zharmonizowanych) i patentów (niezharmonizowanych).

–       Czwarty blok prawodawstwa stanowi przywołane rozporządzenie nr 3842/86 ustanawiające środki zakazu dopuszczania do swobodnego obrotu towarów podrabianych.

W opinii Rady rozporządzenie to odpowiada wyłącznie niektórym postanowieniom części III porozumienia TRIPs (części poświęconej dochodzeniu i egzekwowaniu praw własności intelektualnej), to jest postanowieniom dotyczącym zakazu wprowadzania do obrotu towarów podrabianych (art. 51–60 TRIPs). Natomiast zasadnicza część postanowień tej części III nadal podlega kompetencji państw członkowskich (art. 41–50 i 61). Szczególnie ma to miejsce w przypadku postanowień dotyczących ustanowienia sankcji karnych (art. 61 TRIPs).

W konsekwencji Rada uznaje, że orzecznictwo w sprawie AETR może mieć zastosowanie jedynie w tym wąskim zakresie, w którym rozporządzenie zakazujące wprowadzania do swobodnego obrotu towarów podrabianych pokrywa się z niektórymi postanowieniami porozumienia TRIPs.

Rada wnioskuje z tego, że Wspólnota i państwa członkowskie mają wspólną kompetencję w zakresie zawarcia porozumienia TRIPs.

Rząd Zjednoczonego Królestwa podkreśla najpierw, że za każdym razem gdy Wspólnota podejmowała inicjatywy prawodawcze w dziedzinie własności intelektualnej, dokładała starań, by potwierdzić utrzymanie w mocy praw krajowych w zakresie własności intelektualnej.

W konsekwencji każde państwo członkowskie zachowuje własny reżim prawny ochrony patentów, znaków towarowych, praw autorskich i wzorów. Rząd Zjednoczonego Królestwa kładzie nacisk na jedną kwestię: nawet wspólnotowy znak towarowy, a także patent wspólnotowy (gdy zostanie wprowadzony), będą współistnieć z prawem krajowym, na które nie będą zasadniczo oddziaływać.

Rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi następnie, że przepisy wspólnotowe dotyczące treści praw własności intelektualnej są rzadkie. Istnieje mało przykładów harmonizacji przepisów krajowych dotyczących specyficznego przedmiotu własności intelektualnej. Zjednoczone Królestwo podaje dwa takie przykłady: przywołana dyrektywa 89/104 na temat znaku towarowego i również przywołana dyrektywa nr 87/54 dotycząca topografii produktów półprzewodnikowych.

Jeśli chodzi w szczególności o prawo autorskie i prawa pokrewne, Zjednoczone Królestwo podnosi, że pewna liczba postanowień TRIPs dotyczy treści lub szczególnego przedmiotu prawa autorskiego i praw pokrewnych, jednakże nie podjęto żadnej próby harmonizacji przepisów w tych kwestiach na poziomie wspólnotowym. Wnosi z tego, że „do państw członkowskich należy określenie treści praw autorskich i praw pokrewnych w ustawodawstwie wewnętrznym, przez odwołanie do konwencji (berneńskiej) lub w inny sposób”.

Zjednoczone Królestwo przypomina również, w odniesieniu do praw autorskich, że art. 9 porozumienia TRIPs zobowiązuje członków do przestrzegania art. 1–21 konwencji berneńskiej. Ponieważ Wspólnota sama nie jest stroną konwencji berneńskiej, decyzja o zawarciu porozumienia zobowiązującego państwa do przestrzegania zasad konwencji w ich stosunkach z państwami trzecimi należy do wyłącznych uprawnień państw członkowskich.

W odniesieniu do patentów Zjednoczone Królestwo przypomina, że na poziomie Wspólnoty nie nastąpiła żadna harmonizacja przepisów. Na argument Komisji, która powołuje się na konwencję w sprawie patentu wspólnotowego, rząd Zjednoczonego Królestwa odpowiada, że konwencja ta – która nie weszła w życie – była negocjowana na poziomie międzyrządowym, a nie na poziomie Wspólnoty, i że nie ma ona wpływu na reżimy krajowe w zakresie patentów.

Poza dziedzinami patentów i praw autorskich Zjednoczone Królestwo powołuje w szczególności trzy dziedziny prawa własności intelektualnej objęte porozumieniem TRIPs, w odniesieniu do których nie istnieje żaden wspólnotowy środek harmonizacji: wzory przemysłowe, ochrona informacji nieujawnionych oraz dochodzenie i egzekwowanie praw własności intelektualnej.

Zjednoczone Królestwo podkreśla, że nawet w kwestiach, w których nastąpiła harmonizacja na poziomie Wspólnoty przepisów krajowych, jej zakres jest ograniczony przez wyraźne odwołanie się do ustawodawstwa państw członkowskich lub przez dorozumiane uznanie, że państwa członkowskie mogą nadal wdrażać własne reżimy ochrony własności intelektualnej w dziedzinach, które nie są objęte prawodawstwem wspólnotowym.

Przytacza w tym względzie wiele przykładów.

a)      Przepisy przywołanej dyrektywy nr 87/54 dotyczącej topografii produktów półprzewodnikowych nie naruszają uprawnień przyznanych przez państwa członkowskie na podstawie zobowiązań, które na nich ciążą na podstawie umów międzynarodowych.

b)      Przywołana dyrektywa 89/104 dotycząca znaków towarowych nie ma na celu całkowitego zbliżenia danych przepisów państw członkowskich, ale jedynie zbliżenie przepisów, które mają najbardziej bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego (motyw trzeci). Państwa członkowskie zachowują w szczególności prawo ochrony znaków towarowych nabytych poprzez ich używanie.

c)      Przywołana dyrektywa 91/250 w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych nie narusza przepisów krajowych dotyczących praw wynikających z patentów, znaków towarowych, nieuczciwej konkurencji, tajemnicy handlowej, ochrony produktów półprzewodnikowych lub prawa zobowiązań (art. 9 ust. 1).

d)      Przywołana dyrektywa 92/100 dotycząca prawa najmu i użyczenia pozostawia państwom członkowskim pełny zakres uznania w zakresie zasadności narzucania organizacjom zarządzania zbiorowego obowiązku wymagania tylko godziwego wynagrodzenia, jak również określenia, od kogo można żądać takiego wynagrodzenia lub je pobierać (art. 4).

e)      Przywołana dyrektywa 93/83 w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową umożliwia państwom członkowskim przyznanie uprawnionym z tytułu tych praw ochrony wykraczającej poza prawo do sprzeciwienia się rozpowszechnianiu, przewidziane w art. 8 dyrektywy 92/100 (art. 6).

Ogólnie rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi jeszcze, że z zastrzeżeniem pewnych wymienionych przez niego wyjątków, żaden środek wspólnotowy w zakresie własności intelektualnej nie porusza kwestii wzajemności, wzajemnego uznawania lub praw, które należy przyznać jednostkom pochodzącym z państw trzecich we Wspólnocie.

Podsumowując, uznaje on, że Wspólnota i państwa członkowskie mają wspólną kompetencję do uczestniczenia w zawarciu porozumienia TRIPs. Wspólnota ma oczywiście kompetencje do uczestniczenia w zawarciu TRIPs na podstawie doktryny o kompetencjach dorozumianych, z uwagi na to, że niektóre ściśle określone aspekty tego porozumienia są objęte środkami wewnętrznymi podjętymi na podstawie art. 100A i 235 traktatu WE, jednakże państwa członkowskie również mają kompetencje w tym zakresie, ponieważ zachowują zasadnicze kompetencje wewnętrzne w kwestiach, które są przedmiotem TRIPs.

W odniesieniu do TRIPs i kompetencji dorozumianych państwa członkowskie inne niż Zjednoczone Królestwo przychylają się zasadniczo do uwag Rady. Jedynie rządy niemiecki, hiszpański, francuski, portugalski i niderlandzki rozwijają nieco ten temat.

Rząd niemiecki utrzymuje, że TRIPs winien zostać zawarty w formie umowy mieszanej. Z jednej strony kompetencje ma Wspólnota, ponieważ ustanowiła przepisy w zakresie własności intelektualnej; z drugiej strony kompetencje mają również państwa członkowskie, a to z trzech powodów. Prawo autorskie jest dziedziną, która pozostaje w znacznej mierze niezharmonizowana; to państwa przystąpiły do międzynarodowych konwencji w tym zakresie; obowiązki wynikające z porozumienia TRIPs mogą w większości zostać wypełnione tylko przez państwa członkowskie (chodzi w szczególności o obowiązek wprowadzenia procedur administracyjnych, cywilnych, a nawet karnych dla stosowania poszczególnych praw własności intelektualnej).

Rząd hiszpański również uważa, że TRIPs winien być zawarty w formie umowy mieszanej. Po pierwsze bowiem regulacje wspólnotowe obejmują wyłącznie pewne aspekty praw własności intelektualnej i przemysłowej. Po drugie przedmiotem tych regulacji nie zawsze jest harmonizacja przepisów krajowych. Przywołane rozporządzenie nr 40/94 w sprawie wspólnotowego znaku towarowego nie wpływa na przepisy krajowe w zakresie znaku towarowego; wprowadza po prostu szczególny reżim ochrony w odniesieniu do wspólnotowego znaku towarowego, który współistnieje z krajowymi znakami towarowymi. Wreszcie niektóre przepisy wspólnotowe w tym zakresie ograniczają się do określenia ochrony minimalnej. Państwa członkowskie zachowują więc możliwość przyjmowania bardziej rygorystycznych środków [zob. na przykład art. 18 rozporządzenia Rady (EWG) nr 823/87 z dnia 16 marca 1987 r. ustanawiającego specjalne przepisy dotyczące win gatunkowych produkowanych w określonych regionach (Dz.U. L 84, str. 59)].

Rząd hiszpański uważa również, że postanowienia TRIPs dotyczące środków, jakie należy podjąć w celu zagwarantowania skutecznej ochrony praw własności intelektualnej i przemysłowej, takich jak gwarancje procedur opartych na zasadzie słuszności i sprawiedliwości, przedstawienie dowodów, prawo do bycia wysłuchanym, uzasadnienie decyzji, środki odwoławcze, środki tymczasowe i zabezpieczające, działania organów celnych podejmowane z urzędu, odszkodowania i sankcje karne podlegają kompetencji państw członkowskich. Wspólnotowy porządek prawny nie zawiera bowiem żadnych przepisów w odniesieniu do tych kwestii.

Ponadto rząd hiszpański krytykuje powołanie się przez Komisję na art. 36 traktatu. W jego opinii powołanie to jest nieadekwatne. Artykuł 36 ma jedynie zastosowanie w handlu „między państwami członkowskimi”, a w konsekwencji nie znajduje zastosowania do ograniczeń przywozu z państw trzecich z powodów związanych z ochroną własności intelektualnej (zob. wyrok z dnia z 15 czerwca 1976 r. w sprawie 96/75 EMI, Rec. str. 913).

Rząd francuski podziela uwagi Rady.

Podkreśla on jednak, że w odniesieniu do patentów, które stanowią podstawowe zagadnienie porozumienia TRIPs, stanowisko Komisji może spotkać się z krytyką. Przypomina, że w skali europejskiej cała za dziedzina jest regulowana konwencjami międzynarodowymi, z których podstawowa w praktyce (przywołana konwencja monachijska o udzielaniu patentów europejskich) wykracza poza ramy wspólnotowe, ponieważ przystąpiło do niej siedemnaście państw europejskich.

Rząd francuski dodaje następnie, że jedną ze szczególnych cech TRIPs jest to, że dotyczy ono dziedziny, w której przyjmowano od dawna szerokie wielostronne konwencje, które pozostają w mocy i którymi nadal zarządza wyspecjalizowany organ Organizacji Narodów Zjednoczonych – Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO). Wspólnota nigdy nie starała się zastąpić państw członkowskich w tych konwencjach, nie jest członkiem WIPO i nie starała się nim zostać. Jeżeli przyjąć tezę Komisji, państwa członkowskie utraciłyby wszelkie zewnętrzne kompetencje równoległe i nie mogłyby już odtąd w dziedzinach objętych TRIPs zawierać traktatów dwustronnych lub wielostronnych lub zarządzać nimi.

W odniesieniu do TRIPs rząd portugalski również odsyła do uwag Rady.

Podkreśla tylko, że z orzecznictwa Trybunału wynika (ww. wyroki w sprawach EMI i Phil Collins i in.), że przy obecnym stanie prawa wspólnotowego i wobec braku przepisów wspólnotowych harmonizujących ustawodawstwa, do państw członkowskich należy określenie warunków i trybu ochrony własności literackiej i artystycznej. W jego opinii środki harmonizacji wspólnotowej dotyczą jedynie bardzo ograniczonej części dziedzin objętych porozumieniem TRIPs (sekcja 6 części II dotycząca topografii układów scalonych).

Wreszcie rząd portugalski kładzie nacisk na fakt, że udział państw członkowskich jest konieczny również dlatego, że część III TRIPs zawiera postanowienia dotyczące procedur sądowych (sekcja 2 części III TRIPs) i karnych (sekcja 5 części III TRIPs), które są dziedzinami pozostającymi w kompetencji własnej państw członkowskich.

Rząd niderlandzki uważa, że TRIPs obejmuje w znacznej mierze dziedziny, w których kompetencje mają państwa członkowskie, w zakresie w jakim na poziomie Wspólnoty nie przeprowadzono żadnej harmonizacji przepisów. Przypomina, że rozporządzenie w sprawie wspólnotowego znaku towarowego utrzymuje w mocy przepisy krajowe w zakresie znaków towarowych i że ponadto konwencje w sprawie patentów są konwencjami o charakterze międzyrządowym.

Poza tym kładzie on nacisk na fakt, że TRIPs obejmuje dziedziny, w których państwa członkowskie posiadają wyłączną kompetencję, w szczególności art. 61 TRIPs, dotyczący procedur karnych. W odróżnieniu od pozostałych państw członkowskich rząd niderlandzki odwołuje się do postanowień tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczącego współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W jego opinii przyznając postanowieniom dotyczącym prawa karnego odrębne miejsce od miejsca przyznanego postanowieniom traktatu WE, konferencja międzyrządowa w jasny sposób wskazała, że dziedzina ta podlega kompetencji państw członkowskich.

Powody te wystarczają w jego opinii do uznania, że udział państw członkowskich w zawarciu porozumienia TRIPs jest konieczny. Jest to tym ważniejsze, że jedynie państwa członkowskie można uznać za odpowiedzialne za przestrzeganie obowiązków, które w tej dziedzinie wynikają z porozumienia.

XIII –  Kwestia reprezentacji niektórych nienależących do Wspólnoty terytoriów zależnych państw członkowskich

Jeśli chodzi o sytuację terytoriów zależnych, za których stosunki zewnętrzne odpowiedzialne są niektóre państwa członkowskie, nie ulega wątpliwości, w opinii Komisji, że te państwa członkowskie mają kompetencje do zawarcia porozumienia WTO w imieniu tych terytoriów, o ile terytoria te same mogą być stroną porozumienia WTO.

Rada twierdzi, że w odniesieniu do GATT niektóre państwa członkowskie zachowały kompetencje z zakresie zawierania i wykonywania umów w imieniu terytoriów, do których traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie nie znajdują zastosowania, to jest terytoriów zamorskich.

Rząd Zjednoczonego Królestwa zwraca uwagę, że jako jedyny ma kompetencje do zawarcia porozumienia WTO w imieniu tych z jego terytoriów zależnych, które nie są indywidualnie członkami WTO. Odwołuje się do przywołanej powyżej opinii 2/91 (pkt 35).

Rząd francuski podkreśla, odwołując się do tej samej opinii, że jeżeli postanowienia umowy międzynarodowej wykraczają poza zakres postanowień dotyczących stowarzyszenia krajów i terytoriów zamorskich, państwa członkowskie, które są odpowiedzialne za stosunki międzynarodowe tych terytoriów, mają kompetencje do zawarcia takiej umowy.

Porozumienie WTO i porozumienia, które stanowią załączniki do niego w wielu kwestiach wykraczają poza zakres postanowień dotyczących stowarzyszenia krajów i terytoriów zamorskich. Wiąże się to przede wszystkim z materialnym zakresem stosowania porozumienia WTO i załączników do niego: specyficzne sektory takie jak świadczenie usług w zakresie transportu, ale również własność intelektualna, nie są obecnie objęte reżimem stowarzyszenia z KTZ (krajami i terytoriami zamorskimi). Wynika to również z podmiotowego zakresu stosowania porozumienia WTO i załączników do niego. Handel produktami pomiędzy krajami i terytoriami zamorskimi a państwami trzecimi, jak również ustanowienie działalności gospodarczej i świadczenie usług przez jednostki lub przedsiębiorstwa pochodzące z państw trzecich, o ile przedsiębiorstwa te nie ustanowiły działalności w państwach członkowskich Wspólnoty, nie podlegają bowiem postanowieniom reżimu stowarzyszenia z KTZ.

Rząd niderlandzki uważa, że niezależnie od ostatecznego podziału kompetencji pomiędzy Wspólnotą a państwami członkowskimi państwa członkowskie mające związki z krajami i terytoriami zamorskimi są co najmniej upoważnione – w celu ochrony interesów tych krajów i terytoriów – do zawarcia porozumienia WTO w sposób niezależny oraz, w ramach stosowania tego porozumienia, do działania w imię najlepiej rozumianego interesu tych krajów i terytoriów.

Przypomina w tym względzie orzecznictwo Trybunału przedstawione w przywołanej powyżej opinii 1/78 dotyczącej międzynarodowego Porozumienia w sprawie kauczuku naturalnego i również przywołanej powyżej opinii 2/91 dotyczącej konwencji nr 170 MOP.

Następnie przypomina on deklarację dotyczącą reprezentowania krajów i terytoriów zamorskich, o których mowa w art.227 ust. 3 i 5 lit. a) i b) traktatu WE, przyjętą przy zawieraniu Traktatu o Unii Europejskiej. Interpretuje tę deklarację jako obowiązującą w odniesieniu do wszystkich rozdziałów Traktatu o Unii Europejskiej(14). W jego opinii na podstawie tej deklaracji państwo członkowskie, które reprezentuje na arenie międzynarodowej terytoria zależne, musi, tak dalece jak to możliwe, czuwać nad tym, by jego działanie nie stało w sprzeczności z ogólnym stanowiskiem przyjętym przez Wspólnotę w tym obszarze. Te zasady obowiązują również w opinii rządu niderlandzkiego w odniesieniu do zarządzania porozumieniem WTO.

XIV –  Wpływ kwestii kompetencji na tryb wypowiadania się w WTO

Komisja informuje, że zaakceptowała fakt, że państwa członkowskie stają się członkami WTO, ponieważ uznała za właściwe z powodów politycznych utrzymanie sytuacji istniejącej w ramach GATT, tj. wspólnego członkostwa Wspólnot Europejskich i państw członkowskich, scementowanego dyscypliną wspólnotową w odniesieniu do stanowisk, które należy przyjąć w ramach GATT.

Uważa, że konsekwencją zawarcia porozumienia wyłącznie przez Wspólnotę będzie fakt, że państwa członkowskie, które staną się pełnoprawnymi członkami WTO, zgodnie z art. XI i XIV porozumienia WTO (zob. powyżej rozdział II. Status Wspólnot Europejskich w WTO) nie będą już mogły wykonywać wszystkich swoich suwerennych praw w ramach WTO, ale będą podlegały, jako członkowie WTO, procedurom wspólnotowym wynikającym z art. 113 lub z innych właściwych postanowień traktatu WE. Komisja będzie więc ich rzecznikiem i stanowiska oficjalne będą mogły być przyjmowane w ramach WTO wyłącznie na podstawie procedur z art. 113 (lub wszelkich innych właściwych postanowień traktatu). Państwa członkowskie będą mogły wypowiadać się i zajmować stanowiska wyłącznie w zakresie, w jakim będą do tego szczególnie upoważnione lub gdy wypowiadają się w imieniu jednego z ich „terytoriów zależnych”. Taka sytuacja ma obecnie miejsce w ramach GATT.

Komisja utrzymuje, że jeżeli państwa członkowskie zachowałyby niektóre uprawnienia w odniesieniu do GATS lub w odniesieniu do TRIPs, mogłyby podobnie jak Wspólnota znaleźć się w sytuacji, w której nie miałyby prawnej możliwości podjęcia krzyżowych środków odwetowych. W ten sposób przy założeniu, że jedno z państw członkowskich byłoby w zakresie swoich kompetencji odpowiednio upoważnione do podjęcia środków odwetowych, ale uznałoby, że będą one nieskuteczne, jeżeli zostaną podjęte w dziedzinach objętych GATS lub TRIPs, to nie będzie ono dysponowało, w świetle prawa wspólnotowego, uprawnieniami do podjęcia środków odwetowych w dziedzinie handlu towarami, ponieważ dziedzina ta jest objęta w każdym przypadku wyłączną kompetencją Wspólnoty na podstawie art. 113 traktatu. I odwrotnie, jeżeli Wspólnota uzyskałaby prawo do zastosowania środków odwetowych w dziedzinie towarów, ale uznałaby, że nie może go wykonać, nie miałaby prawnej możliwości podejmowania środków odwetowych w dziedzinie usług lub TRIPs, ponieważ uprawnienia niezbędne w tym celu byłyby zastrzeżone dla państw członkowskich.

W opinii Komisji uznanie kompetencji państw członkowskich w dziedzinie GATS i TRIPs mogłoby doprowadzić do sytuacji niekorzystnych zarówno dla państw członkowskich, jak i dla Wspólnoty. Tak więc przy założeniu, że państwo trzecie uzyskałoby prawo do zastosowania środków odwetowych wobec Wspólnoty z tytułu naruszenia GATT lub jednego z porozumień w sprawie towarów, lecz dane państwo byłoby ostatecznie upoważnione – zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 22 uzgodnienia w sprawie rozstrzygania sporów – do podjęcia środków odwetowych w dziedzinie podlegającej kompetencji państw członkowskich w ramach GATS lub TRIPs, to państwa członkowskie zostałyby ukarane z tytułu naruszenia układu GATT lub jednego z porozumień w sprawie towarów, które może być przypisane tylko Wspólnocie. Podobnie Wspólnotę mogłyby objąć środki odwetowe w sektorze towarów z tytułu naruszenia GATS lub TRIPs przez jedno z jej państw członkowskich.

Rada stanowczo zaprzecza, jakoby określenie sposobu udziału Wspólnoty i jej państw członkowskich w WTO było kwestią polityczną. Uznaje, że wspólny udział Wspólnoty i państw członkowskich w WTO jest prawnie uzasadniony i może zostać przeprowadzony przy poszanowaniu zasady spójności działań zewnętrznych Unii, przewidzianej w art. C akapit drugi(15) i art. J.1 ust. 4 zdanie drugie i trzecie(16) Traktatu o Unii Europejskiej, art. 5 traktatu WE, jak również warunków określonych przez Trybunał w przywołanej powyżej opinii 2/91.

Rada oświadcza, że jest świadoma obowiązku prawnego, spoczywającego na instytucjach wspólnotowych i państwach członkowskich, polegającego na wypracowaniu formuł, które zagwarantują wspólne, skoordynowane i spójne działanie Wspólnoty i państw członkowskich. Przyznaje, że nie jest obecnie w stanie przedstawić aktu określającego takie formy udziału. Przypisuje odpowiedzialność za ten fakt Komisji, która z uwagi na „absolutystyczne” stanowisko w kwestii wyłącznej kompetencji Wspólnoty do zawarcia porozumienia WTO i załączników do niego odmówiła zdaniem Rady dyskusji nad tym problemem.

W jej opinii ten problem nie jest problemem nierozwiązywalnym. Negocjacje Rundy Urugwajskiej były prowadzone przez Wspólnotę i jej państwa członkowskie w sposób mający zapewnić jednolity charakter działań. Zarządzanie porozumieniami w ramach WTO będzie prawdopodobnie mniej skomplikowane niż negocjacje.

W żaden sposób nie można poprzeć przypuszczenia Komisji, że wymogi ustanowione przez Traktat o Unii Europejskiej, traktaty i orzecznictwo Trybunału mogą być w przyszłości naruszone. Komisja może zresztą skorzystać ze środków prawnych, którymi dysponuje (art. 169 i 173 traktatu) w celu czuwania nad zgodnością z prawem wspólnotowym z aktów Rady i państw członkowskich.

Państwa członkowskie, które przedstawiły swoje uwagi, przychylają się do zdania Rady.

Po odwołaniu się do opinii 2/91, o której mowa powyżej, do art. C akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej, jak uczyniła to Rada, rząd Zjednoczonego Królestwa podkreśla, że przewidziany przez te akty rodzaj ścisłego związku charakteryzował właśnie negocjacje Rundy Urugwajskiej. Wykazały one, że można wypracować i doprowadzić do skutecznego funkcjonowania system negocjacji z państwami trzecimi, respektując kompetencje Wspólnoty i państw członkowskich.

Podnosząc, że liczba głosów Wspólnoty jest bezpośrednio i wyłącznie uzależniona od przynależności państw członkowskich do WTO, rząd francuski uznaje, podobnie jak Rada, że przynależność państw członkowskich uzasadniają nie podnoszone względy polityczne, ale istnienie kompetencji, którymi dysponują, innymi słowy niewyłączny charakter kompetencji Wspólnoty do zawarcia tego porozumienia.

Rząd niderlandzki, który odwołuje się do opinii 2/91, o której mowa powyżej, do obowiązku lojalności wspólnotowej, przewidzianegow art. 5 traktatu WE, jak również do konieczności zapewnienia spójności działań zewnętrznych Unii, o której mowa w art. C akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej, uznaje, że Rada, Wspólnota i państwa członkowskie mogłyby porozumieć się co do wszystkich aspektyów działań, jakie mają być prowadzone w ramach WTO, takie jak wzajemne zbliżenie punktów widzenia, wykonywanie funkcji rzecznika w trakcie negocjacji i interweniowanie w rozstrzyganiu sporów.

Podkreśla on, że opracowanie takiego uzgodnienia przy poszanowaniu istniejących kompetencji wspólnotowych i krajowych jest sprawą wewnętrzną, która winna zostać uregulowana przez Wspólnotę i państwa członkowskie, która w żadnym stopniu nie zmienia faktu, że Wspólnota nie ma wyłącznych kompetencji w sprawach objętych porozumieniem WTO.

