WYROK SĄDU (ósma izba)
z dnia 19 maja 2010 r.(*)
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Sektor miedzianych rur instalacyjnych − Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE ‑ Naruszenie ciągłe i wielopostaciowe − Grzywny ? Przedawnienie ? Współpraca
W sprawie T‑19/05
Boliden AB, z siedzibą w Sztokholmie (Szwecja),
Outokumpu Copper Fabrication AB, dawniej Boliden Fabrication AB, z siedzibą w Västerås (Szwecja),
Outokumpu Copper BCZ SA, dawniej Boliden Cuivre & Zinc SA, z siedzibą w Liège (Belgia),
reprezentowane początkowo przez adwokatów C. Wettera oraz O. Rislunda, a następnie przez adwokatów C. Wettera oraz M. Johanssona,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez É. Gippiniego Fourniera oraz S. Noëgo, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot, po pierwsze skargę o stwierdzenie nieważności art. 1 lit. a)?c) decyzji Komisji C(2004) 2826 z dnia 3 września 2004 r. dotyczącej postępowania na mocy art. 81 [WE] oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/E‑1/38.069 – Miedziane rury instalacyjne) w zakresie, w jakim przepis ten stwierdza, że skarżące uczestniczyły w naruszeniu od dnia 1 lipca 1995 r. do dnia 27 sierpnia 1998 r., jak również od dnia 10 grudnia 1998 r. do dnia 7 października 1999 r., po drugie, skargę o obniżenie kwoty grzywny wymierzonej skarżącym mocą tej decyzji, a po trzecie żądanie wzajemne Komisji podwyższenia kwoty wspomnianych grzywien,
SĄD (ósma izba),
w składzie: M.E. Martins Ribeiro, prezes, S. Papasavvas i N. Wahl (sprawozdawca), sędziowie,
sekretarz: C. Kantza, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 4 listopada 2008 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporu
1 Skarżące Outokumpu Copper Fabrication AB (dawniej Boliden Fabrication AB), Outokumpu Copper BCZ SA (dawniej Boliden Cuivre & Zinc SA) i Boliden AB wchodzą w skład grupy Boliden, spółki prawa szwedzkiego, notowanej na giełdzie w Sztokholmie (Szwecja), która posiada zakłady produkcyjne w Europie i Kanadzie. Grupa ta specjalizuje się w działalności górniczej, przetwarzaniu i sprzedaży metali i wyrobów mineralnych, w szczególności miedzi i cynku.
1. Postępowanie administracyjne
2 W związku z informacjami przekazanymi przez Mueller Industries Inc. (zwaną dalej „Mueller”) w styczniu 2001 r. Komisja Wspólnot Europejskich przeprowadziła w marcu 2001 r. na mocy art. 14 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 WE] i [82 WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204), niezapowiedziane kontrole w lokalach wielu spółek działających w sektorze rur miedzianych.
3 W dniach 9 i 10 kwietnia 2001 r. przeprowadzono dodatkowe kontrole w lokalach KME Germany AG (dawniej KM Europa Metal AG), jak również Outokumpu Oyj i Luvata Oy (dawnej Outokumpu Copper Products Oy) (zwanej dalej łącznie „grupą Outokumpu”). W dniu 9 kwietnia 2001 r. Outokumpu przedłożyła Komisji ofertę współpracy na mocy komunikatu Komisji dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 1996, C 207, s. 4, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy z 1996 r.”) tak w odniesieniu do rur przemysłowych, jak i rur instalacyjnych. W następstwie dodatkowych kontroli Komisja podzieliła prowadzone dochodzenia dotyczące rur miedzianych na trzy różne postępowania, mianowicie sprawę COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne), sprawę COMP/E‑1/38.121 (Złączki) oraz sprawę COMP/E‑1/38.240 (Rury przemysłowe).
4 Pismem z dnia 30 maja 2001 r. grupa Outokumpu złożyła w tej sprawie memorandum, opatrzone pewną liczbą załączników, będących opisem sektora rur miedzianych oraz dotyczących go tajnych porozumień.
5 W dniu 5 czerwca 2002 r. w ramach postępowania w sprawie COMP/E‑1/38.240 (Rury przemysłowe) odbyły się z inicjatywy Komisji spotkania z przedstawicielami grupy Outokumpu, dotyczące złożonej przez to przedsiębiorstwo propozycji współpracy. Przedsiębiorstwo to poinformowało jednocześnie o gotowości poddania przesłuchaniom przez Komisję członków jej personelu, uczestniczących w porozumieniach, których dotyczyła sprawa COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne).
