Statystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości
Zobacz szczegółowe statystyki Trybunału Sprawiedliwości 
Przegląd głównych tendencji statystycznych ostatniego roku
Marc-André Gaudissart, zastępca sekretarza Trybunału Sprawiedliwości
Niniejsze opracowanie, które poprzednio wchodziło w skład zbiorczego tekstu Sprawozdania rocznego Trybunału Sprawiedliwości – І Działalność sądowa, ma jak co roku na celu przedstawienie głównych tendencji dających się zauważyć na podstawie zeszłorocznych statystycznych danych sądowniczych. Rzuca ono światło na przedmiot, pochodzenie i charakter spraw wnoszonych do Trybunału Sprawiedliwości w 2022 r. i dostarcza wskazówek do odczytania danych dotyczących spraw zamkniętych przez sąd.
O ile bilans minionego roku był pod tym względem pozytywny, gdyż liczba spraw zakończonych przewyższyła liczbę nowych spraw, których było nieco mniej niż w roku poprzednim, to jednak odnotowano w nim również wydłużenie średniego czasu rozpoznania spraw prejudycjalnych, w których poruszane są coraz bardziej złożone i niekiedy bardzo delikatne kwestie. W tym właśnie kontekście należy postrzegać projekt legislacyjny przedłożony przez Trybunał Sprawiedliwości w dniu 30 listopada 2022 r., dotyczący rozszerzenia zakresu przedmiotowego mechanizmu wstępnego przyjmowania do rozpoznania odwołań od orzeczeń Sądu oraz przekazania Sądowi częściowo właściwości Trybunału w sprawach prejudycjalnych w celu umożliwienia Sądowi orzekania w sprawach pytań zadawanych przez sądy krajowe na podstawie art. 267 TFUE w szczególnych dziedzinach określonych w statucie.
Nowe sprawy
Jak już wspomniano, liczba spraw wniesionych do Trybunału w 2022 r. (806 spraw) była nieco niższa w porównaniu z rokiem poprzednim, w którym sekretariat zarejestrował 838 nowych spraw. Spadek ten dotyczy zarówno odesłań prejudycjalnych, jak i odwołań od orzeczeń Sądu, ma jednak ograniczony zakres, a przede wszystkim nie wpływa zasadniczo na podział spraw według ich rodzaju, ponieważ same odesłania prejudycjalne i odwołania stanowią nadal ponad 90 % wszystkich spraw wnoszonych do Trybunału (przy 546 nowych odesłaniach prejudycjalnych i 209 odwołaniach, ujmując wszystkie kategorie razem, odsetek ten wynosił w 2022 r. nawet 93 %).
W świetle tych danych udział skarg bezpośrednich w sprawach wniesionych w 2022 r. (4,60 %) wydaje się stosunkowo niewielki, nawet jeśli liczba takich skarg (37) nieznacznie wzrosła w ubiegłym roku w porównaniu z rokiem poprzednim, w którym była rekordowo niska (tylko 29 nowych spraw). Wśród skarg o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego wniesionych w 2022 r. na szczególną uwagę zasługuje pierwsza skarga wniesiona przeciwko państwu trzeciemu – Zjednoczonemu Królestwu – na podstawie art. 87 ust. 1 Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej[1][2].
Sprawy wniesione do Trybunału Sprawiedliwości w 2022 r., czy to w trybie odesłania prejudycjalnego, skargi bezpośredniej, czy też odwołania, po raz kolejny obejmowały niezwykle szeroki zakres zagadnień. Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości z liczbą niespełna stu spraw (95) nadal zajmowała poczesne miejsce w działalności Trybunału, podobnie jak sprawy z zakresu podatków, ochrony konsumentów i ochrony danych osobowych, przy czym w tej ostatniej dziedzinie do Trybunału skierowano szereg wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, mających na celu doprecyzowanie orzecznictwa Trybunału dotyczącego wykładni ogólnego rozporządzenia o ochronie danych[3]. Liczba spraw z dziedziny własności intelektualnej, która wcześniej była dość wysoka, w ciągu ostatniego roku mocno spadła, z 83 nowych spraw w 2021 r. do zaledwie 49 spraw w 2022 r., natomiast w innych, bardziej tradycyjnych dziedzinach, nastąpił wzrost liczby nowych spraw. Dotyczy to w szczególności spraw związanych z czterema podstawowymi swobodami, ale także spraw z zakresu rolnictwa, konkurencji i zamówień publicznych, jak również służby publicznej.