Rząd hiszpański uznaje konieczność koordynacji obecnych i przyszłych działań Wspólnoty i państw członkowskich w ramach nowej organizacji w przypadku wspólnego udziału państw członkowskich i Wspólnoty w zawarciu porozumienia WTO i załączników do niego. Przytacza w tym względzie to samo orzecznictwo (opinie 1/78 i 2/91) i te same postanowienia traktatu co inne rządy, które przedstawiły swoje uwagi (obowiązek lojalności wspólnotowej przewidziany w art. 5 traktatu WE).

Rząd grecki podkreśla jedynie, że wspólny udział Wspólnoty i państw członkowskich w procedurach decyzyjnych w WTO będzie funkcjonował wyłącznie wtedy, gdy przestrzegana będzie zasada spójności działań zewnętrznych Unii Europejskiej, ustanowiona w art. C akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej.

XV –  Kwestie dotyczące budżetu i finansów

W odniesieniu do postanowień finansowych porozumienia WTO, Komisja podkreśla, że mimo iż koszty funkcjonowania WTO są sprawą kluczową dla właściwego przebiegu prac organizacji, nie zajmują w porozumieniu równie ważnego miejsca, jak postanowienia finansowe w systematyce porozumienia w sprawie kauczuku naturalnego, będącego przedmiotem przywołanej opinii 1/78 (pkt 55). Budżet WTO jest zwykłą konsekwencją dążenia do realizacji celów ogólnych organizacji.

W konsekwencji, nawet wówczas gdy określone składki winny płacić państwa członkowskie, fakt ten nie mógłby podważyć wyłącznej kompetencji Wspólnoty do zawarcia porozumienia WTO: państwa członkowskie wykonywałyby po prostu w imieniu Wspólnoty zobowiązania międzynarodowe, do których zaciągania upoważniona jest wyłącznie Wspólnota.

W przypadku gdyby Trybunał był jednak zdania, że państwa członkowskie mogą wnieść wkład do budżetu WTO we własnym imieniu, Komisja podkreśla, że wynikające z tego kompetencje dzielone byłyby ograniczone do aspektów budżetowych i finansowych nowej organizacji.

Rząd portugalski uznaje, że jedną z decydujących przyczyn, dla których umowa międzynarodowa winna być zawarta wspólnie, ale w sposób niezależny przez Wspólnotę i państwa członkowskie, jest finansowanie z budżetów krajowych wydatków wynikających ze stosowania traktatu. Orzecznictwo wspólnotowe potwierdziło tę wykładnię w przywołanej powyżej opinii 1/78.

Rząd portugalski podkreśla, że państwa członkowskie będą finansować wydatki związane z utworzeniem i finansowaniem WTO, zważywszy, że są członkami pierwotnymi (zob. art. XI porozumienia ustanawiającego WTO). Uznaje, że wystarcza to do uzasadnienia udziału państw członkowskich w zawarciu porozumienia z dwóch przyczyn.

Pierwsza przyczyna wynika z prawa wspólnotowego: w praktyce wspólnotowej jednym z powodów decydujących o tym, że umowa międzynarodowa winna być zawarta przez Wspólnotę i przez państwa członkowskie jest fakt, że państwa członkowskie ponoszą wydatki związane ze stosowaniem traktatu.

W przeciwieństwie do Komisji rząd portugalski twierdzi, iż to, czy finansowanie zajmuje znaczące miejsce w systematyce porozumienia (jak miało to miejsce w przypadku porozumienia w sprawie kauczuku naturalnego, które było przedmiotem opinii 1/78), jest nieistotne. W ten sposób serię umów międzynarodowych w sprawie podstawowych produktów zawarto po wydaniu opinii 1/78 w oparciu o formułę umowy mieszanej, ponieważ odpowiedzialność finansową ponosiły budżety krajowe, nawet jeśli z wkładu finansowego państw pokrywane były tylko wydatki związane z funkcjonowaniem organizacji utworzonych w celu zarządzania przedmiotowymi umowami. Natomiast podobne umowy miałyby charakter wyłącznie wspólnotowy z tego tylko powodu, że podjęto decyzję o finansowaniu ich z budżetu wspólnotowego.

Za udziałem państw członkowskich w zawarciu porozumienia WTO przemawia drugi argument, wysuwany przez rząd portugalski w oparciu o portugalskie prawo konstytucyjne. Na podstawie art. 164 lit. j) konstytucji Republiki Portugalskiej w gestii Zgromadzenia Republiki leży zatwierdzenie traktatów międzynarodowych przewidujących udział Portugalii w organizacjach międzynarodowych, które następnie ratyfikuje Prezydent Republiki [zob. art. 137 lit. b)]. W opinii tego rządu przystąpienie Portugalii do Wspólnot Europejskich nie mogłoby naruszać stosowania postanowień konstytucyjnych przynajmniej w przypadkach, w których udział portugalski w organizacjach międzynarodowych wiązałby się ze składkami finansowanymi z budżetu krajowego.

XVI –  Odpowiedzi na pytania postawione we wniosku o wydanie opinii zaproponowane przez Komisję, Radę i państwa, które przedstawiły swoje uwagi

W świetle powyższych rozważań Komisja i strony, które przedstawiły swoje uwagi, proponują następujące odpowiedzi na zadane pytania.

Komisja stwierdza, co następuje:

„–      części Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO), które dotyczą handlu towarami, to jest układ GATT z 1994 r. i załączniki do niego podlegają wyłącznej kompetencji Wspólnoty w ramach art. 113 traktatu WE, prawdopodobnie z wyjątkiem niektórych aspektów związanych z produktami EWWiS;

–       część porozumienia WTO dotycząca handlu usługami (GATS) podlega również wyłącznej kompetencji Wspólnoty w ramach art. 113 traktatu WE albo art. 235 lub 100A tego traktatu oraz, w stosownym przypadku, na podstawie zasady kompetencji dorozumianych w rozumieniu doktryny opinii 1/76 i doktryny AETR;

–       część porozumienia WTO dotycząca handlu w zakresie praw własności intelektualnej (TRIPs) podlega również wyłącznej kompetencji Komisji w ramach art. 113 traktatu WE albo art. 100A lub 235 tego traktatu oraz, w stosownym przypadku, na podstawie zasady kompetencji dorozumianych w rozumieniu doktryny opinii 1/76 i doktryny AETR”.

Rada wyciąga następujące wnioski:

„W odniesieniu do procedury

Rada zdaje się na rozstrzygnięcie Trybunału Sprawiedliwości w kwestii określenia, czy w szczególnych okolicznościach niniejszego przypadku – w odniesieniu do umowy, która nie jest umową »planowaną«, ale jest już umową podpisaną, która ma zostać zawarta – wniosek o wydanie (uprzedniej) opinii jest dopuszczalny. Uważa w każdym razie za niezbędne, aby pytania postawione przez Komisję zostały przeformułowane przez Trybunał.

W odniesieniu do istoty sprawy

Wspólnota ma wyłączną kompetencję w zakresie niemal całego układu GATT, z pewnymi wyjątkami, w szczególności w odniesieniu do reżimu obowiązującego w stosunku do produktów objętych traktatem EWWiS i do terytoriów zamorskich, nieobjętych traktatami wspólnotowymi. Ponadto Wspólnota ma wyłączną kompetencję, na podstawie orzecznictwa w sprawie AETR, w niektórych szczególnych obszarach układu GATS i porozumienia TRIPs.

Ponadto i przede wszystkim, ponieważ Rada podjęła już decyzję o tym, że nie będzie wykonywała potencjalnej kompetencji Wspólnoty w odniesieniu do układu GATS i porozumienia TRIPs, kompetencja państw członkowskich w odniesieniu do znacznej części spraw objętych dwoma umowami jest kompetencją dominującą. Wreszcie pewne kwestie objęte układem GATS i porozumieniem TRIPs mogą podlegać – biorąc pod uwagę obecne brzmienie traktatu – w każdym razie tylko wyłącznej kompetencji państw członkowskich”.

Rada sugeruje, by:

„Trybunał, jeżeli uzna wniosek o wydanie opinii za dopuszczalny, udzielił następującej odpowiedzi:

Zawarcie porozumień Rundy Urugwajskiej wspólnie przez Wspólnotę i państwa członkowskie jest zgodne z podziałem kompetencji określonym w traktatach ustanawiających Wspólnoty Europejskie”.

Rząd Zjednoczonego Królestwa przedstawia następujące wnioski:

„1.      Wspólnota ma kompetencje do uczestnictwa w zawarciu układu GATS na podstawie art. 54, 57, 66, 75, 84, 99 i 100A traktatu WE.

2.      Państwa członkowskie również mają kompetencje do uczestnictwa w zawarciu układu GATS.

3.      Państwa członkowskie mają kompetencje do uczestnictwa w zawarciu porozumienia TRIPs.

4.      Wspólnota również ma kompetencje do uczestnictwa w zawarciu porozumienia TRIPs na podstawie art. 100A, 113 i 235 traktatu WE.

5.      Państwa członkowskie mają kompetencje do uczestnictwa w zawarciu porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu”.

Rząd francuski „wzywa Trybunał, by odpowiedział na wniosek Komisji, że zawarcie porozumienia WTO (wraz z ogółem porozumień do niego załączonych) podlega jednocześnie kompetencji Wspólnoty i kompetencji państw członkowskich i że w odniesieniu do Wspólnoty decyzja nie może zostać oparta na podstawie prawnej ograniczonej wyłącznie do art. 113 ani wyłącznie do art. 100A, 113 i 235”.

Rząd hiszpański wzywa Trybunał, by wydał opinię stwierdzającą, że Wspólnota i państwa członkowskie mają kompetencje dzielone w ramach Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu oraz że w konsekwencji porozumienie to ma charakter mieszany.

Rząd portugalski stwierdza:

„–      Porozumienie WTO w części dotyczącej usług, praw własności intelektualnej, regulacji handlu produktami objętymi traktatem EWWiS dotyczy kwestii, które częściowo podlegają kompetencji konkurencyjnej lub własnej państw członkowskich;

–       finansowanie kosztów funkcjonowania WTO z budżetów krajowych jest kwestią zastrzeżoną dla kompetencji własnych państw członkowskich;

–       ponieważ kwestie objęte porozumieniem WTO podlegają w części kompetencji Wspólnoty, a w części kompetencji państw członkowskich, formuła umowy mieszanej jest nie tylko zgodna ze wspólnotowym systemem podziału kompetencji przewidzianym podstawowymi traktatami, ale jest również jedyną formułą pozwalającą zachować jednolitość i spójność w zakresie międzynarodowego reprezentowania interesów Unii Europejskiej i państw członkowskich w Światowej Organizacji Handlu”.

Rząd niemiecki stwierdza:

„Układ GATS i porozumienie TRIPs, należności celne EWWiS i porozumienie WTO winny być zawarte w formie umów mieszanych. Winny być ratyfikowane przez Republikę Federalną Niemiec”.

Rząd duński podnosi, że:

„Wspólnoty Europejskie nie mają […] wyłącznej kompetencji do zawarcia Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu”.

W opinii rządu duńskiego:

„Państwa członkowskie mają prawo zdecydować, czy Wspólnota zawiera porozumienie. Państwa członkowskie mogą również wybrać formułę mieszaną, w ten sposób że porozumienie będzie zawarte zarówno przez Wspólnotę, jak i przez państwa członkowskie. Zdaniem rządu duńskiego kwestia wykonania porozumienia winna być czynnikiem branym pod uwagę przy dokonywaniu takiej oceny. W dziedzinach, w których państwa członkowskie zamierzają obecnie lub w przyszłości wykonać to porozumienie na poziomie krajowym, nie byłoby właściwe, gdyby Wspólnota sama zawarła porozumienie. Dotyczy to niektórych części układu GATS i porozumienia TRIPs. Rząd duński uważa za konieczne – w dwóch dziedzinach objętych tymi dwoma umowami – utrzymanie kompetencji mieszanej i dodanie do porozumienia informacji o niezbędnej podstawie prawnej”.

Na wypadek gdyby Trybunał uznał wniosek o wydanie opinii wniesiony przez Komisję za dopuszczalny, rząd niderlandzki uznaje, że zawarcie porozumienia WTO i załączników do niego pozostaje we wspólnej kompetencji państw członkowskich i Wspólnoty.

Rząd grecki

„oczekuje, że Trybunał podzieli stanowisko Rady”.

Natomiast Parlament Europejski proponuje Trybunałowi, by:

„–      orzekł, że Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu winno być zawarte na podstawie art. 228 ust. 3 akapit drugi traktatu WE;

–       orzekł, że niezależnie od tego, co zostało podniesione, art. 113 traktatu WE nie stanowi wystarczającej podstawy prawnej;

–       orzekł, że w żaden sposób ewentualne odwołanie się do art. 235 traktatu WE lub orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości nie może być interpretowane w ten sposób, że może powodować obowiązek prawny Parlamentu wydania zgody, nawet w przypadkach, w których zawarcie umowy, z uwagi na jej postanowienia, byłoby nie do przyjęcia dla Parlamentu Europejskiego”.

XVII –  Pytania skierowane przez Trybunał do Komisji, Rady i państw członkowskich oraz odpowiedzi udzielone na te pytania

Trybunał postanowił skierować następujące pytania do Komisji i stron, które przekazały swoje uwagi.

A –  Pytanie pierwsze

Komisja proszona jest o ustosunkowanie się do argumentu, który Rada wywodzi ze sposobu sporządzenia listy szczegółowych zobowiązań, złożonej w imieniu Wspólnoty i państw. Z analizy tego dokumentu wynika bowiem, że warunki, od których uzależniono zniesienie restrykcji w dostępie do rynku usług i ograniczenia związane z tym zniesieniem, różnią się w zależności od państwa członkowskiego.

W odpowiedzi Komisja stwierdza, że sposób, w jaki została przygotowana oferta wspólnotowa, jej treść i jej tytuł nie mają żadnego wpływu na określenie kompetencji Wspólnoty.

Tak więc Komisja wyraziła zgodę, by lista została złożona w imieniu Wspólnoty i jej państw członkowskich wyłącznie w celu rozwiania ich obaw, iż nie będą mogły stać się członkami WTO w braku oferty dotyczącej usług przedstawionej w ich imieniu. To ustępstwo o charakterze czysto politycznym nie było równoznaczne z uznaniem, iż państwa członkowskie mają kompetencje do zawarcia układu GATS.

Różnice między państwami członkowskimi dotyczące warunków, od jakich uzależniono zniesienie restrykcji w dostępie do rynków usług w poszczególnych państwach członkowskich uzasadnione są metodologią przyjętą przez GATS i niedokończeniem procesu harmonizacji wspólnotowej.

Podstawowym celem GATS jest liberalizacja międzynarodowego handlu usługami. Jednakże w trosce o zapewnienie elastyczności art. XVI i XVII GATS upoważniają członków WTO do zamieszczenia ograniczeń i warunków na ich listach szczegółowych zobowiązań. W trosce o przejrzystość uznano, że należy raczej wymienić rodzaje istniejących restrykcji niż zamieszczać klauzulę ogólną standstill.

Wykaz istniejących restrykcji różni się w zależności od państwa członkowskiego, ponieważ nie dokonano całkowitej harmonizacji wspólnotowej, a państwa członkowskie nadal dysponują kompetencjami konkurencyjnymi w sprawach wewnętrznych. Nie wynika stąd jednakże, iż kompetencje zewnętrzne są również dzielone.

Dziedzina towarów stanowi uderzający przykład wyłącznej kompetencji zewnętrznej Wspólnoty, która nakłada się na kompetencję wewnętrzną, w części konkurencyjną. Na przykład przepisy w zakresie barier technicznych w handlu nadal pozostają częściowo w kompetencji państw członkowskich na poziomie wewnętrznym, podczas gdy w sferze międzynarodowej Wspólnota ma wyłączną kompetencję na podstawie art. 113 traktatu. To na mocy tego postanowienia Wspólnota zawarła Kodeks GATT w sprawie barier technicznych. Jeżeli dziś zostałby sporządzony podobny do listy zobowiązań w zakresie usług wykaz sytuacji w zakresie standardów i norm technicznych stosowanych w odniesieniu do towarów, zróżnicowanie byłoby znaczące. Nie podważyłoby to jednakże wyłącznej kompetencji Wspólnoty do zawierania umów międzynarodowych dotyczących liberalizacji w tym zakresie. Wspólnota wyciąga z tego wniosek, że ze sposobu opracowywania i z treści list szczegółowych zobowiązań nie można wyprowadzić żadnego argumentu pozwalającego na określenie kompetencji odpowiednio Wspólnoty i państw członkowskich do zawarcia GATS.

B –  Pytanie drugie

Zgodnie ze streszczeniem opinii 1/76 sporządzonym przez Komisję, kompetencja Wspólnoty w zakresie podejmowania zobowiązań międzynarodowych nie ogranicza się do sytuacji, w której skorzystano już z kompetencji wewnętrznych, ale może również istnieć, jeżeli wewnętrzne środki wspólnotowe zostały podjęte wyłącznie w związku z zawarciem i wykonaniem umów międzynarodowych. Komisja proszona jest o wskazanie środków wewnętrznych, których przyjęcie jest przewidywane w związku z zawarciem i wykonaniem GATS i TRIPs.

Komisja podnosi, że w swym projekcie aktów wprowadzających w życie wyniki Rundy Urugwajskiej, przekazanym ostatnio Radzie zaproponowała:

–       zmianę art. 5 i 29 rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. L 11, str. 1);

–       zmianę rozporządzeń Rady dotyczących ochrony oznaczenia geograficznego win, win aromatyzowanych i napojów spirytusowych [rozporządzenia Rady (EWG) nr 822/87 z dnia 16 marca 1987 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wina (Dz.U. L 84, str. 1); rozporządzenia Rady (EWG) nr 1576/89 z dnia 29 maja 1989 r. ustanawiającego ogólne zasady definicji, opisu i prezentacji napojów spirytusowych (Dz.U. L 160, str. 1) i rozporządzenia Rady nr 1601/91 z dnia 10 czerwca 1991 r. ustanawiającego ogólne zasady definicji, opisu i prezentacji win aromatyzowanych, aromatyzowanych napojów winopochodnych i aromatyzowanych koktajli winopodobnych (Dz.U. L 149, str. 1)];

–       decyzję o objęciu ochroną przewidzianą w dyrektywie Rady nr 87/54/EWG z dnia 16 grudnia 1986 r. w sprawie ochrony prawnej topografii produktów półprzewodnikowych (Dz.U. 1987, L 24, str. 36) osób fizycznych i prawnych z państw należących do WTO;

–       zmieniony projekt rozporządzenia ustanawiającego środki zakazu dopuszczania do swobodnego obrotu, wywozu lub tranzytu towarów podrabianych lub towarów pirackich.

Komisja dodaje, że na razie zaproponowała wyłącznie środki, które są absolutnie konieczne dla właściwego wykonania porozumienia WTO i załączników do niego. Dlatego też przewiduje wprowadzenie środków wspólnotowych w celu wykonania GATS dopiero w późniejszym czasie.

C –  Pytanie trzecie

1.      Komisja stwierdziła, że żadne z postanowień traktatu WE w rozdziałach dotyczących prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług nie zobowiązuje prawodawcy wspólnotowego do korzystania z uprawnień, jakie zostały mu przyznane w tych rozdziałach wyłącznie w stosunkach wewnętrznych (to jest w odniesieniu do jednostek pochodzących z państw członkowskich). Komisja proszona jest o wskazanie przypadków, w których i rozważań, na podstawie których prawodawca wspólnotowy skorzystał już z tych uprawnień w odniesieniu do jednostek pochodzących z państw trzecich.

Komisja przedstawiła listę trzydziestu trzech aktów prawa wtórnego dotyczących spraw zewnętrznych. Niektóre z nich przyjęto w dziedzinie bankowości, finansów, ubezpieczeń i telekomunikacji, na podstawie art. 54, 57 ust. 2 lub 66 traktatu. Pozostałe dotyczą transportu i ich podstawą prawną jest art. 84 ust. 2 traktatu. Najważniejsze akty przywołane przez Komisję można pogrupować w następujący sposób:

a)      Niektóre akty prawa wtórnego przewidują, że ich przepisy mają zastosowanie również do wspólnotowych oddziałów spółek z państw trzecich, a nawet zawierają przepisy szczególnie odnoszące się do tych oddziałów.

Zobacz:

–       art. 3 dyrektywy Rady 89/117/EWG z dnia 13 lutego 1989 r. w sprawie obowiązków w zakresie publikacji odnoszących się do rocznych sprawozdań finansowych oddziałów, utworzonych w państwie członkowskim, instytucji kredytowych i instytucji finansowych mających swoją siedzibę poza tym państwem członkowskim (Dz.U. L 44, str. 40), przyjętej na podstawie art. 54 traktatu;

–       art. 7 jedenastej dyrektywy Rady 89/666/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. dotyczącej wymogów ujawniania informacji odnośnie do oddziałów utworzonych w państwie członkowskim przez niektóre rodzaje spółek podlegające prawu innego państwa (Dz.U. L 395, str. 36), przyjętej na podstawie art. 54 traktatu;

–       dyrektywa Rady 91/308/EWG z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie uniemożliwienia korzystania z systemu finansowego w celu prania pieniędzy, przyjętej na podstawie art. 57 ust. 2 i art. 100A (Dz.U. L 166, str. 77);

–       dyrektywa 94/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 1994 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów (Dz.U. L 135, str. 5) przyjęta na podstawie art. 57 ust. 2 traktatu. Artykuł 6 tej dyrektywy przewiduje, że państwa członkowskie zbadają, czy oddziały instytucji kredytowej z siedzibą poza Wspólnotą dysponują pokryciem równoważnym temu, jakie jest przewidziane w tej dyrektywie. W braku takiego pokrycia państwa członkowskie mogą im nakazać przystąpienie do systemu gwarancji depozytów działającego na ich terytorium.

b)      W zakresie finansów przepisy wspólnotowe znajdują zastosowanie w odniesieniu do wszystkich papierów wartościowych, które są dopuszczone lub są przedmiotem wniosku o dopuszczenie do publicznego obrotu na giełdzie papierów wartościowych znajdującej się lub działającej na terytorium jednego z państw członkowskich nawet, jeżeli ich emitent ustanowił działalność w państwie trzecim.

Zobacz: art. 1 dyrektywy Rady 79/279/EWG z dnia 5 marca 1979 r. koordynującej warunki dopuszczania papierów wartościowych do publicznego obrotu giełdowego (Dz.U. L 66, str. 21) i dyrektywy Rady 80/390/EWG z dnia 17 marca 1980 r. koordynującej wymagania dotyczące sporządzania, kontroli i rozpowszechniania szczegółowych danych związanych z dopuszczeniem papierów wartościowych do publicznego obrotu giełdowego (Dz.U. L 100, str. 1), obu przyjętych na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) i art. 100 traktatu.

c)      Podobnie jedna z dyrektyw znajduje zastosowanie do spółek z państw trzecich, których akcje są dopuszczone do publicznego obrotu na wspólnotowej giełdzie papierów wartościowych.

Zobacz: dyrektywa Rady 82/121/EWG z dnia 15 lutego 1982 r. w sprawie informacji publikowanych na bieżąco przez spółki, których akcje zostały dopuszczone do publicznego obrotu giełdowego (Dz.U. L 48, str. 26), przyjęta na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) i art. 100 traktatu.

Inna dyrektywa znajduje zastosowanie do spółek z państw trzecich, które nabywają lub zbywają znaczące udziały w spółce podlegającej prawodawstwu jednego z państw członkowskich i których akcje są dopuszczone do publicznego obrotu na wspólnotowej giełdzie papierów wartościowych.

Zobacz: dyrektywa Rady 88/627/EWG z dnia 12 grudnia 1988 r. w sprawie informacji, które są ogłaszane w chwili nabycia lub zbycia znacznego pakietu akcji spółki kapitałowej (Dz.U. L 348, str. 62), przyjęta na podstawie art. 54 traktatu.

d)      Dyrektywa „telewizja bez granic” zobowiązuje każde państwo członkowskie do zapewnienia, by wszelkie programy telewizyjne emitowane przez nadawców podlegających ustawodawstwu tego państwa lub nadawców, którzy nie podlegając ustawodawstwu żadnego z państw członkowskich, wykorzystują częstotliwość lub pojemność satelitarną przyznaną przez to państwo lub stację dosyłową do satelity, zlokalizowaną na terytorium tego państwa członkowskiego, były zgodne z przepisami dotyczącymi programów przeznaczonych do powszechnego odbioru w tym państwie członkowskim.

Zobacz: art. 2 dyrektywy Rady 89/552/EWG z dnia 3 października 1989 r. w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, dotyczących wykonywania telewizyjnej działalności transmisyjnej (Dz.U. L 298, str. 23), przyjętej na podstawie art. 57 ust. 2 i art. 66 traktatu.

e)      Niektóre akty prawa wtórnego upoważniające Wspólnotę do współpracy z władzami państw trzecich w celu wzmocnienia skuteczności prawodawstwa wspólnotowego.

Zobacz:

–       dyrektywa Rady 92/30/EWG z dnia 6 kwietnia 1992 r. w sprawie nadzoru skonsolidowanego nad instytucjami kredytowymi (Dz.U. L 110, str. 52), przyjęta na podstawie art. 57 ust. 2 traktatu. Artykuł 8 tej dyrektywy upoważnia Radę do zawierania umów z państwami trzecimi w celu ustalenia warunków sprawowania nadzoru skonsolidowanego nad instytucjami kredytowymi, których przedsiębiorstwa dominujące mają siedzbę w państwie trzecim oraz nad instytucjami kredytowymi ustanowionymi w państwie trzecim, których przedsiębiorstwa dominujące, czy to instytucje kredytowe, czy spółki finansowe, mają siedzibę we Wspólnocie;

–       dyrektywa Rady 89/592/EWG z dnia 13 listopada 1989 r. koordynująca przepisy dotyczące wykorzystywania poufnych informacji (Dz.U. L 334, str. 30), przyjęta na podstawie art. 100A traktatu. Artykuł 11 tej dyrektywy upoważnia Wspólnotę do zawierania umów z państwami trzecimi w dziedzinach regulowanych dyrektywą.

f)      Niektóre akty prawa wtórnego upoważniają Wspólnotę do zawierania umów z jednym lub większą liczbą państw trzecich w celu ustalenia korzystniejszych zasad działania dla wspólnotowych oddziałów spółek z tych państw trzecich od zasad przewidzianych przedmiotowymi aktami prawa wtórnego, jeżeli podobnym traktowaniem są objęte oddziały spółek ze Wspólnoty w tych państwach trzecich (zasada wzajemności). Komisja odwołuje się w tej kwestii:

–       do art. 9 ust. 3 pierwszej dyrektywy Rady 77/780/EWG z dnia 12 grudnia 1977 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz.U. L 322, str. 30), przyjętej na podstawie 57 traktatu;

–       do art. 32 pierwszej dyrektywy Rady 79/267/EWG z dnia 5 marca 1979 r w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie (Dz.U. L 63, str. 1), przyjętej również na podstawie 57 traktatu;

–       do art. 29 pierwszej dyrektywy Rady 73/239/EWG z dnia 24 lipca 1973 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w dziedzinie ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (Dz.U. L 228, str. 3), przyjętej na podstawie art. 57 ust. 2 traktatu. Na podstawie art. 29 tej pierwszej dyrektywy została zawarta umowa z Konfederacją Szwajcarską, oparta na art. 57 ust. 2 i art. 235 (Dz.U. 1991, L 205, str. 2).

g)      Inne akty prawa wtórnego dotyczą stałych procedur oceny dostępu podmiotów gospodarczych ze Wspólnoty do rynków państw trzecich. Jeśli okazuje się, że przedsiębiorstwa ze Wspólnoty nie korzystają w tych państwach z dostępu do rynku porównywalnego z tym, który Wspólnota oferuje przedsiębiorstwom z przedmiotowych państw trzecich, Komisja może podjąć negocjacje z danym państwem trzecim w celu naprawy sytuacji, a nawet zaproponować Radzie zamknięcie rynku wspólnotowego dla wspólnotowych filii spółek danego państwa trzeciego.

