WYROK SĄDU (czwarta izba)
z dnia 3 grudnia 2019 r.(*)(i)
Służba publiczna – Urzędnicy – Sprawozdanie z oceny – Prawidłowość postępowania w sprawie oceny i postępowania odwoławczego w sprawie oceny – Obowiązek bezstronności oceniającego w postępowaniu odwoławczym
W sprawie T‑808/17
Ralph Pethke, zamieszkały w Alicante (Hiszpania), którego reprezentował adwokat H. Tettenborn,
strona skarżąca,
przeciwko
Urzędowi Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), który reprezentowała A. Lukošiūtė, w charakterze pełnomocnika, którą wspierał adwokat B. Wägenbaur,
strona pozwana,
mającej za przedmiot oparte na art. 270 TFUE żądanie stwierdzenia nieważności sprawozdania z oceny skarżącego za rok 2016 oraz, w razie konieczności, decyzji zarządu EUIPO z dnia 18 października 2017 r. oddalającej zażalenie skarżącego,
SĄD (czwarta izba),
w składzie, na naradzie: H. Kanninen, prezes, C. Iliopoulos i I. Reine (sprawozdawczyni), sędziowie,
sekretarz: E. Coulon,
wydaje następujący
Wyrok
Ramy prawne
1 Zgodnie z art. 43 regulaminu pracowniczego urzędników Unii Europejskiej (zwanego dalej „regulaminem pracowniczym”):
„Kwalifikacje, wydajność oraz postawa każdego urzędnika w ramach służby są przedmiotem sprawozdania rocznego [na warunkach przewidzianych] przez organ powołujący każdej instytucji zgodnie z art. 110. W sprawozdaniu tym uwzględnia się, czy wyniki pracy danego urzędnika są zadowalające. Organ powołujący każdej instytucji przyjmuje przepisy uprawniające do złożenia odwołania w ramach procedury oceny, które należy wykonać przed wniesieniem skargi, o której [zażalenia, którym] mowa w art. 90 ust. 2.
[…]
Sprawozdanie przekazuje się urzędnikowi. Urzędnik jest uprawniony do zgłoszenia w odniesieniu do sprawozdania wszelkich uwag, jakie uzna za stosowne”.
2 W celu wykonania art. 43 regulaminu pracowniczego w brzmieniu zmienionym ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2014 r. Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) stosuje od dnia 1 października 2014 r. decyzję Komisji C(2013) 8985 z dnia 16 grudnia 2013 r. dotyczącą ogólnych przepisów wykonawczych do art. 43 regulaminu pracowniczego oraz zasad stosowania art. 44 akapit pierwszy regulaminu pracowniczego (zwaną dalej „OPW 43”).
3 Artykuł 3 OPW 43, zatytułowany „Role i funkcje poszczególnych uczestników postępowania”, stanowi:
„1. Oceniającym jest bezpośredni przełożony pracownika, co do zasady kierownik wydziału zajmujący to stanowisko na dzień 1 grudnia okresu referencyjnego.
[…]
2. Oceniającym w postępowaniu odwoławczym jest bezpośredni przełożony oceniającego na dzień podjęcia przez oceniającego pierwszej czynności w postępowaniu w sprawie oceny określonym w art. 6.
[…] Jeżeli oceniającym jest dyrektor generalny, oceniającym w postępowaniu odwoławczym jest dyrektor generalny Dyrekcji Generalnej ds. Zasobów Ludzkich. […]
Pracownik, który ujawnił informacje określone w art. 22a ust. 1 i 2 regulaminu pracowniczego, może w momencie uzasadnionej odmowy przyjęcia sprawozdania, o której mowa w art. 7 ust. 1, złożyć wniosek, by oceniającym w postępowaniu odwoławczym był dyrektor generalny Dyrekcji Generalnej ds. Zasobów Ludzkich albo sekretarz generalny.
3. W wyjątkowych okolicznościach motywowanych chęcią działania w interesie pracownika albo w przypadku zmiany struktury organizacyjnej służby lub dyrekcji generalnej dyrektor generalny może odstąpić od stosowania przepisów ust. 1 i 2 w celu uwzględnienia szczególnego kontekstu odzwierciedlającego te okoliczności lub tę zmianę.
[…]”.
4 W art. 7 OPW 43 uregulowano przebieg postępowania odwoławczego:
„1. Odmowa przyjęcia sprawozdania przez pracownika […] jest równoznaczna z wniesieniem odwołania do oceniającego w postępowaniu odwoławczym. […]
2. Na wniosek pracownika sformułowany w uzasadnionej odmowie przyjęcia sprawozdania oceniający w postępowaniu odwoławczym rozpoczyna z nim dialog w terminie 10 dni roboczych, licząc od dnia uzasadnionej odmowy przyjęcia sprawozdania. W trakcie dialogu pracownikowi może towarzyszyć inny pracownik. Pracownikiem tym nie może być oceniający. Oceniający w postępowaniu odwoławczym może zwrócić się do innego pracownika o uczestnictwo w dialogu. Pracownikiem tym nie może być oceniający.
3. W terminie 20 dni roboczych od dnia uzasadnionej odmowy przyjęcia sprawozdania oraz po przeprowadzeniu dialogu, o którym mowa w ust. 2, oceniający w postępowaniu odwoławczym zatwierdza lub zmienia sprawozdanie z oceny, uzasadniając swą decyzję.
[…]
Decyzja oceniającego w postępowaniu odwoławczym nie może opierać się na okolicznościach, co do których pracownik nie miał możliwości wypowiedzenia się w toku postępowania w sprawie oceny albo w toku postępowania odwoławczego w sprawie oceny, chyba że oceniający w postępowaniu odwoławczym zapewni mu tę możliwość w stosownym terminie.
