WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 22 kwietnia 2021 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 2008/48/WE – Umowy o kredyt konsumencki – Dyrektywa 93/13/EWG – Nieuczciwe warunki umowne – Zapłata dokonana na podstawie niezgodnego z prawem warunku umownego – Bezpodstawne wzbogacenie się kredytodawcy – Przedawnienie prawa do zwrotu – Zasady prawa Unii – Zasada skuteczności – Artykuł 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 – Informacje, które powinny zostać zawarte w umowie o kredyt – Uchylenie niektórych wymogów krajowych w oparciu o orzecznictwo Trybunału – Wykładnia starszego brzmienia uregulowania krajowego zgodnie z tym orzecznictwem – Skutki w czasie
W sprawie C‑485/19
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Krajský súd v Prešove (sąd okręgowy w Preszowie, Słowacja) postanowieniem z dnia 12 czerwca 2019 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 25 czerwca 2019 r., w postępowaniu:
LH
przeciwko
Profi Credit Slovakia s. r. o.,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: J.-C. Bonichot, prezes izby, L. Bay Larsen, C. Toader, M. Safjan i N. Jääskinen (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: M. Szpunar,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Profi Credit Slovakia s. r. o. – A. Cviková, advokátka,
– w imieniu rządu słowackiego – B. Ricziová, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – G. Goddin, N. Ruiz García oraz A. Tokár, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 3 września 2020 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), zasady skuteczności prawa Unii oraz przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66; sprostowania: Dz.U. 2009, L 207, s. 14; Dz.U. 2010, L 199, s. 40; Dz.U. 2011, L 234, s. 46; Dz.U. 2015, L 36, s. 15), w szczególności art. 10 ust. 2 lit. h) i i) tej dyrektywy.
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między LH a Profi Credit Slovakia s. r. o. w przedmiocie podnoszonego bezpodstawnego wzbogacenia się tej spółki w następstwie dokonanej przez kredytobiorcę zapłaty na podstawie warunków umowy o kredyt konsumencki, które uważa on za nieuczciwe lub niezgodne z prawem.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 93/13/EWG
3 Zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29; sprostowania: Dz.U. 2016, L 276, s. 17; Dz.U. 2018, L 155, s. 35):
„Państwa członkowskie stanowią [ustanowią], że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
4 Artykuł 7 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:
„Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów [przedsiębiorców] państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie […] stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami”.
Dyrektywa 2008/48
5 Celem dyrektywy 2008/48 jest, zgodnie z jej art. 1, harmonizacja niektórych aspektów przepisów państw członkowskich dotyczących umów o kredyt konsumencki.
6 Artykuł 3 lit. i) tej dyrektywy definiuje pojęcie „rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania” (zwanej dalej „RRSO”) jako „całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym, w odpowiednich przypadkach wraz z kosztami, o których mowa w art. 19 ust. 2”.
7 Artykuł 10 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Informacje zamieszczane w umowach o kredyt”, stanowi w ust. 2:
„W umowie o kredyt w sposób jasny i zwięzły określa się:
[…]
g) [RRSO] i całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta obliczone w chwili zawierania umowy o kredyt; podawane są wszystkie założenia przyjęte do obliczenia tej stopy;
h) kwotę, liczbę i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument, oraz, w stosownych przypadkach, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania kredytu;
i) w przypadku gdy ma miejsce spłata kapitału w ramach umowy o kredyt na czas określony, prawo konsumenta do otrzymywania, na wniosek i bez opłat, w każdym czasie przez cały okres obowiązywania umowy o kredyt, zestawienia w formie tabeli spłat.
Tabela spłat wskazuje należne płatności oraz okresy i warunki zapłaty takich kwot; poszczególne spłaty przedstawione są w tabeli w rozbiciu na mniejsze elementy w celu uwidocznienia spłaty kapitału, odsetek wyliczonych na podstawie stopy oprocentowania kredytu i, w stosownych przypadkach, kosztów dodatkowych; w przypadku gdy stopa oprocentowania nie jest stała lub gdy koszty dodatkowe mogą ulegać zmianie na mocy umowy o kredyt, tabela spłat zawiera jasne i zwięzłe wskazanie, że dane liczbowe zawarte w tabeli zachowują ważność wyłącznie do następnej zmiany stopy oprocentowania kredytu lub dodatkowych kosztów, zgodnie z umową o kredyt;
[…]”.
8 Artykuł 22 dyrektywy 2008/48, zatytułowany „Harmonizacja i bezwzględnie wiążący charakter niniejszej dyrektywy”, przewiduje w ust. 1:
„W zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie”.
Prawo słowackie
Kodeks cywilny
9 Paragraf 53 Občiansky zákonník (kodeksu cywilnego) ma następujące brzmienie:
„1. Umowa zawarta z konsumentem nie może zawierać postanowień skutkujących, na niekorzyść konsumenta, nierównomiernym rozłożeniem pomiędzy jej strony wynikających z niej praw i obowiązków (nieuczciwe warunki) […].
[…]
5) Zawarte w umowie konsumenckiej nieuczciwe warunki są pozbawione mocy prawnej”.
10 Zgodnie z § 107 tego kodeksu:
1) Prawo do zwrotu korzyści uzyskanej w drodze bezpodstawnego wzbogacenia się ulega przedawnieniu po upływie dwóch lat od chwili, gdy poszkodowany dowiedział się o bezpodstawnym wzbogaceniu i o osobie, która wzbogaciła się jego kosztem.
2) Prawo do zwrotu korzyści uzyskanej w drodze bezpodstawnego wzbogacenia się ulega przedawnieniu najpóźniej po upływie trzech lat albo, w przypadku umyślnego bezpodstawnego wzbogacenia się, po upływie dziesięciu lat, licząc od dnia, w którym bezpodstawne wzbogacenie się nastąpiło.
[…]”.
11 Paragraf 451 ust. 2 tego kodeksu definiuje „bezpodstawne wzbogacenie się” jako „korzyść majątkową uzyskaną w drodze świadczenia pozbawionego podstawy prawnej, świadczenia opierającego się na nieważnej czynności prawnej lub świadczenia opartego na podstawie prawnej, która przestała istnieć, oraz korzyść majątkową pochodzącą z nieuczciwych źródeł”.