Komisja odwołuje się w tym względzie:

–       do art. 8–9 drugiej dyrektywy Rady 89/646/EWG z dnia 15 grudnia 1989 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania oraz prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, zmieniającej dyrektywę 77/780/EWG (Dz.U. L 386, str. 1), przyjętej na podstawie art. 57 ust. 2;

–       do art. 4 dyrektywy Rady 90/618/EWG z dnia 8 listopada 1990 r. zmieniającej, w szczególności w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, dyrektywę 73/239/EWG i dyrektywę 88/357/EWG, które dotyczą koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (Dz.U. L 330, str. 44);

–       do art. 8 drugiej dyrektywy Rady 90/619/EWG z dnia 8 listopada 1990 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do bezpośrednich ubezpieczeń na życie, ustanawiającej przepisy ułatwiające skuteczne korzystanie ze swobody świadczenia usług i zmieniającej dyrektywę 79/267/EWG (Dz.U. L 330, str. 50);

–       do art. 7 dyrektywy Rady 93/22/EWG z dnia 10 maja 1993 r. w sprawie usług inwestycyjnych w zakresie papierów wartościowych (Dz.U. L 141, str. 27), przyjętej na podstawie art. 57 ust. 2 traktatu.

h)      W zakresie finansów dyrektywy Rady upoważniają Wspólnotę do zawierania umów z państwami trzecimi w celu uznawania, na zasadzie wzajemności, prospektów emisyjnych sporządzanych i kontrolowanych zgodnie z przepisami obowiązującymi w tym państwie trzecim lub w tych państwach trzecich do celów wprowadzenia do obrotu giełdowego lub publicznej oferty sprzedaży.

Zobacz: dyrektywa Rady 87/345/EWG z dnia 22 czerwca 1987 r. zmieniająca przywołaną dyrektywę 80/390 (Dz.U. L 185, str. 81), przyjęta na podstawie art. 54 ust. 2 traktatu i dyrektywa Rady 89/298/EWG z dnia 17 kwietnia 1989 r. w sprawie koordynacji wymagań dotyczących sporządzania, szczegółowej kontroli i rozpowszechniania prospektów emisyjnych publikowanych w związku z publiczną ofertą sprzedaży zbywalnych papierów wartościowych (Dz.U. L 124, str. 8), przyjęta na podstawie art. 54 traktatu.

i)      W zakresie zamówień publicznych jedna z dyrektyw przewiduje, że oferta przedstawiana w celu uzyskania zamówienia na dostawy, w której udział produktów pochodzących z państw trzecich przekracza 50% ogólnej wartości produktów objętych ofertą, może zostać odrzucona, chyba że Wspólnota zawarła z danym państwem trzecim porozumienie zapewniające porównywalny i rzeczywisty dostęp przedsiębiorstw ze Wspólnoty do ich rynków.

Zobacz: art. 29 dyrektywy Rady 90/531/EWG z dnia 17 września 1990 r. w sprawie procedur udzielania zamówień publicznych przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji, przyjętej na podstawie art. 57 ust. 2, 66, 100A i art. 113 traktatu (Dz.U. L 297, str. 1).

Na podstawie art. 29 tej dyrektywy Wspólnota Europejska zawarła umowę w formie protokołu ustaleń ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej dotyczącą zamówień publicznych. Zapewnia ona przedsiębiorstwom ze Wspólnoty porównywalny i rzeczywisty dostęp do rynków w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w zakresie udzielania zamówień na dostawy i roboty budowlane udzielanych przez instytucje zamawiające sektora energii elektrycznej [zob. decyzja Rady nr 93/323/EWG z dnia 10 maja 1993 r. zatwierdzająca umowę (Dz.U. L 125, str. 1), przyjęta na podstawie art. 113 i decyzja Rady nr 93/324/EWG z dnia 10 maja 1993 r. dotycząca przedłużenia obowiązywania przepisów dyrektywy 90/531/EWG wobec Stanów Zjednoczonych Ameryki, również przyjęta na podstawie art. 113 traktatu (Dz.U. L 125, str. 54)].

Na podstawie innej dyrektywy, jeżeli Komisja stwierdzi, że w zakresie zamówień publicznych na usługi państwo trzecie nie przyznaje przedsiębiorstwom ze Wspólnoty rzeczywistego dostępu do rynku, porównywalnego do tego, jaki Wspólnota przyznaje przedsiębiorstwom z tego państwa trzeciego, to może ona zaproponować Radzie podjęcie decyzji o zawieszeniu lub ograniczeniu udzielania zamówień na usługi:

–       przedsiębiorstwom podlegającym ustawodawstwu danego państwa trzeciego;

–       przedsiębiorstwom powiązanym z przedsiębiorstwami, o których mowa w lit. a), których siedziba znajduje się we Wspólnocie, ale które nie posiadają bezpośrednich i rzeczywistych związków z gospodarką państwa członkowskiego;

–       przedsiębiorstwom przedstawiającym oferty w celu świadczenia usług pochodzących z danego państwa trzeciego.

Zobacz: art. 37 ust. 3 dyrektywy Rady nr 93/38/EWG z dnia 14 czerwca 1993 r. koordynującej procedury udzielania zamówień publicznych przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji (Dz.U. L 199, str. 84), przyjętej na podstawie art. 57 ust. 2 i art. 66, 100A i art. 113 EWG.

j)      W zakresie transportu morskiego jedno z rozporządzeń wprowadza procedurę, którą należy stosować w celu przeciwdziałania nieuczciwym praktykom cenowym stosowanym przez określonych armatorów państw trzecich zaangażowanych w międzynarodowy przewóz ładunków żeglugą liniową.

Zobacz: rozporządzenie Rady (EWG) nr 4057/86 z dnia 22 grudnia 1986 r. w sprawie nieuczciwych praktyk cenowych w transporcie morskim (Dz.U. L 378, str. 14), przyjęte na podstawie art. 84 ust. 2 traktatu.

Inne rozporządzenie wprowadza procedurę mającą zastosowanie, gdy działania państwa trzeciego lub jego agentów ograniczają lub grożą ograniczeniem swobody dostępu dla towarzystw żeglugowych państw członkowskich lub statków zarejestrowanych w państwie członkowskim (art. 1). Ma ono zastosowanie w odniesieniu do towarzystw żeglugowych z państwa trzeciego, które świadczą usługi w zakresie połączeń między własnym państwem lub innym państwem trzecim a jednym lub kilkoma państwami członkowskimi (art. 2). Artykuł 4 ust. 1 lit. b) upoważnia do skoordynowanych działań zaradczych wobec takich towarzystw [lit. b)].

Zobacz: rozporządzenie Rady (EWG) nr 4058/86 z dnia 22 grudnia 1986 r. dotyczące skoordynowanych działań w celu zapewnienia swobodnego dostępu do ładunków w handlu morskim (Dz.U. L 378, str. 21), przyjęte na podstawie art. 84 ust. 2 traktatu.

2. Na wypadek gdyby kompetencja ograniczała się do jednostek pochodzących z państw członkowskich, jak utrzymuje Rada i niektóre państwa, które przedstawiły swoje uwagi, Komisja proszona jest ogólnie o przedstawienie argumentów, które pozwalałyby wyprowadzić z kompetencji wewnętrznej ograniczonej w ten sposób kompetencję zewnętrzną, która obejmowałaby traktowanie, jakie należy przyznać jednostkom pochodzącym z państw trzecich.

Tytułem wstępu Komisja podkreśla, że zarówno GATS, jak i traktat WE oparte są na zasadzie niedyskryminacji i odwołują się do tych samych środków prawnych dla realizacji celu polegającego na liberalizacji świadczenia usług. Tak więc art. 52 i 59 traktatu zakazują państwom członkowskim podejmowania środków, które naruszałyby zasadę niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Ze swej strony GATS zabrania swym członkom dyskryminacji jednostek pochodzących z innych państw członkowskich (zasada największego uprzywilejowania), jak również odmiennego traktowania usługodawców krajowych i zagranicznych w zakresie dostępu do rynku i warunków prowadzenia przez nich działalności (zasady dostępu do rynku i traktowania narodowego).

Dlatego właśnie gdyby uznano, iż Wspólnota posiada kompetencję zewnętrzną do zawarcia GATS na podstawie teorii równoległości kompetencji, nie oznaczałoby to, że uprawnienia zewnętrzne Wspólnoty mają szerszy zakres aniżeli jej uprawnienia wewnętrzne, ale raczej iż mają porównywalny czy wręcz węższy zakres.

Następnie Komisja przywołuje dwa argumenty przemawiające za kompetencją zewnętrzną Wspólnoty, która w jej opinii obejmuje traktowanie, jakie należy przyznać jednostkom pochodzącym z państw trzecich: z jednej strony konieczność działań zewnętrznych, a z drugiej strony ryzyko naruszenia zasad wspólnotowych.

W odniesieniu do konieczności podejmowania działań zewnętrznych Komisja podnosi, że korzyści ekonomiczne, które osiągają wspólnotowi usługodawcy na podstawie traktatu, doszły już niemal do swych granic z uwagi na utworzenie rynku wewnętrznego. Do rozwoju gospodarczego państw członkowskich może obecnie przyczynić się w największym stopniu liberalizacja handlu usługami w państwach trzecich. W opinii Komisji, Wspólnota nie może starać się uzyskać korzyści handlowych dla podmiotów gospodarczych ze Wspólnoty na rynkach państw trzecich nie będąc w stanie zaoferować w zamian korzyści usługodawcom z państw trzecich na wspólnym rynku, co implikuje, iż ma ona kompetencje do uregulowania ich dostępu do wspólnego rynku.

Dla zilustrowania ścisłej współzależności między tymi dwoma aspektami działań Wspólnoty Komisja podaje dwa przykłady: umowę z dnia 10 października 1989 r. między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Konfederacją Szwajcarską dotyczącą ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie i przywołaną drugą dyrektywę bankową. Celem umowy zawartej z Konfederacją Szwajcarską „jest określenie, na zasadach wzajemności, niezbędnych i wystarczających warunków dla umożliwienia agencjom i oddziałom przedsiębiorstw, których siedziba znajduje się na terytorium jednej z umawiających się stron, i które chciałyby podjąć działalność lub prowadzą działalność na terytorium drugiej umawiającej się strony, podjęcia lub prowadzenia działalności na własny rachunek w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich nie będących ubezpieczeniami na życie” (art. 1). Druga dyrektywa bankowa przewiduje możliwość zawieszenia wniosków o zezwolenie na założenie wspólnotowych filii instytucji kredytowych z państw trzecich tak, aby Wspólnota dysponowała środkiem negocjakcyjnym w zakresie rzeczywistego dostępu do rynku danych państw trzecich filii instytucji kredytowych ze Wspólnoty, utworzonych w tych państwach.

Zgodnie z drugim argumentem wysuniętym przez Komisję, jeżeli kompetencja wewnętrzna Wspólnoty ograniczałaby się do jednostek pochodzących z państw członkowskich, mogłoby to naruszyć zasady swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług.

Przede wszystkim mogłyby wystąpić zakłócenia w zakresie świadczenia usług i konkurencji, jeżeli poszczególne państwa członkowskie miałyby możliwość samodzielnego określania, w odniesieniu do jednostek pochodzących z państw trzecich, zasad regulujących dostęp do ich rynku i zasad prowadzenia działalności na własny rachunek. Na przykład najbardziej liberalne państwo członkowskie w zakresie bankowości i ubezpieczeń przyciągnęłoby większość usługodawców świadczących te usługi przewidując mniej rygorystyczne warunki niż warunki określone prawem wspólnotowym (w zakresie minimalnego kapitału zakładowego, rezerw technicznych, marginesu wypłacalności itd.). A ubezpieczeni, mieszkający lub mający siedzibę w mniej liberalnych państwach członkowskich odeszliby od towarzystw ubezpieczeniowych działających w tych państwach i zwróciliby się do towarzystw ubezpieczeniowych działających w najbardziej liberalnym państwie.

Następnie ryzyko naruszenia podstawowych zasad prawa wspólnotowego istniałoby niezależnie od tego, czy nastąpiłaby harmonizacja wspólnotowa. Na przykład – w zakresie uznawania kwalifikacji zawodowych – jeżeli dane państwo członkowskie obejmowałoby obywateli państwa trzeciego reżimem korzystniejszym od obowiązującego w odniesieniu do obywateli Wspólnoty, to naruszałoby ono prawo przedsiębiorczości i prawo do swobodnego świadczenia usług na terytorium tego państwa obywateli pozostałych państw członkowskich. Takie uregulowanie byłoby ponadto sprzeczne z zasadą spójności lub preferencji wspólnotowej, a nawet z art. 5 traktatu.

D –  Pytanie czwarte

Rada uznaje, że co do zasady rozdziały traktatu WE dotyczące prawa przedsiębiorczości i usług milczą w kwestii traktowania, jakie należy przyznać jednostkom (spółkom i osobom fizycznym) pochodzącym z państw trzecich. Następnie w odniesieniu do świadczonia usług poprzez „obecność handlową”, zgodnie z terminologią GATS, dokonuje rozróżnienia pomiędzy filiami spółki z państwa trzeciego i zwykłymi oddziałami spółki z państwa trzeciego. Rada proszona jest o nieco szersze wyjaśnienie swego stanowiska.

Na wstępie Rada informuje Trybunał, że w czasie posiedzenia Rady (ds. ogólnych) w dniu 4 października 1994 r. w Luksemburgu zatwierdziła projekt decyzji o zawarciu porozumień Rundy Urugwajskiej, który został przesłany do Parlamentu Europejskiego, aby mógł on zająć stanowisko w ramach procedury zgody. Ten projekt decyzji zostanie ewentualnie zmodyfikowany stosownie do opinii, którą Trybunał wyda w dniu 15 listopada 1994 r. Na tym etapie Rada przyjęła jako podstawy prawne kompetencji Wspólnoty art. 43, 54, 57, 66, 75, 84 ust. 2, art. 99, 100, 100A, 113 i 235 w związku z art. 228 ust. 3 akapit drugi traktatu WE.

Po posiedzeniu w dniu 11 października 1994 r. Rada przekazała Trybunałowi „kodeks postępowania” opracowany za wspólnym porozumieniem przez Radę, państwa członkowskie i Komisję, a dotyczący negocjacji „po Rundzie Urugwajskiej” w zakresie usług, w następującym brzmieniu:

„1.      W odniesieniu do negocjacji dotyczących handlu usługami przewidzianych decyzjami ministerialnymi przyjętymi w Marakeszu w dniu 15 kwietnia 1994 r. i w trakcie wszelkich innych dyskusji dotyczących handlu w tym zakresie prowadzonych albo pod przewodnictwem Komitetu przygotowawczego albo Rady Światowej Organizacji Handlu do spraw handlu usługami ustalono, że z zastrzeżeniem stanowisk poszczególnych uczestników dotyczących nowego upoważnienia i kwestii podziału kompetencji oraz bez uszczerbku dla wyników wniosku o wydanie opinii w sprawie kompetencji skierowanego przez Komisję do Trybunału, Komisja winna nadal(17):

a)      prowadzić negocjacje w imieniu Wspólnoty i państw członkowskich w ramach różnych negocjacji i dyskusji, o których mowa powyżej;

b)      informować państwa członkowskie na tyle wcześnie, na ile to możliwe, o dacie i miejscu wszystkich przewidzianych dyskusji lub negocjacji z pozostałymi stronami, niezależnie od tego, czy odbywają się one w ramach oficjalnych grup negocjacyjnych czy innych, jeżeli państwa członkowskie nie zostały o nich bezpośrednio poinformowane;

c)      zajmować we wszystkich kwestiach stanowiska przyjęte zgodnie z właściwymi procedurami decyzyjnymi(18);

d)      czuwać nad tym, by przedstawiciele wszystkich państw członkowskich mogli uczestniczyć we wszystkich posiedzeniach i negocjacjach dotyczących kwestii merytorycznych, przy czym państwa członkowskie mogą zlecić reprezentowanie ich przewodniczącemu;

e)      przekazywać szybko państwom członkowskim wszelkie noty oficjalne lub nieoficjalne sporządzone przez Sekretariat GATT lub innych uczestników, w tym samą Komisję, które nie zostały przesłane bezpośrednio do państw członkowskich.

2.      Rada postanawia sporządzać regularnie bilans z negocjacji na podstawie sprawozdań, które Komisja przedłoży Radzie we właściwym czasie, umożliwiającym jej przygotowanie prac. Rada będzie nadal analizować formułowanie celów negocjacji w każdym sektorze usług i zastrzega sobie prawo przekazania Komisji w stosownym czasie właściwych wytycznych”.

Rada uważa, że co do zasady rozdziały traktatu WE dotyczące przedsiębiorczości i usług milczą w kwestii traktowania, jakie należy przyznać osobom fizycznym lub prawnym pochodzącym z państw trzecich, ponieważ w jej opinii z samej treści art. 52 i nast., art. 59 i nast. i art. 221 wynika, że traktat WE nie nakłada na państwa członkowskie żadnych zobowiązań w zakresie traktowania jednostek pochodzących z państw trzecich.

Rada wyjaśnia swój sposób rozumowania na przykładzie prywatyzacji publicznego przedsiębiorstwa usługowego.

W braku wspólnotowych przepisów harmonizujących w tej dziedzinie państwa członkowskie pozostają kompetentne w zakresie określania warunków prywatyzacji. Jednakże wykonując tę kompetencję państwa członkowskie winny przestrzegać warunków i ograniczeń wynikających z właściwych postanowień traktatu (na przykład zasady niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo, która na podstawie art. 58 ma zastosowanie w odniesieniu do spółek). W tym względzie należy rozróżnić spółki utworzone w państwach członkowskich od spółek „zagranicznych”, to jest założonych w państwach trzecich. W ten sposób przy określaniu w prawie krajowym warunków, na jakich spółki prywatne mają dostęp do kapitału prywatyzowanych przedsiębiorstw, nie może mieć miejsca dyskryminacja pomiędzy spółkami utworzonymi w państwach członkowskich ze względu na ich „obywatelstwo”. Natomiast w odniesieniu do spółek zagranicznych państwo członkowskie zachowuje pełne kompetencje i może je wykonywać, przy czym żadne przepisy prawa wspólnotowego nie mają w tej sytuacji zastosowania.

Ten sam przykład pozwala Radzie na wyjaśnienie dokonywanego przez nią rozróżnienia w odniesieniu do świadczenia usług poprzez „obecność handlową” pomiędzy filiami i oddziałami lub agencjami spółek z państw trzecich.

W jej opinii jeżeli spółka z państwa trzeciego ma dwie filie w różnych państwach członkowskich, państwo członkowskie, które przystępuje do prywatyzacji nie będzie mogło, na mocy art. 58 traktatu WE w związku z art. 52 wprowadzać dyskryminacji między tymi dwoma filiami przy określaniu warunków dostępu spółek prywatnych do kapitału.

Natomiast jeżeli spółka z państwa trzeciego ma w państwie członkowskim wyłącznie oddziały lub agencje (pozbawione osobowości prawnej), art. 58, który dotyczy wyłącznie spółek, nie ma zastosowania i państwo członkowskie, które przeprowadza prywatyzację będzie mogło objąć różnym traktowaniem różne oddziały lub agencje.

E –  Pytanie piąte

Zjednoczone Królestwo twierdzi, że żadne postanowienie traktatu nie porusza kwestii ustanowienia po raz pierwszy działalności gospodarczej przez osoby fizyczne lub prawne pochodzące z państw trzecich, które zamierzają podjąć działalność usługową w państwie członkowskim. Jednakże podnosi, że instytucje wspólnotowe podjęły środki określające „reguły dotyczące wykonywania przez Wspólnotę kompetencji zewnętrznych w zakresie ustanawiania działalności we Wspólnocie przez jednostki pochodzące z państw trzecich”. Zjednoczone Królestwo powołuje się w tym względzie na dyrektywy w zakresie bankowości i ubezpieczeń. Zjednoczone Królestwo jest proszone o wskazanie, w jaki sposób godzi tę praktykę (której nie podważa) z zasadniczym stanowiskiem, którego zresztą broni, w odniesieniu do zakresu stosowania rozdziałów dotyczących prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług.

Rząd Zjednoczonego Królestwa twierdzi, że rozdziały traktatu WE dotyczące przedsiębiorczości i usług nie zawierają żadnych szczególnych postanowień odnoszących się do kompetencji wewnętrznej Wspólnoty w zakresie ustanawienia po raz pierwszy działalności gospodarczej w państwach członkowskich przez jednostki pochodzące z państw trzecich.

Jedynym celem rozdziału o prawie przedsiębiorczości jest zagwarantowanie jednostkom pochodzącym z państwa członkowskiego prawa ustanowienia działalności gospodarczej na terytorium innego państwa członkowskiego. Celem rozdziału o swobodzie świadczenia usług jest zapewnienie tej swobody jednostkom pochodzącym z państwa członkowskiego, które ustanowiły działalność w innym państwie członkowskim Wspólnoty. Te rozdziały nie służą zatem do osiągnięcia szczególnego celu w rozumieniu orzecznictwa Trybunału w zakresie kompetencji międzynarodowych, który mógłby stanowić podstawę dorozumianej kompetencji międzynarodowej do zawierania umów z państwami trzecimi.

W tym względzie rysuje się kontrast pomiędzy rozdziałami dotyczącymi prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług z jednej strony, a rozdziałami dotyczącymi transportu z drugiej strony.

W wyroku z dnia z 14 lipca 1976 r. w sprawach połączonych 3/76, 4/76 i 6/76 Kramer, Rec. str. 1279, Trybunał uznał, że niektóre postanowienia traktatu EWG i aktu o przystąpieniu, jak również rozporządzenie Rady (EWG) nr 2142/70 z dnia 20 października 1970 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku produktów rybołówstwa (Dz.U. L 236, str. 5), przyznają Komisji wewnętrzną kompetencję w zakresie regulacji rybołówstwa na pełnym morzu w celu ochrony zasobów biologicznych. Trybunał orzekł, że z nałożonych zobowiązań i uprawnień przekazanych instytucjom Wspólnoty na poziomie wewnętrznym wynika, iż ma ona kompetencje do podejmowania zobowiązań międzynarodowych w celu zachowania zasobów biologicznych morza pełnego. Rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi, że jurysdykcja każdego z państw ogranicza się na pełnym morzu do statków pod banderą tego państwa, a zasoby rybne migrują. W konsekwencji środki ochronne przyjęte przez jedno państwo (lub przez Wspólnotę w odniesieniu do wód podlegających suwerenności państw członkowskich) nie miałyby żadnej skuteczności, jeśli podobne środki nie zostałyby podjęte przez sąsiednie państwa. Wynika z tego, że z uwagi na swój charakter zasoby morza pełnego można chronić wyłącznie poprzez zawarcie umów międzynarodowych między stronami sprawującymi jurysdykcję na tych wodach.

Rząd Zjednoczonego Królestwa podkreśla, że o ile w wyroku w sprawie AETR Trybunał mógł wyprowadzić kompetencję wewnętrzną z art. 74 i 75 traktatu EWG, o tyle uczynił to w oparciu o art. 75 lit. a), który „w odniesieniu do części trasy położonej na terytorium Wspólnoty dotyczy również transportu z lub do państw trzecich”. W ten sposób Trybunał mógł wywnioskować, że „kompetencja Wspólnoty obejmuje stosunki podlegające prawu międzynarodowemu, a zatem implikuje w przedmiotowej dziedzinie konieczność zawierania porozumień z zainteresowanymi państwami trzecimi”.

Natomiast podstawy kompetencji zewnętrznej Wspólnoty do zawarcia GATS należy szukać nie w postanowieniach traktatu dotyczących przedsiębiorczości i usług, ale w przepisach prawa wtórnego przyjętych na mocy rozdziałów o przedsiębiorczości i usługach.

Fakt, iż rozdziały o przedsiębiorczości i usługach nie określają żadnego szczególnego celu w odniesieniu do ustanowienia po raz pierwszy działalności gospodarczej lub swobody świadczenia usług przez jednostki pochodzące z państw trzecich nie wyklucza możliwości przyjęcia przez Wspólnotę w pewnych okolicznościach aktów dotyczących jednostek pochodzących z państw trzecich. Rząd Zjednoczonego Królestwa wskazuje dwie sytuacje, w których może ona to uczynić.

Po pierwsze, gdy Rada przyjmuje przepisy wewnętrzne w celu ułatwienia wykonywania przez jednostki pochodzące z państw członkowskich swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług, te przepisy wewnętrzne mogą również regulować sytuację jednostek pochodzących z państw trzecich w zakresie koniecznym dla zapewnienia rzeczywistego wykonywania wyżej wymienionych uprawnień przez jednostki pochodzące z państw członkowskich na warunkach przewidzianych traktatem w odniesieniu do funkcjonowania rynku wewnętrznego. Zjednoczone Królestwo podaje dwa przykłady takiej sytuacji. W celu ułatwiania wykonywania prawa przedsiębiorczości przez obywateli państw członkowskich jedna z dyrektyw objęła prawem wjazdu na terytorium Wspólnoty i prawem pobytu członków ich rodzin będących obywatelami państwa trzeciego. Innym przykładem jest objęcie zasadami dotyczącymi oddziałów spółek mających siedzibę w jednym z państw członkowskich oddziałów spółek mających siedzibę w państwach trzecich. Rząd Zjednoczonego Królestwa odwołuje się w tym względzie do jedenastej dyrektywy Rady 89/666/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. dotyczącej wymogów ujawniania informacji odnośnie do oddziałów utworzonych w państwie członkowskim przez niektóre rodzaje spółek podlegające prawu innego państwa (Dz.U. L 395, str. 36).