4. Po wydaniu decyzji przez oceniającego w postępowaniu odwoławczym sprawozdanie staje się ostateczne. […]”.
5 W załączniku I do OPW 43 zostały uregulowane przypadki szczególne. Zgodnie z pkt 2 tego załącznika, jeżeli w okresie referencyjnym, lecz nie wcześniej niż cztery miesiące po okresie, którego dotyczy poprzednie sprawozdanie z oceny lub wcześniejsza opinia stanowiąca integralną część sprawozdania, pracownik został przeniesiony z urzędu lub przeniósł się na inne stanowisko w ramach Komisji albo został oddelegowany na podstawie art. 37 lit. a) regulaminu pracowniczego, jego bezpośredni przełożony sporządza opinię na temat pracy osoby zajmującej stanowisko, która stanowi integralną część sprawozdania.
6 W następstwie przyjęcia OPW 43 EUIPO przyjęło instrukcję służbową dotyczącą oceny urzędników i pracowników EUIPO zawartą w dokumencie zatytułowanym „Instrukcja służbowa: postępowanie w sprawie oceny w ramach EUIPO” (zwaną dalej „instrukcją służbową EUIPO”). W odniesieniu do art. 3 OPW 43 instrukcja służbowa EUIPO przewiduje, że jeżeli oceniającym jest dyrektor wykonawczy, funkcję oceniającego w postępowaniu odwoławczym pełni komisja złożona z zastępcy dyrektora wykonawczego, dyrektora departamentu ds. zasobów ludzkich oraz dyrektora departamentu ds. prawnych.
Okoliczności powstania sporu
7 Skarżący, Ralph Pethke, prawnik z wykształcenia, rozpoczął służbę w EUIPO w 2000 r. w charakterze członka personelu tymczasowego. W 2002 r. został powołany na urzędnika w ramach grupy zaszeregowania AD (administrator).
8 W 2006 r. skarżący został laureatem postępowania w sprawie naboru jako „kierownik wydziału” w obszarze zarządzania. W rezultacie objął stanowisko kierownik wydziału znaków towarowych.
9 W maju 2011 r. skarżący, który w międzyczasie został awansowany do grupy zaszeregowania AD 11, objął stanowisko zastępcy dyrektora departamentu „Współpraca międzynarodowa i sprawy prawne”. W październiku 2012 r. objął stanowisko dyrektora departamentu „Personel i finanse”.
10 W październiku 2014 r. skarżący objął stanowisko dyrektora departamentu „Operacje”. Jego przełożonym był dyrektor wykonawczy EUIPO.
11 W rocznym sprawozdaniu z oceny skarżącego za 2014 r. stwierdzono, że zasadniczo kwalifikacje, wydajność oraz postawa skarżącego w ramach służby odpowiadały poziomowi wymaganemu dla zajmowanego stanowiska. W sprawozdaniu z oceny skarżącego za 2015 r. stwierdzono, że zasadniczo kwalifikacje, wydajność oraz postawa skarżącego w ramach służby pozostawały poniżej poziomu wymaganego dla zajmowanego stanowiska. Uznawszy, że ocena nie uwzględniała właściwie sukcesów osiągniętych w ramach reorganizacji EUIPO przeprowadzonej w latach 2014 i 2015, skarżący odmówił podpisania tych sprawozdań, nie wnosząc jednak na nie zażalenia.
12 Decyzją z dnia 17 października 2016 r. dyrektor wykonawczy EUIPO przeniósł skarżącego, będącego wówczas dyrektorem departamentu „Operacje”, do departamentu „Obserwatorium” EUIPO w charakterze starszego specjalisty ds. prawnych wraz z zachowaniem grupy funkcyjnej oraz grupy zaszeregowania 12 stopień 2. Skarżący zaskarżył wspomnianą decyzję od Sądu, który oddalił jego skargę wyrokiem z dnia 5 marca 2019 r., Pethke/EUIPO (T‑169/17, niepublikowanym, odwołanie w toku, EU:T:2019:135).
13 W dniu 8 marca 2017 r. dyrektor departamentu „Obserwatorium” EUIPO (zwany dalej „oceniającym”), który od dnia 17 października 2016 r. był przełożonym skarżącego, przeprowadził z nim rozmowę roczną w sprawie oceny za rok 2016.
14 W dniu 9 marca 2017 r. oceniający podpisał sprawozdanie z oceny skarżącego za rok 2016 (zwane dalej „RN 2016”). Ze sprawozdania wynika, że w odniesieniu do okresu od 1 stycznia do 16 października 2016 r. oceniający zasięgnął opinii dyrektora wykonawczego EUIPO, który był wówczas przełożonym skarżącego (zwanego dalej „byłym przełożonym”). Ów dyrektor sporządził opinię na piśmie, która stała się integralną częścią RN 2016, zgodnie z pkt 2 załącznika I do OPW 43.
15 W RN 2016 stwierdzono, że „zasadniczo kwalifikacje, wydajność oraz postawa skarżącego w ramach służby odpowiadają poziomowi wymaganemu dla zajmowanego stanowiska”.