6 W lipcu 2002 r. w ramach postępowania w sprawie COMP/E‑1/38.240 (Rury przemysłowe) Komisja na mocy art. 11 rozporządzenia nr 17 skierowała, z jednej strony do Wieland‑Werke AG (zwanej dalej „Wieland”) i do grupy KME [w której skład wchodzą KME Germany, KME France SAS (dawnej Tréfimétaux SA) oraz KME Italy SpA (dawniej Europa Metalli SpA)], wnioski o udzielenie informacji, a z drugiej strony do grupy Outokumpu – wnioski o udzielenie informacji uzupełniających. W dniu 15 października 2002 r. grupa KME udzieliła odpowiedzi na przytoczony wniosek o udzielenie informacji. Jej odpowiedź zawierała jednocześnie oświadczenie i wniosek o zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. do postępowania w sprawie COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne). Ponadto grupa KME udzieliła Komisji zgody na wykorzystanie wszelkich informacji dostarczonych w ramach postępowania w sprawie COMP/E‑1/38.240 (Rury przemysłowe) oraz w sprawie COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne).
7 W dniu 23 stycznia 2003 r. Wieland doręczyła Komisji oświadczenie zawierające wniosek o zastosowanie w ramach postępowania w sprawie COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
8 W ramach sprawy COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne) Komisja wystosowała w dniu 3 marca 2003 r. wnioski o udzielanie informacji do grupy Bolidem, HME Nederland BV (zwaną dalej „HME”) i Chalkor AE Epexergasias Metallon (zwaną dalej „Chalkor”), jak również w dniu 20 marca 2003 r. do grupy IMI (w skład której wchodzą IMI plc, IMI Kynoch Ltd i Yorkshire Copper Tube).
9 W dniu 9 kwietnia 2003 r. odbyło się spotkanie pomiędzy przedstawicielami Chalkor a przedstawicielami Komisji, w którego trakcie ci pierwsi wnioskowali o zastosowanie do postępowania w sprawie COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
10 W dniu 29 sierpnia 2003 r. Komisja w ramach postępowania w sprawie COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne) wystosowała do zainteresowanych spółek pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Po udzieleniu wyżej wymienionym spółkom dostępu do akt sprawy w formie elektronicznej oraz po przedstawieniu przez nie, z wyjątkiem HME, uwag na piśmie, spółki te uczestniczyły w rozprawie w dniu 28 listopada 2003 r.
11 W dniu 16 grudnia 2003 r. Komisja wydała decyzję C(2003) 4820 wersja ostateczna, w przedmiocie procedury stosowania art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/E‑1/38.240 – Rury przemysłowe), której streszczenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 28 kwietnia 2004 r. (Dz.U. L 125, s. 50).
2. Zaskarżona decyzja
12 W dniu 3 września 2004 r. Komisja przyjęła decyzję C(2004) 2826 dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/E‑1/38.069 – Miedziane rury instalacyjne) (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), której streszczenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 13 lipca 2006 r. (Dz.U. L 192, s. 21).