Jeśli chodzi o pochodzenie geograficzne wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, które wpłynęły do Trybunału w ciągu ostatniego roku, było ono stosunkowo niezmienne względem roku poprzedniego. Podobnie jak w 2021 r., Niemcy, Włochy i Bułgaria nadal były na czele „geograficznej” klasyfikacji odesłań prejudycjalnych (odpowiednio 98, 63 i 43 wnioski do Trybunału w 2022 r.), lecz tuż za tym ostatnim państwem uplasowały się Hiszpania i Polska, których sądy skierowały do Trybunału w tym samym roku 41 i 39 odesłań. Austria ze swoimi 34 wnioskami o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym utrzymała się na poziomie dość zbliżonym roku poprzedniego (37 wniosków w 2021 r.). Sądy niderlandzkie, rumuńskie i belgijskie, z liczbą, odpowiednio, 28, 29 i 30 wniosków, prowadzą stały dialog z Trybunałem. Nastąpił również znaczny wzrost liczby odesłań prejudycjalnych przedstawionych przez sądy portugalskie, które w 2022 r. wystąpiły do Trybunału 28 razy (w porównaniu z 20 w 2021 r.).
Wreszcie jeśli chodzi o pilne postępowania, nastąpił znaczny spadek liczby wniosków o zastosowanie trybu przyspieszonego lub trybu pilnego. Liczba ta osiągnęła szczyt w 2021 r. (aż 90 wniosków), natomiast w minionym roku ponownie spadła, do 54 wniosków. Żaden wniosek o zastosowanie trybu przyspieszonego nie spowodował faktycznego zastosowania tego trybu w 2022 r., natomiast pilny tryb prejudycjalny został zastosowany siedmiokrotnie, w sprawach dotyczących zarówno interpretacji przepisów o udzielaniu lub cofaniu ochrony międzynarodowej, jak i współpracy sądowej w sprawach cywilnych lub karnych, w których chodziło między innymi o prawo do tłumaczenia ustnego i pisemnego w postępowaniu karnym czy wdrożenie zasady ne bis in idem, zapisanej w art. 54 konwencji wykonawczej do układu z Schengen.
Sprawy zakończone
Podczas gdy liczba spraw wniesionych w 2022 r. nieznacznie spadła, odwrotnie rzecz miała się z liczbą spraw zamkniętych w minionym roku przez Trybunał –liczba spraw zamkniętych przez Trybunał wzrosła z 772 spraw w 2021 r. do 808 w 2022 r. Jest to niewątpliwie doskonały wynik, gdyż z wyjątkiem 2019 r. – w którym Trybunał rozpoznał aż 865 spraw – nigdy nie przekroczono granicy 800 zakończonych spraw w ciągu roku.
Ponieważ odesłania prejudycjalne i odwołania stanowią większość wnoszonych do Trybunału spraw, nie dziwi fakt, że składają się one na większość spraw zakończonych przez Trybunał, który w 2022 r. orzekł w sprawie 564 odesłań prejudycjalnych i 196 odwołań. W minionym roku Trybunał otrzymał również do rozpoznania szereg ważnych skarg o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego lub o stwierdzenie nieważności, w tym skarg wniesionych, odpowiednio, przez Węgry i Rzeczpospolitą Polską na rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2020/2092 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie ogólnego systemu warunkowości służącego ochronie budżetu Unii[4]. Trybunał w pełnym składzie oddalił zarzuty tych dwóch państw wobec wspomnianego rozporządzenia i tym samym potwierdził ustanowiony w nim związek między poszanowaniem państwa prawnego a właściwym wykonaniem budżetu Unii, zgodnie z zasadami należytego zarządzania finansami[5].
Z innej strony na uwagę zasługuje również orzeczenie Trybunału w sprawie wniosku o wydanie opinii złożonego przez Królestwo Belgii, dotyczącego zgodności z traktatem, a konkretnie z art. 19 TUE i 344 TFUE, projektu zmodernizowanego Traktatu Karty energetycznej. W opinii z dnia 16 czerwca 2022 r. Trybunał (czwarta izba) uznał ten wniosek za niedopuszczalny ze względu na to, że był on przedwczesny, ponieważ Trybunał nie posiadał wystarczających informacji odnośnie do treści przewidywanej umowy – a w szczególności zakresu stosowania jej art. 26 dotyczącego rozstrzygania sporów między inwestorem a umawiającą się stroną – aby orzec o jej zgodności z traktatami[6].
Choć łączna liczba wyroków, opinii i postanowień wydanych przez Trybunał w minionym roku (732) była nieco wyższa niż w roku poprzednim (708), to szczególną uwagę zwraca jeszcze większy udział postanowień o charakterze sądowniczym, zwłaszcza w odniesieniu do odwołań. O ile ich udział w rozstrzygniętych odwołaniach wyniósł w 2020 r. 37 %, a w 2021 r. 47 %, o tyle w 2022 r. wzrósł on do prawie 57 %, co znacznie przewyższa odsetek odwołań zakończonych wyrokiem. Wzrost ten można wyjaśnić kilkoma czynnikami. Z jednej strony wynika on z intensywnej działalności izby do spraw przyjmowania odwołań do rozpoznania, która ponownie orzekła w sprawie dużej liczby odwołań od orzeczeń Sądu dotyczących decyzji izb odwoławczych Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej[7], a z drugiej strony – z częstszego korzystania z możliwości, jakie dają art. 181 i 182 regulaminu postępowania. Choć art. 182 został uprzednio zastosowany tylko raz, w 2019 r., to w 2022 r. na jego podstawie zostało zakończonych aż sześć spraw[8].