16 W szczególności, w rubryce „Kompetencje” oceniający uzasadnił swą ocenę skarżącego, w całości odsyłając do opinii sporządzonej przez jego byłego przełożonego. Ponadto w rubryce „Ocena oceniającego” wskazano najpierw, że skarżący objął stanowisko w departamencie „Obserwatorium” dopiero w połowie października 2016 r. Następnie oceniający zacytował ocenę skarżącego za dziewięć pierwszych miesięcy 2016 r., sporządzoną przez jego przełożonego w tym okresie, tzn. dyrektora wykonawczego EUIPO. Zacytowana ocena ma następującą treść:
„Jakość pracy [skarżącego] w [departamencie »Operacje«] uległa pogorszeniu pod względem wyników i spadku produktywności zwłaszcza w obszarze sprzeciwów, jak również wskutek braku przejrzystości w odniesieniu do wydajności oraz częściowego i niepełnego przedstawiania wyników [dyrektorowi wykonawczemu]. Również jego postawa budzi zastrzeżenia, ponieważ nie dzielił się ważnymi informacjami w odpowiedni sposób.
[Skarżący] jako dyrektor departamentu [»Operacje«] nie podjął niezbędnych działań w celu poradzenia sobie z bieżącymi wyzwaniami, co postawiło EUIPO w trudnej sytuacji ze względu na kumulację opóźnień i w konsekwencji doprowadziło do utraty przez [byłego przełożonego] zaufania do skarżącego jako dyrektora. Chociaż [skarżący] posiadał kompetencje i umiejętności wymagane do pełnienia stanowiska kierowniczego, to w 2016 r. wykazał niezdolność do podjęcia właściwych działań w celu opanowania wyjątkowej sytuacji.
Podczas rozmowy w sprawie oceny (która odbyła się przy udziale przedstawiciela komitetu pracowniczego) [skarżący] zakwestionował szereg okoliczności, danych liczbowych i informacji na temat wyników zawartych w ocenie dyrektora wykonawczego. Jedyna negatywna okoliczność, z którą się zgodził, [dotyczyła] szybkości wydawania decyzji w sprawie sprzeciwów”.
17 Wreszcie również w rubryce „Ocena oceniającego” oceniający ustosunkował się do zastrzeżeń skarżącego dotyczących jego stanowiska pracy w ramach departamentu „Obserwatorium”. Wskazał w tym względzie, że pracownicy departamentu cieszyli się, iż skarżący do nich dołączy, ze względu na jego bogate doświadczenie i kompetencje w dziedzinie własności intelektualnej. Oceniający zauważył też, że za zgodą skarżącego szybko powierzono mu ważne zadania, a jakość jako pracy była dobra.
18 W dniu 16 marca 2017 r. skarżący zgłosił zastrzeżenia do RN 2016 i poprosił o rozmowę z oceniającym w postępowaniu odwoławczym, czyli dyrektorem wykonawczym EUIPO – jego byłym przełożonym. Rozmowa została przeprowadzona w dniu 27 marca 2017 r.
19 W e-mailu z tego samego dnia dyrektor wykonawczy EUIPO, działający w charakterze oceniającego w postępowaniu odwoławczym, wezwał skarżącego do przedstawienia na piśmie do dnia 30 marca 2017 r. powodów, dla których nie zgadza się z RN 2016, aby można je było uwzględnić w końcowym sprawozdaniu.
20 W e-mailu z dnia 30 marca 2017 r. skarżący przekazał oceniającemu w postępowaniu odwoławczym swoje dodatkowe uwagi na temat RN 2016. Skarżący powołał się między innymi na naruszenia zasad postępowania w sprawie oceny. Stanął w tym względzie na stanowisku, że po pierwsze, dyrektor wykonawczy EUIPO, działający w charakterze oceniającego w postępowaniu odwoławczym, nie miał prawa odmówić dokończenia ustnego etapu rozstrzygania sporów wprowadzonego przez Komisję i zarząd EUIPO w ramach wewnętrznego postępowania odwoławczego od sprawozdania z oceny. Po drugie, zauważył, że oceniający nie dokonał indywidualnej oceny w odniesieniu do znacznej części okresu objętego RN 2016.
21 Uwagi skarżącego dotyczyły również rubryki sprawozdania „Kompetencje”, ponieważ jego zdaniem zastrzeżenia wobec niego, które zostały tam zawarte, były nieuzasadnione. W tym względzie skarżący stwierdził, że uchybienia związane z kwestiami dotyczącymi „priorytetów i organizacji”, „odporności na stres” oraz „pracy zespołowej” zostały wskazane bez podania żadnych konkretnych przykładów. Co się tyczy „jakości i wyników pracy”, skarżący wskazał, że w trzecim kwartale 2016 r. jakość osiągnęła poziom zgodności lub doskonałości. Odnośnie do wyników skarżący wskazał, że problemy wynikające z opóźnień w wydawaniu decyzji w sprawie sprzeciwów i unieważnień były spowodowane odejściem w 2014 r. i 2015 r. 15% pracowników do innych służb EUIPO, wbrew wielokrotnym obiekcjom z jego strony i ze strony jego współpracowników, w których zwracano uwagę na skutki zmniejszenia liczby pracowników.
22 Podsumowując, skarżący wniósł, po pierwsze, o usunięcie z RN 2016 wszystkich odniesień do opinii jego byłego przełożonego, po drugie, o usunięcie samej tej opinii oraz wyjaśnienie, że została ona usunięta ze względu na wynik postępowania w sprawie oceny, oraz po trzecie, o zobowiązanie oceniającego do dokonania własnej bezstronnej oceny.
23 W e-mailu z dnia 30 marca 2017 r. oceniający w postępowaniu odwoławczym powiadomił skarżącego, że postępowanie odwoławcze zostało zamknięte i że uwzględniono w nim jego dodatkowe uwagi, przesłane e-mailem w dniu 30 marca 2017 r. Co się tyczy wniosku skarżącego o usunięcie z RN 2016 wszystkich odniesień do oceny jego byłego przełożonego za okres od 1 stycznia do 16 października 2016 r., oceniający w postępowaniu odwoławczym wyjaśnił, że zgodnie z pkt 2 załącznika I do OPW 43 oraz instrukcją służbową EUIPO opinia poprzedniego oceniającego dotycząca jakości pracy członka personelu stanowi integralną część sprawozdania, a aktualny oceniający winien uwzględnić tę opinię w swojej ocenie.