13 Zaskarżona decyzja zawiera między innymi następujące postanowienia:
„Artykuł 1
Następujące przedsiębiorstwa, uczestnicząc we wskazanych okresach we wszystkich porozumieniach i praktykach uzgodnionych polegających na ustalaniu cen i podziale rynku w sektorze rur przemysłowych, naruszyły przepisy art. 81 ust. 1 [WE], a od 1 stycznia 1994 r. także art. 53 ust. 1 porozumienia EOG:
a) Boliden […] wraz z [Outokumpu Copper Fabrication] oraz [Outokumpu Copper BCZ] – od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
b) [Outokumpu Copper Fabrication] wraz z Boliden […] oraz [Outokumpu Copper BCZ] – od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
c) [Outokumpu Copper BCZ] wraz z Boliden […] oraz [Outokumpu Copper Fabrication] – od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
d) Austria Buntmetall AG:
i) wraz z Buntmetall Amstetten [GmbH] – najpóźniej od dnia 29 sierpnia 1998 r. do dnia 8 lipca 1999 r.; oraz
ii) wraz z [Wieland] oraz Buntmetall Amstetten […] – od dnia 9 lipca 1999 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
e) Buntmetall Amstetten […]:
i) wraz z Austria Buntmetall […] – najpóźniej od dnia 29 sierpnia 1998 r. do dnia 8 lipca 1999 r.; oraz
ii) wraz z [Wieland] oraz Austria Buntmetall […] – od dnia 9 lipca 1999 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
f) [Chalcor] – najpóźniej od dnia 29 sierpnia 1998 r. co najmniej do początku września 1999 r.;
g) [HME] – najpóźniej od dnia 29 sierpnia 1998 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
h) IMI […] wraz z IMI Kynoch […] oraz Yorkshire Copper Tube […] – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
i) IMI Kynoch […] wraz z IMI […] oraz Yorkshire Copper Tube […] – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
j) Yorkshire Copper Tube […] wraz z IMI […] oraz IMI Kynoch […] – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
k) [KME Germany]:
i) indywidualnie – od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 19 czerwca 1995 r.; oraz
ii) wraz z [KME France] i [KME Italy] – od dnia 20 czerwca 1995 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
l) [KME Italy]:
i) wraz z [KME France] – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 19 czerwca 1995 r.; oraz
ii) wraz z [KME Germany] oraz [KME France] – od dnia 20 czerwca 1995 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
m) [KME France]:
i) wraz z [KME Italy] – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 19 czerwca 1995 r.; oraz
ii) wraz z [KME Germany] i [KME Italy] – od dnia 20 czerwca 1995 r. do dnia 22 marca 2001 r.
[…];
s) Outokumpu […] wraz z [Luvata] – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
t) [Luvata] wraz z Outokumpu […] – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 22 marca 2001 r.;
u) [Wieland]:
i) indywidualnie – od dnia 29 września 1989 r. do dnia 8 lipca 1999 r.; oraz
ii) wraz z Austria Buntmetall […] oraz Buntmetall Amstetten […] – od dnia 9 lipca 1999 r. do dnia 22 marca 2001 r.
Artykuł 2
Za naruszenia, o których mowa w art. 1, nakłada się następujące grzywny:
a) Boliden […], [Outokumpu Copper Fabrication] oraz [Outokumpu Copper BCZ] – wspólnie i solidarnie: 32,6 mln EUR;
b) Austria Buntmetall […] i Buntmetall Amstetten […], wspólnie i solidarnie: 0,6695 mln EUR;
c) Austria Buntmetall […], Buntmetall Amstetten […] i [Wieland] – wspólnie i solidarnie: 2,43 mln EUR;
d) [Chalkor] – indywidualnie: 9,16 mln EUR;
e) [HME] – indywidualnie: 4,49 mln EUR;
f) IMI […], IMI Kynoch […] oraz Yorkshire Copper Tube […] – wspólnie i solidarnie: 44,98 mln EUR;
g) [KME Germany] – indywidualnie: 17,96 mln EUR;
h) [KME Germany], [KME France] oraz [KME Italy] – wspólnie i solidarnie: 32,75 mln EUR;
i) [KME Italy] i [KME France] – wspólnie i solidarnie: 16,37 mln EUR;
j) Outokumpu […] oraz [Luvata] – wspólnie i solidarnie: 36,14 mln EUR;
k) [Wieland] – indywidualnie: 24,7416 mln EUR.
[…]”.
14 Komisja uznała, że wymienione przedsiębiorstwa uczestniczyły w naruszeniu (zwanym dalej „kartelem” lub „spornym naruszeniem”) o charakterze jednolitym, ciągłym i złożonym, a w przypadku grupy Boliden, grupy KME i Wieland – wielopostaciowym. Komisja dodała, że zaskarżona decyzja nie dotyczy jako takich porozumień na poziomie krajowym (motywy 2, 106 zaskarżonej decyzji).
Towary i rynki, których dotyczy spór
15 Sektor produkcji rur miedzianych, którego dotyczy spór, obejmuje dwie grupy towarów, mianowicie – po pierwsze, rury przemysłowe podzielone na podgrupy zależnie od ich przeznaczenia (klimatyzacja i chłodnictwo, złączki, kotły i grzejniki gazowe, suszarki filtrujące oraz telekomunikacja), oraz po drugie rury instalacyjne, zwane także „rurami wodociągowymi”). Rury instalacyjne stosowane są w instalacjach wodnych, gazowych, mazutowych oraz w systemach grzewczych (motyw 3 zaskarżonej decyzji).