Ustawa nr 129/2010
12 Zákon č. 129/2010 Z. z. o spotrebiteľských úveroch a o iných úveroch a pôžičkách pre spotrebiteľov a o zmene a doplnení niektorých zákonov (ustawa nr 129/2010 w sprawie kredytów konsumenckich oraz innych kredytów i pożyczek udzielanych konsumentom oraz w sprawie zmiany niektórych innych ustaw) ma na celu transpozycję do prawa słowackiego dyrektywy 2008/48.
13 Paragraf 9 ust. 2 lit. k) ustawy nr 129/2010 w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym przewidywał, że w umowie o kredyt konsumencki należy wskazać kwotę, liczbę i terminy spłat kapitału, odsetek i innych kosztów ponoszonych przez kredytobiorcę oraz, w stosownym wypadku, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania.
14 W celu zastosowania się do wykładni art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 nadanej wyrokiem Trybunału z dnia 9 listopada 2016 r., Home Credit Slovakia (C‑42/15, EU:C:2016:842, pkt 51–59) ustawodawca słowacki zmienił ustawę nr 129/2010 w ten sposób, że w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 maja 2018 r. § 9 ust. 2 lit. i) tej ustawy stanowi, iż w umowie o kredyt konsumencki należy wskazać „kwotę, liczbę i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument, oraz, w stosownych przypadkach, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania”.
15 Zgodnie z § 11 ust. 1 ustawy nr 129/2010 w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym kredyt konsumencki „uważa się za wolny od odsetek i opłat”, jeżeli dotycząca go umowa nie zawiera elementów wymaganych między innymi w § 9 ust. 2 lit. a)–k) tej ustawy lub nie określa prawidłowo RRSO, ze szkodą dla konsumenta.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
16 W dniu 30 maja 2011 r. powód w postępowaniu głównym i Profi Credit Slovakia zawarli umowę o kredyt konsumencki w kwocie 1500 EUR o stopie procentowej 70% i RRSO wynoszącej 66,31%, z obowiązkiem spłaty łącznej kwoty 3698,40 EUR w 48 miesięcznych ratach po 77,05 EUR każda, przy czym umowa ta nie wskazywała elementów rat w celu uwidocznienia proporcji spłaty kapitału, odsetek i innych kosztów ponoszonych przez kredytobiorcę.
17 Z postanowienia odsyłającego wynika, po pierwsze, że zgodnie z ową umową Profi Credit Slovakia mogła już w pierwszym dniu stosunku umownego pobrać opłatę w wysokości 367,49 EUR za umożliwienie konsumentowi uzyskania w przyszłości odroczenia spłaty kredytu. Ze względu na zastosowanie tej opłaty powód w postępowaniu głównym otrzymał nie uzgodnioną kwotę 1500 EUR, lecz kwotę salda w wysokości 1132,51 EUR, czyli obniżoną o 24%, chociaż nie było pewne, czy konsument ten skorzysta z odpłatnej możliwości odroczenia spłaty.
18 Po drugie, zgodnie z postanowieniem odsyłającym RRSO wskazana w umowie (66,31%) jest niższa od stopy procentowej (70%), co może być związane z faktem, że RRSO nie została obliczona na podstawie kwoty faktycznie wypłaconej przez Profi Credit Slovakia. W postanowieniu tym zostało wyjaśnione, że w prawie słowackim błędne wskazanie RRSO jest zagrożone sankcją w postaci utraty przez kredytodawcę prawa do otrzymania odsetek i opłat związanych z kredytem.
19 W dniu 2 lutego 2017 r., po spłacie całości kredytu, powód w postępowaniu głównym został poinformowany przez prawnika, że postanowienie umowy dotyczące opłaty za odroczenie miało charakter nieuczciwy, a przekazane mu informacje dotyczące RRSO były błędne.
20 W dniu 2 maja 2017 r. powód w postępowaniu głównym wytoczył powództwo o zwrot nienależnie jego zdaniem pobranych opłat. Na swoją obronę Profi Credit Slovakia podniosła przedawnienie prawa zainteresowanego do dochodzenia roszczeń. Orzeczeniem z dnia 15 listopada 2018 r. Okresný súd Prešov (sąd rejonowy w Preszowie, Słowacja) oddalił to powództwo.
21 Sąd odsyłający – Krajský súd v Prešove (sąd okręgowy w Preszowie, Słowacja), do którego powód w postępowaniu głównym wniósł apelację, jest zdania, że rozpatrywana umowa o kredyt może być sprzeczna pod różnymi względami z przepisami prawa Unii mającymi zastosowanie w dziedzinie ochrony konsumentów.
22 Sąd ten wskazuje w pierwszej kolejności, że na mocy § 107 ust. 1 i 2 kodeksu cywilnego prawo do zwrotu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wygasa:
– po upływie dwuletniego okresu przedawnienia zwanego „subiektywnym”, który rozpoczyna bieg w dniu, w którym zainteresowany dowiedział się o bezpodstawnym wzbogaceniu się i o osobie, która wzbogaciła się jego kosztem; wydaje się, że w niniejszej sprawie termin ten został zachowany, ponieważ mniej niż dwa lata dzielą uzyskanie informacji przez powoda w postępowaniu głównym (w dniu 2 lutego 2017 r.) i wytoczenie przez niego powództwa (w dniu 2 maja 2017 r.); albo
– po upływie trzyletniego okresu przedawnienia zwanego „obiektywnym”, który rozpoczyna bieg w dniu, w którym bezpodstawne wzbogacenie się nastąpiło; wydaje się, że termin ten już upłynął w niniejszej sprawie, ponieważ ponad trzy lata dzielą poniesienie spornej w postępowaniu głównym opłaty i wytoczenie powództwa; albo
– w przypadku „umyślnego” bezpodstawnego wzbogacenia się – po upływie „obiektywnego” terminu przedawnienia dziesięciu lat, który również rozpoczyna bieg w dniu, w którym bezpodstawne wzbogacenie się nastąpiło; wydaje się, że w niniejszej sprawie termin ten jeszcze nie upłynął.