24 Decyzją z dnia 10 kwietnia 2017 r. dyrektor wykonawczy EUIPO, działający w charakterze oceniającego w postępowaniu odwoławczym, zatwierdził RN 2016 sporządzone przez oceniającego. Stwierdził, że nie było podstaw do zmiany ogólnej oceny dokonanej przez oceniającego, zgodnie z którą „zasadniczo kwalifikacje, wydajność oraz postawa skarżącego w ramach służby odpowiada[ły] poziomowi wymaganemu dla zajmowanego stanowiska”.
25 W tym względzie dyrektor wykonawczy EUIPO, działający w charakterze oceniającego w postępowaniu odwoławczym, wskazał najpierw, że ocena skarżącego skutecznie mogła opierać się na wynikach ankiety przeprowadzonej wśród pracowników w styczniu 2016 r., ponieważ wyniki te były dostępne w lutym 2016 r., że skarżący był w tym okresie dyrektorem departamentu „Operacje” i że wyniki dotyczące realizacji celów związanych z zatrudnieniem personelu miały istotne znaczenie. Następnie stwierdził, że mimo iż w okresie od stycznia do września 2016 r. miały miejsce odejścia pracowników do innych służb, do departamentu dołączyło 20 pracowników. W odniesieniu do produktywności, stwierdził on, że w departamencie narosły zaległości w wydawaniu decyzji w sprawie sprzeciwu. Skrytykował wreszcie informacje skarżącego dotyczące danych na temat jakości pracy i wyników tego departamentu.
26 W dniu 19 czerwca 2017 r. skarżący złożył zażalenie w rozumieniu art. 90 ust. 2 regulaminu pracowniczego w odniesieniu do RN 2016 i do decyzji oceniającego w postępowaniu odwoławczym z dnia 10 kwietnia 2017 r. do zarządu EUIPO, działającego w charakterze organu powołującego. W uzasadnieniu zażalenia podniósł kwestie dotyczące, po pierwsze, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, a po drugie, oczywistego błędu w ocenie, który doprowadził do przeinaczenia okoliczności faktycznych. W szczególności w odniesieniu do naruszenia istotnych wymogów proceduralnych skarżący powołał się na dwa naruszenia zasad postępowania w sprawie oceny, które podniósł już wcześniej w swoich dodatkowych uwagach dotyczących RN 2016, a mianowicie, po pierwsze, że oceniający wyraźnie odmówił przeprowadzenia kontroli oceny dokonanej przez byłego przełożonego skarżącego za okres od 1 stycznia do 16 października 2016 r., a po drugie, że oceniający w postępowaniu odwoławczym przedwcześnie zakończył dialog w ramach toczącego się przed nim postępowania. Zarzucił też EUIPO brak niezależnej kontroli jego oceny za rok 2016, co wynikało z faktu, że oceniającym w postępowaniu odwoławczym za tamten rok był jego były przełożony, który w sposób decydujący przyczynił się do zredagowania RN 2016, co stanowiło naruszenie procedury przewidzianej w instrukcji służbowej EUIPO. Skarżący uznał również, że oceniający w postępowaniu odwoławczym bez uzasadnienia odrzucił znaczną część jego zastrzeżeń wobec RN 2016.
27 Decyzją z dnia 18 października 2017 r. zarząd EUIPO oddalił zażalenie skarżącego, wniesione na podstawie art. 90 ust. 2 regulaminu pracowniczego, jako bezzasadne (zwaną dalej „decyzją oddalającą zażalenie”). Co się tyczy zarzutu skarżącego opartego na braku niezależnej kontroli RN 2016, zarząd EUIPO uznał, że powołana przez skarżącego instrukcja służbowa EUIPO nie miała istotnego znaczenia, ponieważ dotyczy ona sytuacji, w której były przełożony działa w charakterze oceniającego, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Wskazał on również, że właściwe przepisy nie przewidują, iż oceniający w postępowaniu odwoławczym przeprowadza niezależną kontrolę, ponieważ jest on bezpośrednim przełożonym oceniającego, a zatem pośrednio i skarżącego. Dodał on, że skarżący zakwestionował przede wszystkim ogólną ocenę znajdującą się na stronie 3 RN 2016, zgodnie z którą zasadniczo jego kwalifikacje, wydajność oraz postawa w ramach służby odpowiadały poziomowi wymaganemu dla zajmowanego stanowiska. W tym względzie przypomniał, że ta ogólna ocena została sporządzona samodzielnie i niezależnie przez oceniającego, a nie przez byłego przełożonego skarżącego.
Przebieg postępowania i żądania stron
28 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 11 grudnia 2017 r. skarżący wniósł niniejszą skargę.
29 W dniu 27 lutego 2018 r. EUIPO złożyło odpowiedź na skargę.
30 Decyzją z dnia 8 marca 2018 r. prezes czwartej izby wezwał skarżącego do złożenia repliki, w której miał on skupić się na sformułowanym w pkt 121 odpowiedzi na skargę twierdzeniu EUIPO, zgodnie z którym zarzut dotyczący oczywistego błędu w ocenie był częściowo niedopuszczalny. Skarżący złożył replikę w dniu 16 kwietnia 2018 r., ustosunkowując się jednocześnie do kwestii zasadności skargi. W dniu 28 maja 2018 r. EUIPO złożyło duplikę.