16 Komisja uznała, że sprawy COMP/E‑1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne) i COMP/E‑1/38.240 (Rury przemysłowe) dotyczą dwóch różnych naruszeń. W tym względzie oparła ona swe stanowisko przede wszystkim na fakcie, że „różne przedsiębiorstwa (oraz inni członkowie personelu tych przedsiębiorstw), były zaangażowane w porozumienia dotyczące rur instalacyjnych z jednej strony i rur przemysłowych z drugiej strony, różna była również organizacja tych porozumień” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej decyzji poniżej]. Ponadto Komisja uznała, że sektor rur instalacyjnych różni się od sektora rur przemysłowych, jeśli chodzi o ich konsumentów, ostateczne przeznaczenie i dane techniczne towarów (motywy 4, 5 zaskarżonej decyzji).
17 Jeśli chodzi o miedziane rury instalacyjne, Komisja stwierdziła w zaskarżonej decyzji, że ta grupa towarów zawierała w sobie dwie „podrodziny” − zwykłe miedziane rury instalacyjne oraz miedziane rury instalacyjne izolowane plastikiem. Zwróciła ona uwagę, że „zwykłe miedziane rury instalacyjne oraz miedziane rury instalacyjne izolowane plastikiem niekoniecznie są towarami stosowanymi zamiennie oraz że mogą stanowić odmienne rynki właściwe w rozumieniu obwieszczenia Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji” (Dz.U. 1997, C 372, s. 5). Niemniej jednak dla celów zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że obie „podrodziny” towarów winny być traktowane „jako jedna i ta sama grupa towarów […], ponieważ w porozumieniach dotyczących tych dwóch podrodzin towarów uczestniczyły zasadniczo te same przedsiębiorstwa (oraz ci sami członkowie personelu tych przedsiębiorstw), oraz że porozumienia te były zorganizowane w podobny sposób” (motywy 13, 459 zaskarżonej decyzji).
18 W zaskarżonej decyzji Komisja wskazała również, że właściwym rynkiem geograficznym jest Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Jest ona zdania, że w 2000 r. w EWG wartość rynku zwykłych miedzianych rur instalacyjnych wynosiła w przybliżeniu 970,1 mln EUR, a rynku rur instalacyjnych izolowanych plastikiem ? – 180,9 mln EUR. Łączna wartość obu rynków w EWG została w konsekwencji wyceniona w 2000 r. na 1151 mln EUR (motywy 17, 23 zaskarżonej decyzji).
Części składowe spornego naruszenia
19 Komisja twierdzi, że sporne naruszenie wystąpiło w trzech odmiennych, lecz związanych ze sobą postaciach (motywy 458, 459 zaskarżonej decyzji). Pierwsza z postaci kartelu, mianowicie porozumienia SANCO, polegała na porozumieniach zawieranych przez „producentów SANCO” gdzie SANCO jest tak znakiem towarowym miedzianych rur instalacyjnych produkowanych przez KME, Wieland i grupę Boliden (motywy 115?118, 125?146, 456).
20 Druga część składowa kartelu, mianowicie porozumienia WICU i Cuprotherm, dotyczyła porozumień zawieranych pomiędzy „producentami WICU i Cuprotherm”, przy czym WICU i Cuprotherm są znakami towarowymi miedzianych rur instalacyjnych produkowanych przez KME i Wieland (motywy 121, 149 zaskarżonej decyzji).
21 Wreszcie trzecia część kartelu, mianowicie „rozszerzone porozumienia europejskie”, obejmowała porozumienia zawarte w ramach większej grupy producentów zwykłych miedzianych rur instalacyjnych. W porozumieniach tych brały udział przedsiębiorstwa, o których mowa w pkt 19 i 20 powyżej, jak i grupa Buntmetall (w której skład wchodziły Austria Buntmetall i Buntmetall Amstetten), Chalkor, HME, grupa IMI, Mueller i grupa Outokumpu (motywy 147, 148, 192, 459?462 zaskarżonej decyzji).