23 Sąd odsyłający podnosi przede wszystkim, że obiektywny trzyletni okres przedawnienia rozpoczyna bieg i upływa nawet jeśli poszkodowany konsument nie był świadomy nieuczciwego lub niezgodnego z prawem charakteru postanowienia umowy będącego źródłem bezpodstawnego wzbogacenia. W opinii tego sądu taki przepis krajowy może stać w sprzeczności z zagwarantowanym w art. 47 karty prawem do skutecznej ochrony sądowej i być niezgodny z orzecznictwem Trybunału dotyczącym przewidzianej w szczególności w dyrektywach 93/13 i 2008/48 ochrony konsumentów.
24 Następnie, na wypadek gdyby taki termin przedawnienia, mający zastosowanie pomimo możliwej nieświadomości konsumenta, został uznany za zgodny z prawem Unii, sąd odsyłający zastanawia się, czy takie samo rozstrzygnięcie zapadłoby w odniesieniu do ciążącego na konsumencie ciężaru dowodu. W tym względzie sąd ten wskazuje, że w przeszłości sądy słowackie stosowały przytoczone powyżej przepisy w sposób korzystny dla konsumentów, interpretując umyślny charakter bezpodstawnego wzbogacenia się w sposób elastyczny, i w konsekwencji przyznawały zainteresowanym dziesięcioletni termin przedawnienia, lecz podejście takie zostało podważone orzeczeniem Najvyšší súd Slovenskej republiky (sądu najwyższego Republiki Słowackiej) z dnia 18 października 2018 r.
25 Sąd odsyłający wskazuje, że z orzeczenia tego wynika, iż konsument, który powołuje się na szczególny dziesięcioletni obiektywny termin przedawnienia, powinien wykazać, że kredytodawca miał rzeczywiście zamiar bezpodstawnego wzbogacenia się na jego niekorzyść oraz że w braku takiego dowodu należało zastosować ogólny obiektywny termin przedawnienia – trzyletni. Sądy słowackie niższej instancji mają obowiązek stosować się do tego orzeczenia. Sąd odsyłający uważa jednak, że orzeczenie to może stać w sprzeczności z art. 47 karty i zasadą skuteczności prawa Unii z tego względu, że w jego przekonaniu przedstawienie wymaganego dowodu przez konsumenta nieposiadającego wszystkich informacji jest w praktyce niemożliwe.
26 Wreszcie, gdyby Trybunał uznał, że taki ciężar dowodu jest zgodny z wymogami prawa Unii, powstałoby zdaniem tego sądu pytanie, po pierwsze, o to, wobec jakiej osoby fizycznej konsument powinien wykazać świadomość naruszenia jego praw w sytuacji, gdy kredytodawca jest osobą prawną, a po drugie – jaką skalę naruszenia jego praw jest zobowiązany wykazać.
27 W drugiej kolejności sąd odsyłający podnosi, że w wykonaniu wyroku z dnia 9 listopada 2016 r., Home Credit Slovakia (C‑42/15, EU:C:2016:842) ustawodawca słowacki dokonał zmiany ustawy nr 129/2010 polegającej na tym, że uchylił, ze skutkiem od dnia 1 maja 2018 r., przewidziany w § 9 ust. 2 lit. k) tej ustawy, w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, dla którego datą odniesienia jest dzień 30 maja 2011 r., obowiązek wskazania w umowach o kredyt konsumencki terminów spłat kapitału, odsetek i innych kosztów ponoszonych przez kredytobiorcę. Obowiązek ten został zastąpiony obowiązkiem wskazania w tego typu umowach „częstotliwości płatności”, wyrażonym w § 9 ust. 2 lit. i) wspomnianej ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 maja 2018 r.
28 Tymczasem w orzeczeniu z dnia 22 lutego 2018 r. Najvyšší súd Slovenskej republiky (sąd najwyższy Republiki Słowackiej) miał orzec, że w odniesieniu do umów zawartych przed dniem 1 maja 2018 r., takich jak umowa będącą przedmiotem postępowania głównego, sądy słowackie mają obowiązek zastosować się do wspomnianej zmiany ustawy i dokonywać zgodnej z prawem Unii wykładni przepisu we wcześniejszym brzmieniu w ten sposób, że kredytodawcy powinni wskazywać w owych umowach informacje wymagane przez wspomniany przepis wyłącznie w sposób ogólny, a nie z rozbiciem na kapitał, odsetki i inne związane z kredytem koszty.
29 To właśnie w tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się, czy uznane w orzecznictwie Trybunału skutki dyrektyw nie stoją na przeszkodzie temu, aby sąd państwa członkowskiego dokonywał, w odniesieniu do krajowego przepisu uznanego za niezgodny z prawem Unii, wykładni zgodnej z tym prawem bez uzasadnienia takiego rozstrzygnięcia ani oparcia go na zwyczajowych metodach wykładni. Ponadto sąd odsyłający nie jest pewien, czy ewentualne uznanie przez niego, że wykładnia zgodna z prawem Unii prowadzi do wykładni contra legem, mogłoby uruchomić skutek bezpośredni art. 10 ust. 2 lit. h) i i) dyrektywy 2008/48 i pozwolić mu na niezastosowanie tego przepisu krajowego do stosunku prawnego łączącego strony sporu w postępowaniu głównym, analogicznie do tego, co Trybunał orzekł między innymi w dziedzinie dyskryminacji.
30 Sąd odsyłający zwraca uwagę na powiązania istniejące między tymi ostatnimi wątpliwościami a wątpliwościami, jakie przedstawił Trybunałowi w sprawie, w której został wydany wyrok z dnia 5 września 2019 r., Pohotovosť (C‑331/18, EU:C:2019:665), ogłoszony już po skierowaniu do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie.
31 W tych okolicznościach Krajský súd v Prešove (sąd okręgowy w Preszowie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„A.