31 Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd (czwarta izba) postanowił zadać pytania stronom w ramach środków organizacji postępowania. Po udzieleniu przez strony odpowiedzi w wyznaczonym terminie Sąd wezwał je do przedstawienia ewentualnych uwag w przedmiocie tych odpowiedzi. Strony przedstawiły swe uwagi w wyznaczonym terminie. W następstwie uwag skarżącego z dnia 1 kwietnia 2019 r. Sąd postanowił zastosować nowy środek organizacji postępowania, przedkładając mu dodatkowe pytanie. Po zapoznaniu się z odpowiedzią skarżącego z dnia 2 maja 2019 r. Sąd wezwał EUIPO do przedstawienia uwag w przedmiocie odpowiedzi skarżącego udzielonych zarówno w uwagach z dnia 1 kwietnia 2019 r., jak i w uwagach z dnia 2 maja 2019 r.
32 Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd (czwarta izba) zdecydował o otwarciu ustnego etapu postępowania.
33 Skarżący wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności RN 2016 w wersji, jaka została mu doręczona w dniu 10 kwietnia 2017 r.;
– w razie konieczności, stwierdzenie nieważności decyzji oddalającej zażalenie;
– obciążenie EUIPO kosztami postępowania.
34 EUIPO wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżącego kosztami postępowania.
Co do prawa
35 Na poparcie skargi skarżący podnosi sześć zarzutów dotyczących, po pierwsze, odmowy dokonania przez oceniającego indywidualnej oceny jakości pracy skarżącego za okres od 1 stycznia do 16 października 2016 r., po drugie, braku kompetencji oceniającego w postępowaniu odwoławczym, po trzecie, braku niezależności oceniającego w postępowaniu odwoławczym, po czwarte, arbitralnego zakończenia dialogu w ramach postępowania przed oceniającym w postępowaniu odwoławczym, po piąte, braku uzasadnienia decyzji zatwierdzającej RN 2016 i decyzji oddalającej zażalenie oraz, po szóste, oczywistego błędu w ocenie w zakresie, w jakim RN 2016 opiera się na niekompletnych i arbitralnie wybranych danych dotyczących jakości jego pracy. W replice, w odpowiedzi na pkt 12 odpowiedzi na skargę, podnosi on też bezprawność wynikającą z faktu, że opinia na użytek sprawozdania z oceny za okres od 1 stycznia do 16 października 2016 r. została sporządzona przez przedstawiciela dyrektora wykonawczego EUIPO, a nie przez samego dyrektora wykonawczego. Wreszcie w swoich uwagach z dnia 1 kwietnia 2019 r. w przedmiocie odpowiedzi EUIPO na środki organizacji postępowania skarżący skarży się również na retroaktywne i niezgodne z prawem zastosowanie wobec niego wersji 6.7 instrukcji służbowej EUIPO z dnia 19 grudnia 2016 r. dotyczącej wykonania art. 43 i art. 44 akapit pierwszy regulaminu pracowniczego.
36 W odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd w ramach środków organizacji postępowania skarżący doprecyzował między innymi zakres zarzutu trzeciego, dotyczącego braku niezależności oceniającego w postępowaniu odwoławczym, potwierdzając, że należy go rozumieć jako dotyczący zasadniczo braku bezstronności oceniającego w postępowaniu odwoławczym. Należy zatem uznać, że zarzut trzeci zmierza w istocie do zakwestionowania bezstronności oceniającego w postępowaniu apelacyjnym, i zbadać go w pierwszej kolejności.
37 Skarżący podnosi w istocie, że jego byłego przełożonego nie można uznać za bezstronnego oceniającego w ramach postępowania w sprawie jego oceny za 2016 r., gdyż ów były przełożony w przeważającej mierze sam zredagował sprawozdanie z oceny za tamten rok. Jego zdaniem jest to niezgodne z art. 3 OPW 43 i instrukcją służbową EUIPO i uniemożliwiło przeprowadzenie niezależnej kontroli opinii jego byłego przełożonego, a zatem dokonanie lepszej oceny oraz przyznanie skarżącemu właściwej oceny końcowej. Jego zdaniem z instrukcji służbowej EUIPO wynika, że zażalenia dotyczące ocen dokonanych przez dyrektora wykonawczego rozpoznaje komisja odwoławcza.
38 EUIPO nie zgadza się z argumentami skarżącego. Uważa, że instrukcja służbowa EUIPO, na którą powołuje się skarżący, jest nieistotna dla sprawy, ponieważ dotyczy sytuacji, w której dyrektor wykonawczy działa w charakterze oceniającego, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie. Zdaniem EUIPO właściwe przepisy nie przewidują, że oceniający w postępowaniu odwoławczym przeprowadza niezależną kontrolę, ponieważ jest on bezpośrednim przełożonym oceniającego, a zatem pośrednio i skarżącego.
Uwagi wstępne w przedmiocie zakresu kontroli sądowej
39 Należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dotyczącym oceny urzędników oceniającym przysługuje możliwie szeroki zakres uznania przy ocenie pracy osób, które podlegają ich ocenie, zaś sąd nie może ingerować w tę ocenę i kontrolować jej zasadności, z wyjątkiem przypadków oczywistego błędu lub oczywistego przekroczenia uprawnień (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 października 1992 r., Maurissen/Trybunał Obrachunkowy, T‑23/91, EU:T:1992:106, pkt 40; z dnia 4 maja 2005 r., Schmit/Komisja, T‑144/03, EU:T:2005:158, pkt 70 i przytoczone tam orzecznictwo). Kontrola sądowa, jaką sprawuje sąd w przedmiocie treści sprawozdań z oceny, ogranicza się bowiem do kontroli ich prawidłowości pod względem proceduralnym, prawidłowości ustaleń faktycznych, a także braku oczywistych błędów w ocenie lub nadużycia władzy (zob. podobnie wyrok z dnia 26 października 1994 r., Marcato/Komisja, T‑18/93, EU:T:1994:255, pkt 45).