Czas trwania i ciągły charakter spornego naruszenia
22 Komisja stwierdziła w zaskarżonej decyzji, że sporne naruszenie rozpoczęło się w dniu 3 czerwca 1988 r., jeśli chodzi o grupę KME i grupę Boliden, w dniu 29 września 1989 r. przez grupę IMI, grupę Outokumpu i Wieland, w dniu 21 października 1997 r. przez Mueller i najpóźniej, bo w dniu 29 sierpnia 1998 r., przez grupę Chalkor, grupę Buntmetall i HME. Za datę zakończenia naruszenia Komisja przyjęła dzień 22 marca 2001 r., z wyjątkiem Mueller i Chalkor, które zdaniem Komisji odpowiednio, zaniechały uczestnictwa w kartelu w dniu 8 stycznia 2001 r. i we wrześniu 1999 r. (motyw 597 zaskarżonej decyzji).
23 Co do ciągłego charakteru spornego naruszenia, odnosząc się do grupy Boliden, grupy IMI, grupy KME, grupy Outokumpu i do Wieland, Komisja zwróciła uwagę w zaskarżonej decyzji, że chociaż kartel przeżywał okresy obniżonej aktywności pomiędzy rokiem 1990 a grudniem 1992 r. z jednej strony, a lipcem 1994 r. i lipcem 1997 r. z drugiej strony, grupy te nigdy całkowicie nie zaniechały działalności niezgodnej z prawem, z tym skutkiem, że sporne naruszenie stanowiło w istocie naruszenie jednolite nieograniczone czasowo (motywy 466, 471, 476, 477, 592 zaskarżonej decyzji).
Określenie kwot grzywien
24 Mocą zaskarżonej decyzji Komisja zastosowała na podstawie art. 23 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) oraz art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 grzywny wobec grupy Boliden, grupy Buntmetall, Chalkor, HME, grupy IMI, grupy KME, grupy Outokumpu i Wieland (motyw 842, art. 2 zaskarżonej decyzji).
25 Komisja określiła wysokość grzywien stosownie do wagi i czasu trwania naruszenia, tj. dwóch kryteriów wymienionych wyraźnie w art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 i art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, które zgodnie z brzmieniem zaskarżonej decyzji obowiązywały w momencie zajścia spornego naruszenia (motywy 601–603 zaskarżonej decyzji).
26 Celem ustalenia kwoty grzywny w stosunku do każdego z przedsiębiorstw Komisja zastosowała metodę określoną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 [EWWiS] (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi”), nawet jeśli nie odwoływała się do niej systematycznie. W zaskarżonej decyzji Komisja dokonała również oceny, czy i w jakim stopniu zainteresowane przedsiębiorstwa spełniły wymogi określone przez komunikat w sprawie współpracy z 1996 r.
Wyjściowe kwoty grzywien
– Waga
27 Oceniając wagę spornego naruszenia, Komisja uwzględniła sam charakter naruszenia, jego wpływ na dany rynek, zakres i rozmiar danego rynku geograficznego (motywy 605, 678 zaskarżonej decyzji).
28 Komisja stwierdziła, że praktyki podziału rynków i ustalanie cen, takie jak w niniejszej sprawie, stanowią z uwagi na sam ich charakter, bardzo poważne naruszenie, a także uznała, że kartel oddziaływał na rynek geograficzny, który odpowiadał terytorium EOG. Komisja uwzględniła również fakt, iż rynek miedzianych rur instalacyjnych stanowił bardzo istotny sektor gospodarki, którego wartość została oszacowana na 1151 mln EUR w EOG w 2000 r. − ostatnim pełnym roku funkcjonowania kartelu (motywy 606, 674−678 zaskarżonej decyzji).
29 Jeśli chodzi o konkretne oddziaływanie na rynek, Komisja stwierdziła, że istniały wystarczające dowody na okoliczność, że kartel miał całościowy wpływ na dany rynek, w szczególności na ceny, nawet jeśli nie było możliwe jego precyzyjne, ilościowe określenie (motywy 670, 673 zaskarżonej decyzji). Twierdzenie to Komisja oparła na wielu czynnikach. W pierwszej kolejności oparła się ona na wykonaniu porozumienia, odwołując się do faktu, że uczestnicy wymieniali między sobą informacje dotyczące wielkości sprzedaży i poziomów cen (motywy 629, 630 zaskarżonej decyzji).