1) Czy art. 47 [karty] i dorozumiane prawo konsumenta do skutecznego środka ochrony prawnej należy interpretować w ten sposób, że jest z nimi sprzeczny przepis § 107 ust. 2 [słowackiego kodeksu cywilnego] dotyczący przedawnienia prawa konsumenta w obiektywnym terminie trzech lat, zgodnie z którym prawo konsumenta do zwrotu świadczenia wynikającego z nieuczciwego warunku umownego ulega przedawnieniu także wtedy, gdy sam konsument nie jest w stanie dokonać oceny nieuczciwego warunku umownego, a termin przedawnienia upływa również w sytuacji, gdy konsument nie był świadomy nieuczciwego charakteru warunku umownego?
2) Jeżeli przepis regulujący przedawnienie prawa konsumenta w obiektywnym terminie trzech lat, pomimo braku świadomości konsumenta, jest zgodny z art. 47 karty i zasadą skuteczności, sąd odsyłający zwraca się w takim przypadku z pytaniem:
Czy z art. 47 karty i zasadą skuteczności sprzeczna jest taka praktyka krajowa, zgodnie z którą na konsumencie spoczywa ciężar udowodnienia przed sądem, że osoby działające w imieniu kredytodawcy miały świadomość, iż kredytodawca narusza prawa konsumenta, w danym wypadku świadomość, że nie wskazując rzeczywistej [RRSO], kredytodawca narusza przepis prawa, oraz świadomość, że w takim wypadku kredyt jest nieoprocentowany, a poprzez pobranie odsetek kredytodawca uzyskał bezpodstawne wzbogacenie?
3) W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie [drugie]: względem których osób spośród członków zarządu, wspólników lub przedstawicieli handlowych kredytodawcy konsument powinien wykazać świadomość, o której mowa w pytaniu [drugim]?
4) Jeżeli odpowiedź na pytanie [drugie] jest przecząca, jaki stopień wiedzy jest wystarczający do osiągnięcia celu, a mianowicie wykazania przez dostawcę zamiaru [wykazania zamiaru kredytodawcy] naruszenia właściwych przepisów dotyczących rynku finansowego?
B.
5) Czy skutki dyrektyw i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w tym zakresie, w szczególności wyroki: z dnia 19 kwietnia 2016 r., DI (C‑441/14, EU:C:2016:278), z dnia 5 października 2004 r., Pfeiffer i in. (od C‑397/01 do C‑403/01, EU:C:2004:584, pkt 113, 114), z dnia 19 stycznia 2010 r., Kücükdeveci (C‑555/07, EU:C:2010:21, pkt 48), z dnia 15 kwietnia 2008 r., Impact (C‑268/06, EU:C:2008:223, pkt 100), z dnia 24 stycznia 2012 r., Dominguez (C‑282/10, EU:C:2012:33, pkt 25, 27) oraz z dnia 15 stycznia 2014 r., Association de médiation sociale (C‑176/12, EU:C:2014:2, pkt 38), sprzeciwiają się takiej praktyce krajowej, na podstawie której sąd krajowy doszedł do wniosku o zgodności z prawem Unii bez stosowania metod wykładni i bez należytego uzasadnienia?
6) Jeżeli po zastosowaniu metod wykładni, w tym w szczególności wykładni celowościowej, autentycznej, historycznej, systematycznej, logicznej (metoda a contrario, metoda reductio ad absurdum) i po zastosowaniu krajowego porządku prawnego jako całości, dla osiągnięcia celu w art. 10 ust. 2 lit. h) i i) dyrektywy 2008/48 […], sąd dojdzie do wniosku, że wykładnia zgodna z prawem Unii prowadzi do sytuacji contra legem, czy jest wówczas możliwe – na przykład porównując stosunki w przypadku dyskryminacji lub ochrony zatrudnionych – przyznanie skutku bezpośredniego wskazanemu przepisowi dyrektywy w celu ochrony przedsiębiorców względem konsumentów w stosunkach kredytowych, a niestosowanie przepisu prawa niezgodnego z prawem Unii?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie właściwości Trybunału i dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
32 W pierwszej kolejności Profi Credit Slovakia wyraża wątpliwości co do prawidłowości postępowania prowadzonego przez sąd odsyłający w celu wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, podnosząc, że nie miała ona możliwości wcześniejszego wypowiedzenia się w przedmiocie motywów zawieszenia postępowania.
33 Niemniej należy w tym względzie przypomnieć, że w ramach postępowania, o którym mowa w art. 267 TFUE, opartego na wyraźnym rozdziale zadań pomiędzy sądami krajowymi i Trybunałem, okoliczność, iż pytanie prejudycjalne dotyczące prawa Unii zostało ewentualnie zadane bez przeprowadzenia uprzedniej kontradyktoryjnej debaty, nie stoi na przeszkodzie temu, by do Trybunału mogło być skierowane takie pytanie, a w każdym razie do Trybunału nie należy badanie, czy postanowienie odsyłające zostało wydane zgodnie z krajowymi przepisami dotyczącymi organizacji postępowań sądowych (zob. podobnie wyrok z dnia 30 kwietnia 2020 r., Blue Air – Airline Management Solutions, C‑584/18, EU:C:2020:324, pkt 39–41 i przytoczone tam orzecznictwo).
34 W drugiej kolejności Profi Credit Slovakia podnosi, że zadane przez sąd odsyłający pytania nie są dopuszczalne z tego powodu, po pierwsze, że nie dotyczą one wykładni przepisów prawa Unii harmonizujących krajowe przepisy regulujące instytucję przedawnienia ani skutków dyrektyw, po drugie, że art. 51 karty ogranicza zakres jej stosowania do sytuacji, w których państwa członkowskie stosują prawo Unii, i po trzecie wreszcie, że pytania te nie są użyteczne dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.
35 Rząd słowacki utrzymuje natomiast, że pytanie pierwsze jest niedopuszczalne z tego powodu, że nie spełnia wymogów dotyczących uzasadnienia sformułowanych w art. 94 lit. c) regulaminu postępowania przed Trybunałem. W związku z powyższym zdaniem tego rządu nie ma potrzeby analizować trzech kolejnych pytań, zadanych tytułem uzupełnienia pytania pierwszego. W każdym razie, w przekonaniu wspomnianego rządu, pytania trzecie i czwarte nie wchodzą w zakres właściwości Trybunału, gdyż dotyczą wykładni przepisów prawa krajowego. Ponadto pytania piąte i szóste nie są niezbędne dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, ponieważ do właściwości Trybunału nie należy decydowanie o tym, czy wykładnia zgodna z prawem Unii jest lub nie jest możliwa w odniesieniu do rozpatrywanych przepisów prawa słowackiego, a co więcej, istnieje inna podstawa prawna, pozwalająca uwzględnić skargę bezpośrednio.