40 Co się tyczy kontroli prawidłowości pod względem proceduralnym, Trybunał i Sąd uznały generalnie, że w sytuacji gdy instytucjom przysługują uprawnienia dyskrecjonalne, poszanowanie gwarancji przyznanych przez porządek prawny Unii w postępowaniach administracyjnych nabiera jeszcze większego znaczenia (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 listopada 1991 r., Technische Universität München, C‑269/90, EU:C:1991:438, pkt 14; z dnia 6 listopada 2008 r., Niderlandy/Komisja, C‑405/07 P, EU:C:2008:613, pkt 56, 57; z dnia 9 listopada 1995 r., France-Aviation/Komisja, T‑346/94, EU:T:1995:187, pkt 32–34). Jedną z tych gwarancji jest między innymi obowiązek starannego i bezstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy przez właściwą instytucję (wyroki: z dnia 21 listopada 1991 r., Technische Universität München, C‑269/90, EU:C:1991:438, pkt 14; z dnia 30 września 2003 r., Atlantic Container Line i in./Komisja, T‑191/98, od T‑212/98 do T‑214/98, EU:T:2003:245, pkt 404).
41 Należy stwierdzić, że przeciwwagą bardzo szerokiego zakresu uznania przysługującego oceniającym do celów oceny urzędnika powinno zatem być szczególnie staranne przestrzeganie norm dotyczących organizacji tej oceny i przebiegu ustanowionego w tym celu postępowania (zob. podobnie i analogicznie wyroki: z dnia 24 września 2002 r., Girardot/Komisja, T‑92/01, EU:T:2002:220, pkt 24; z dnia 5 kwietnia 2005 r., Christensen/Komisja, T‑336/02, EU:T:2005:115, pkt 38).
Uwagi wstępne w przedmiocie obowiązku bezstronności urzędników
42 Należy przypomnieć, że obowiązek bezstronności urzędników został ustanowiony w art. 11 akapit pierwszy regulaminu pracowniczego, zgodnie z którym urzędnik pełni powierzone mu obowiązki w sposób obiektywny i bezstronny.
43 Należy również zauważyć, że instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii mają obowiązek przestrzegania praw podstawowych gwarantowanych przez prawo Unii, wśród których znajduje się prawo do dobrej administracji ustanowione w art. 41 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja, C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 154).
44 Artykuł 41 ust. 1 Karty praw podstawowych stanowi w szczególności, że każdy ma prawo do bezstronnego rozpatrzenia swojej sprawy przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.
45 W tym względzie należy zauważyć, że wymóg bezstronności, który ciąży na instytucjach, organach i jednostkach organizacyjnych przy wykonywaniu ich zadań, ma na celu zapewnienie równego traktowania będącego jedną z zasad, na których opiera się Unia. Wymóg ten służy w szczególności zapobieganiu sytuacjom potencjalnego konfliktu interesów po stronie urzędników i pracowników działających w imieniu instytucji, organów i jednostek organizacyjnych. Z uwagi na fundamentalne znaczenie gwarancji niezależności i uczciwości, zarówno w ramach wewnętrznego funkcjonowania, jak i zewnętrznego wizerunku instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, wymóg bezstronności obejmuje wszystkie okoliczności, które urzędnik lub pracownik wydający rozstrzygnięcie w sprawie powinien racjonalnie uznawać za mogące w oczach osób trzecich rzutować na jego niezależność w danej kwestii (zob. podobnie wyrok z dnia 25 października 2007 r., Komninou i in./Komisja, C‑167/06 P, niepublikowany, EU:C:2007:633, pkt 57).
46 Wspomniane instytucje muszą też pamiętać o dwóch aspektach wymogu bezstronności, którymi są, po pierwsze, bezstronność subiektywna, która oznacza, że żaden z członków zainteresowanej instytucji nie może okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, oraz, po drugie, bezstronność obiektywna, zgodnie z którą instytucja ta musi zapewnić wystarczające gwarancje, aby wykluczyć wszelkie uzasadnione wątpliwości co do ewentualnych uprzedzeń (zob. podobnie wyrok z dnia 20 grudnia 2017 r., Hiszpania/Rada, C‑521/15, EU:C:2017:982, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo).
47 Zasadność zarzutu dotyczącego w istocie braku bezstronności oceniającego w postępowaniu odwoławczym należy zbadać w świetle powyższych uwag.
W przedmiocie zasadności zarzutu dotyczącego w istocie braku bezstronności oceniającego w postępowaniu odwoławczym
48 W niniejszej sprawie, po pierwsze, dyrektor departamentu „Obserwatorium”, który w dniu 17 października 2016 r. został przełożonym skarżącego, zasięgnął opinii jego byłego przełożonego, dotyczącej okresu od 1 stycznia do 16 października 2016 r. stanowiącego trzy czwarte rozpatrywanego okresu oceny (zob. pkt 14 powyżej). Po drugie, opinia byłego przełożonego w całości stała się integralną częścią RN 2016 (zob. pkt 14 powyżej). Po trzecie, przełożony skarżącego od dnia 17 października 2016 r. podpisał RN 2016, działając w charakterze oceniającego (zob. pkt 13, 14 powyżej).