Po drugie, przepisy wewnętrzne mogą wyraźnie przewidywać kompetencję zewnętrzną Wspólnoty w sprawach, które obejmują. Tak więc przepisy wewnętrzne mogą przewidywać zawarcie umów z państwami trzecimi określających, że oddziały spółek z państw trzecich winny być traktowane w ten sam sposób w różnych państwach członkowskich, a także zawarcie umów z państwami trzecimi stanowiących, że oddziałom spółek pochodzących z państw członkowskich należy przyznać traktowanie nie mniej korzystne aniżeli to, które Wspólnota zapewnia oddziałom spółek z państw trzecich. Zjednoczone Królestwo odwołuje się w tym względzie do przepisów przywołanych dyrektyw bankowych, pierwszej i drugiej, jak również do pierwszej dyrektywy Rady 79/267/EWG z dnia 5 marca 1979 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie (Dz.U. L 63, str. 1), które dokładniej przedstawiła w uwagach na piśmie [rozdział XII część B pkt 2 ppkt i)].

Rząd Zjednoczonego Królestwa przypomina wreszcie, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż jeżeli Wspólnota, na podstawie rozdziałów dotyczących przedsiębiorczości i usług przyjęła przepisy, które same w sobie stanowią środki wyłącznej harmonizacji, nawet nie przewidując wyraźnych przepisów dla wykonywania kompetencji międzynarodowych, te przepisy wewnętrzne mogą same w sobie stanowić podstawę dorozumianej kompetencji międzynarodowej Wspólnoty (zob. ww. wyrok w sprawie AETR). Ale w sytuacji gdy właściwe przepisy wewnętrzne nie stanowią środków wyłącznej harmonizacji, kompetencja zewnętrzna wynikająca z wykonywania kompetencji wewnętrznej również nie jest kompetencją wyłączną.

F –  Pytanie szóste

Ani Rada, ani państwa, które przedstawiły swoje uwagi, nie ustosunkowały się do argumentów wysuniętych przez Komisję, w celu wykazania konieczności podjęcia przez Wspólnotę i wyłącznie Wspólnotę działań zewnętrznych. Proszone są o ustosunkowanie się do tych argumentów albo wyjaśnienie, dlaczego nie uznają za konieczne ustosunkowania się do nich.

Rada podkreśla trudności, jakie napotkała, aby zrozumieć argumentację przedstawioną przez Komisję w celu wykazania konieczności podjęcia przez Wspólnotę i wyłącznie Wspólnotę działań zewnętrznych. Ponadto nie uznała wyraźnego ustosunkowania się do tej kwestii za konieczne i wyjaśnia to w następujący sposób.

Na wstępie Rada podnosi, że precedens, na jaki powołała się Komisja broniąc „konieczności” wyłącznego udziału Komisji w układzie GATS, stanowią układy zwane „europejskimi” z państwami Europy Środkowej i Wschodniej, które dokładnie rzecz biorąc zostały zawarte wspólnie przez Wspólnotę i państwa członkowskie.

Następnie Rada uznaje, podobnie jak Parlament Europejski, że Komisja myli dwie odrębne kwestie, tj. ramy prawne, których prawodawca wspólnotowy winien przestrzegać i kryteria celowości politycznej, na podstawie których prawodawca wspólnotowy może decydować o podjęciu działań (lub niepodejmowaniu działań) i zasięgu, jaki należy nadać tym działaniom.

Wreszcie w opinii Rady argument Komisji związany z ryzykiem rozproszonych działań międzynarodowych poszczególnych państw członkowskich, w sytuacji, w której układ GATS i porozumienie TRIPs zawarłyby państwa członkowskie w ramach własnych kompetencji, opiera się na błędnym przedstawieniu faktów.

Rada podnosi, iż aż do chwili obecnej kompetencje państw członkowskich w znacznej części dziedzin objętych tymi dwoma umowami nie zostały podważone i były wykonywane w sposób ciągły na szczeblu międzynarodowym (na przykład konwencje zawarte pod egidą Światowej Organizacji Własności Intelektualnej). Nie przeszkodziło to stopniowemu rozwojowi wewnętrznego prawodawstwa wspólnotowego i działalności międzynarodowej Wspólnoty.

Rządy duński i grecki nie przedstawiły Trybunałowi żadnych szczegółowych informacji w tej kwestii.

W opinii rządu niemieckiego jeżeli przyjmie się, jak utrzymuje tytułem ewentualnym Komisja, że Wspólnota ma obowiązek działania korzystając z uprawnień, jakie przyznają jej art. 100A i 235 traktatu WE, to takie stanowisko byłoby sprzeczne z art. 4 tego traktatu i doprowadziłoby do zmiany przedmiotowego traktatu. Rząd federalny przywołuje problemy instytucjonalne, jakie wynikałyby z przyjęcia takiego stanowiska w kontekście ustaleń poczynionych przez Bundesverfassungsgericht w wyroku z 12 października 1993 r. dotyczącym ratyfikacji Traktatu o Unii Europejskiej, w szczególności w części C II 3b, która stanowi:

„Traktat o Unii Europejskiej wprowadza zasadnicze rozróżnienie między wykonywaniem przez organ władzy publicznej kompetencji określonej w sposób zawężający z jednej strony a rewizją traktatu z drugiej strony; jego wykładnia nie może więc prowadzić do rezultatu równoznacznego z rozszerzeniem jego zakresu; podobna wykładnia norm kompetencyjnych nie miałaby w odniesieniu do Niemiec charakteru wiążącego.

W opinii rządu hiszpańskiego argumenty wysunięte przez Komisję w celu wykazania konieczności podjęcia przez Wspólnotę i wyłącznie przez Wspólnotę działań zewnętrznych stoją w sprzeczności z zasadą szczególnego powierzenia kompetencji ustanowioną w art. 3B i art. 4 ust. 1 traktatu WE. Stwierdzenie konieczności podjęcia wspólnego działania zewnętrznego jako takie nie może być podstawą wyłącznej kompetencji Wspólnoty, jeśli kompetencja ta nie została jej powierzona przez państwa członkowskie. Odmienne twierdzenie równałoby się zmianie traktatu z naruszeniem procedury przewidzianej w tym celu przez art. N Traktatu o Unii Europejskiej. Rząd hiszpański dodaje, że teoria równoległości kompetencji wewnętrznych i zewnętrznych rozwinięta w orzecznictwie Trybunału nie oznacza, że w dziedzinach, w których Wspólnota jest pozbawiona kompetencji wewnętrznych może nabyć te kompetencje w wyniku zawarcia umowy zewnętrznej i stanowić w konsekwencji prawo na poziomie wewnętrznym, w dziedzinach, w których nie mogła tego czynić przedtem.

Rząd francuski uważa, że art. 100A i 235 traktatu WE, na które powołuje się tytułem ewentualnym Komisja w celu uzasadnienia wyłącznej kompetencji Wspólnoty, pozostawiają Radzie szeroki zakres uznania, czy spełnione zostały warunki ich stosowania.

W tym względzie rząd francuski zauważa, że w większości sektorów objętych TRIPs i GATS przepisy wspólnotowe przyjęte wcześniej nie uległy zmianie. Dla osiągnięcia celów Wspólnoty nie jest również konieczne działanie wyłącznie Wspólnoty. Z zastrzeżeniem kilku rzadkich wyjątków umowy te nie będą realizowane na poziomie Wspólnoty, ponieważ państwa członkowskie pozostają kompetentne w licznych kwestiach. Rząd francuski wnosi z tego, że nie jest ani koniecznym, ani możliwym, by Wspólnota sama zawierała porozumienie WTO.

W opinii rządu niderlandzkiego argumentacja Komisji służąca wykazaniu konieczności podjęcia przez Wspólnotę i wyłącznie Wspólnotę działania zewnętrznego wynika z polityki przewidzianej de lege ferenda przez Komisję. Ale na obecnym etapie integracji wspólnotowej argumentacja ta nie może wynikać ze stosowania orzecznictwa w sprawie AETR.

Rząd portugalski uważa, że kompetencja zewnętrzna Wspólnoty winna opierać się na kryteriach o charakterze prawnym i nie może być uzależniona od oceny pod względem celowości charakteru lub stopnia konieczności podjęcia wspólnego działania. Kompetencja zewnętrzna może wynikać z postanowień traktatu ustanawiających kompetencję wewnętrzną w zakresie, w którym wykonywanie kompetencji zewnętrznej będzie uznane za niezbędne do osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty i nie doprowadzi do sytuacji, w której Wspólnota uzurpowałaby sobie prawo do podejmowania środków leżących w sferze kompetencji własnych państw członkowskich. Rząd portugalski przypomina również zasadę szczególnego powierzenia kompetencji, którą w jego opinii narusza stanowisko Komisji.

W tych warunkach rząd portugalski uznaje, że konieczność podjęcia przez Wspólnotę działań zewnętrznych nie wystarcza do wykazania wyłączności kompetencji Wspólnoty. Jest sprawą oczywistą, że porozumienie WTO, a szczególnie załączniki do niego dotyczące GATS i TRIPs, odnoszą się do spraw pozostających w części w kompetencji państw członkowskich, a więc argumentacja Komisji służąca wykazaniu wyłącznego charakteru kompetencji Wspólnoty w tym zakresie jest wyłącznie odzwierciedleniem oceny o charakterze politycznym.

W odpowiedzi na argument Komisji, zgodnie z którym w przypadku uznania kompetencji dzielonej Wspólnoty i państw członkowskich do zawarcia umowy naruszona zostałaby spójność rynku wewnętrznego, wystąpiłyby zakłócenia konkurencji i zaburzone zostałyby możliwości konkurencji na rynku państw trzecich, rząd Zjednoczonego Królestwa pragnie podkreślić, że sytuacja, którą Komisja przedstawiła jako hipotetyczną, była w rzeczywistości sytuacją, która przeważyła w trakcie negocjacji Rundy Urugwajskiej. Od samego początku i przez cały czas trwania negocjacji było jasno określone, że były one prowadzone bez przesądzania o kompetencjach Wspólnoty i państw członkowskich w poszczególnych kwestiach. Negocjacje były prowadzone przez Komisję, której zadaniem było reprezentowanie Wspólnoty i państw członkowskich. Interesy państw członkowskich były chronione przez procedury wspólnotowe, które miały doprowadzić do konsensusu. Z punktu widzenia państw członkowskich negocjacje toczyły się przy założeniu istnienia kompetencji dzielonych Wspólnoty i państw członkowskich. Wynik tych negocjacji uwzględniał w pełni zarówno interesy Wspólnoty, jak i państw.

Komisja posługuje się przykładem sektora usług finansowych jako sektora, w którym mogłyby nastąpić zakłócenia konkurencji. Ale ta hipoteza była sprawdzana w czasie negocjacji wielostronnych (GATS zawiera, jak przypomina Zjednoczone Królestwo, załącznik w sprawie usług finansowych). W opinii rządu Zjednoczonego Królestwa może to świadczyć o zrównoważonym uprawnieniu do negocjacji, które w opinii Komisji można uzyskać wyłącznie w oparciu o wyłączną kompetencję Wspólnoty. Zdaniem tego rządu na znaczące problemy w rodzaju tych, które wystąpiły w trakcie negocjacji załączników do GATS w sprawie usług finansowych napotkano bowiem również w odniesieniu do osiągnięcia porozumienia w Radzie w kwestiach uznawanych za pozostające w wyłącznej kompetencji Wspólnoty (wzajemność w odniesieniu do instytucji kredytowych na podstawie art. 9 drugiej dyrektywy bankowej).

Zdaniem Zjednoczonego Królestwa Komisja słusznie sama uznaje, że swobodny przepływ usług pomiędzy państwami członkowskimi nie ma miejsca. Oznacza to, że dostęp jednostki pochodzącej z państwa trzeciego do rynku państwa członkowskiego nie gwarantuje jej sam w sobie prawa do świadczenia usług lub ustanowienia działalności gospodarczej w pozostałych państwach członkowskich, ponieważ rozdziały o przedsiębiorczości i usługach mają zastosowanie wyłącznie do jednostek pochodzących z państw członkowskich.

Rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi, że Komisja podkreśla jednakże dwa argumenty. Po pierwsze jej zdaniem zawieranie przez państwa członkowskie porozumień z państwami trzecimi skutkowałoby korzyściami w niektórych państwach, które to korzyści nie wystąpiłyby w pozostałych państwach, co prowadziłoby do niedopuszczalnego zakłócenia konkurencji. Po drugie, jednostki pochodzące z niektórych państw członkowskich uzyskałyby na rynkach państw trzecich korzyści, których nie mogłyby uzyskać jednostki pochodzące z pozostałych państw członkowskich.

Zjednoczone Królestwo wskazuje jednakże, iż możliwości zawarcia przez państwo członkowskie z państwem trzecim umowy regulującej warunki prowadzenia działalności zawodowej na jego terytorium nie można uznać za niezgodną ze rynkiem wewnętrznym. W wyroku z dnia 9 lutego 1994 r. w sprawie C‑154/93 Tawil-Albertini, Rec. str. I‑451, Trybunał orzekł, że dyrektywa Rady 78/686/EWG z dnia 25 lipca 1978 r. dotycząca wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji osób wykonujących zawód lekarza dentysty, łącznie ze środkami mającymi na celu ułatwienie skutecznego wykonywania prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług (Dz.U. L 233, str. 1), nie wpływa na kompetencje państw członkowskich w zakresie zawierania umów zewnętrznych z państwami trzecimi w tym zakresie. Natomiast wykonywanie takiej kompetencji może oddziaływać na warunki konkurencji pomiędzy państwami członkowskimi. Kwalifikacje uzyskane w państwie trzecim mogłyby być uznawane w jednym z państw członkowskim, ale nie w pozostałych. Podobnie takie kompetencje mogłyby doprowadzić do sytuacji, w której kwalifikacje obywateli jednego z państw członkowskich będą uznawane na terytorium jednego z państw trzecich, w którym nie będą uznawane kompetencje obywateli innego państwa członkowskiego, mimo tego, iż we Wspólnocie kwalifikacje tych dwóch grup muszą być uznawane za równoważne. Taka sytuacja, wynikająca z podziału kompetencji między Wspólnotą i państwami członkowskimi w przedmiotowym sektorze nie może być sama w sobie uznana za sprzeczną z rynkiem wewnętrznym. Podobna zasada musi a fortiori obowiązywać w odniesieniu do możliwości zawierania przez państwa członkowskie umów z państwami trzecimi w zakresie usług w sektorach, w których nie zostały przyjęte przepisy wewnętrzne.

Ponadto w sektorze działalności, w którym zostały przyjęte przepisy wewnętrzne, Rada może podjąć decyzję, iż Wspólnota będzie wykonywać wyłączną kompetencję zewnętrzną (zob. np. art. 9 drugiej dyrektywy bankowej). To Rada, w momencie przyjmowania przepisów wewnętrznych dla konkretnego sektora, winna określić, czy należy przewidzieć wyłączną kompetencję zewnętrzną Wspólnoty w dziedzinie, której dotyczą przedmiotowe przepisy. Nadanie w ten sposób Wspólnocie kompetencji zewnętrznej o charakterze wyłącznym przez Radę pozwoli na zrównanie warunków konkurencji zarówno w obrębie Wspólnoty, jak i między jednostkami pochodzącymi z różnych państw członkowskich na rynkach państw trzecich. Tak więc zakres kompetencji zewnętrznej pozostającej w gestii państw członkowskich po przyjęciu przepisów wewnętrznych na podstawie rozdziału o przedsiębiorczości i o usługach zależy od decyzji prawodawcy wspólnotowego. Ta analiza jest znacznie bardziej właściwa aniżeli podejście przyjęte przez Komisję, zgodnie z którym wyłączna kompetencja zewnętrzna Wspólnoty wynika automatycznie z postanowień samego traktatu. W opinii Rządu Zjednoczonego Królestwa, w sytuacji gdy rozdziały traktatu o przedsiębiorczości i usługach nie pozwalają, jako takie, na określenie „szczególnego celu”, którego charakter pozwoliłby na nadanie Wspólnocie dorozumianej kompetencji zewnętrznej, podstawą kompetencji zewnętrznej Wspólnoty w zakresie usług muszą być przepisy wewnętrzne prawa wtórnego, przyjęte na podstawie tych rozdziałów. Jednakże takie przepisy nie istnieją we wszystkich obszarach działalności gospodarczej regulowanych GATS, a jeżeli istnieją, nie zawsze stanowią środek wyłącznej harmonizacji reżimu sektorów, które obejmują.

Komisja podnosi, że wspólna kompetencja państw członkowskich i Wspólnoty podkopywałaby rynek wewnętrzny. Na poparcie tego argumentu stwierdza, że usługodawcy pochodzący z państwa trzeciego mogliby utworzyć spółkę na podstawie przepisów państwa członkowskiego, które by im to umożliwiały, a następnie założyć agencje i oddziały w innych państwach członkowskich narażając w ten sposób jednostki pochodzące z tych państw na zwiększoną konkurencję ze strony spółek z tego państwa trzeciego. Ten argument nie przekonuje rządu Zjednoczonego Królestwa.

Po pierwsze filia utworzona w państwie członkowskim przez jednostkę pochodzącą z państwa trzeciego podlega ustawodawstwu krajowemu tego państwa członkowskiego, a jej oddziały i agencje podlegają z kolei ustawodawstwom państw członkowskich, w których ustanowiły działalność.

Po drugie GATS nie skutkuje tym, że zwykłe utworzenie spółki w jednym państwie członkowskim może być punktem wyjścia do późniejszego zajęcia rynków pozostałych państw członkowskich. Lista szczegółowych zobowiązań określa, w tytule „Ograniczenia traktowania narodowego”, że „można przyznać mniej korzystne traktowanie filiom (spółek z państw trzecich) utworzonym zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego, jeżeli mają one na terytorium Wspólnoty wyłącznie siedzibę, chyba że można dowieść, że są związane w sposób rzeczywisty i ciągły z gospodarką państwa członkowskiego”.

Ponadto należy podkreślić, że utworzenie filii jest wyłącznie jednym ze sposobów świadczenia usług przewidzianych GATS. Usługi mogą być również świadczone przez agencje lub oddziały. Utworzenie przez jednostki pochodzące z państw trzecich agencji lub oddziałów nie może w żadnym przypadku mieć dla rynku wewnętrznego konsekwencji, które Komisja wiąże z tworzeniem przez te jednostki filii w państwach członkowskich. Oddział lub agencja spółki z państwa trzeciego, które ustanowiły działalność w jednym z państw członkowskich nie mają bowiem prawa ani ustanowić działalności ani świadczyć usług na terytorium pozostałych państw członkowskich; jednakże, z zastrzeżeniem wskazanych powyżej ograniczeń, GATS ma w ten sam sposób zastosowanie w odniesieniu do ustanowienia działalności za pośrednictwem agencji lub oddziałów, jak do ustanowienia działalności w formie filii.

Nie można zatem wywodzić wyłącznej kompetencji zewnętrznej opierając się na konsekwencjach wynikających z art. 58 dla jednostek pochodzących z państw trzecich, które ustanawiają swą działalność gospodarczą na terytorium jednego z państw członkowskich. Argument, jaki Komisja wyprowadza z art. 58, nie może zatem w żadnym przypadku naruszać kompetencji państw członkowskich do stosowania GATS w odniesieniu do ustanowienia działalności gospodarczej w państwach członkowskich za pośrednictwem agencji lub oddziałów.

W odniesieniu do argumentacji, którą Komisja opiera na możliwości podjęcia krzyżowych środków odwetowych, rząd Zjednoczonego Królestwa uważa, że kwestii podziału kompetencji między Wspólnotą i państwami członkowskimi do zawierania umów międzynarodowych nie można rozstrzygnąć w kontekście jednego z postanowień tej umowy, analizowanego odrębnie, ale winno się ją rozstrzygnąć w kontekście ogółu jej postanowień. Sama klauzula dotycząca krzyżowych środków odwetowych nie może skutkować zwiększeniem kompetencji Wspólnoty w odniesieniu do układu w sprawie usług i ograniczeniem kompetencji państw członkowskich w odniesieniu do tego samego układu.

Na argument Komisji, w myśl którego zawarcie układu GATS przez państwo członkowskie naruszy prawo wspólnotowe lub zmieni jego zakres, ponieważ przepisy wspólnotowe obejmują całość GATS, Zjednoczone Królestwo odpowiada, że to twierdzenie jest całkowicie błędne. Wewnętrzne przepisy wspólnotowe nie dotyczą bowiem wszystkich rodzajów działalności gospodarczej w dziedzinie przedsiębiorczości i usług, a w obszarach, w których te przepisy istnieją, często są tylko środkiem częściowej harmonizacji albo ograniczają się do określenia standardów minimalnych.

Zjednoczone Królestwo jest zaskoczone twierdzeniem Komisji, zgodnie z którym GATS mógłby w taki czy inny sposób być sprzeczny z prawem wspólnotowym, pierwotnym lub wtórnym, co implikowałoby, zgodnie z orzecznictwem w sprawie AETR, wyłączną kompetencję Wspólnoty do zawarcia układu GATS. W czasie negocjacji nad GATS celem Komisji winno było być bowiem upewnienie się co do jego zgodności z prawem wspólnotowym. Komisja oświadcza, że prowadziła negocjacje uwzględniając całość istniejącego prawa wspólnotowego. Rząd Zjednoczonego Królestwa nie może ukryć wrażenia, iż Komisja stara się za wszelką cenę znaleźć obszar niezgodności między GATS a prawem wspólnotowym, tak, aby posłużyć się nim jako pretekstem do potwierdzenia wyłącznej kompetencji Wspólnoty. Jak podkreśla Zjednoczone Królestwo, Komisja pomija fakt, iż rzeczywiście istnieją sprzeczności pomiędzy GATS i obowiązującymi przepisami wspólnotowymi. W każdym razie jeżeli okazałoby się, że takie sprzeczności pomiędzy GATS i niektórymi istniejącymi przepisami wspólnotowymi występują, nie wykluczałyby one kompetencji państw członkowskich poza zakresem stosowania przedmiotowych przepisów wspólnotowych.

Na argument Komisji, w myśl którego fakt, że zawarcie porozumienia TRIPs również przez państwa członkowskie w ich imieniu mógłby naruszyć prawo wspólnotowe lub zmienić jego zakres, Zjednoczone Królestwo odpowiada, że Wspólnota ma z pewnością kompetencje w zakresie TRIPs, ale w ograniczonym zakresie, w którym TRIPs może naruszyć środki harmonizacji przyjęte na podstawie art. 100A lub rozporządzenie dotyczące wspólnotowego znaku towarowego przyjęte na podstawie art. 235. Zjednoczone Królestwo podkreśla, że różnica zdań z Komisją nie dotyczy kompetencji zewnętrznej Wspólnoty w dziedzinie objętej TRIPs, ale wyłącznego charakteru tej kompetencji.

Zjednoczone Królestwo odwołując się do zasad sformułowanych przez Trybunał w opinii 2/91 uznaje, że kompetencja do zawarcia porozumienia TRIPs jest kompetencją dzieloną Wspólnoty i państw członkowskich, ponieważ większość dziedzin objętych TRIPs to dziedziny, które albo nie były wcale przedmiotem harmonizacji wspólnotowej albo są przedmiotem jedynie częściowej harmonizacji, ograniczonej wyraźnym lub dorozumianym uznaniem krajowego prawa własności intelektualnej.

Komisja przytacza wyłącznie jeden przykład dziedziny, w której warunki minimalne przewidziane w TRIPs wydają się być bardziej rygorystyczne niż warunki przewidziane prawem wspólnotowym (chodzi o warunki przyznawania licencji przymusowych w zakresie topografii produktów półprzewodnikowych, określone przywołaną dyrektywą nr 87/54). Fakt, iż TRIPs może naruszyć tę dyrektywę lub zmienić jej zakres, stanowi dobry powód przemawiający za tym, by Wspólnota uczestniczyła w zawarciu porozumienia TRIPs. Ale fakt ten nie może uzasadnić przekazania Wspólnocie kompetencji zewnętrznej do zawarcia porozumienia dotyczącego w znacznej części dziedzin, w których prawodawca wspólnotowy nie podjął żadnych działań lub w których traktat WE lub mające zastosowanie prawo wtórne uznają w sposób wyraźny kompetencje państw członkowskich.

Na argument Komisji, podnoszący, że gdyby państwa członkowskie dysponowały prawem podejmowania działań w dziedzinach objętych TRIPs, mogłoby to doprowadzić do rozbieżności i konfliktów w ich reżimach zewnętrznych, które z kolei mogłyby zakłócić istniejącą lub przyszłą harmonizację na poziomie wspólnotowym, Zjednoczone Królestwo odpowiada, że kompetencja, którą państwa członkowskie dzielą ze Wspólnotą w zakresie porozumienia TRIPs nie upoważnia ich w żadnym przypadku do podejmowania działań niezgodnych z istniejącymi przepisami wspólnotowymi, czy to w postaci przyjmowania przepisów czy zawierania nowych umów międzynarodowych, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym.

G –  Pytanie siódme

Komisja jest proszona o rozwinięcie argumentacji, którą przedstawiła w celu wykazania, że wspólny udział Wspólnoty i państw członkowskich w zawieraniu układu GATS i porozumienia TRIPs skutkowałby naruszeniem istniejących przepisów wspólnotowych lub zmianą ich zakresu.

W opinii Komisji skutkiem uznania kompetencji mieszanej w zakresie bankowości mogłoby być naruszenie przepisów wspólnotowych lub ich zmiana w rozumieniu orzecznictwa w sprawie AETR, a to w trojaki sposób.

Po pierwsze, jeżeli państwa członkowskie mogłyby określać własne szczególne zobowiązania w zakresie podejmowania działalności w dziedzinie bankowości na ich terytorium, naruszałoby to przepisy przywołanej drugiej dyrektywy bankowej, a w szczególności przepisy dotyczące harmonizacji warunków zezwoleń (tytuł II). Ponadto mechanizm negocjacji przewidziany art. 9 drugiej dyrektywy w celu uzyskania dla instytucji kredytowych ze Wspólnoty dostępu do rynków państw trzecich porównywalnego do dostępu spółek z państw trzecich do rynku wspólnotowego, stałby się bezprzedmiotowy. Nastąpiłby powrót do okresu, w którym każde państwo członkowskie posiadało własny system wzajemności.