36 W tym względzie, co się tyczy pytań prejudycjalnych pierwszego i drugiego, należy stwierdzić, że dotyczą one co do istoty wykładni art. 47 karty w związku z zasadą skuteczności prawa Unii.
37 Tymczasem na mocy art. 51 ust. 1 karty jej postanowienia mają zastosowanie do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim te stosują prawo Unii, a zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie „stosowania prawa Unii” w rozumieniu tego postanowienia wymaga istnienia powiązania między aktem prawa Unii a danym środkiem krajowym, które wykracza poza bliskość odnośnych dziedzin lub pośredni wpływ jednej dziedziny na drugą, przy uwzględnieniu kryteriów oceny określonych przez Trybunał (zob. podobnie wyroki: z dnia 22 stycznia 2020 r., Baldonedo Martín, C‑177/18, EU:C:2020:26, pkt 57–59; a także z dnia 16 lipca 2020 r., Adusbef i in., C‑686/18, EU:C:2020:567, pkt 51, 52).
38 Ponadto z orzecznictwa Trybunału wynika, że wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za mające zapaść rozstrzygnięcie, należy ustalenie, czy, przy uwzględnieniu specyfiki danej sprawy, w celu wydania rozstrzygnięcia potrzebne jest uzyskanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jak i ocena zasadności zadawanych Trybunałowi pytań, które korzystają w tym względzie z domniemania. W konsekwencji jeśli postawione pytania dotyczą wykładni lub ważności prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia, chyba że okazuje się, że wykładnia, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na takie pytania (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 lipca 2020 r., Facebook Ireland i Schrems, C‑311/18, EU:C:2020:559, pkt 73; a także z dnia 8 października 2020 r., Union des industries de la protection des plantes, C‑514/19, EU:C:2020:803, pkt 28, 29).
39 Prawdą jest, że w niniejszej sprawie dwa pierwsze pytania zadane przez sąd odsyłający nie wymieniają innego aktu prawa Unii niż karta. Niemniej z uzasadnienia postanowienia odsyłającego wynika, że został w nim przedstawiony, w sposób jasny i dostateczny, związek między zawartymi w § 107 ust. 2 kodeksu cywilnego przepisami regulującymi instytucję przedawnienia mającymi zastosowanie do powództwa wytoczonego przez konsumenta, takiego jak powód w postępowaniu głównym, a przepisami prawa wtórnego Unii, których celem jest zapewnienie ochrony konsumentów.
40 Sąd odsyłający zastanawia się bowiem – konkretnie rzecz ujmując – czy te krajowe przepisy mogą naruszać nie tylko prawo do skutecznego środka prawnego zagwarantowane w art. 47 karty, ale również podważyć pełną skuteczność przepisów dotyczących nieuczciwych warunków umownych zawartych w dyrektywie 93/13 oraz przepisów dotyczących kredytów konsumenckich zawartych w dyrektywie 2008/48.
41 Innymi słowy, jak wskazał rzecznik generalny w pkt 31–33 i 52 opinii, za pomocą dwóch pierwszych pytań prejudycjalnych sąd ten dąży do uzyskania wyjaśnień umożliwiających mu wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie zgodności z dyrektywami 93/13 i 2008/48 przepisów prawa słowackiego dotyczących terminów przedawnienia mających zastosowanie do powództwa wytoczonego w dziedzinie umów zawieranych z konsumentami.
42 Dwa pierwsze pytania są zatem dopuszczalne.
43 Co się tyczy pytań prejudycjalnych trzeciego i czwartego należy zauważyć, że dotyczą one co do istoty dowodu umyślnego charakteru bezpodstawnego wzbogacenia się wymaganego dla zastosowania dziesięcioletniego okresu przedawnienia przewidzianego w § 107 ust. 2 in fine kodeksu cywilnego, a dokładniej rzecz ujmując – określenia osób, wobec których należy wykazać istnienie takiego zamiaru oraz poziomu świadomości, jaki te osoby powinny były mieć w tym zakresie.
44 W tym względzie należy stwierdzić, że ani z brzmienia tych dwóch pytań, ani z uzasadnienia odesłania prejudycjalnego ich dotyczącego nie można wywieść związku między nimi a jakimkolwiek przepisem prawa Unii. Tymczasem konieczność dokonania wykładni prawa Unii, która będzie użyteczna dla sądu krajowego, wymaga, aby sąd krajowy skrupulatnie przestrzegał wymogów dotyczących treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, które są wyraźnie określone w art. 94 regulaminu postępowania i które powinny być sądowi odsyłającemu znane. Jest zatem niezbędne – jak stanowi ów art. 94 i pod rygorem niedopuszczalności zadanych pytań – by postanowienie odsyłające zawierało, po pierwsze, zwięzłe omówienie istotnych okoliczności faktycznych sprawy lub co najmniej wskazanie okoliczności faktycznych, na jakich oparte są pytania, a po drugie, omówienie powodów, dla których sąd odsyłający rozpatruje kwestię wykładni lub ważności określonych przepisów prawa Unii, jak również związku, jaki dostrzega on między tymi przepisami a uregulowaniami krajowymi, które znajdują zastosowanie w postępowaniu głównym (zob. podobnie wyrok z dnia 19 kwietnia 2018 r., Consorzio Italian Management i Catania Multiservizi, C‑152/17, EU:C:2018:264, pkt 21, 22, 24 i przytoczone tam orzecznictwo).
45 Wynika z tego, że przedłożone Trybunatowi przez sąd odsyłający pytania trzecie i czwarte należy uznać za niedopuszczalne z tego powodu, że postanowienie odsyłające nie zawiera uzasadnienia wystarczającego, by umożliwić Trybunałowi udzielenie użytecznej odpowiedzi na te dwa pytania.