30 Po drugie, wzięła ona pod uwagę okoliczność, że członkowie kartelu posiadali istotną część rynku, mianowicie 84,6% rynku EOG (motyw 635 zaskarżonej decyzji).
31 Po trzecie, Komisja oparła się na tabelach, memorandach i notach redagowanych w związku ze spotkaniami uczestników kartelu. Dokumenty te świadczyły o tym, że w niektórych okresach funkcjonowania kartelu doszło do podwyżki cen oraz że członkowie kartelu odnotowali dodatkowe zyski w porównaniu z okresami wcześniejszymi. Niektóre spośród powołanych dokumentów wskazywały, iż osoby zaangażowane w kartel oceniały, że pozwolił on zaangażowanym przedsiębiorstwom osiągnąć ich cele w zakresie cen. Komisja oparła się również na oświadczeniach uprzedniego dyrektora jednej ze spółek grupy Boliden, jak również Wieland, grupy Boliden i Mueller złożonych w ramach ich współpracy (motywy 637−654 zaskarżonej decyzji).
32 Wreszcie Komisja stwierdziła, że udziały w rynku poszczególnych uczestników kartelu pozostawały względnie stabilne w całym okresie funkcjonowania kartelu, nawet jeśli niekiedy zmieniali się ich klienci (motyw 671 zaskarżonej decyzji).
33 Komisja stwierdziła zatem, że zaangażowane przedsiębiorstwa dopuściły się bardzo poważnego naruszenia (motyw 680 zaskarżonej decyzji).
– Odmienne traktowanie
34 Komisja określiła w zaskarżonej decyzji cztery grupy przedsiębiorstw, które uznała za reprezentatywne z uwagi na ich odpowiednie znaczenie w ramach spornego naruszenia. Komisja dokonała podziału członków kartelu na wiele kategorii w oparciu o ich poszczególne udziały w rynku kształtowane poziomem sprzedaży spornych towarów w EOG w 2000 r. W konsekwencji grupa KME została uznana za głównego na danym rynku i zaliczona do pierwszej kategorii. Grupy Wieland (w której skład wchodziły Wieland i grupa Buntmetall, nad którą Wieland przejęła kontrolę w lipcu 1999 r.), IMI i Outokumpu zostały uznane za przedsiębiorstwa średnich rozmiarów na tym rynku i zaliczone do drugiej kategorii. Grupę Boliden zaliczono do trzeciej kategorii. W kategorii czwartej znalazły się HME i Chalkor (motywy 681−692 zaskarżonej decyzji).
35 Udziały w rynku zostały określone w oparciu o obroty osiągane przez każdego ze sprawców naruszenia ze sprzedaży rur instalacyjnych na połączonym rynku zwykłych miedzianych rur instalacyjnych oraz miedzianych rur instalacyjnych izolowanych plastikiem. Stąd udziały w rynku przedsiębiorstw niesprzedających rur WICU i Cuprotherm zostały wyliczone poprzez podzielenie ich obrotów pochodzących ze sprzedaży zwykłych miedzianych rur instalacyjnych przez łączny rozmiar rynku zwykłych miedzianych rur instalacyjnych i miedzianych rur instalacyjnych izolowanych plastikiem (motywy 683, 692 zaskarżonej decyzji).
36 Komisja ustaliła w konsekwencji wyjściową wysokość grzywien na 70 mln EUR w stosunku do grupy KME, na 23,8 mln EUR w odniesieniu do Wieland, grup IMI i Outokumpu, na 16,1 mln EUR w stosunku do grupy Boliden oraz na 9,8 mln EUR dla Chalkor i dla HME (motyw 693 zaskarżonej decyzji).
37 Zważywszy, że Wieland i grupa Buntmetall stanowiły jedno i to samo przedsiębiorstwo od lipca 1999 r. oraz że aż do czerwca 1995 r. KME France i KME Italy stanowiły łącznie jedno przedsiębiorstwo, odrębne od KME Germany, wyjściowa kwota grzywien, które zostały odpowiednio wymierzone tym przedsiębiorstwom, ustalono w następujący sposób: 35 mln EUR wobec grupy KME (KME Germany, KME France i KME Italy solidarnie); 17,5 mln EUR wobec KME Germany; 17,5 mln EUR wobec KME Italy i KME France solidarnie; 3,25 mln EUR dla grupy Wieland; 19,52 mln EUR dla Wieland i 1,03 mln EUR w stosunku do grupy Buntmetall (motywy 694−696 zaskarżonej decyzji).