Po drugie państwa członkowskie w ramach swych kompetencji miałyby możliwość określania charakteru i poziomu swych szczegółowych zobowiązań. W tej sytuacji mogłoby istnieć równolegle kilka poziomów wymagań: dla dziedzin objętych kompetencjami państw członkowskich byłby to poziom A szczegółowych zobowiązań w zakresie GATS, a dla dziedzin objętych kompetencją Wspólnoty byłyby to z jednej strony regulacje wspólnotowe (poziom B), a z drugiej strony szczegółowe zobowiązania podjęte przez Wspólnotę w ramach GATS (poziom C). Ponieważ te trzy poziomy mogłyby się różnić między sobą, jest prawdopodobne, że skutkowałoby to naruszeniem przepisów wspólnotowych lub zmianą ich zakresu w rozumieniu wyroku w sprawie AETR.

Po trzecie przywołana regulacja wspólnotowa w zakresie dostępu do rynku bankowego znacznie zdewaluowałaby się, jeżeli każde państwo członkowskie mogłoby określać swe zobowiązania, które, podobnie jak zobowiązania Wspólnoty, winny być stosowane na podstawie zasady najwyższego uprzywilejowania. Miałoby to miejsce szczególnie w dziedzinach, w których kompetencja mieszana miałaby wynikać z tego, iż regulacja wspólnotowa określa wymogi minimalne. Biorąc pod uwagę fakt, że przy takim założeniu kompetencje Wspólnoty i państw członkowskich dotyczyłyby tego samego przedmiotu, wszelkie zobowiązania podjęte przez państwo członkowskie czyniłyby bezwartościowymi zobowiązania podjęte przez Wspólnotę.

Komisja wraca także do problemu wyczerpania praw własności intelektualnej. Podnosi, że TRIPs pozostawia członkom swobodę określenia reżimu wyczerpania, z zastrzeżeniem, iż będzie on stosowany zgodnie z zasadami najwyższego uprzywilejowania i traktowania narodowego (zob. art. 6) i że ze swej strony prawo wspólnotowe stosuje zasadę wyczerpania wspólnotowego. W tej sytuacji w przypadku kompetencji mieszanej, mogłyby istnieć równolegle trzy reżimy wyczerpania:

–       w ramach własnych kompetencji niektóre państwa członkowskie mogłyby stosować reżim wyczerpania międzynarodowego w odniesieniu do państw trzecich;

–       pozostałe państwa członkowskie przyjęłyby zasadę wyczerpania krajowego;

–       oczywiście w każdym przypadku w dziedzinach objętych kompetencją wspólnotową wszystkie państwa członkowskie winny stosować zasadę wyczerpania wspólnotowego.

Ponieważ określenie reżimu, w ramach którego dany produkt lub usługa objęte prawami własności intelektualnej są przywożone do państwa członkowskiego, nie zawsze będzie sprawą prostą, w państwach członkowskich będą mogły być powództwa z tytułu naruszenia praw własności intelektualnej. Będzie istniało ryzyko naruszenia przywozu równoległego. Jest prawdopodobne, że zakres zasady swobodnego przepływu zostanie zmieniony lub naruszony.

Na przykład jeżeli dany produkt został wprowadzony do obrotu w państwie trzecim przez podmiot uprawniony z tytułu praw własności intelektualnej lub za jego zgodą, produkt będzie mógł zostać przywieziony przez podmiot dokonujący przywozu równoległego do państw członkowskich Wspólnoty, które stosują zasadę wyczerpania międzynarodowego. Jednakże podmiot uprawniony z tytułu praw własności intelektualnej będzie mógł sprzeciwić się przywozowi tego produktu do tych z państw członkowskich, które stosują zasadę wyczerpania krajowego. Z przywołanego powyżej wyroku Trybunału w sprawie EMI przeciwko CBS wynika implicite, że podmiot uprawniony z tytułu praw własności intelektualnej będzie mógł zakazać przywozu danego produktu przez podmiot dokonujący przywozu równoległego do pozostałych państw członkowskich z państwa, które stosuje zasadę wyczerpania międzynarodowego. Będzie tak, ponieważ podmiot uprawniony nie wyraził w istocie zgody na pierwszy przywóz produktu do Wspólnoty przez podmiot dokonujący przywozu równoległego. W konsekwencji nie będzie możliwości zastosowania zasady wyczerpania wspólnotowego. Harmonizacja prawa wydaje się więc konieczna w tej dziedzinie i podjęto się jej już w odniesieniu do niektórych praw własności intelektualnej, aby w ten sposób wykluczyć możliwość stosowania wyczerpania międzynarodowego.

Komisja przypomina, że GATS nie pozwala na jednostronną zmianę list szczegółowych zobowiązań w okresie trzech lat od wejścia w życie układu. Jeśli następnie taka zmiana pozbawia pozostałych członków GATS praw lub je narusza, należy im przyznać rekompensatę (art. XXI). Komisja uważa w tej sytuacji, że w przypadku kompetencji dzielonej, państwa członkowskie mogłyby chcieć sprzeciwić się wszelkim dalszym zmianom prawa wspólnotowego, w obawie przed koniecznością zaoferowania rekompensaty państwom trzecim. To ryzyko zamrożenia prawa wspólnotowego jest równoznaczne, w opinii Komisji, z naruszeniem prawa wspólnotowego lub zmianą jego zakresu w rozumieniu orzecznictwa w sprawie AETR.

Ponadto Komisja podnosi, że art. V GATS przewiduje ogólne odstępstwo w zakresie integracji gospodarczej. Jednakże pozostają pewne wątpliwości co do dokładnego zakresu niektórych postanowień art. V. Nie jest absolutnie pewne, czy układy europejskie zawarte z państwami Europy Środkowej i Wschodniej [zob. układy zawarte przez Wspólnotę lub Wspólnoty z Rzeczpospolitą Polską z dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz.U. 1993, L 348, str. 2); z Czechosłowacką Republiką Federalną z dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz.U. 1992, L 115, str. 2); z Republiką Węgierską z dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz.U. 1993, L 347, str. 2); z Republiką Bułgarii z dnia 8 marca 1993 r. (Dz.U. L 323, str. 2); z Rumunią z dnia 1 lutego 1993 r. (Dz.U. L 81, str. 2)] spełniają warunki określone w art. V. Jeżeli okazałoby się, że niektóre układy nie są zgodne z tymi postanowieniami, mogłyby być utrzymane w mocy, jako układy preferencyjne, jedynie jeżeli uzyskanoby odstępstwo od zasady najwyższego uprzywilejowania. Jeżeli państwa członkowskie nie wyraziłyby zgody na przedłożenie takiego wniosku, korzyściami wynikającymi z tych układów winni zostać objęci na podstawie zasady najwyższego uprzywilejowania wszyscy członkowie GATS.

Komisja podkreśla również, iż art. 6 przywołanej dyrektywy nr 87/54 dotyczącej topografii produktów półprzewodnikowych przewiduje mniej rygorystyczne warunki od warunków ustanowionych w TRIPs w zakresie przyznawania licencji przymusowych. Powołując się na przywołaną powyżej opinię 2/91 (pkt 25–26) Komisja przypomina, że zwykłe współistnienie przepisów międzynarodowych i przepisów wspólnotowych obejmujących tę samą dziedzinę może naruszać prawo wspólnotowe, nawet wobec braku sprzeczności między tymi przepisami.

Wreszcie Komisja zauważa, że z uwagi na fakt, iż porozumienie WTO stanowi jeden pakiet i na przepis dotyczący krzyżowych środków odwetowych zawarty w uzgodnieniu w sprawie rozstrzygania sporów, naruszenie jednego z porozumień załączonych do WTO przez państwo członkowskie mogłoby, w przypadku uznania kompetencji mieszanej, doprowadzić do przyjęcia środków odwetowych w ramach porozumienia w dziedzinie objętej kompetencją wspólnotową. Już sama możliwość zastosowania krzyżowych środków odwetowych stanowi naruszenie przepisów wspólnotowych lub zmianę ich zakresu w rozumieniu wyroku w sprawie AETR.

H –  Pytanie ósme

Postanowienia sekcji 3 części II porozumienia TRIPs zobowiązują wszystkich członków do ochrony oznaczeń geograficznych innych członków. Rada i Komisja twierdzą, że rozporządzenie Rady (EWG) nr 2081/92 z dnia 14 lipca 1992 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.U. L 208, str. 1) odpowiada w części tym wymaganiom. Rada i Komisja są proszone o wskazanie, w jaki sposób to rozporządzenie może stanowić podstawę dla ochrony oznaczeń pochodzenia i nazw pochodzenia państw trzecich.

Komisja twierdzi, że na podstawie art. 12 przedmiotowe rozporządzenie ma również zastosowanie w odniesieniu do oznaczeń geograficznych państw trzecich: te oznaczenia, które spełniają warunki określone rozporządzeniem (w szczególności w zakresie zgodności z opisem i poddania reżimowi kontroli) będą mogły uzyskać w oparciu o tę samą procedurę szczególną ochronę stosownie do art. 13 tego rozporządzenia.

Rada przypomina, że postanowienia sekcji 3 części II TRIPs zobowiązują wszystkie umawiające się strony do objęcia ochroną oznaczeń chronionych przez pozostałe umawiające się strony. Zgodnie z logiką porozumienia jego stosowanie może podważyć ochronę przyznawaną na podstawie regulacji wspólnotowych.

Aby zilustrować tę sytuację, Rada przytacza przykład skargi Republiki Węgierskiej, członka WTO, która miała utrzymywać, że ochrona, jaką Wspólnota obejmuje oznaczenie „Tokaj” jest niezgodna z TRIPs, ponieważ oznaczenie to winno być zastrzeżone dla win produkowanych w węgierskim regionie Tokaj. Ponieważ oznaczenie „Tokaj” jest objęte ochroną przez prawodawstwo wspólnotowe, Rada uważa, że do Wspólnoty, a nie do państw członkowskich należy kompetencja w zakresie obrony przed roszczeniami Republiki Węgierskiej w ramach takiego sporu.

Jednakże Rada przyznaje, że problem ochrony oznaczeń geograficznych państw trzecich może również wystąpić w sytuacji braku naruszania regulacji wspólnotowych i że nie rozważyła takiej sytuacji w uwagach na piśmie.

W tym względzie Rada przytacza przykład ochrony, jaką należy objąć w Hiszpanii napój alkoholowy produkowany w Meksyku o nazwie „Meksykańska Tequila”. W opinii Rady z zastrzeżeniem aktu wspólnotowego prawa wtórnego dotyczącego tej kwestii, taki problem leży w kompetencji państw członkowskich. W kontekście tego ostatniego przykładu Rada pragnie dokonać zmian w swych uwagach na piśmie: zakres środków wspólnotowych w zakresie oznaczeń geograficznych nie pokrywa się w całości z zakresem postanowień sekcji 3 części II TRIPs. Kompetencja wspólnotowa wynikająca z doktryny AETR nie obejmuje więc całej sekcji 3, a kompetencje w tym zakresie pozostają częściowo w gestii państw członkowskich.

I –  Pytanie dziewiąte

Komisja i Rada są proszone o określenie, czy w sytuacji gdy istnieje akt wspólnotowy harmonizujący przepisy dotyczące praw własności intelektualnej, państwa członkowskie są zobowiązane do stosowania w odniesieniu do jednostek pochodzących z państw trzecich przepisów, które winny przyjąć na podstawie tego aktu.

Komisja uważa, że w odniesieniu do aktów wspólnotowych harmonizujących przepisy dotyczące praw własności intelektualnej objętych Konwencją paryską o własności przemysłowej lub Konwencją berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych, tę kwestię regulują same konwencje międzynarodowe.

Artykuły 2 i 3 konwencji paryskiej przewidują bowiem przyznanie jednostkom pochodzącym z państw Związku Paryskiego, jak również osobom mającym miejsce stałego zamieszkania lub rzeczywiste i poważne przedsiębiorstwa przemysłowe lub handlowe na terytorium jednego z państw będących członkami związku, traktowania narodowego w odniesieniu do obecnych i przyszłych „korzyści” przyznawanych na podstawie przepisów w zakresie własności przemysłowej. Ta zasada ma więc automatycznie zastosowanie w odniesieniu do postanowień pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989, L 40, str. 1).

Na podstawie art. 3 i 5 Konwencji berneńskiej autorzy będący obywatelami państw Związku Berneńskiego lub mający stałe miejsce pobytu w jednym z tych państw korzystają z obecnych i przyszłych praw, jakie ustawodawstwa przyznają własnym obywatelom.

Tę zasadę należy stosować automatycznie w odniesieniu do przepisów w zakresie praw autorskich, ustanowionych:

–       dyrektywą Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz.U. L 346, str. 61);

–       dyrektywą Rady 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz.U. L 248, str. 15).

W odniesieniu do pozostałych praw własności intelektualnej odpowiedź różni się w zależności od aktów wspólnotowych. Na podstawie art. 3 ust. 7 dyrektywy Rady nr 87/54/EWG z dnia 16 grudnia 1986 r. w sprawie ochrony prawnej topografii produktów półprzewodnikowych (Dz.U. 1987, L 24, str. 36), o objęciu ochroną jednostek pochodzących z państw trzecich decyduje Rada. W dyrektywie Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz.U. L 346, str. 61) założono implicite, że państwa członkowskie będą nadal przyznawać te prawa na zasadzie wzajemności i przyznają traktowanie narodowe jednostkom pochodzącym z państw będących stronami Konwencji rzymskiej. To stanowisko potwierdzono wyraźnie w dyrektywie Rady 93/98/EWG z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz.U. L 290, str. 9). Motyw dwudziesty trzeci preambuły odnosi się w istocie do ochrony jednostek pochodzących z państw trzecich na podstawie umowy międzynarodowej.

Rada podnosi najpierw, że w zasadzie, w sytuacji gdy istnieje wspólnotowy akt harmonizujący przepisy dotyczące własności intelektualnej państwa członkowskie nie są zobowiązane do stosowania wobec jednostek pochodzących z państw trzecich przepisów, które winny przyjąć na podstawie tego aktu.

Generalnie środki harmonizacji prawa mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego, a ich przedmiotem jest usunięcie przeszkód w swobodnym przepływie w obrębie Wspólnoty. Nie mają one na celu ujednolicenia traktowania, jakie należy przyznać obywatelom i spółkom z państw trzecich. Ponadto najczęściej nie mówią o traktowaniu, jakie państwo członkowskie może przyznać jednostkom pochodzącym z państw trzecich.

Rada przyznaje jednak, że niekiedy wspólnotowe środki harmonizacji prawa mogą zawierać przepisy ogólne mające zastosowanie do wszelkiego rodzaju działalności prowadzonej na terytorium państw członkowskich w tym działalności prowadzonej przez obywateli lub spółki z państw trzecich. Na przykład środek harmonizacji prawa mógłby nakładać obowiązek rejestracji na wszystkich specjalistów zamierzających prowadzić działalność we Wspólnocie lub na wszystkie osoby fizyczne lub prawne, które chcą, aby prawa własności intelektualnej, z tytułu których są uprawnione, były chronione. Ten przepis ogólny ma zastosowanie do jednostek pochodzących z państw trzecich.

Dlatego Rada uznaje, że odpowiedź na pytanie dziewiąte można sformułować wyłącznie w kontekście obecnego stanu harmonizacji wspólnotowej: obecnie prawodawstwo wspólnotowe nakłada jedynie wyjątkowo na państwa członkowskie obowiązki w zakresie przyznawania praw własności intelektualnej jednostkom pochodzącym z państw trzecich.

J –  Pytanie dziesiąte

Ponieważ Wspólnota nie jest stroną kilku konwencji w zakresie własności intelektualnej, którymi zarządza WIPO, prosi się Komisję o wskazanie, kto uczestniczyłby w zarządzaniu tymi konwencjami, gdyby uznano wyłączną kompetencję Wspólnoty do zawierania konwencji z państwami trzecimi w zakresie własności intelektualnej.

Tytułem wstępu Komisja wskazuje, że utrzymywała, iż Wspólnota dysponuje wyłączną kompetencją do zawarcia porozumienia WTO, ponieważ w głównej mierze chodzi o porozumienie, które wiąże się z handlem (trade-related), a nie że uznaje, iż Wspólnota ma wyłączną kompetencję do zawierania wszystkich konwencji z państwami trzecimi w zakresie własności intelektualnej.

W jej opinii należy zbadać poszczególne konwencje, aby określić, czy mają one charakter handlowy, a jeżeli tak nie jest, to czy prawodawca wspólnotowy podjął już środki, które dana konwencja mogłaby naruszyć albo zamierza je podjąć poprzez zawarcie takiej konwencji.

Komisja podkreśla, że kompetencje zewnętrzne Wspólnoty mają charakter ewolucyjny, szczególnie w dziedzinie własności intelektualnej. Tak więc obecnie Wspólnota nie może stać się członkiem WIPO lub przystąpić do wcześniejszych konwencji takich jak konwencja paryska i berneńska, ponieważ taką możliwość mają wyłącznie państwa. Komisja posiada jedynie status obserwatora w WIPO, gdzie prowadzi działania w koordynacji z państwami członkowskimi. Natomiast Wspólnota była w większym stopniu włączona do opracowywania dwóch konwencji WIPO, ustanowionych niedawno, traktatu waszyngtońskiego z dnia 26 maja 1989 r. o własności intelektualnej w odniesieniu do układów scalonych i Protokołu do Porozumienia madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków, sporządzonego w Madrycie dnia 28 czerwca 1989 r. Uczestniczyła bowiem w konferencji dyplomatycznej posiadając status delegacji i może stać się stroną tych konwencji.

K –  Pytanie jedenaste

Rada i państwa, które swoje przedstawiły swoje uwagi są proszone o dokładne określenie, na jakich warunkach można zapewnić jednolity charakter działań zewnętrznych Wspólnoty i państw, w sytuacji gdyby uznano, że zawarcie układu GATS i porozumienia TRIPs wymaga wspólnego udziału Wspólnoty i państw członkowskich.

Rada zaznacza, że kwestia warunków wspólnego udziału Wspólnoty i państw członkowskich w WTO nie została jeszcze rozstrzygnięta, ponieważ do momentu wydania przez Trybunał opinii pozostają wątpliwości co do kompetencji dzielonej Wspólnoty i państw członkowskich.

Rada ogranicza się do podania zarysów rozwiązania, jakie należałoby przyjąć w przypadku wspólnego udziału.

Przede wszystkim rozwiązanie winno w pełni uwzględniać traktaty i acquis communautaire. Następnie należałoby przyjąć zasadę jednego wspólnego rzecznika, nawet w sprawach, które nie pozostają w wyłącznej kompetencji lub tylko częściowo pozostają w wyłącznej kompetencji Wspólnoty. Decyzje we właściwym tego słowa znaczeniu winny być podejmowane przez Radę, nawet w sprawach niewspólnotowych, tak aby mogła ona w pełni wykonywać rolę, jaką nadaje jej Traktat o Unii Europejskiej. Wreszcie należałoby przyjąć zasadę jednej „skrzynki na listy”, aby nie zmuszać pozostałych członków WTO do określania, czy kompetencje posiada Wspólnota, czy państwa członkowskie. Wszelkie wnioski o konsultacje czy skargi mogłyby być kierowane albo do „Unii Europejskiej”, albo do „Wspólnoty i państw członkowskich” i musiałyby być przyjmowane niezależnie od tego, komu przysługują kompetencje.

Rada dodaje, że Trybunał nie musi zapoznawać się z warunkami, jakie zostaną przyjęte w przypadku wspólnego udziału Wspólnoty i państw członkowskich, aby odpowiedzieć na postawione mu pytanie mające na celu ustalenie czy państwa członkowskie mają kompetencje w takiej czy innej konkretnej dziedzinie, z którą wiążą się zobowiązania wynikające z GATS lub TRIPs. Zapewnia, że w każdym razie jest świadoma obowiązków wynikających dla niej z postanowień traktatu, w myśl których działania zewnętrzne Unii Europejskiej winny być spójne.

W opinii rządu duńskiego z art. C Traktatu o Unii Europejskiej i art. 5 traktatu WE, jak również z orzecznictwa Trybunału wynika, że instytucje Wspólnoty i państwa członkowskie zobowiązane są do lojalnej współpracy, a ten obowiązek lojalnej współpracy dotyczy zarówno przypadków, w których wyłączna kompetencja należy do Wspólnoty, jak i przypadków, w których Wspólnota i państwa członkowskie mają kompetencje dzielone. Przy ostatnim założeniu, taki obowiązek narzuca się niezależnie od sposobu wykonywania kompetencji przez państwa członkowskie.

Rząd niemiecki odwołuje się do „kodeksu postępowania” przyjętego w maju 1994 r. przez Radę w celu umożliwienia kontynuowania negocjacji „po Rundzie Urugwajskiej” w zakresie usług (zob. tekst tego porozumienia przytoczony powyżej, przy okazji odpowiedzi na pytanie czwarte), jak również do projektu „kodeksu postępowania” dyskutowanego w Radzie, o charakterze bardziej ogólnym, dotyczącego całej WTO. Te kodeksy w opinii rządu niemieckiego pozwoliłyby usunąć trudności związane z zachowaniem jednolitego charakteru działań zewnętrznych Wspólnoty i państw członkowskich.

Rząd grecki twierdzi również, że jednolity charakter działań państw członkowskich i Wspólnoty w ramach WTO może zagwarantować „kodeks postępowania” przyjęty decyzją przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie. Ten kodeks wyznaczałby Komisję na „wspólnego rzecznika” państw członkowskich i Wspólnoty w WTO zarówno w kwestiach pozostających w wyłącznej kompetencji zewnętrznej Wspólnoty, jak i w kwestiach pozostających w kompetencji państw członkowskich. W odniesieniu do tej drugiej kategorii, państwa członkowskie miałaby określać wspólne stanowiska, które Komisja przedstawiłaby właściwym organom WTO. Wreszcie w przypadkach, w których państwom członkowskim nie udałoby się określić wspólnego stanowiska, i jedynie w tych przypadkach, mogłyby one, w opinii rządu greckiego, bronić swego krajowego punktu widzenia w WTO.

Rząd hiszpański podkreśla również konieczność przyjęcia kodeksu postępowania, który przewidywałby odwołanie się do procedur przewidzianych traktatem w dziedzinach pozostających w kompetencji Wspólnoty i poszukiwanie konsensusu między państwami członkowskimi w dziedzinach pozostających w ich kompetencji. Jeżeli osiągnięcie konsensusu okazałoby się niemożliwe, państwa mogłyby, w opinii rządu hiszpańskiego, przedstawiać własne stanowisko. Wreszcie Komisja mogłaby wypowiadać się i podejmować negocjacje w imieniu Wspólnoty i państw członkowskich zgodnie z instrukcjami przekazanymi w zależności od przypadku przez Radę lub przez państwa członkowskie.

Rząd francuski zauważa również, że spójność działań Wspólnoty i państw członkowskich winna być zagwarantowana dla celów stosowania porozumień zawartych w ramach Rundy Urugwajskiej zgodnie z art. C akapit drugi TUE i art. 5 traktatu WE. W opinii rządu francuskiego projekt kodeksu postępowania będący przedmiotem dyskusji w Radzie winien zapewnić ten jednolity charakter działań. Ten instrument winien zawierać następujące elementy: zasadę jednego rzecznika – Komisji w WTO; prowadzenie negocjacji w WTO przez Komisję w imieniu Wspólnoty i państw członkowskich w oparciu o jeden mandat, sporządzanie regularnych sprawozdań z negocjacji dla Rady i jej organów odpowiedzialnych za nadzór nad nimi, udział państw członkowskich we wszystkich etapach negocjacji lub dyskusji. Ponadto Komisja powinna przyjmować wnioski państw członkowskich o konsultacje i czasowo zawieszać dyskusje, jeżeli okaże się to konieczne. Należy wprowadzić ścisłą współpracę między Komisją, państwami członkowskimi i Sekretariatem Generalnym Rady dla uporządkowanego prowadzenia negocjacji. Działania i stanowiska winny opierać się na wspólnym stanowisku, które zostało przyjęte w dziedzinach pozostających w kompetencji Wspólnoty zgodnie z właściwymi postanowieniami traktatu, a w dziedzinach pozostających w kompetencji krajowej na zasadzie konsensusu. Państwa członkowskie wypowiadałyby się w kwestiach pozostających w kompetencji krajowej jedynie, jeżeli nie można by było przyjąć wspólnego stanowiska.

Rząd niderlandzki odwołuje się do opinii 2/91, aby podkreślić konieczność jak najściślejszej współpracy Wspólnoty i państw członkowskich w przypadku wspólnej kompetencji. Ta współpraca winna wyrażać się w przyjęciu kodeksu postępowania. Rząd niderlandzki przypomina w tym względzie treść dawnego art. 116 traktatu EWG, istniejących uzgodnień w ramach FAO, jak również procedury istniejące w ramach trzeciego filaru Traktatu o Unii Europejskiej, w szczególności procedurę przewidzianą w art. K.5.

W opinii rządu portugalskiego ewentualne trudności, jakie mogłyby się pojawić na poziomie reprezentacji własnych interesów państw członkowskich w WTO lub na poziomie wyrażania ich woli, nie przesądzają kwestii podziału kompetencji i nie świadczą o wykluczeniu charakteru mieszanego przedmiotowych porozumień. Rząd portugalski przypomina obowiązki współpracy i spójności przewidziane w art. C, art. J.1 ust. 4 i art. J.2 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 5 traktatu WE. Cel jednolitego charakteru działań Wspólnoty i państw członkowskich został osiągnięty w trakcie negocjacji WTO. W opinii rządu portugalskiego zdobyte w ten sposób doświadczenia winny być punktem odniesienia dla opracowania kodeksu postępowania, który określałby zarówno specyficzne zadania Komisji jako rzecznika państw członkowskich, jak i sposób przyjmowania wspólnych lub uzgodnionych stanowisk państw członkowskich w kwestiach pozostających w ich kompetencji. Należy starać się wypracować decyzje w drodze konsensusu, w sytuacji gdy w grę wchodzą życiowe lub bardzo ważne interesy jednego z państw członkowskich.