49 Ponadto w uwagach na temat RN 2016 skarżący wyraził zastrzeżenia głównie w stosunku do rubryki RN 2016 zatytułowanej „Kompetencje” (zob. pkt 21 powyżej), która w całości opiera się na opinii byłego przełożonego skarżącego za okres od 1 stycznia do 16 października 2016 r., przy czym wspomniana opinia stanowi również przeważającą część rubryki „Ocena oceniającego” (zob. pkt 16 powyżej).
50 Wreszcie, w ramach postępowania przed oceniającym w postępowaniu odwoławczym RN 2016 skontrolował były przełożony skarżącego, działający w charakterze oceniającego w postępowaniu odwoławczym, który po zbadaniu przedstawionych w pkt 49 powyżej zarzutów skarżącego dotyczących opinii jego byłego przełożonego stwierdził, że nie było podstaw do zmiany „ogólnej oceny” dokonanej przez oceniającego (zob. pkt 24 powyżej).
51 W tym względzie Trybunał orzekł, że wewnętrzne postępowanie odwoławcze w odniesieniu do sprawozdania z oceny może przyczyniać się do obiektywności oceny i zapobiegać podjęciu kroków prawnych jedynie wówczas, gdy gwarantuje ono pracownikowi kwestionującemu, że jego sprawozdanie z oceny będzie przedmiotem rzeczywistej kontroli (wyrok z dnia 3 kwietnia 2019 r., CJ/ECDC, C‑139/18 P, niepublikowany, EU:C:2019:281, pkt 44).
52 Taka sytuacja nie ma zaś miejsca w niniejszej sprawie, w której oceniający w postępowaniu odwoławczym, będący byłym przełożonym i autorem opinii, która stała się integralną częścią RN 2016, musiał przeprowadzić kontrolę ogólnej oceny skarżącego w świetle jego zastrzeżeń, które w istocie ograniczały się do skrytykowania tej opinii stanowiącej zasadniczą część oceny oceniającego.
53 Z tego powodu wewnętrzne postępowanie odwoławcze takie jak przeprowadzone w szczególnych okolicznościach niniejszej sprawy nie daje wystarczających gwarancji, które pozwalałyby wykluczyć wszelkie uzasadnione wątpliwości co do bezstronności oceniającego w postępowaniu odwoławczym.
54 W tych okolicznościach bezprzedmiotowa jest okoliczność, na którą powołuje się EUIPO, że to nie były przełożony był autorem propozycji ogólnej oceny skarżącego i że to nie on zaznaczył, wśród alternatyw znajdujących się na stronie 3 RN 2016, pole, zgodnie z którym „zasadniczo kwalifikacje, wydajność oraz postawa [skarżącego] w ramach służby odpowiada[ły] poziomowi wymaganemu dla zajmowanego stanowiska”. Okoliczność ta nie podważa bowiem faktu, że oceniający w postępowaniu odwoławczym musiał, w kontekście kontroli ogólnej oceny skarżącego, ustosunkować się do jego zastrzeżeń sformułowanych wyłącznie w odniesieniu do elementów zawartych w jego opinii do RN 2016, którą sporządził jako jego były przełożony i do której w tym sprawozdaniu odesłał oceniający.
55 Również pozostałe argumenty EUIPO nie mogą podważyć wniosku przedstawionego w pkt 53 powyżej.
56 W pierwszej kolejności EUIPO wskazuje, że oceniający w postępowaniu odwoławczym wykonuje swoje zadanie jako osoba znająca członka personelu, który ma być oceniony, i w tym charakterze weryfikuje ocenę dokonaną przez oceniającego, która siłą rzeczy zawiera elementy subiektywne.
57 Wprawdzie zgodnie z orzecznictwem nie można twierdzić, że oceniający są stronniczy lub pozbawieni obiektywizmu tylko ze względu na fakt, że jako przełożeni odpowiadają za pracę wykonywaną przez urzędników pozostających pod ich zwierzchnictwem i w konsekwencji są zaangażowani w ich działalność zawodową, tym bardziej że wyłącznie to zaangażowanie przełożonych pozwala im na dokonanie najwłaściwszej z możliwych oceny czynności wykonywanych przez ich podwładnych (zob. podobnie wyrok z dnia 13 lipca 2006 r., Andrieu/Komisja, T‑285/04, EU:T:2006:215, pkt 68).
58 Z akt sprawy nie wynika jednak, by skarżący kwestionował sam udział byłego przełożonego w postępowaniu w sprawie oceny. Jego zastrzeżenia co do jego udziału w postępowaniu odwoławczym dotyczą konkretnego powodu, a mianowicie, że jako bezpośredni przełożony w ciągu trzech czwartych rozpatrywanego okresu w sposób rozstrzygający przyczynił się do zredagowania RN 2016, a następnie rozstrzygał w przedmiocie rzeczonego sprawozdania jako oceniający w postępowaniu odwoławczym w świetle uwag skarżącego dotyczących okoliczności zawartych w opinii, którą sam sporządził.
59 W drugiej kolejności, w odniesieniu do argumentu EUIPO, zgodnie z którym ogólna ocena skarżącego nie ma żadnych negatywnych skutków, ponieważ odpowiada oczekiwaniom, którym muszą sprostać wszyscy członkowie personelu, jest to w każdym razie subiektywna ocena EUIPO, a nie samego skarżącego. W tym względzie wystarczy stwierdzić, po pierwsze, że ogólna ocena skarżącego za rok 2016 nie była najlepsza spośród możliwych ocen przewidzianych w formularzu oceny. Po drugie, ogólna ocena skarżącego za rok 2016 była niższa od oceny za rok 2015 (zob. pkt 11 powyżej). Po trzecie, skarżący odmówił podpisania sprawozdań z oceny za lata 2014 i 2015, mimo że zawarta w nich ogólna ocena była identyczna, a nawet przewyższała ocenę w RN 2016 (zob. pkt 11 powyżej).