Niezależnie od tego, czy chodzi o sprawy prejudycjalne, czy o odwołania, wzmożone stosowanie postanowień stanowi po części wyjaśnienie innego ubiegłorocznego zjawiska, związanego z dużą liczbą spraw zakończonych przez izby orzekające w składzie trzech sędziów. W 2022 r. sprawy te stanowiły ponad 50 % wszystkich spraw zakończonych przez Trybunał (w porównaniu z 36 % w przypadku spraw zakończonych przez izby orzekające w składzie pięciu sędziów). Dla porównania: w poprzednim roku liczby te wynosiły 45 % dla składów trzyosobowych i 40 % dla składów pięcioosobowych.
Podobną tendencję można zaobserwować w odniesieniu do spraw rozstrzyganych przez wiceprezesa Trybunału. Ponieważ w 2022 r. złożono dużą liczbę odwołań od decyzji Sądu oddalających wniosek o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta lub wydanych na podstawie art. 278 lub 279 TFUE, wiceprezes, odpowiedzialny za rozpatrywanie tych odwołań, wydał w 2022 r. dużą liczbę orzeczeń. Liczba jego postanowień była dwukrotnie wyższa niż w roku poprzednim.
Z kolei liczba spraw rozstrzygniętych przez wielką izbę utrzymała się w ostatnim roku na tym samym poziomie. Trybunał w tym składzie zakończył w 2022 r. 77 spraw, a więc pozostał w granicach średniej z poprzednich czterech lat, w których liczba spraw rozstrzygniętych przez wielką izbę w drodze wyroku lub postanowienia wahała się między 70 a 83.
Skrócenie średniego czasu rozpatrywania spraw jest kolejną logiczną konsekwencją częstszego stosowania postanowień, ponieważ pozwala Trybunałowi orzec w przedmiocie poddanych jego rozpoznaniu spraw z pominięciem ustnego czy nawet pisemnego etapu postępowania. W 2022 r. średni czas trwania spraw, licząc wszystkie rodzaje spraw łącznie, wyniósł zatem 16,4 miesiąca, co daje niewielki spadek w porównaniu z rokiem poprzednim (16,6 miesiąca w 2021 r.).
Szczegółowa analiza danych statystycznych ujawnia jednak bardziej urozmaicony obraz, ponieważ o ile średni czas rozpatrywania odwołań wyraźnie się obniżył – z 15,1 miesiąca w 2021 r. do 11,9 miesiąca w 2022 r. – o tyle w przypadku skarg bezpośrednich, a zwłaszcza odesłań prejudycjalnych, nadal się wydłużał. Podczas gdy średni czas rozpatrywania odesłań prejudycjalnych wynosił 15 miesięcy w 2016 r. i 15,5 miesiąca w 2019 r., wydłużał się on kolejno do 15,9 miesiąca w 2020 r., 16,7 miesiąca w 2021 r. i 17,3 miesiąca w 2022 r. Wzrost ten wynika z rosnącej złożoności wnoszonych do Trybunału spraw, które wymagają coraz głębszej analizy zadawanych przez sądy odsyłające pytań. Zjawisko to niepokoi jednak Trybunał, ponieważ czas rozpatrywania przez niego sprawy przedłuża postępowanie krajowe. Każde wydłużenie czasu rozpoznania spraw przez Trybunał ma zatem bezpośredni wpływ na ogólną długość postępowania przed sądem krajowym oraz na zdolność tego ostatniego do rozstrzygnięcia zawisłej przed nim sprawy. Między innymi ten czynnik leży u źródeł wniosku legislacyjnego, o którym mowa poniżej.
Sprawy w toku
Na dzień 31 grudnia 2022 r. przed Trybunałem Sprawiedliwości toczyło się 1111 spraw, czyli z dokładnością do dwóch spraw tyle samo, co na dzień 31 grudnia roku poprzedniego (1113 spraw). Większość tych spraw stanowiły wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (774 sprawy) oraz odwołania (259 spraw).
Aby zachować zdolność do rozpoznawania tych spraw w sposób zadowalający i w rozsądnym terminie, Trybunał Sprawiedliwości skierował w dniu 30 listopada 2022 r. do prawodawcy Unii wniosek o zmianę Protokołu (nr 3) w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wniosek ten ma dwojaki cel.