Rząd Zjednoczonego Królestwa podkreśla, że rzeczywisty zakres pytania Trybunału wiąże się z przyszłym udziałem Wspólnoty i państw członkowskich w WTO. Przypomina, że Wspólnota i państwa członkowskie skutecznie współpracowały w czasie negocjacji wielostronnych Rundy Urugwajskiej i podobnie współpracowałyby, gdyby od samego początku uznano wspólną kompetencję wszystkich stron. Dowodzi to, że tego rodzaju współpraca jest możliwa z politycznego punktu widzenia i może być bardzo skuteczna dla zagwarantowania poszanowania interesów Wspólnoty i państw członkowskich.

Jednakże dana metoda współpracy niekoniecznie jest właściwa w odniesieniu do wszystkich porozumień i w każdych okolicznościach. Z tego powodu Zjednoczone Królestwo może jedynie zarysować prawdopodobne kontury uzgodnionej procedury, za pomocą której będzie można osiągnąć spójność działań zewnętrznych w ramach WTO.

1. Procedura obejmowałaby postępowanie Wspólnoty i państw członkowskiech w WTO, niezależnie od tego, czy poszczególne kwestie pozostawałyby w kompetencji Wspólnoty, czy państw członkowskich.

2. Komisja pełniłaby zasadniczo rolę jedynego „rzecznika” i prowadziłaby negocjacje w imieniu Wspólnoty i państw członkowskich; jednakże w wyjątkowych przypadkach państwa członkowskie winny również mieć możliwość wypowiadania się i negocjacji. Mająca zastosowanie procedura określałaby okoliczności, w których mogłyby wykonywać to uprawnienie.

3. Komisja informowałaby państwa członkowskie o stanie negocjacji i dyskusjach oraz umożliwiałaby im uczestnictwo we właściwej formie.

4. Komisja przekazywałaby państwom członkowskim wszystkie istotne dokumenty, w tym teksty aktów prawnych.

5. Komisja uwzględniałaby punkty widzenia państw członkowskich. Mające zastosowanie procedury byłyby przedmiotem porozumienia.

6. Decyzję dotyczącą stanowisk lub działań podejmowanoby w oparciu o przepisy i procedury wspólnotowe w sytuacjach, gdy mają one zastosowanie (na przykład w ramach art. 228 ust. 1 zdanie drugie traktatu WE), a w pozostałych przypadkach wynikałaby ona ze stanowiska wypracowanego w drodze konsensusu.

7. Państwa członkowskie wypowiadałyby się, jak czynią to obecnie, we własnym imieniu w sprawach administracyjnych i budżetowych, ale unikałyby sytuacji, w których przyjmowałyby różne stanowiska.

8. Należałoby przyjąć przepisy w celu określenia sposobu, w jaki Wspólnota zarządza procedurami rozstrzygania sporów w ramach WTO. Te przepisy winny przewidywać ścisłą współpracę pomiędzy Komisją i państwami członkowskimi.

9. W przypadkach, w których interesy określonych państw członkowskich naruszałoby postępowanie pozostałych stron porozumienia WTO, które działałyby z naruszeniem tego porozumienia, przepisy winny przewidywać procedurę konsultacji pomiędzy Komisją i państwami członkowskimi, jak również ścisłą współpracę między nimi.

W opinii rządu Zjednoczonego Królestwa nie ulega wątpliwości, że procedura odpowiadająca ramom określonym powyżej zostanie wkrótce przygotowana. Państwa członkowskie nie mają zamiaru podważać bardzo znaczących uprawnień w zakresie negocjacji, które wykonują wspólnie, w ich nadrzędnym interesie leży skorzystanie z tego uprawnienia do negocjacji w możliwie najbardziej skuteczny sposób.

 Stanowisko Trybunału

I –  Wprowadzenie

1      Pytania, które Komisja skierowała do Trybunału we wniosku o wydanie opinii na podstawie art. 228 ust. 6 traktatu ustanawiającego WE, służą przede wszystkim ustaleniu, czy Wspólnota ma wyłączną kompetencję do zawierania wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami, w zakresie w jakim te porozumienia dotyczą produktów EWWiS i produktów Euratom. Następnie odnoszą się one do wyłącznej kompetencji Wspólnoty wynikającej albo z art. 113 traktatu WE, albo z równoległego charakteru kompetencji wewnętrznych i zewnętrznych, albo wreszcie z art. 100A lub 235 traktatu WE, do zawarcia Układu ogólnego w sprawie handlu usługami (zwanego dalej „GATS”) i Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, w tym handlu towarami podrabianymi (zwanego dalej „TRIPs”).

2      Porozumienia te stanowią załączniki do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (zwanego dalej „porozumieniem WTO”). Tworzy ono wspólne ramy instytucjonalne dla stosunków handlowych utrzymywanych między jego członkami w sprawach dotyczących porozumień i związanych z nimi instrumentów prawnych (art. II ust. 1 porozumienia WTO). Te różne porozumienia odzwierciedlają ustalenia wielostronnych negocjacji handlowych Rundy Urugwajskiej, których punktem wyjścia była deklaracja ministerialna z Punta del Este z dnia 20 września 1986 r.

3      Po zatwierdzeniu tej deklaracji Rada i państwa członkowskie podjęły decyzję „w celu zapewnienia możliwie jak największej spójności w prowadzeniu negocjacji”, że Komisja „występować będzie jako jedyny negocjator reprezentujący Wspólnotę i państwa członkowskie”. Jednakże w protokole z posiedzenia stwierdzono, że decyzja ta „nie przesądza kwestii kompetencji Wspólnoty i państw członkowskich odnośnie do poszczególnych tematów”.

4      W dniu 15 grudnia 1993 r. Komitet do spraw Negocjacji Handlowych, organ specjalnie ustanowiony w czasie Konferencji w Punta del Este w celu przeprowadzenia negocjacji w ramach Rundy Urugwajskiej, zebrany w składzie wysokich urzędników, zatwierdził akt końcowy zawierający wyniki Wielostronnych Negocjacji Handlowych Rundy Urugwajskiej.

5      W czasie posiedzenia w dniach 7–8 marca 1994 r. Rada podjęła decyzję o przystąpieniu do podpisania przedmiotowego aktu końcowego i porozumienia WTO. Upoważniła przewodniczącego Rady i sir Leona Brittana, członka Komisji, do podpisania w dniu 15 kwietnia 1994 r. w Marakeszu w imieniu Rady Unii Europejskiej aktu końcowego i porozumienia WTO. Uznawszy, że akty te „dotyczą również spraw podlegających kompetencji krajowej”, przedstawiciele rządów państw członkowskich ustalili, w tym samym dniu, iż przystąpią do podpisania aktu końcowego i porozumienia WTO. Ze swej strony Komisja wprowadziła do protokołu zastrzeżenie, że „[a]kt końcowy […], jak i załączone do niego porozumienia podlegają wyłącznej kompetencji Wspólnoty”.

6      W dniu 6 kwietnia 1994 r. Komisja złożyła wniosek o wydanie opinii. Sformułowała pytania w następujący sposób:

„Czy w świetle wyników negocjacji handlowych prowadzonych w ramach Rundy Urugwajskiej GATT zawartych w akcie końcowym z dnia 15 grudnia 1993 r.:

1)      Wspólnota Europejska ma kompetencję do zawarcia tych wszystkich części porozumienia ustanawiającego WTO, które odnoszą się do handlu usługami (GATS) oraz handlowych aspektów praw własności intelektualnej, w tym handlu towarami podrabianymi (TRIPs) na podstawie traktatu WE, a w szczególności na podstawie samego art. 113 lub art. 113 w związku z art. 100A lub 235 tego traktatu?

2)      Wspólnota Europejska ma kompetencję do samodzielnego zawarcia tych części porozumienia WTO, które odnoszą się do produktów lub usług objętych wyłącznie zakresem stosowania traktatów EWWiS i EWEA?

3)      jeżeli odpowiedź na postawione powyżej pytania byłaby twierdząca – wywiera to wpływ na zdolność państw członkowskich do zawarcia porozumienia WTO skoro zostało ustalone, że będą one członkami pierwotnymi WTO?”.

7      W dniu 15 kwietnia 1994 r. porozumienia zawarte w ramach Rundy Urugwajskiej zostały rzeczywiście podpisane w Marakeszu. W imieniu Wspólnoty i jej państw członkowskich zostały one podpisane zgodnie z decyzją, o której mowa powyżej (zob. pkt 5).

8      W dniu 24 maja 1994 r. złożony przez Komisję wniosek o wydanie opinii został doręczony Radzie i państwom członkowskim.

II –  W przedmiocie dopuszczalności wniosku

9      Należy najpierw przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem można złożyć wniosek o wydanie przez Trybunał opinii na podstawie art. 228 ust. 6 traktatu w szczególności w kwestiach, które dotyczą podziału kompetencji między Wspólnotą i państwami członkowskimi do zawarcia określonej umowy z państwami trzecimi, tak jak ma to miejsce w niniejszym przypadku (zob. w szczególności opinia 1/75 z dnia 11 listopada 1975 r., Rec. str. 1355, a zwłaszcza str. 1360, opinia 1/78 z dnia 4 października 1979 r., Rec. str. 2871, pkt 30 oraz opinia 2/91 z dnia 19 marca 1993 r., Rec. str. I‑1061, pkt 3).

10      Królestwo Hiszpanii opowiedziało się za niedopuszczalnością wniosku. Zgodnie z jego stanowiskiem można wszcząć postępowanie w sprawie wydania opinii na podstawie art. 228 wyłącznie przed podjęciem przez Wspólnotę zobowiązania międzynarodowego. Królestwo Hiszpanii podkreśla, że złożenie podpisu pod aktem końcowym w Marakeszu miało na celu potwierdzenie autentyczności aktów opracowanych w wyniku negocjacji i że wiązało się ono ponadto z zobowiązaniem sygnatariuszy do przedłożenia przedmiotowych aktów do zatwierdzenia ich właściwym organom. Rada i rząd niderlandzki ograniczają się do wyrażenia wątpliwości co do tego, czy podpisana już umowa stanowi umowę przewidywaną w rozumieniu art. 228.

11      Te zastrzeżenia i wątpliwości należy odrzucić.

12      Można się zwrócić do Trybunału o wydanie opinii na podstawie art. 228 ust. 6 traktatu w każdym momencie przed ostatecznym wyrażeniem zgody przez Wspólnotę na związanie się umową. Dopóki taka zgoda nie zostanie wyrażona, umowa jest umową przewidywaną. W tej sytuacji nie ma żadnych przeszkód, aby niniejszy wniosek uznać za dopuszczalny.

III –  W przedmiocie sposobu sformułowania pytań przez Komisję

13      Rada poddaje krytyce sposób, w jaki Komisja sformułowała swoje pytania. Ponieważ postępowanie dotyczy porozumienia podpisanego przez Wspólnotę i jej państwa członkowskie zgodnie z ich odpowiednimi kompetencjami, nie chodzi o ustalenie, czy Wspólnota może samodzielnie podpisać i zawrzeć to porozumienie (hipoteza według niej jedynie teoretyczna), ale o ustalenie, czy „wspólne zawarcie przez Wspólnotę i państwa członkowskie porozumień wynegocjowanych w ramach Rundy Urugwajskiej jest […] zgodne z podziałem kompetencji określonym w traktatach ustanawiających Wspólnoty Europejskie”, a nie miałoby to miejsca, w przypadku gdyby ogół porozumień podlegał wyłącznej kompetencji Wspólnoty.

14      Uwagi krytyczne wyrażone przez Radę, do których dołącza się rząd portugalski, należy odrzucić. Niezależnie od tego, czy pytania będą sformułowane w brzmieniu proponowanym przez Radę, czy w brzmieniu proponowanym przez Komisję meritum sprawy polega na ustaleniu, czy kompetencja Wspólnoty do zawarcia porozumienia WTO i załączników do tego porozumienia ma charakter wyłączny, czy też nie. W dalszej części opinii Trybunał zamierza odnieść się właśnie do meritum sprawy, rozważając kolejno niektóre szczególne problemy związane z wielostronnymi porozumieniami w sprawie handlu towarami, GATS i TRIPs. Najpierw jednak należy rozważyć argumenty wynikające zdaniem Rady i niektórych rządów, które przedstawiły swoje uwagi, z reprezentacji terytoriów zależnych państw członkowskich i argumenty, które rząd portugalski opiera na udziale państw w finansowaniu WTO.

IV –  W przedmiocie reprezentacji niektórych terytoriów zależnych państw członkowskich

15      Rada i poszczególne rządy, które przedstawiły swoje uwagi sprzeciwiają się powoływanej przez Komisję wyłącznej kompetencji Wspólnoty do zawarcia porozumienia WTO wraz z załącznikami do niego, twierdząc, że niektóre państwa członkowskie zachowują kompetencje do zawierania i wykonywania umów dotyczących terytoriów, na których nie obowiązują traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie.

16      Ponadto rząd francuski twierdzi, że porozumienie WTO i załączniki do niego w wielu kwestiach wykraczają poza zakres postanowień dotyczących stowarzyszenia KTZ (kraje i terytoria zamorskie), a więc w tym zakresie ma on wyłączne kompetencje do zawarcia porozumienia WTO i załączników do niego.

17      Jak Trybunał uznał w przywołanej powyżej opinii 1/78 (pkt 62) terytoria te, ponieważ nie są objęte zakresem stosowania traktatu EWG, znajdują się względem Wspólnoty w tej samej sytuacji co państwa trzecie. Zatem państwa, którym podlegają te terytoria, winny uczestniczyć w porozumieniu ze względu na fakt, że zapewniają stosunki międzynarodowe tych zależnych od nich terytoriów, które nie należą do strefy prawa wspólnotowego, a nie jako członkowie Wspólnoty.

18      Jednakże jak Trybunał podkreślił w omawianej opinii (ten sam punkt), szczególna sytuacja tych państw członkowskich nie może mieć wpływu na rozstrzygnięcie problemu związanego z rozgraniczeniem sfer kompetencji w obrębie Wspólnoty.

V –  W przedmiocie kwestii dotyczących budżetu i finansów

19      Odnosząc się do art. VII porozumienia WTO, który stanowi, że każdy członek będzie uczestniczył w kosztach WTO i z uwagi na fakt, że państwa Wspólnoty nabędą status członków pierwotnych WTO (zob. art. XI ust. 1), rząd portugalski uznaje, że ta okoliczność wystarcza do uzasadnienia udziału państw członkowskich w zawarciu tego porozumienia, nawet jeśli finansowanie nie odgrywa tu równie decydującej roli jak w przypadku międzynarodowego Porozumienia w sprawie kauczuku, które jest przedmiotem przywołanej powyżej opinii 1/78. Rząd portugalski dodatkowo podnosi argument wynikający z własnego prawa konstytucyjnego, które wymaga zatwierdzenia przez parlament krajowy traktatów międzynarodowych przewidujących udział Republiki Portugalskiej w organizacjach międzynarodowych.

20      W odniesieniu do tego ostatnio przywołanego argumentu wystarczy odpowiedzieć, że postanowienia wewnętrznego porządku prawnego, nawet o charakterze konstytucyjnym, nie mogą zmienić podziału kompetencji międzynarodowych pomiędzy państwami członkowskimi i Wspólnotą, jaki wynika z traktatu.

21      Nie można również przyjąć pierwszego z przywołanych argumentów. W odniesieniu do organizacji międzynarodowej, która ma dysponować wyłącznie budżetem na funkcjonowanie, a nie instrumentem działań finansowych, fakt pokrywania kosztów WTO przez państwa członkowskie nie może w żadnym przypadku uzasadniać jako taki udziału państw członkowskich w zawieraniu porozumienia.

VI –  W przedmiocie wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami

22      W odniesieniu do wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami Komisja i strony, które przedstawiły swoje uwagi zgodnie przyznają, że są one w znacznej części objęte wyłączną kompetencją Wspólnoty w zakresie wspólnej polityki handlowej na podstawie art. 113 traktatu WE. Różnice dotyczą wyłącznie poszczególnych punktów.

23      Ani Rada, ani żadne z państw, które przedstawiły swoje uwagi, nie sprzeciwiają się temu, że Komisja dysponuje wyłączną kompetencją do zawierania w imieniu Wspólnoty wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami, w zakresie dotyczącym produktów Euratom. Jednakże ponieważ Komisja podniosła ten problem w pytaniu drugim, należy go poddać analizie.

24      Artykuł 232 ust. 2 traktatu WE stanowi, że jego postanowienia „nie stanowią odstępstwa od postanowień Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej”. Ponieważ traktat Euratom nie zawiera żadnych postanowień w dziedzinie handlu zewnętrznego, nie ma powodów, aby porozumienia zawarte na podstawie art. 113 traktatu WE nie obejmowały międzynarodowego handlu produktami Euratom.

25      Natomiast w odniesieniu do produktów EWWiS nie ma porozumienia z jednej strony między Komisją, w opinii której wyłączna kompetencja Wspólnoty na podstawie art. 113 traktatu WE ma zastosowanie również w odniesieniu do produktów EWWiS, a z drugiej strony Radą i większością państw członkowskich, które przedstawiły swoje uwagi, które opowiadają się za kompetencją państwową odwołując się do art. 71 traktatu EWWiS.

26      Oczywiście zgodnie z treścią art. 71 traktatu EWWiS „stosowanie niniejszego traktatu nie ogranicza – jeżeli nie zawiera on odmiennych postanowień – kompetencji rządów państw członkowskich w zakresie polityki handlowej”. Ponadto art. 232 ust. 1 traktatu WE stanowi, że jego postanowienia nie zmieniają postanowień traktatu ustanawiającego EWWiS, w szczególności w zakresie praw i obowiązków państw członkowskich i kompetencji instytucji.

27      Jednakże ponieważ traktat EWWiS został zredagowany w okresie, w którym nie istniała jeszcze Europejska Wspólnota Gospodarcza, art. 71 tego traktatu mógł uwzględniać wyłącznie produkty węgla i stali. W każdym razie mógł zastrzegać do kompetencji państw członkowskich wyłącznie porozumienia dotyczące konkretnie produktów EWWiS. Natomiast na podstawie art. 113 traktatu WE Wspólnota jest jedynym podmiotem kompetentnym do zawierania umów zewnętrznych o charakterze ogólnym, to jest dotyczących każdego rodzaju towarów, nawet jeżeli wśród tych towarów znajdują się produkty EWWiS. Jak Trybunał orzekł w przywołanej powyżej opinii 1/75 (str. 1365, akapit trzeci), jest wykluczone, by art. 71 traktatu EWWiS mógł „mógł powodować bezskuteczność art. 113–114 traktatu EWG i naruszyć kompetencje przyznane Wspólnocie do celu prowadzenia negocjacji i zawierania umów międzynarodowych objętych zakresem wspólnej polityki handlowej”. W niniejszym przypadku z analizy wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami wynika, że żadne z nich nie dotyczy konkretnie produktów EWWiS. Wynika z tego, że nie można zakwestionować wyłącznej kompetencji Wspólnoty do zawierania tych porozumień na tej podstawie, że mają one również zastosowanie w odniesieniu do produktów EWWiS.

28      Rada twierdzi, że odwołanie do art. 43 traktatu WE jako podstawy decyzji Rady w sprawie zawarcia porozumienia WTO i załączników do niego musi zostać przyjęte w odniesieniu do Porozumienia w sprawie rolnictwa, ponieważ dotyczy ono nie tylko środków handlowych obowiązujących w zakresie międzynarodowego handlu produktami rolnymi, ale również, a nawet przede wszystkim, wewnętrznego systemu organizacji rynków rolnych. Rząd Zjednoczonego Królestwa wyjaśnia w szczególności, że zobowiązania dotyczące ograniczenia wsparcia wewnętrznego i refundacji wywozowych, które zawiera Porozumienie w sprawie produktów rolnych, będą miały wpływ na wspólne organizacje rynków i że ponieważ dotyczą produktów wspólnotowych, a nie produktów przywożonych, nie podlegają zakresowi stosowania art. 113 traktatu WE.

29      W odniesieniu do Porozumienia w sprawie rolnictwa jest oczywiście prawdą, że art. 43 został uznany za właściwą podstawę prawną jednej z dyrektyw, mającej na celu jednolite uregulowanie warunków sprzedaży produktów, nie tylko w handlu wewnątrz Wspólnoty, ale również w sytuacji gdy produkty pochodzą z państw trzecich (zob. wyrok z dnia 16 listopada 1989 r. w sprawie C‑131/87 Komisja przeciwko Radzie, Rec. str. I‑3764, pkt 27). Chodziło jednak o dyrektywę, która dotyczyła osiągnięcia jednego lub większej liczby celów wspólnej polityki rolnej ustanowionych w art. 39 traktatu. Nie ma to miejsca w przypadku Porozumienia w sprawie rolnictwa stanowiącego załącznik do porozumienia WTO. Jego celem jest bowiem ustanowienie w skali ogólnoświatowej „rzetelnego i opartego na prawach rynku systemu handlu rolnego” (zob. preambuła do Porozumienia w sprawie rolnictwa). Fakt, iż zobowiązania podjęte w ramach tego porozumienia wiążą się z koniecznością przyjęcia wewnętrznych środków wykonawczych na podstawie art. 43 traktatu, nie wyklucza podejmowania zobowiązań międzynarodowych na podstawie samego art. 113.

30      Rada twierdzi ponadto, że konieczne będzie również odwołanie się do art. 43 traktatu WE jako podstawy jej decyzji o zawarciu Porozumienia w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych, z tych samych przyczyn, które podała w odniesieniu do Porozumienia w sprawie rolnictwa.

31      Należy odrzucić ten punkt widzenia. Porozumienie w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych ogranicza się, jak wynika z jego motywów, do „ustanowienia wielostronnych reguł i dyscyplin ukierunkowujących wypracowywanie, przyjmowanie i wprowadzanie środków sanitarnych i fitosanitarnych w celu zmniejszenia do minimum ich negatywnego wpływu na handel”. Takie porozumienie można zawrzeć na podstawie samego art. 113.

32      W opinii rządu niderlandzkiego wspólny udział Wspólnoty i państw członkowskich w porozumieniu WTO jest uzasadniony, ponieważ państwa członkowskie dysponują własną kompetencją w dziedzinie barier technicznych w handlu, z uwagi na charakter opcjonalny niektórych dyrektyw wspólnotowych w tej dziedzinie, a także dlatego że nie przeprowadzono i nie zamierza się przeprowadzić całkowitej harmonizacji prawa w tej dziedzinie.

33      Tego argumentu nie można przyjąć. Należy uznać, że Porozumienie w sprawie barier technicznych w handlu jest objęte wspólną polityką handlową, ponieważ jego postanowienia mają jedynie zapewnić, że przepisy techniczne i normy, jak również procedury oceny zgodności z przepisami technicznymi i normami nie stworzą niepotrzebnych przeszkód w handlu międzynarodowym (zob. motywy i art. 2.2 i 5.1.2 porozumienia).

34      Z powyższego wynika, że Wspólnota ma wyłączną kompetencję, na podstawie art. 113 traktatu WE, do zawarcia wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami.

VII –  W przedmiocie art. 113 traktatu WE, GATS i TRIPs

35      Zasadnicza teza, której broni Komisja brzmi następująco: zawarcie zarówno układu GATS, jak i porozumienia TRIPs podlega wyłącznej kompetencji, którą Wspólnota dysponuje w zakresie polityki handlowej na podstawie art. 113 traktatu WE. Istotę tego punktu widzenia żywo kwestionowała Rada, państwa członkowskie, które przedstawiły swoje uwagi i Parlament Europejski, który na swój wniosek został dopuszony do przedstawienia uwag. Należy najpierw zbadać tę podstawową tezę Komisji w odniesieniu kolejno do układu GATS i porozumienia TRIPs.

A –  GATS

36      Opierając się przede wszystkim na szerokiej wykładni pojęcia wspólnej polityki handlowej ustalonej przez orzecznictwo Trybunału (zob. ww. opinia 1/78, pkt 44–45), na związkach lub powiązaniach między towarami i usługami, celu GATS, jak również stosowanych instrumentach, Komisja wyciąga wniosek, iż usługi stanowią część wspólnej polityki handlowej, przy czym nie jest konieczne rozróżnianie różnych sposobów świadczenia usług, a w szczególności usług świadczonych transgranicznie w sposób bezpośredni i usług świadczonych przez obecność handlową w państwie odbiorcy usług. Komisja utrzymuje również, że umowy międzynarodowe o charakterze handlowym w zakresie transportu (w przeciwieństwie do umów dotyczących zasad bezpieczeństwa) objęte są wspólną polityką handlową, a nie konkretnym tytułem traktatu poświęconym wspólnej polityce w zakresie transportu.

37      W pierwszej kolejności należy przeanalizować usługi inne niż transport, a następnie szczególny rodzaj usług, jaki stanowi transport.

38      W odniesieniu do pierwszego rodzaju usług należy przypomnieć tytułem wstępu, że w opinii 1/75, której przedmiotem był zakres kompetencji Wspólnoty w odniesieniu do uzgodnień dotyczących jednej z norm dotyczących wydatków lokalnych, Trybunał uznał, iż „zakres wspólnej polityki handlowej, a w szczególności zakres polityki w dziedzinie wywozu jednoznacznie obejmuje sytemy dotyczące pomocy wywozu, a w szczególności środki dotyczące kwot przeznaczonych na finansowanie wydatków lokalnych związanych z transakcjami wywozu”, Rec. 1975, str. 1362. Omawiane wydatki lokalne dotyczą wydatków poniesionych na dostawy zarówno towarów, jak i usług. Niemniej jednak Trybunał uznał wyłączną kompetencję Wspólnoty, nie wprowadzając rozróżnienia między towarami i usługami.

39      W przywołanej powyżej opinii 1/78 (pkt 44) Trybunał odrzucił wykładnię art. 113 „której skutkiem byłoby ograniczenie wspólnej polityki handlowej do stosowania instrumentów, które mogą mieć wpływ wyłącznie na tradycyjne aspekty handlu zewnętrznego”. Wręcz przeciwnie, uznał, że „kwestia handlu zewnętrznego winna być regulowana w otwartej perspektywie”, co potwierdza „okoliczność, iż zamieszczony w art. 113 wykaz celów polityki handlowej […] sporządzony jest w formie wyliczenia niewyczerpującego” (ww. opinia 1/78, pkt 45).

40      We wniosku o wydanie opinii Komisja podkreśliła, że w niektórych krajach rozwiniętych sektor usług stał się dominującym sektorem gospodarki oraz że w gospodarce światowej zachodziły zasadnicze zmiany restrukturyzacyjne, a tradycyjne gałęzie przemysłu przenoszono do krajów rozwijających się, podczas gdy gospodarki rozwinięte stawały się głównymi eksporterami usług i towarów o dużej wartości dodanej. Trybunał stwierdza, że tę ewolucję potwierdza porozumienie WTO i załączniki do niego, które były przedmiotem pojedynczego procesu negocjacji odnoszących się zarówno do towarów, jak i usług.