60 Ponadto nawet gdyby uznać, że ogólna ocena skarżącego za rok 2016 nie ma żadnych negatywnych skutków, należy stwierdzić, iż skarżący kwestionuje uprawnienia swego byłego przełożonego i jego bezstronność jako oceniającego w postępowaniu odwoławczym do zweryfikowania nie tylko ogólnej oceny zawartej w RN 2016, ale również zawartych w niej twierdzeń.
61 Tymczasem nie można uznać, że twierdzenia zawarte w RN 2016 nie mają żadnych negatywnych skutków. Twierdzenia te są bowiem prawie całkowicie oparte na ocenie dokonanej przez byłego przełożonego za dziewięć pierwszych miesięcy 2016 r., która zawierała wymienione niżej zastrzeżenia wobec skarżącego. Po pierwsze, skarżącemu zarzuca się, że jakość jego pracy w departamencie „Operacje” uległa pogorszeniu pod względem wyników i spadku produktywności zwłaszcza w obszarze sprzeciwów, jak również wskutek braku przejrzystości w odniesieniu do wydajności oraz częściowego i niepełnego przedstawiania wyników [dyrektorowi wykonawczemu]. Po drugie, skarżący miał nie podjąć niezbędnych działań w celu poradzenia sobie z bieżącymi wyzwaniami, co postawiło EUIPO w trudnej sytuacji ze względu na kumulację opóźnień i w konsekwencji doprowadziło do utraty przez byłego przełożonego zaufania wobec skarżącego jako dyrektora. Po trzecie, wskazano, że chociaż skarżący posiadał kompetencje i umiejętności wymagane do pełnienia stanowiska kierowniczego, to w 2016 r. wykazał niezdolność do podjęcia właściwych działań w celu opanowania wyjątkowej sytuacji.
62 W trzeciej kolejności EUIPO wskazuje, że instrukcja służbowa EUIPO, która przewiduje, że zażalenia dotyczące ocen dokonanych przez dyrektora wykonawczego rozpoznaje komisja odwoławcza, nie ma w niniejszej sprawie istotnego znaczenia.
63 Prawdą jest, że jak podkreśla EUIPO, jego dyrektor wykonawczy nie był oceniającym skarżącego za rok 2016 i w związku z tym kontrola RN 2016 nie podlegała komisji odwoławczej zgodnie z art. 3 OPW 43. Ponadto, jak wskazuje EUIPO, instrukcja służbowa EUIPO nie zawiera żadnego wyraźnego wyjątku regulującego sytuację członka personelu, który był przełożonym pracownika w danym okresie i który z powodu przeniesienia w obrębie służby lub awansu stał się oceniającym w postępowaniu odwoławczym.
64 Niemniej jednak, jak słusznie przypomina skarżący, nie zmienia to faktu, że art. 3 ust. 3 OPW 43 upoważnia dyrektora generalnego, co w kontekście EUIPO oznacza jego dyrektora wykonawczego, do odstąpienia – w interesie pracownika – od procedury przewidzianej zasadniczo w celu uwzględnienia szczególnego kontekstu będącego przedmiotem niniejszej sprawy. Tymczasem obowiązek zachowania bezstronności stanowi podstawową gwarancję, która musi być przestrzegana, gdyż w przeciwnym wypadku prawo skarżącego do rzeczywistej kontroli jego sprawozdania z oceny zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 51 powyżej stanie się bezprzedmiotowe i pozbawione wszelkiej skuteczności (effet utile). Tym samym obowiązek zapewnienia bezstronności wewnętrznego postępowania odwoławczego uzasadniał odstąpienie w niniejszej sprawie od przepisów regulujących postępowanie odwoławcze w sprawie oceny zawarte w instrukcji służbowej EUIPO.
65 W świetle powyższego należy uwzględnić zarzut oparty w istocie na braku bezstronności oceniającego w postępowaniu odwoławczym. Wniosek ten stanowi samoistną podstawę stwierdzenia nieważności RN 2016 w zakresie, w jakim owo sprawozdanie jest niezgodne z prawem, ponieważ gdyby było inaczej, treść sprawozdania mogłaby być inna. W tych okolicznościach nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie pozostałych argumentów i zarzutów podniesionych przez skarżącego w ramach niniejszej skargi.
66 Co się tyczy żądania skarżącego, by w zakresie, w jakim jest to konieczne, stwierdzić nieważność decyzji oddalającej zażalenie, należy zauważyć, że w niniejszej sprawie dopiero na etapie przyjęcia tej decyzji zostały szczegółowo zbadane argumenty skarżącego dotyczące przestrzegania gwarancji proceduralnych dotyczących wewnętrznego postępowania odwoławczego w stosunku do RN 2016, powtórzone zasadniczo w ramach trzeciego zarzutu. Wynika z tego, że w niniejszej sprawie należy również stwierdzić nieważność decyzji oddalającej zażalenie.
W przedmiocie kosztów
67 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.
68 Ponieważ EUIPO przegrało sprawę, należy, zgodnie z żądaniem skarżącego, obciążyć je kosztami postępowania.
Z powyższych względów
SĄD (czwarta izba)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność sprawozdania z oceny Ralpha Pethkego za rok 2016 oraz decyzji zarządu Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) z dnia 18 października 2017 r. oddalającej zażalenie R. Pethkego.
2) EUIPO pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez R. Pethkego.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 3 grudnia 2019 r.
Podpisy
Spis treści
i Punkt 64 w niniejszym tekście był przedmiotem zmian o charakterze językowym, po pierwotnym umieszczeniu na stronie internetowej.