46 Wreszcie, jeśli chodzi o pytania prejudycjalne piąte i szóste, argumenty przedstawione przez Profi Credit Slovakia i przez rząd słowacki nie są wystarczające, aby obalić domniemanie zasadności, z którego pytania te korzystają zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 38 niniejszego wyroku, zważywszy, że dotyczą one co do istoty zasad wykładni zgodnej z prawem Unii, w szczególności w świetle art. 10 ust. 2 lit. h) i i) dyrektywy 2008/48 w wykładni nadanej im przez Trybunał, przepisów prawa krajowego mających zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym.
47 Wobec powyższego motyw niedopuszczalności oparty przez rząd słowacki na istnieniu innej podstawy prawnej – a mianowicie niewskazaniu rzeczywistego RRSO w spornej umowie – która miałaby pozwolić na uwzględnienie powództwa w postępowaniu głównym bez badania naruszenia obowiązku wskazania elementów rat w celu uwidocznienia proporcji spłaty kapitału, odsetek i innych kosztów ponoszonych przez kredytobiorcę, nie może w każdym razie zostać przyjęty. W tym względzie należy zauważyć, po pierwsze, że Trybunał już oddalił podobny argument w wyroku z dnia 5 września 2019 r. Pohotovosť (C‑331/18, EU:C:2019:665, pkt 35, 38), a po drugie, że powołane przez ten rząd różnice pomiędzy sprawą w postępowaniu głównym a sprawą, w której został wydany przywołany wyrok, nie uzasadniają innego rozwiązania niż dokonane oddalenie.
48 Z powyższego wynika, że pytania piąte i szóste są dopuszczalne.
W przedmiocie pytania pierwszego
49 Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania (zob. w szczególności wyroki: z dnia 17 grudnia 2015 r., Neptune Distribution, C‑157/14, EU:C:2015:823, pkt 33; z dnia 25 listopada 2020 r., Banca B., C‑269/19, EU:C:2020:954, pkt 24).
50 W niniejszej sprawie nawet jeśli formalnie sąd odsyłający ograniczył swoje pierwsze pytanie do wykładni art. 47 karty, to okoliczność ta nie stoi na przeszkodzie temu, by Trybunał dostarczył temu sądowi wszystkich elementów wykładni prawa Unii, które mogą być użyteczne dla rozstrzygnięcia zawisłej przed nim sprawy, wyprowadzając z całości informacji przedstawionych Trybunałowi przez sąd odsyłający, a w szczególności z uzasadnienia postanowienia odsyłającego, tych aspektów prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu (zob. w szczególności wyroki: z dnia 17 grudnia 2015 r., Neptune Distribution, C‑157/14, EU:C:2015:823, pkt 34; z dnia 8 maja 2019 r., PI, C‑230/18, EU:C:2019:383, pkt 43).
51 W niniejszej sprawie pierwsze zadane pytanie należy rozumieć co do istoty jako służące ustaleniu, czy zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie zapłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy 93/13 lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy 2008/48 podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.
52 W tym względzie należy podnieść, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w braku stosownych uregulowań unijnych w danej dziedzinie do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej, określenie zasad proceduralnych dotyczących środków prawnych mających na celu zapewnienie ochrony uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa Unii, pod warunkiem jednak, że nie są one mniej korzystne niż przepisy regulujące podobne sytuacje podlegające prawu wewnętrznemu (zasada równoważności) i że nie czynią one w praktyce niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania uprawnień wynikających z prawa Unii (zasada skuteczności) (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578, pkt 83; a także z dnia 6 października 2020 r., La Quadrature du Net i in., C‑511/18, C‑512/18 i C‑520/18, EU:C:2020:791, pkt 223 i przytoczone tam orzecznictwo).
53 Jeśli chodzi konkretnie o zasadę skuteczności, jedyną z dwóch wymienionych powyżej zasad istotną dla niniejszej sprawy, z orzecznictwa Trybunału wynika, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowy przepis proceduralny nie czyni niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowania prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca tego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych przed poszczególnymi sądami krajowymi. Z tej perspektywy należy rozważyć w razie potrzeby zasady leżące u podstaw krajowego systemu sądownictwa, takie jak ochrona prawa do obrony, zasada pewności prawa i prawidłowy przebieg postępowania (zob. w szczególności wyroki: z dnia 15 marca 2017 r., Aquino, C‑3/16, EU:C:2017:209, pkt 53; a także z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 60).
54 Ponadto Trybunał wyjaśnił, że ciążący na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia skuteczności praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, wiąże się, w szczególności w odniesieniu do praw wynikających z dyrektywy 93/13, z wymogiem skutecznej ochrony sądowej, ustanowionym również w art. 47 karty, który obowiązuje w szczególności w odniesieniu do zasad proceduralnych dotyczących powództw opartych na takich prawach (zob. podobnie wyroki: z dnia 17 lipca 2014 r., Sánchez Morcillo i Abril García, C‑169/14, EU:C:2014:2099, pkt 35; a także z dnia 31 maja 2018 r., Sziber, C‑483/16, EU:C:2018:367, pkt 49).
55 To w świetle powyższych wyjaśnień należy zbadać, czy krajowy przepis regulujący przedawnienie, taki jak przepis, o którym mowa w pkt 51 niniejszego wyroku, może zostać uznany za zgodny z zasadą skuteczności, przy czym badanie to powinno dotyczyć nie tylko długości terminu rozpatrywanego w postępowaniu głównym, ale również zasad jego stosowania, w tym czynnika uruchamiającego rozpoczęcie jego biegu (zob. podobnie wyrok z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 61).
56 Po pierwsze, w odniesieniu do terminu przedawnienia mającego zastosowanie do powództw wnoszonych przez konsumentów w celu dochodzenia praw, jakie wywodzą oni z prawa Unii, należy zauważyć, że samo istnienie przedawnienia nie jest jako takie sprzeczne z zasadą skuteczności, o ile jego stosowanie nie czyni w praktyce niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych im w szczególności przez dyrektywę 93/13 i dyrektywę 2008/48.