41      Z uwagi na tę ewolucję w handlu międzynarodowym charakter otwarty wspólnej polityki handlowej w rozumieniu traktatu wyklucza sytuację wyłączenia z góry handlu usługami z zakresu art. 113, co byłoby zgodne z życzeniem niektórych rządów, które przedstawiły swoje uwagi.

42      W celu sprecyzowania tego wniosku należy jednakże uwzględnić definicję handlu usługami, którą podaje GATS, w celu ustalenia, czy system traktatu jako całość nie ogranicza włączenia handlu usługami do art. 113.

43      Handel usługami w rozumieniu GATS obejmuje, stosownie do jego art. I ust. 2, cztery sposoby świadczenia usług: 1) transgraniczne świadczenie usług, które nie wiąże się z przemieszczaniem się osób; 2) konsumpcję za granicą, która wiąże się z przemieszczeniem się beneficjenta na terytorium członka WTO, na którym usługodawca ustanowił działalność; 3) obecność handlowa, to jest istnienie filii lub oddziału na terytorium członka WTO, na którym ma być świadczona usługa; 4) obecność osób fizycznych członka WTO, dzięki którym usługodawca jednego członka WTO świadczy usługi na terytorium każdego innego członka.

44      Transgraniczne świadczenie usług oznacza świadczenie usług przez usługodawcę prowadzącego działalność w określonym państwie na rzecz beneficjenta zamieszkałego w innym państwie. Usługodawca nie przemieszcza się do państwa beneficjenta ani też odwrotnie, beneficjent nie przemieszcza się do państwa usługodawcy. W tej sytuacji istnieją więc pewne analogie do wymiany towarowej, która jest bez wątpienia objęta wspólną polityką handlową w rozumieniu traktatu. Nie ma więc żadnego szczególnego powodu, by takie świadczenie nie było objęte pojęciem wspólnej polityki handlowej.

45      Nie jest podobnie w przypadku trzech pozostałych sposobów świadczenia usług, o których mowa w GATS; konsumpcji za granicą, obecności handlowej i obecności osób fizycznych.

46      Jeśli chodzi o osoby fizyczne, z art. 3 traktatu, który wprowadza rozróżnienie między „wspólną polityką handlową” [lit. b)] i „środkami dotyczącymi wjazdu i przemieszczania się osób” [lit. d)] wynika, że nie można uznać, iż traktowanie obywateli państw trzecich w czasie przekraczania zewnętrznych granic państw członkowskich podlega wspólnej polityce handlowej. Generalnie rzecz biorąc, fakt umieszczenia w traktacie szczegółowych rozdziałów dotyczących swobodnego przepływu osób, zarówno fizycznych, jak i prawnych świadczy o tym, że te kwestie nie są ujęte we wspólnej polityce handlowej.

47      Wynika z tego, że sposoby świadczenia usług, które GATS określa jako „konsumpcję za granicą”, „obecność handlową” i „obecność osób fizycznych” nie są objęte wspólną polityką handlową.

48      Należy teraz przeanalizować szczególny rodzaj usług, jaki stanowi transport. Usługi te są przedmiotem konkretnego tytułu traktatu (tytuł IV), odrębnego od tytułu VII, poświęconego wspólnej polityce handlowej. Właśnie w odniesieniu do polityki transportu Trybunał po raz pierwszy uznał, że kompetencja Wspólnoty do zawierania umów międzynarodowych „wynika nie tylko z wyraźnego nadania tej kompetencji na mocy traktatu, jak ma to miejsce w przypadku art. 113 i 114 w odniesieniu do umów celnych i handlowych oraz w przypadku art. 238 w odniesieniu do układów stowarzyszeniowych, ale może wynikać również z innych postanowień traktatu i aktów przyjętych w ramach tych postanowień przez instytucje Wspólnoty” (zob. wyrok z dnia 31 marca 1971 r. w sprawie 22/70 Komisja przeciwko Radzie, zwanej „AETR”, Rec. str. 263, pkt 16). U podstaw tego rozstrzygnięcia leżało założenie, iż umowy międzynarodowe we zakresie transportu nie są objęte art. 113.

49      Nie można ograniczyć zakresu wyroku w sprawie AETR dokonując rozróżnienia pomiędzy umowami dotyczącymi zasad bezpieczeństwa, takimi jak związane z czasem prowadzenia pojazdów przez kierowców zawodowych, które były przedmiotem AETR, a umowami o charakterze handlowym.

50      Wyrok w sprawie AETR nie zawiera bowiem żadnego rozróżnienia tego rodzaju. Trybunał potwierdził swą analizę w opinii 1/76 z dnia 26 kwietnia 1977 r., Rec. str. 741, dotyczącej umowy, której celem było uzdrowienie sytuacji gospodarczej żeglugi śródlądowej, innymi słowy uzgodnienia o charakterze gospodarczym, niedotyczącego określenia zasad bezpieczeństwa. Zresztą właśnie na podstawie tytułu „transport” zostały zawarte liczne porozumienia z państwami trzecimi, których długą listę przedstawił rząd Zjednoczonego Królestwa w swych uwagach.

51      Na poparcie swego stanowiska Komisja przytoczyła jeszcze listę środków ustanawiających embargo, podjętych na podstawie art. 113, które obejmowały przerwanie świadczenia usług transportowych [środki podjęte wobec Iraku: rozporządzenie Rady (EWG) nr 2340/90 z dnia 8 sierpnia 1990 r. wprowadzające zakaz wymiany handlowej między Wspólnotą a Irakiem i Kuwejtem (Dz.U. L 213, str. 1), rozporządzenie Rady (EWG) nr 3155/90 z dnia 29 października 1990 r. rozszerzające i zmieniające rozporządzenie (EWG) nr 2340/90 wprowadzające zakaz wymiany handlowej między Wspólnotą a Irakiem i Kuwejtem (Dz.U. L 304, str. 1) i rozporządzenie Rady (EWG) nr 1194/91 z dnia 7 maja 1991 r. zmieniające rozporządzenia (EWG) nr 2340/90 i 3155/90 wprowadzające zakaz wymiany handlowej między Wspólnotą a Irakiem i Kuwejtem (Dz.U. L 115, str. 37); środki podjęte wobec Federalnej Republiki Jugosławii (Serbia i Czarnogóra): rozporządzenie Rady (EWG) nr 990/93 z dnia 26 kwietnia 1993 r. w sprawie handlu pomiędzy Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Federalną Republiką Jugosławii (Serbia i Czarnogóra) (Dz.U. L 102, str. 14); środki podjęte wobec Haiti: rozporządzenie Rady (EWG) nr 1608/93 z dnia 24 czerwca 1993 r. wprowadzające embargo dotyczące niektórych dziedzin wymiany handlowej między Europejską Wspólnotą Gospodarczą, a Haiti (Dz.U. L 155, str. 2)]. Te precedensy nie są rozstrzygające. Jak słusznie podkreślił Parlament Europejski, ponieważ embargo dotyczyło najpierw wywozu i przywozu produktów, nie mogłoby być skuteczne, gdyby nie podjęto równocześnie decyzji o przerwaniu usług transportowych. Takie przerwanie wydaje się być niezbędnym środkiem pomocniczym w odniesieniu do podstawowego środka. Zatem precedensy te są nieistotne dla ustalenia, czy Wspólnota na podstawie art. 113 dysponuje wyłączną kompetencją do zawierania umów międzynarodowych w dziedzinie transportu.

52      W każdym razie zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zwykła praktyka Rady nie może wprowadzać odstępstw od postanowień traktatu, a w konsekwencji tworzyć precedensów wiążących instytucje Wspólnoty w kwestii poprawnego wyboru właściwej podstawy prawnej (wyrok z dnia 23 lutego 1988 r. w sprawie 68/86 Zjednoczone Królestwo przeciwko Radzie, Rec. str. 855, pkt 24).

53      Z powyższego wynika, że jedynie transgraniczne świadczenie usług jest objęte zakresem stosowania art. 113 traktatu oraz że nie są nim objęte umowy międzynarodowe w dziedzinie transportu.

B –  TRIPs

54      Komisja na poparcie argumentu, iż Wspólnota ma wyłączną kompetencję na podstawie art. 113, stwierdza zasadniczo, że przepisy dotyczące praw własności intelektualnej są ściśle związane z handlem produktami i usługami, do których mają zastosowanie.

55      Należy przede wszystkim zauważyć, że sekcja 4 części III TRIPs, która dotyczy dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej, zawiera wymagania specjalne odnoszące się do środków stosowanych przy kontroli granicznej. Jak podniósł rząd Zjednoczonego Królestwa, ta sekcja znajduje swe odzwierciedlenie w przepisach rozporządzenia Rady (EWG) nr 3842/86 z dnia 1 grudnia 1986 r. ustanawiającego środki zakazu dopuszczania do swobodnego obrotu towarów podrabianych (Dz.U. L 357, str. 1). Podstawą tego rozporządzenia jest słusznie art. 113 traktatu, ponieważ dotyczy ono zakazu wprowadzania do swobodnego obrotu towarów podrabianych: w istocie chodzi o środki, które winny zostać podjęte przez władze celne na granicach zewnętrznych Wspólnoty. Ponieważ ten rodzaj środków może być podjęty niezależnie przez instytucje Wspólnoty na podstawie art. 113 traktatu WE, zawieranie porozumień międzynarodowych w tym celu należy wyłącznie do Wspólnoty.

56      Poza postanowieniami TRIPs dotyczącymi zakazu wprowadzania do swobodnego obrotu towarów podrabianych nie można jednak przyjąć punktu widzenia, którego broni Komisja.

57      Oczywiście istnieje związek pomiędzy własnością intelektualną i handlem towarami. Prawa własności intelektualnej umożliwiają uprawnionym z ich tytułu zapobieżenie podejmowaniu pewnych działań przez podmioty trzecie. Możliwość zakazania posługiwania się znakiem towarowym, wytworzenia produktu, skopiowania wzoru, reprodukowania książki, płyty lub kasety wideo ma bez wątpienia wpływ na handel. Prawa własności intelektualnej są zresztą stworzone po to, by wywołać taki skutek. Nie jest wystarczające objęcie ich zakresem stosowania art. 113. Prawa własności intelektualnej nie dotyczą bowiem szczególnie handlu międzynarodowego: mają one taki sam, o ile nie większy, wpływ na handel wewnętrzny niż na handel międzynarodowy.

58      Jak słusznie zauważył rząd francuski, podstawowym celem TRIPs jest wzmocnienie i harmonizacja ochrony własności intelektualnej w skali światowej. Sama Komisja przyznała, że ponieważ TRIPs określa zasady w dziedzinach, w których nie podjęto środków harmonizacji wspólnotowej, zawarcie porozumienia pozwoliłoby równocześnie na harmonizację przepisów w obrębie Wspólnoty i tym sposobem przyczyniłoby się do ustanowienia i funkcjonowania wspólnego rynku.

59      Należy w tym względzie podkreślić, że na poziomie ustawodawstwa wewnętrznego Wspólnota ma w dziedzinie własności intelektualnej kompetencję w zakresie harmonizacji przepisów prawa krajowego na podstawie art. 100 i 100A oraz może oprzeć się na art. 235 dla ustanawiania nowych praw, które będą miały pierwszeństwo w odniesieniu do przepisów krajowych, jak uczyniła to w przypadku rozporządzenia w sprawie wspólnotowego znaku towarowego [rozporządzenie (WE) Rady nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego, Dz.U. L 11 z dnia 14 stycznia 1994 r., str. 1]. Postanowienia te podlegają regułom głosowania (jednomyślność w przypadku art. 100 i 235) lub regułom proceduralnym (konsultacja z Parlamentem Europejskim w przypadku art. 100 i art. 235, procedura współdecydowania w przypadku art. 100A) odmiennym od reguł stosowanych w ramach art. 113.

60      Jeżeli uznanoby wyłączną kompetencję Wspólnoty do zawierania porozumień z państwami trzecimi w celu harmonizacji przepisów dotyczących ochrony własności intelektualnej, a równocześnie dla osiągnięcia harmonizacji na poziomie wspólnotowym, instytucje wspólnotowe mogłyby uchylić się od obowiązków im narzuconych na poziomie wewnętrznym w zakresie procedury i sposobu głosowania.

61      Nie można zmienić tego wniosku w oparciu o praktykę instytucji polegającą na podejmowaniu niezależnych środków lub zawieraniu porozumień zewnętrznych na podstawie art. 113.

62      Komisja powołuje się na trzy przypadki, w których na podstawie „nowego instrumentu polityki handlowej” [rozporządzenie Rady (EWG) nr 2641/84 z dnia 17 września 1984 r. w sprawie wzmocnienia wspólnej polityki handlowej, w szczególności w odniesieniu do ochrony przed niedozwolonymi praktykami handlowymi (Dz.U. L 252, str. 1), które to rozporządzenie zostało przyjęte na podstawie art. 113 traktatu] wszczęto postępowanie w celu obrony interesów Wspólnoty w dziedzinie własności intelektualnej [decyzja Komisji nr 87/251/EWG z dnia 12 marca 1987 r. w sprawie wszczęcia międzynarodowej procedury konsultacji i rozwiązywania sporów dotyczących środka amerykańskiego polegającego na wyłączeniu z rynku Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej przywozu niektórych włókien aramidowych (Dz.U. L 117, str. 18); zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sprawie „nielegalnych praktyk handlowych” dotyczących reprodukcji bez zezwolenia w Indonezji zapisanych nośników dźwięku (Dz.U. 1987, C 136, str. 3); zawiadomienie o wszczęciu badania dotyczącego niedozwolonej praktyki handlowej w rozumieniu rozporządzenia Rady (EWG) nr 2641/84, polegającej na piractwie nagrań dźwiękowych ze Wspólnoty w Tajlandii (Dz.U. 1991 C 189, str. 26)].

63      Środki, które mogą zostać podjęte na podstawie tego rozporządzenia jako reakcja na brak ochrony praw własności intelektualnej w państwie trzecim, z tytułu których uprawnione byłyby przedsiębiorstwa ze Wspólnoty (lub przeciw ich dyskryminowaniu w tym zakresie) nie mają związku z harmonizacją przepisów w zakresie ochrony praw własności intelektualnej, która jest podstawowym celem TRIPs. Zgodnie bowiem z art. 10 ust. 3 przywołanego rozporządzenia nr 2641/84 chodzi przede wszystkim o zawieszenie lub cofnięcie koncesji wynikających z negocjacji w zakresie polityki handlowej; następnie o podwyższenie istniejących opłat celnych lub wprowadzenie innych opłat przywozowych, a wreszcie o wprowadzenie ograniczeń ilościowych lub wszelkich innych środków zmieniających warunki przywozu i wywozu prowadzonego z danym państwem trzecim. Wszystkie te środki, ze względu na ich istotę, są objęte polityką handlową.

64      Komisja odwołuje się również do środków przyjętych przez Wspólnotę wobec Korei w ramach rozporządzenia Rady (EWG) nr 4257/88 z dnia 19 grudnia 1988 r. w sprawie stosowania ogólnych preferencji taryfowych w roku 1989 w odniesieniu do niektórych produktów przemysłowych pochodzących z krajów rozwijających się (Dz.U. L 375, str. 1). Ponieważ Korea stosowała dyskryminację między swymi partnerami handlowymi w zakresie ochrony własności intelektualnej (zob. motyw osiemnasty rozporządzenia), Wspólnota zawiesiła ogólne preferencje taryfowe wobec jej produktów (art. 1 ust. 3 tego rozporządzenia).

65      Argument ten nie jest bardziej przekonywający niż poprzedni. Ponieważ, jak uznał Trybunał, przyznanie ogólnych preferencji taryfowych jest środkiem polityki handlowej (zob. wyrok z dnia 26 marca 1987 r. w sprawie 45/86 Komisja przeciwko Radzie, zwanej „ogólnymi preferencjami taryfowymi”, Rec. str. 1493, pkt 21), podobnie jest z ich zawieszeniem. Nie dowodzi to w żaden sposób, by Wspólnota miała wyłączną kompetencję na podstawie art. 113 do zawierania z państwami trzecimi porozumień służących harmonizacji przepisów w zakresie ochrony własności intelektualnej na świecie.

66      Na poparcie swego punktu widzenia Komisja powołała się dodatkowo na klauzule dotyczące ochrony własności intelektualnej zamieszczone w porozumieniach z państwami trzecimi, które zostały zawarte na podstawie art. 113 traktatu.

67      Należy podkreślić, iż zakres tych klauzul jest bardzo ograniczony. Porozumienie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Chińską Republiką Ludową dotyczące handlu wyrobami tekstylnymi parafowane dnia 9 grudnia 1988 r. (Dz.U. L 380, str. 1), podobnie jak porozumienie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich dotyczące handlu produktami tekstylnymi parafowane dnia 11 grudnia 1989 r. (Dz.U. L 397, str. 1), przewiduje tylko procedurę konsultacji w zakresie ochrony znaków towarowych lub wzorów produktów tekstylnych. Ponadto trzy porozumienia przejściowe zawarte przez Wspólnotę z niektórymi państwami Europy Wschodniej [układ z Węgrami z dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz.U. 1992, L 116, str. 1); z Czechosłowacką Republiką Federalną z dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz.U. 1992, L 115, str. 1); z Republiką Bułgarii z dnia 8 marca 1993 r. (Dz.U. L 323, str. 1)] zawierają klauzulę w identycznym brzmieniu wzywającą te państwa do poprawy ochrony własności intelektualnej w celu zapewnienia, w określonym terminie „poziomu ochrony podobnego do poziomu zagwarantowanego we Wspólnocie” aktami przyjętymi przez Wspólnotę. Jak słusznie podkreślił rząd francuski, klauzula tego typu jest obowiązująca tylko dla państwa trzeciego jako strony umowy.

68      Fakt, że Wspólnota i jej instytucje mają prawo wprowadzić do porozumień zewnętrznych, które w pozostałym zakresie podlegają art. 113, postanowienia dodatkowe przewidujące procedury polegające na zwykłej konsultacji lub klauzule wzywające drugą stronę do podniesienia poziomu ochrony własności intelektualnej, nie prowadzi do wniosku, że Wspólnota jako jedyna ma kompetencje do zawierania porozumień międzynarodowych o charakterze i zakresie porozumienia TRIPs.

69      Wreszcie jest rzeczywiście prawdą, że – jak twierdzi Komisja – w porozumieniu z Republiką Austrii z dnia 23 grudnia 1988 r. dotyczącym kontroli i wzajemnej ochrony win gatunkowych oraz win typu „retsina” (Dz.U. 1989, L 56, str. 1) i w porozumieniu z Australią z dnia 26 i 31 stycznia 1994 r. w sprawie handlu winem (Dz.U. L 86, str. 1) zamieszczono postanowienia dotyczące wzajemnej ochrony nazw win. W ten sposób nazwy austriackich regionów uprawy winorośli są zastrzeżone na terytorium Wspólnoty wyłącznie dla win austriackich, do których się odnoszą i można się nimi posługiwać wyłącznie zgodnie z warunkami przewidzianymi ustawodawstwem austriackim (art. 3 ust. 3 porozumienia). Podobne postanowienie jest przewidziane w porozumieniu z Australią (art. 7 ust. 3).

70      Jednakże jak wynika z motywów decyzji Rady nr 94/184/WE z dnia 24 stycznia 1994 r. dotyczącej zawarcia porozumienia między Wspólnotą Europejską a Australią w sprawie handlu winem (Dz.U. L 86, str. 1), porozumienie to ustanowiono na poziomie Wspólnoty, ponieważ jego postanowienia są bezpośrednio powiązane ze środkami objętymi przez wspólną politykę rolną, w szczególności przez reguły wspólnotowe dotyczące wina i uprawy winorośli. Ponadto z tego precedensu nie można wywieść żadnego argumentu w odniesieniu do patentów i wzorów, ochrony nieujawnionej informacji technicznej, znaków towarowych czy wreszcie praw autorskich, które są również objęte TRIPs.

71      W świetle powyższych ustaleń należy stwierdzić, że porozumienie TRIPs nie jest objęte dziedziną wspólnej polityki handlowej, z wyjątkiem jego postanowień dotyczących wprowadzania do swobodnego obrotu towarów podrabianych.

VIII –  W przedmiocie dorozumianych kompetencji zewnętrznych Wspólnoty Europejskiej, GATS i TRIPs

72      Na wypadek gdyby Trybunał odrzucił główną tezę o wyłącznej kompetencji Wspólnoty na podstawie art. 113, Komisja podnosi tytułem ewentualnym, że Wspólnota miałaby wyłączną kompetencję do zawarcia układu GATS i porozumienia TRIPs wynikającą w sposób dorozumiany z postanowień traktatu nadających jej kompetencję wewnętrzną lub istnienia aktów prawa wtórnego, które stanowiłyby jej realizację lub wreszcie z konieczności podjęcia zobowiązań międzynarodowych dla osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty na poziomie wewnętrznym. Twierdzi również, że nawet jeśli nie dysponuje wystarczającymi uprawnieniami na podstawie szczegółowych postanowień traktatu lub aktów prawa wtórnego, Wspólnota opierałaby swą wyłączną kompetencję na art. 100A i 235 traktatu. Uznając fakt, że Wspólnota posiada pewne kompetencje, Rada i państwa, które przedstawiły swoje uwagi, kwestionują ich wyłączny charakter.

A –  GATS

73      W odniesieniu do GATS Komisja wskazuje trzy możliwe źródła wyłącznej kompetencji zewnętrznej Wspólnoty: uprawnienia, jakie traktat nadaje instytucjom wspólnotowym na poziomie wewnętrznym, konieczność zawarcia układu dla osiągnięcia celu Wspólnoty i wreszcie art. 100A i 235.

74      Komisja twierdzi po pierwsze, że w ramach GATS nie ma dziedziny lub szczególnego postanowienia, w odniesieniu do którego Wspólnota nie dysponowałaby odpowiednimi uprawnieniami do podjęcia środków na poziomie wewnętrznym. Te uprawnienia są określone w rozdziałach o prawie przedsiębiorczości, swobodzie świadczenia usług i transporcie. W opinii Komisji z tych uprawnień na poziomie wewnętrznym wynika wyłączna kompetencja zewnętrzna.

75      Przywołany punkt widzenia należy odrzucić.

76      Właśnie w oparciu o postanowienia art. 75 ust. 1 lit. a), które w odniesieniu do części trasy położonej na terytorium Wspólnoty, dotyczą również transportu z lub do państw trzecich, Trybunał uznał w przywołanym powyżej wyroku w sprawie AETR (pkt 27), że „kompetencja Wspólnoty obejmuje stosunki podlegające prawu międzynarodowemu, a zatem implikuje w tej dziedzinie konieczność zawierania porozumień z zainteresowanymi państwami trzecimi”.

77      Jednakże nawet w dziedzinie transportu wyłączna kompetencja zewnętrzna Wspólnoty nie wynika ipso facto z jej uprawnień do stanowienia przepisów na poziomie wewnętrznym. Jak podkreślono w wyroku w sprawie AETR (pkt 17–18), państwa członkowskie niezależnie od tego, czy działają indywidualnie, czy wspólnie, tracą prawo do zaciągania zobowiązań wobec państw trzecich tylko w miarę jak wprowadzane są wspólne przepisy, które mogłyby zostać naruszone przez te zobowiązania. Kompetencja Wspólnoty staje się kompetencją wyłączną jedynie w takim zakresie, w jakim ustanowiono wspólne przepisy na poziomie wewnętrznym. Tymczasem nie wszystkie kwestie związane z transportem zostały dotąd objęte wspólnymi przepisami.

78      W trakcie posiedzenia Komisja podniosła, że swoboda pozostawiona państwom członkowskim w zakresie prowadzenia polityki zewnętrznej polegającej na zawieraniu porozumień dwustronnych z państwami trzecimi niewątpliwie doprowadzi do zaburzeń w przepływie usług i stopniowo podważy rynek wewnętrzny. Tak więc – twierdzi – podróżny kupi bilet na samolot startujący z lotniska w państwie członkowskim, które zawarło z państwem trzecim i jego towarzystwem lotniczym porozumienie dwustronne typu „otwarte niebo”, co umożliwia zaproponowanie najkorzystniejszych relacji jakość/cena w zakresie transportu. Następnie Komisja stwierdziła także, że w wyniku porozumienia między Niemcami a Polską zwalniającego niemieckich przewoźników drogowych z wszelkich opłat tranzytowych, podczas gdy podobne porozumienie między Polską a Niderlandami nakłada na przewoźników niderlandzkich opłatę wynoszącą 650 DEM, wystąpiło zakłócenie konkurencji polegające na odmiennym traktowaniu przewoźników niderlandzkich i przewoźników niemieckich w zakresie transportu do Rosji, Białorusi i krajów bałtyckich.

79      W odpowiedzi na ten argument wystarczające jest stwierdzenie, że żadne postanowienie traktatu nie wyklucza, by instytucje w ramach wspólnych przepisów, które przyjmą, przewidziały uzgodnione działania wobec państw trzecich ani by zaleciły państwom członkowskim określone postępowanie w kontaktach zewnętrznych. Tę możliwość obrazuje zresztą kilka rozporządzeń w zakresie transportu przytoczonych przez Komisję w odpowiedzi na pytanie trzecie skierowane do niej na piśmie przez Trybunał.

80      Przykładowo art. 3 akapit trzeci rozporządzenia Rady (EWG) nr 4058/86 z dnia 22 grudnia 1986 r. dotyczącego skoordynowanych działań w celu zapewnienia swobodnego dostępu do ładunków w handlu morskim (Dz.U. L 378, str. 21) przewiduje, że Rada, stanowiąc zgodnie z procedurą głosowania ustanowioną w art. 84 ust. 2 traktatu, może podjąć decyzje co do skoordynowanych działań w sytuacji gdy środek przyjęty przez państwo trzecie ogranicza dostęp towarzystw żeglugowych z państw członkowskich do handlu liniowego. Podobnie rozporządzenie Rady (EWG) nr 4055/86 z dnia 22 grudnia 1986 r. stosujące zasadę swobody świadczenia usług do transportu morskiego między państwami członkowskimi i między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (Dz.U. L 378, str. 1) nakazuje (art. 3) zniesienie lub dostosowanie istniejących uzgodnień w zakresie podziału ładunku i (art. 5) uzależnia uzgodnienia w zakresie podziału ładunku we wszelkich przyszłych porozumieniach od wspólnotowej procedury udzielania zezwoleń.