Jego celem jest, po pierwsze, rozszerzenie zakresu mechanizmu wstępnego przyjmowania do rozpoznania odwołań, o którym mowa w art. 58a statutu, na odwołania od orzeczeń Sądu dotyczących decyzji niezależnych izb odwoławczych sześciu organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które istniały w momencie wejścia w życie wskazanego mechanizmu, tj. w dniu 1 maja 2019 r., ale które nie zostały jeszcze wymienione w art. 58a statutu[10], jak również na odwołania od orzeczeń Sądu wydanych na podstawie art. 272 TFUE.
Po drugie, ma on na celu skorzystanie z możliwości przewidzianej w art. 256 ust. 3 TFUE i częściowe przekazanie Sądowi właściwości Trybunału Sprawiedliwości w sprawach prejudycjalnych w sześciu wymienionych dziedzinach szczególnych, którymi są: wspólny system podatku od wartości dodanej, podatek akcyzowy, kodeks celny i klasyfikacja taryfowa towarów według Nomenklatury scalonej, odszkodowania i pomoc dla pasażerów oraz system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.
Oczywiście to przekazanie właściwości pozostaje bez uszczerbku dla możliwości przekazania sprawy przez Sąd Trybunałowi, jeżeli uzna on, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność lub spójność prawa Unii, co wyraźnie przewiduje art. 256 ust. 3 akapit drugi TFUE, niemniej powinno ono istotnie odciążyć Trybunał (i umożliwić mu skoncentrowanie się na innych sprawach), gdyż sprawy poddawane pod rozpoznanie Trybunału w wyżej wymienionych dziedzinach stanowią obecnie około 20 % wszystkich spraw prejudycjalnych.
[1] Dz.U. L 29 z dnia 31 stycznia 2020 r., s. 7.
[2] Sprawa C‑516/22, Komisja/Zjednoczone Królestwo, w której Komisja zasadniczo zarzuca Zjednoczonemu Królestwu, że uchybiło swoim zobowiązaniom wynikającym z traktatów i umowy o wystąpieniu z Unii Europejskiej, a to ze względu na wyrok sądu najwyższego Zjednoczonego Królestwa nakazującym wykonanie orzeczenia arbitrażowego, które Komisja, a następnie Trybunał Sprawiedliwości uznały za sprzeczne z prawem Unii. Zdaniem skarżącej sąd najwyższy Zjednoczonego Królestwa powinien był zawiesić wykonanie tego orzeczenia w oczekiwaniu na wynik postępowania toczącego się przed sądami Unii lub skierować do Trybunału Sprawiedliwości na podstawie art. 267 TFUE w związku z art. 127 ust. 1 umowy o wystąpieniu pytanie dotyczące ważności.
[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.U. L 119 z dnia 4 maja 2016 r., s. 1).
[4] Dz.U. L 433 z dnia 22 grudnia 2020 r., s. 1; sprostowanie Dz.U. L 373 z dnia 21 października 2021 r., s. 94.
[5] Wyroki: z dnia 16 lutego 2022 r., Węgry/Parlament i Rada (C‑156/21, EU:C:2022:97); Polska/Parlament i Rada (C‑157/21, EU:C:2022:98).
[6] Opinia 1/20 (Zmodernizowany Traktat Karty energetycznej) z dnia 16 czerwca 2022 r. (EU:C:2022:485).
[7] W 2022 r. izba do spraw przyjmowania odwołań do rozpoznania wydała 41 postanowień. W dwóch sprawach (C‑801/21 P, EUIPO/Indo European Foods oraz C‑337/22 P, EUIPO/Nowhere) odwołanie zostało dopuszczone, a zatem postępowanie jest kontynuowane, zgodnie z odpowiednimi przepisami tytułu V regulaminu postępowania przed Trybunałem.
[8] Mowa, odpowiednio, o sprawach C‑663/20 P, SRB/Hypo Vorarlberg Bank oraz C‑664/20 P, SRB/Portigon i Komisja, zakończonych postanowieniami z dnia 3 marca 2022 r. (EU:C:2022:162 i EU:C:2022:161), sprawach połączonych C‑313/21 P i C‑314/21 P, Rada/FI i Komisja/FI, zakończonych postanowieniem z dnia 22 grudnia 2022 r. (EU:C:2022:1045), a także sprawach połączonych C‑341/21 P i C‑357/21 P, Komisja/KM i Rada/KM, również zakończonych postanowieniem z dnia 22 grudnia 2022 r. (EU:C:2022:1042).
[9] Są to, odpowiednio, Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki, Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, Europejski Urząd Nadzoru Bankowego, Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych, Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych oraz Agencja Kolejowa Unii Europejskiej.
Statystyki sądowe dotyczące poprzednich lat są również dostępne na stronie Curia w części zatytułowanej „Historia".