57 Trybunał przyznał bowiem, iż ochrona konsumenta nie jest bezwarunkowa i że ustalanie rozsądnych terminów do wniesienia środków zaskarżenia pod rygorem prekluzji w interesie pewności prawa jest zgodne z prawem Unii (wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 56; a także z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578, pkt 82 i przytoczone tam orzecznictwo).
58 Dokładniej rzecz ujmując, Trybunał orzekł już, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które choć przewiduje brak przedawnienia powództwa o stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, obwarowuje przedawnieniem powództwo o uznanie skutków restytucyjnych takiego stwierdzenia nieważności, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności i skuteczności (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 58; a także z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578, pkt 84).
59 Po drugie, jeśli chodzi o przewidzianą długość badanego terminu przedawnienia, który w niniejszym przypadku wynosi trzy lata, Trybunał orzekł, że jeżeli taki termin jest ustalony i z góry znany, to wydaje się on co do zasady wystarczający, by umożliwić zainteresowanemu konsumentowi przygotowanie i wniesienie skutecznego środka prawnego, a co za tym idzie – jego długość sama w sobie nie jest niezgodna z zasadą skuteczności (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 62, 64; a także z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578, pkt 87 i przytoczone tam orzecznictwo).
60 Jednakże, jeśli chodzi, po trzecie, o moment rozpoczęcia biegu badanego terminu przedawnienia, w okolicznościach takich jak okoliczności sprawy w postępowaniu głównym zachodzi istotne niebezpieczeństwo, że zainteresowany konsument nie powoła się w wyznaczonym w tym celu terminie na uprawnienia, jakie przyznaje mu prawo Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 5 marca 2020 r., OPR‑Finance, C‑679/18, EU:C:2020:167, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo), co czyniłoby niemożliwym dochodzenie przez niego tych uprawnień.
61 Jak wynika bowiem z wyjaśnień udzielonych przez sąd odsyłający, w szczególności w odniesieniu do jego pytania pierwszego, przewidziany w § 107 ust. 2 kodeksu cywilnego trzyletni termin rozpoczyna bieg od dnia, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie, a uprawnienie do wniesienia powództwa przedawnia się nawet w wypadku, gdy konsument nie jest w stanie sam ocenić, czy warunek umowny ma nieuczciwy charakter, lub nie miał świadomości nieuczciwego charakteru takiego warunku.
62 W tym względzie należy mieć na uwadze okoliczność, że konsumenci znajdują się w gorszym położeniu niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, oraz że możliwe jest, iż konsumenci nie mają świadomości zakresu przysługujących im praw wynikających z dyrektywy 93/13 lub z dyrektywy 2008/48 lub ich nie rozumieją (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 65–67; a także z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578, pkt 90 i przytoczone tam orzecznictwo).
63 Tymczasem, jak co do istoty zauważył rzecznik generalny w pkt 71–73 opinii, umowy o kredyt, takie jak umowa sporna w postępowaniu głównym, są zazwyczaj wykonywane przez okres o znacznej długości, a w związku z tym jeśli zdarzeniem rozpoczynającym bieg trzyletniego terminu przedawnienia jest każda płatność dokonana przez kredytobiorcę, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego, to może się zdarzyć, że w ramach umowy wykonywanej przez okres przekraczający trzy lata poszczególne roszczenia tego kredytobiorcy ulegną przedawnieniu, zanim umowa dobiegnie końca, co oznacza, że taki system przedawnienia może systematycznie pozbawiać konsumentów możliwości dochodzenia zwrotu płatności dokonanych na podstawie warunków umownych sprzecznych z tymi dyrektywami.
64 W konsekwencji należy uznać, że zasady proceduralne takie jak będące przedmiotem postępowania głównego – które wymagają, by konsument wytoczył powództwo w terminie trzech lat od dnia, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie się, w sytuacji gdy do takiego wzbogacenia może dojść w trakcie wykonywania umowy przez okres o znacznej długości – czynią nadmiernie utrudnionym korzystanie z praw przyznanych konsumentowi przez dyrektywę 93/13 lub przez dyrektywę 2008/48, naruszając tym samym zasadę skuteczności (zob. analogicznie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 67, 75; a także z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578, pkt 91).
65 Ponadto, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 87 i 89 opinii, zamiar przedsiębiorcy, który zastosował warunek umowny uznany za nieuczciwy, nie ma wpływu na prawa, jakie przysługują konsumentom na podstawie przepisów dyrektywy 93/13; podobnie rzecz się ma w odniesieniu do art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48. Co za tym idzie, konsument nie może być zobowiązany, w celu powołania się na prawa wynikające z tych przepisów, do wykazania umyślnego charakteru zachowania danego przedsiębiorcy. Wynika z tego, że przewidziana w § 107 ust. 2 kodeksu cywilnego możliwość wydłużenia trzyletniego terminu przedawnienia, pod warunkiem że konsument wykaże zamiar przedsiębiorcy, nie może podważyć wniosku sformułowanego w poprzednim punkcie niniejszego wyroku.
66 Mając na uwadze całość powyższych rozważań, na pytanie pierwsze należy udzielić odpowiedzi, zgodnie z którą zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie zapłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy 93/13 lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy 2008/48 podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie się.
W przedmiocie pytania drugiego
67 Pytanie drugie zostało zadane wyłącznie na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze, zważywszy zatem na odpowiedź twierdzącą na to pytanie, nie ma powodu udzielać odpowiedzi na pytanie drugie.
W przedmiocie pytań piątego i szóstego
68 W pytaniach piątym i szóstym, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zwraca się do Trybunału co do istoty o wskazania co do sposobu dokonywania zgodnej z prawem Unii wykładni krajowego uregulowania uznanego za niezgodne z wymogami art. 10 ust. 2 lit. h) i i) dyrektywy 2008/48, w wykładni nadanej mu przez wyrok z dnia 9 listopada 2016 r., Home Credit Slovakia (C‑42/15, EU:C:2016:842), w sytuacji gdy sporna umowa o kredyt została zawarta przed ogłoszeniem tego wyroku i przed zmianą wspomnianego uregulowania krajowego dokonaną w celu zapewnienia zgodności z wykładnią dokonaną w owym wyroku.