81      W odróżnieniu od rozdziału dotyczącego transportu rozdziały dotyczące prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług nie zawierają żadnego postanowienia, które wyraźnie rozszerzałoby kompetencje Wspólnoty na „stosunki wynikające z prawa międzynarodowego”. Jak słusznie podkreśliła Rada oraz większość państw, które przedstawiły swoje uwagi, ich jedynym celem jest zagwarantowanie prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług jednostkom pochodzącym państw członkowskich. Nie zawierają one żadnego postanowienia, które regulowałoby problem ustanowienia po raz pierwszy działalności gospodarczej przez jednostki pochodzące z państw trzecich oraz zasady dotyczące dostępu do podejmowania przez nich działalności na własny rachunek. Nie można więc z góry wyciągać wniosku na podstawie tych rozdziałów o wyłącznej kompetencji Wspólnoty do zawarcia z państwami trzecimi porozumienia służącego liberalizacji przepisów w zakresie ustanowiania po raz pierwszy działalności gospodarczej i dostępu do rynków usług innych niż będące przedmiotem świadczenia transgranicznego w rozumieniu GATS, które podlegają zakresowi stosowania art. 113 (zob. pkt 42 powyżej).

82      Odnosząc się do przywołanej powyżej opinii 1/76 (pkt 3–4) Komisja twierdzi po drugie, że wyłączna kompetencja zewnętrzna Wspólnoty nie ogranicza się do przypadków, w których skorzystano już z kompetencji wewnętrznej w celu przyjęcia środków wpisujących się w realizację wspólnych polityk. Ponieważ prawo wspólnotowe nadało instytucjom kompetencje wewnętrzne dla osiągnięcia określonego celu, kompetencja międzynarodowa Wspólnoty, zdaniem Komisji, wynika implicite z tych postanowień. Wystarczy, by udział Wspólnoty w porozumieniu międzynarodowym był konieczny do osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty.

83      Komisja podaje w tym względzie zarówno powody wewnętrzne, jak i zewnętrzne, które uzasadniają w jej opinii udział Wspólnoty, i tylko Wspólnoty, w zawarciu GATS i TRIPs. Jeśli chodzi o poziom wewnętrzny, Komisja podnosi, że w braku udziału Wspólnoty naruszona zostałaby spójność rynku wewnętrznego. Na poziomie zewnętrznym – Wspólnota Europejska nie może sobie pozwolić na bezczynność na arenie międzynarodowej: konieczność zawarcia porozumienia WTO i załączników do niego będąca wyrazem globalnego podejścia do handlu międzynarodowego (obejmującego towary, usługi i własność intelektualną) nie jest podważana.

84      Nie można przyjąć takiego zastosowania opinii 1/76 w przypadku GATS.

85      Opinia 1/76 odnosi się do innego problemu niż ten, z którym mamy do czynienia w przypadku GATS. Chodziło o uzdrowienie sytuacji gospodarczej żeglugi śródlądowej w zlewniach Renu i Mozeli, jak również na wszystkich niderlandzkich śródlądowych drogach wodnych i niemieckich śródlądowych drogach wodnych połączonych ze zlewnią Renu poprzez eliminację krótkoterminowych nadwyżek mocy produkcyjnej. Nie było możliwe osiągnięcie tego celu poprzez ustanowienie wspólnych niezależnych zasad z powodu tradycyjnego udziału statków szwajcarskich w żegludze na przedmiotowych drogach wodnych. Nieodzownym było więc włączenie Szwajcarii do planowanego reżimu prawnego za pomocą porozumienia międzynarodowego (zob. ww. opinia 1/76, pkt 2). Podobnie w zakresie ochrony zasobów morskich ograniczenie za pomocą krajowych środków prawnych działalności w zakresie rybołówstwa na pełnym morzu prowadzonej przez statki pod banderą państwa członkowskiego byłoby mało skuteczne, jeżeli podobne ograniczenia nie miałyby obowiązywać w odniesieniu do statków pod banderą nadbrzeżnego państwa trzeciego, przylegającego do tych samych wód. Jest zatem sprawą zrozumiałą, że kompetencja zewnętrzna może być wykonywana i może stać się kompetencją wyłączną bez konieczności wcześniejszego przyjęcia wewnętrznego aktu prawnego.

86      Nie ma to miejsca w dziedzinie usług: korzystanie ze swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług przez jednostki pochodzące z państw członkowskich nie jest nierozerwalnie związane z traktowaniem, jakie należy zastrzec wobec jednostek pochodzących z państw trzecich we Wspólnocie lub wobec jednostek pochodzących z państw członkowskich Wspólnoty w państwie trzecim.

87      Po trzecie Komisja odwołuje się do art. 100A i 235 traktatu jako do podstawy wyłącznej kompetencji zewnętrznej.

88      W odniesieniu do art. 100A nie można zaprzeczyć, że jeżeli skorzystano z kompetencji w zakresie harmonizacji prawa, przyjęte w ten sposób środki harmonizacji mogą ograniczyć swobodę państw członkowskich w zakresie prowadzenia negocjacji z państwami trzecimi, a nawet jej ich pozbawić. Jest jednak wykluczone, by kompetencja w zakresie harmonizacji prawa na poziomie wewnętrznym, która nie została wykonana w określonej dziedzinie, mogła doprowadzić do nadania Wspólnocie wyłącznej kompetencji w tej dziedzinie na poziomie zewnętrznym.

89      Artykuł 235, który umożliwia Wspólnocie rozszerzenie niewystarczających uprawnień, które zostały jej powierzone explicite lub implicite w celu osiągnięcia jej celów, nie może jako taki stanowić podstawy wyłącznej kompetencji Wspólnoty na poziomie międzynarodowym. Poza przypadkami, w których kompetencja wewnętrzna może być skutecznie wykonywana tylko w tym czasie co kompetencja zewnętrzna (zob. ww. opinia 1/76 i pkt 85 powyżej), kompetencja wewnętrzna może dać początek wyłącznej kompetencji zewnętrznej jedynie wówczas, gdy jest ona wykonywana, znajduje to zastosowanie a fortiori w przypadku art. 235.

90      Jednakże z faktu, iż jedynym celem wymienionym wprost w rozdziałach o prawie przedsiębiorczości i swobodzie świadczenia usług jest osiągnięcie tych swobód przez jednostki pochodzące z państw członkowskich Wspólnoty nie wynika, że instytucjom wspólnotowym zabrania się korzystania z uprawnień przyznanych im w tym zakresie w celu określenia traktowania, jakie należy zastrzec wobec jednostek pochodzących z państw trzecich. Liczne akty przyjęte przez Radę na podstawie art. 54 i art. 57 ust. 2 traktatu, o których Rada jednak nie wspomniała, zawierają przepisy w tym zakresie. Komisja sporządziła ich wykaz w odpowiedzi na pytanie Trybunału.

91      Z analizy tych aktów wynika, że osiągnięciu bardzo różnych celów może służyć wprowadzenie klauzul zewnętrznych można zmierzać.

92      Dyrektywy w sprawie koordynacji w zakresie jawności i rachunków spółek mają zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do spółek jako takich, a nie do ich oddziałów. Pomiędzy spółkami, które prowadzą działalność w pozostałych państwach członkowskich tworząc oddziały i spółkami tworzącymi filie, spowodowało to pewną różnicę pod względem ochrony wspólników i osób trzecich. Dyrektywa Rady 89/666/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. dotycząca wymogów ujawniania informacji odnośnie do oddziałów utworzonych w państwie członkowskim przez niektóre rodzaje spółek podlegające prawu innego państwa (Dz.U. L 395, str. 36) przyjęta na podstawie art. 54 traktatu, uregulowała zatem obowiązki w zakresie jawności, które mają zastosowanie w odniesieniu do takich oddziałów. W celu uniknięcia wszelkiej dyskryminacji ze względu na kraj pochodzenia spółek zakres stosowania dyrektywy miał również objąć oddziały utworzone przez spółki podlegające ustawodawstwu państw trzecich.

93      Ponadto druga dyrektywa Rady 89/646/EWG z dnia 15 grudnia 1989 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania oraz prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, zmieniająca dyrektywę 77/780/EWG (Dz.U. L 386, str. 1), przyjęta na podstawie art. 57 ust. 2 traktatu zawiera tytuł III, dotyczący „stosunków z państwami trzecimi”. Dyrektywa ta wprowadziła reżim jednolitego zezwolenia i nakazała wzajemne uznawanie kontroli.

94      Po uzyskaniu zezwolenia w jednym z państw członkowskich instytucja kredytowa może prowadzić działalność w innym państwie członkowskim tworząc tam na przykład oddział, bez konieczności ubiegania się o nowe zezwolenie w tym państwie. W tych warunkach wystarczyło, by instytucja kredytowa mająca siedzibę w państwie trzecim utworzyła filię w państwie członkowskim lub przejęła kontrolę nad instytucją, która ma w nim siedzibę, aby mogła tworzyć oddziały we wszystkich innych państwach Wspólnoty bez konieczności ubiegania się o nowe zezwolenia. Dlatego właśnie tytuł III tej dyrektywy przewiduje serię środków, w tym procedury negocjacyjne, które mają umożliwić przyznanie porównywalnych warunków konkurencji w państwach trzecich wspólnotowym instytucjom kredytowym. Podobne przepisy zostały przyjęte w zakresie ubezpieczeń [art. 4 dyrektywy Rady 90/618/EWG z dnia 8 listopada 1990 r. zmieniającej, w szczególności w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, dyrektywę 73/239/EWG i dyrektywę 88/357/EWG, które dotyczą koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (Dz.U. L 33, str. 44); art. 8 drugiej dyrektywy Rady 90/619/EWG z dnia 8 listopada 1990 r. sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do bezpośrednich ubezpieczeń na życie, ustanawiającej przepisy ułatwiające skuteczne korzystanie ze swobody świadczenia usług i zmieniającej dyrektywę 79/267/EWG (Dz.U. L 330, str. 50)] i finansów [art. 7 dyrektywy Rady 93/22/EWG z dnia 10 maja 1993 r. w sprawie usług inwestycyjnych w zakresie papierów wartościowych (Dz.U. L 141, str. 27)].

95      Ponieważ Wspólnota wprowadziła do swych wewnętrznych aktów prawnych klauzule dotyczące traktowania jakie należy zastrzec wobec jednostek pochodzących z państw trzecich lub przyznała w wyraźny sposób swym instytucjom kompetencję do prowadzenia negocjacji z państwami trzecimi, nabywa wyłączną kompetencję zewnętrzną w zakresie objętym tymi aktami.

96      Podobnie jest w każdym razie, nawet wobec braku wyraźnej klauzuli upoważniającej instytucje do prowadzenia negocjacji z państwami trzecimi, w przypadku gdy Wspólnota przeprowadziła całkowitą harmonizację przepisów w zakresie podejmowania działalności na własny rachunek, ponieważ wspólne przepisy przyjęte w ten sposób mogłyby zostać naruszone w rozumieniu przywołanego powyżej wyroku w sprawie AETR, jeżeli państwa członkowskie zachowałyby swobodę prowadzenia negocjacji z państwami trzecimi.

97      Jak sama Komisja przyznała, nie odnosi się to jednakże do wszystkich sektorów usług.

98      Z powyższego wynika, że kompetencja do zawarcia GATS jest kompetencją dzieloną Wspólnoty i państw członkowskich.

B –  TRIPs

99      Na poparcie swojego twierdzenia o wyłącznej kompetencji Wspólnoty do zawarcia TRIPs Komisja powołuje się na istnienie aktów prawa wtórnego, które mogłyby zostać naruszone w rozumieniu przywołanego powyżej wyroku w sprawie AETR, jeżeli państwa członkowskie współuczestniczyłyby w zawieraniu tego porozumienia i, podobnie jak w przypadku GATS, na konieczność uczestniczenia Wspólnoty w porozumieniu, aby osiągnąć jeden z celów wyznaczonych jej w traktacie (doktryna zwana „doktryną opinii 1/76”), jak również na art. 100A i 235.

100      Trafność odwołania się do opinii nr 1/76 w odniesieniu do TRIPs jest wątpliwa tak samo jak w odniesieniu do GATS: ujednoliceniu lub harmonizacji przepisów w zakresie własności intelektualnej w ramach Wspólnoty nie muszą koniecznie towarzyszyć porozumienia z państwami trzecimi, aby procesy te były skuteczne.

101      Co do art. 100A i 235 traktatu, to nie mogą one – jak zostało to przedstawione powyżej – jako takie tworzyć podstaw wyłącznej kompetencji Wspólnoty.

102      Pozostaje więc tylko zbadać, czy akty prawa wtórnego przyjęte w ramach Wspólnoty mogą zostać naruszone w rozumieniu przywołanego powyżej wyroku w sprawie AETR w przypadku udziału państw w zawarciu TRIPs, jak utrzymuje Komisja.

103      W tym względzie wystarczy stwierdzić, że harmonizacja przepisów przeprowadzona w ramach Wspólnoty w niektórych dziedzinach objętych TRIPs jest tylko częściowa i że w pozostałych dziedzinach nie przewidziano żadnej harmonizacji przepisów. Przepisy są częściowo zharmonizowane w zakresie znaków towarowych, na przykład z motywu trzeciego pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989 L 40, str. 1) wynika bowiem, że ogranicza się ona do zbliżenia przepisów krajowych, „które w sposób najbardziej bezpośredni oddziałują na funkcjonowanie rynku wewnętrznego”. W pozostałych dziedzinach objętych TRIPs nie przyjęto żadnego aktu harmonizującego przepisy. Podobnie jest w przypadku ochrony nieujawnionej informacji technicznej, w dziedzinie wzorów, odnośnie do których przedstawiono tylko projekty oraz patentów. W dziedzinie patentów jedynymi aktami, o których mówi Komisja są konwencje międzyrządowe, a nie akty wspólnotowe: konwencja monachijska z dnia 5 października 1973 r. o udzielaniu patentów europejskich (JORF, dekret nr 77‑1151 z dnia 27 września 1977 r., str. 5002) i porozumienie luksemburskie z dnia 15 grudnia 1989 r. o patentach wspólnotowych (Dz.U. L 401, str. 1), które zresztą jeszcze nie weszło w życie.

104      Niektóre rządy, które przedstawiły swoje uwagi, twierdziły, że postanowienia TRIPs dotyczące środków, jakie należy podjąć w celu zagwarantowania skutecznej ochrony praw własności intelektualnej, takich jak zagwarantowanie procedur opartych na zasadzie słuszności i sprawiedliwości, zasady dotyczące przedstawiania dowodów, prawo do bycia wysłuchanym, uzasadnienia decyzji, środki odwoławcze, środki tymczasowe i odszkodowania, pozostają w kompetencji państw członkowskich. Jeżeli ten argument należałoby rozumieć w ten sposób, iż wszystkie te kwestie miałyby stanowić dziedzinę pozostającą w kompetencji państw członkowskich, to nie jest on możliwy do przyjęcia. Wspólnota z pewnością ma kompetencje w zakresie harmonizacji przepisów krajowych w tych dziedzinach, w zakresie w jakim – odwołując się do sformułowania użytego w art. 100 traktatu – „mają [one] bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie wspólnego rynku”. Niemniej jednak instytucje wspólnotowe nie wykonywały jeszcze swych kompetencji w dziedzinie „dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej”, z wyjątkiem przywołanego rozporządzenia nr 3842/86 (pkt 55 powyżej) w sprawie zakazu wprowadzania do swobodnego obrotu towarów podrabianych.

105      Z powyższego wynika, że Wspólnota i jej państwa członkowskie mają kompetencję dzieloną w zakresie zawarcia TRIPs.

IX –  W przedmiocie obowiązku współpracy między państwami członkowskimi a instytucjami wspólnotowymi

106      W trakcie posiedzenia Komisja zwróciła uwagę Trybunału na trudności, które w odniesieniu do zarządzania porozumieniami, mogłyby wyniknąć z uznania kompetencji dzielonej Wspólnoty i państw członkowskich do udziału w zawarciu układu GATS i porozumienia TRIPs. Chociaż prawdą jest, że w czasie negocjowania porozumień przeważyła procedura z art. 113 traktatu z kilkoma drobnymi zmianami, państwa członkowskie będą bez wątpienia chciały wypowiadać się indywidualnie w ramach WTO w kwestiach pozostających w ich kompetencji, w sytuacji gdy nie będzie można osiągnąć konsensusu. Ponadto toczyć się będą niekończące się dyskusje w celu ustalenia, czy dana kwestia pozostaje w kompetencji Wspólnoty, a w związku z tym obowiązywałyby w odniesieniu do niej mechanizmy wspólnotowe przewidziane właściwymi postanowieniami traktatu, czy też w kompetencji państw, kiedy to będzie stosowana zasada poszukiwania konsensusu. W ten sposób podważony zostanie jednolity charakter działań Wspólnoty w stosunkach zewnętrznych, a jej siła negocjacji – znacznie osłabiona.

107      W odpowiedzi na te w zupełności uzasadnione obawy należy przede wszystkim podkreślić, że trudności, jakie mogłyby wystąpić w związku z realizacją porozumienia WTO i załączników do niego w zakresie niezbędnej koordynacji mającej na celu zapewnienie jednolitego charakteru działań w przypadku wspólnego udziału Wspólnoty i państw nie mogą zmienić treści odpowiedzi, jakiej należy udzielić w kwestii kompetencji. Jest ona bowiem kwestią podstawową. Jak podkreśliła Rada, kwestii podziału kompetencji nie można rozstrzygać w zależności od ewentualnych trudności, jakie mogą wystąpić przy zarządzaniu porozumieniami.

108      Następnie należy przypomnieć, że w sytuacji gdy okazuje się, że przedmiot porozumienia lub konwencji leży w części w kompetencji Wspólnoty, a w części w kompetencji państw członkowskich, należy zapewnić ścisłą współpracę między państwami członkowskimi i instytucjami wspólnotowymi zarówno w trakcie prowadzenia negocjacji i zawierania porozumienia lub konwencji, jak i wykonania podjętych zobowiązań. Ten obowiązek współpracy wynika z wymogu jednolitego charakteru reprezentacji międzynarodowej Wspólnoty (orzeczenie nr 1/78 z dnia 14 listopada 1978 r., Rec. str. 2151, pkt 34–36 i ww. opinia 2/91, pkt 36).

109      Omawiany obowiązek współpracy narzuca się tym bardziej w przypadku porozumień takich jak załączone do porozumienia WTO, które są nierozerwalnie powiązane ze sobą oraz w kontekście mechanizmu krzyżowych środków odwetowych, wprowadzonego uzgodnieniem w sprawie rozstrzygania sporów. Tak więc w braku ścisłej współpracy, w sytuacji gdyby jedno z państw członkowskich, należycie upoważnione do podjęcia środków odwetowych w obszarze swych kompetencji, uznało, iż – podjęte w dziedzinie objętej GATS i TRIPs – byłyby one nieskuteczne, nie dysponowałoby ono w kontekście prawa wspólnotowego uprawnieniami do podjęcia środków odwetowych w dziedzinie handlu towarami, ponieważ ta dziedzina jest objęta w każdym przypadku wyłączną kompetencją Wspólnoty wynikającą z art. 113 traktatu. I odwrotnie, w braku takiej ścisłej współpracy, w sytuacji gdyby Wspólnota miała prawo zastosowania środków odwetowych w dziedzinie towarów, ale uznałaby, że nie jest w stanie z niego skorzystać, znalazłaby się w sytuacji braku prawnej możliwości podjęcia środków odwetowych w dziedzinach objętych GATS i TRIPs, które podlegają kompetencji państw.

110      Ponieważ Komisja zadała pytanie trzecie jedynie przy założeniu, iż Trybunał uznałby wyłączną kompetencję Wspólnoty, nie ma potrzeby na nie odpowiadać.

W konsekwencji

TRYBUNAŁ

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, R. Joliet (sprawozdawca), F.A. Schockweiler, P.J.G. Kapteyn i C. Gulmann, prezesi izb, G.F. Mancini, C.N. Kakouris, J.C. Moitinho de Almeida, J.L. Murray, D.A.O. Edward i A.M. La Pergola, sędziowie,

po wysłuchaniu F.G. Jacobsa, pierwszego rzecznika generalnego, C.O. Lenza, G. Tesaura, G. Cosmasa, P. Légera i M. Elmera, rzeczników generalnych,

wydaje następującą opinię:

1)      Wspólnota ma wyłączną kompetencję, na podstawie art. 113 traktatu WE, do zawarcia wielostronnych porozumień w sprawie handlu towarami.

2)      Kompetencja do zawarcia GATS jest kompetencją dzieloną Wspólnoty i jej państw członkowskich.

3)      Kompetencja do zawarcia TRIPs jest kompetencją dzieloną Wspólnoty i jej państw członkowskich.

Sporządzono w Luksemburgu w dniu 15 listopada 1994 r.

1 – GATS jest skrótem tytułu w języku angielskim: „General Agreement on Trade in Services”.

2 – TRIPs jest skrótem tytułu w języku angielskim: „Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights”.

3 –      Dyrektywa Rady 89/646/EWG z dnia 15 grudnia 1989 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania oraz prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, zmieniająca dyrektywę 77/780/EWG (Dz.U. L 386, str. 1).

4 –      Dyrektywa Rady 73/239/EWG z dnia 24 lipca 1973 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w dziedzinie ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (Dz.U. L 228, str. 3).

5 –      Decyzja Rady 91/370/EWG z dnia 20 czerwca 1991 r. w sprawie zawarcia Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Konfederacją Szwajcarską dotyczącej ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (Dz.U. L 205, str. 2).

6 –      Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2340/90 z dnia 8 sierpnia 1990 r. wprowadzające zakaz wymiany handlowej między Wspólnotą a Irakiem i Kuwejtem (Dz.U. L 213, str. 1).

7 –      Rozporządzenie z dnia 17 września 1984 r. w sprawie wzmocnienia wspólnej polityki handlowej, w szczególności w odniesieniu do ochrony przed niedozwolonymi praktykami handlowymi (Dz.U. L 252, str. 1).

8 –      Zobacz rozporządzenie Rady (EWG) nr 4257/88 z dnia 19 grudnia 1988 r. w sprawie stosowania ogólnych preferencji taryfowych w 1989 roku w odniesieniu do niektórych produktów przemysłowych pochodzących z krajów rozwijających się (Dz.U. L 375, str. 1).

9 –      Zobacz na przykład art. 18 porozumienia między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Chińską Republiką Ludową w sprawie handlu wyrobami tekstylnymi, parafowanego w dniu 9 grudnia 1988 r. (Dz.U. L 380, str. 1) i art. 20 porozumienia między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie handlu wyrobami tekstylnymi, parafowanego w dniu 11 grudnia 1989 r. (Dz.U. L 397, str. 1).

10 –      Zobacz na przykład porozumienie z Królestwem Maroka: rozporządzenie Rady (EWG) nr 482/77 z dnia 8 marca 1977 r. (Dz.U. L 65, str. 1); porozumienie z Republiką Tunezyjską: rozporządzenie Rady (EWG) nr 3618/87 z dnia 30 listopada 1987 r. (Dz.U. L 340, str. 27); porozumienie z Austrią: decyzja Rady nr 89/146/EWG z dnia 12 grudnia 1988 r. (Dz.U. 1989, L 56, str. 1).

11 –      Zobacz na przykład decyzję Rady nr 92/230/EWG z dnia 25 lutego 1992 r. (Dz.U. L 116, str. 1) w sprawie umowy przejściowej z Republiką Węgier (art. 35); decyzję Rady nr 93/690/WE z dnia 10 grudnia 1993 r. (Dz.U. L 323, str. 1) w sprawie umowy przejściowej z Republiką Bułgarii (art. 37); decyzję Rady nr 92/229/EWG z dnia 25 lutego 1992 r. (Dz.U. L 115, str. 1) w sprawie umowy przejściowej z Federacyjną Republiką Czech i Słowacji (art. 36).

12 –      Dz.U. L 357, str. 1.

13 –      Dz.U. C 24 z 31.1.1991, str. 5.

14 –      „Konferencja, przyjmując do wiadomości, że w wyjątkowych okolicznościach mogą pojawić się rozbieżności pomiędzy interesami Unii a interesami krajów i terytoriów zamorskich, o których mowa w artykule 227 ustęp 3 i ustęp 5 litery a) i b), uzgodniła, że Rada będzie się starała znaleźć rozwiązanie zgodne ze stanowiskiem Unii. Jednakże w przypadku gdy okaże się to niemożliwe, Konferencja uzgodniła, że dane państwo członkowskie może działać samodzielnie w interesie wspomnianych krajów i terytoriów zamorskich, bez naruszania interesów Wspólnoty. Dane państwo członkowskie poinformuje Radę i Komisję o prawdopodobieństwie zaistnienia powyższej rozbieżności interesów i, jeżeli samodzielne działanie okaże się nie do uniknięcia, wyraźnie określi, że działa w interesie wspomnianego wyżej terytorium zamorskiego.

Niniejsza deklaracja ma także zastosowanie do Makao i Timoru Wschodniego”.

15 –      „Unia czuwa w szczególności nad spójnością całości swych działań zewnętrznych, podejmowanych w ramach polityk w dziedzinie stosunków zagranicznych, bezpieczeństwa, gospodarczej i rozwoju. Rada i Komisja są odpowiedzialne za zapewnienie takiej spójności. Gwarantują one realizację tych polityk w ramach swoich kompetencji”.

16 –      Na podstawie tego artykułu państwa członkowskie „[p]owstrzymują się od wszelkich działań, które byłyby sprzeczne z interesami Unii lub mogłyby zaszkodzić jej skuteczności jako spójnej sile w stosunkach międzynarodowych. Rada czuwa nad poszanowaniem tych zasad”.

17 –      Do protokołu z posiedzenia Rady zostanie wpisana następująca deklaracja: „Rada, państwa członkowskie i Komisja ustalają, że ust. 1 niniejszego kodeksu postępowania nie możliwości poszukiwania przez Komisję na własną odpowiedzialność rozwiązań wszystkich kwestii będących przedmiotem negocjacji”.

18 –      Do protokołu z posiedzenia Rady zostaną wpisane następujące deklaracje:

a)      „Rada oświadcza, że przez »właściwe procedury decyzyjne«, o których mowa w ust. 1 lit. c) należy rozumieć, w sytuacji gdy sprawy należą do kompetencji krajowej, konsensus”.

b)      „Komisja oświadcza, że w stosując właściwe procedury decyzyjne winno się dołożyć wszelkich starań, aby osiągnąć konsensus”.