69 W tym względzie należy wyjaśnić, że w pkt 59 wspomnianego wyroku, który dotyczy § 9 ust. 2 ustawy nr 129/2010 w brzmieniu obowiązującym w 2011 r., czyli w roku, w którym miały miejsce wydarzenia leżące u podstaw sporu w postępowaniu głównym, Trybunał dokonał wykładni art. 10 ust. 2 lit. h) i i) dyrektywy 2008/48 w ten sposób, iż umowa o kredyt na czas określony przewidująca spłatę kapitału w ramach następujących po sobie płatności nie musi określać w formie tabeli spłat, jaka część każdej płatności będzie przeznaczona na spłatę tego kapitału, oraz że przepisy te w związku z art. 22 ust. 1 owej dyrektywy sprzeciwiają się temu, by państwo członkowskie wprowadziło taki obowiązek w uregulowaniu krajowym.
70 W wyroku z dnia 5 września 2019 r., Pohotovosť (C‑331/18, EU:C:2019:665, pkt 51) Trybunał potwierdził, że art. 10 ust. 2 lit. h)–j) wspomnianej dyrektywy w związku z jej art. 22 ust. 1 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w umowie o kredyt należy uściślić rozbicie każdej spłacanej kwoty na, w danym wypadku, spłatę kapitału, odsetki i pozostałe opłaty.
71 Ponadto należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dokonana przez Trybunał wykładnia przepisu prawa Unii wyjaśnia i precyzuje znaczenie oraz zakres tego przepisu, tak jak powinien lub powinien był on być rozumiany i stosowany od chwili jego wejścia w życie. Z powyższego wynika, że sądy mogą i powinny stosować zinterpretowany w ten sposób przepis również do stosunków prawnych powstałych przed wydaniem orzeczenia w sprawie wniosku o dokonanie wykładni, jeżeli spełnione są wszystkie pozostałe przesłanki wszczęcia przed właściwym sądem postępowania w sprawie związanej ze stosowaniem takiego przepisu (zob. podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., Pohotovosť, C‑331/18, EU:C:2019:665, pkt 53).
72 Co za tym idzie, w sprawie w postępowaniu głównym do sądu odsyłającego należy dokonanie wykładni, przy użyciu metod uznanych w prawie krajowym, przepisów słowackich mających zastosowanie w dniu zawarcia przedmiotowej umowy, czyli w dniu 30 maja 2011 r., w najszerszym możliwym zakresie w sposób zgodny z wykładnią dyrektywy 2008/48 dokonaną w wyroku z dnia 9 listopada 2016 r., Home Credit Slovakia (C‑42/15, EU:C:2016:842). Sąd ten nie może skutecznie przyjąć, że nie ma możliwości dokonania wykładni rozpatrywanych przepisów krajowych zgodnie z prawem Unii, wyłącznie z tego powodu, że przepisom tym sądy słowackie nadały wykładnię, która stoi w sprzeczności tym prawem (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 września 2019 r., Pohotovosť, C‑331/18, EU:C:2019:665, pkt 54, 55; a także z dnia 5 marca 2020 r., OPR‑Finance, C‑679/18, EU:C:2020:167, pkt 42, 44).
73 Choć ten obowiązek dokonywania wykładni zgodnej jest ograniczony przez ogólne zasady prawa, w szczególności zasadę pewności prawa, i nie może służyć jako podstawa dla dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem, to sądy krajowe, w tym sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, w danym wypadku powinny zmienić utrwalone orzecznictwo krajowe, jeżeli opiera się ono na interpretacji prawa krajowego, której nie da się pogodzić z celami dyrektywy (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 września 2019 r., Pohotovosť, C‑331/18, EU:C:2019:665, pkt 56; a także z dnia 5 marca 2020 r., OPR‑Finance, C‑679/18, EU:C:2020:167, pkt 43, 45).
74 Jeśli chodzi o niniejszą sprawę, Trybunał orzekł już w wyroku z dnia 5 września 2019 r., Pohotovosť (C‑331/18, EU:C:2019:665, pkt 57), że art. 10 ust. 2 i art. 22 ust. 1 dyrektywy 2008/48, których wykładni dokonano w wyroku z dnia 9 listopada 2016 r., Home Credit Slovakia (C‑42/15, EU:C:2016:842), mają zastosowanie do umowy o kredyt takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, którą zawarto przed ogłoszeniem tego wyroku i przed zmianą uregulowań krajowych dokonaną w celu zapewnienia zgodności z wykładnią przedstawioną we wspomnianym wyroku. Tym samym Trybunał uznał za bezprzedmiotowe pytania uzupełniające sądu odsyłającego w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 5 września 2019 r., Pohotovosť (C‑331/18, EU:C:2019:665), dotyczące – podobnie jak w niniejszej sprawie – ewentualnych skutków tych przepisów dyrektywy 2008/48 w odniesieniu do stosunku istniejącego między jednostkami zaangażowanymi w spór w postępowaniu głównym przy – niepotwierdzonym – założeniu niemożności interpretowania tego uregulowania w sposób zgodny z prawem Unii.
75 W świetle całości powyższych rozważań na pytania piąte i szóste należy odpowiedzieć, że art. 10 ust. 2 i art. 22 ust. 1 dyrektywy 2008/48, w wykładni nadanej im przez wyrok z dnia 9 listopada 2016 r., Home Credit Slovakia (C‑42/15, EU:C:2016:842), mają zastosowanie do umowy o kredyt, która została zawarta przed ogłoszeniem tego wyroku i przed zmianą uregulowania krajowego dokonaną w celu zapewnienia zgodności z wykładnią przedstawioną we wspomnianym wyroku.
W przedmiocie kosztów
76 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:
1) Zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie zapłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie się.
2) Artykuł 10 ust. 2 i art. 22 ust. 1 dyrektywy 2008/48, w wykładni nadanej im przez wyrok z dnia 9 listopada 2016 r., Home Credit Slovakia (C‑42/15, EU:C:2016:842), mają zastosowanie do umowy o kredyt, która została zawarta przed ogłoszeniem tego wyroku i przed zmianą uregulowania krajowego dokonaną w celu zapewnienia zgodności z wykładnią przedstawioną we wspomnianym wyroku.
Podpisy