38 Wreszcie, uwzględniając konieczność ustalenia grzywny na poziomie zapewniającym jej odstraszający skutek, Komisja podwyższyła o 50% wyjściową kwotę grzywny nałożonej na Outokumpu, w wyniku czego grzywna ta osiągnęła poziom 35,7 mln EUR. Obroty tej spółki w skali światowej, wynoszące ponad 5 mld EUR, wskazywały, że posiada ona wielkość i siłę ekonomiczną, które zezwalają na zastosowanie takiego podwyższenia (motyw 703 zaskarżonej decyzji).
Podstawowa kwota grzywien
39 Z zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja podwyższyła wyjściową kwotę grzywien o 10% za pełny rok naruszenia i o 5% za każdy dodatkowy okres wynoszący co najmniej sześć miesięcy, nie więcej jednak niż rok. Komisja stwierdziła więc, że:
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 23,8 mln EUR, wymierzoną grupie IMI, która uczestniczyła w kartelu przez jedenaście lat i pięć miesięcy, należy podwyższyć o 110%;
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 35,7 mln EUR, po jej podwyższeniu w celu realizacji odstraszającej funkcji kary, wymierzoną grupie Outokumpu, która uczestniczyła w kartelu przez jedenaście lat i pięć miesięcy, należy podwyższyć o 110%;
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 16,1 mln EUR, wymierzoną grupie Boliden, która uczestniczyła w kartelu przez dwanaście lat i dziewięć miesięcy, należy podwyższyć o 125%;
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 9,8 mln EUR, wymierzoną Chalkor, która uczestniczyła w kartelu przez dwanaście miesięcy, należy podwyższyć o 10%;
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 9,8 mln EUR, wymierzoną HME, która uczestniczyła w kartelu przez dwa lata i sześć miesięcy, należy podwyższyć o 25%;
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 35 mln EUR, wymierzoną grupie KME, która uczestniczyła w kartelu przez pięć lat i siedem miesięcy, należy podwyższyć o 55%;
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 17,5 mln EUR, wymierzoną KME Germany, która uczestniczyła w kartelu przez siedem lat i dwa miesiące, należy podwyższyć o 70%;
– wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 17,5 mln EUR, wymierzoną KME France i KME Italy, które uczestniczyły w kartelu przez pięć lat i dziesięć miesięcy, należy podwyższyć o 55%;
– jako że Wieland po pierwsze została uznana za odpowiedzialną indywidualnie za naruszenie trwające dziewięć lat i dziewięć miesięcy, a po drugie, za odpowiedzialną solidarnie wraz z grupą Buntmetall za dodatkowy okres trwania naruszenia, tj. rok i osiem miesięcy, wyjściową kwotę grzywny, w wysokości 19,52 mln EUR, wynikającą z jej odpowiedzialności indywidualnej, należy podwyższyć o 95%, oraz o 15% wyjściową kwotę grzywny wynikającą z odpowiedzialności solidarnej Wieland i grupy Buntmetall, w wysokości 3,25 mln EUR (motywy 706–714 zaskarżonej decyzji).
40 Tym samym kwoty wyjściowe grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa, których sprawa dotyczy, są następujące:
– grupa KME: 54,25 mln EUR;
– KME Germany: 29,75 mln EUR;
– KME France i KME Italy (solidarnie): 27,13 mln EUR;
– grupa Buntmetall: 1,03 mln EUR;
– grupa Wieland: 3,74 mln EUR;
– Wieland: 38,06 mln EUR;
– grupa IMI: 49,98 mln EUR;
– grupa Outokumpu: 74,97 mln EUR;
– Chalkor: 10,78 mln EUR;
– HME: 12,25 mln EUR;
– grupa Boliden: 36,225 mln EUR (motyw 719 zaskarżonej decyzji).
Okoliczności obciążające i łagodzące
41 Wyjściowa kwota grzywny nałożonej na Outokumpu została podwyższona o 50%, ponieważ grupa ta dopuściła się ponownego naruszenia, jako że była ona adresatem decyzji Komisji 90/417/EWWiS z dnia 18 lipca 1990 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 65 [EWWiS] w sprawie porozumień i praktyk uzgodnionych pomiędzy producentami europejskimi produktów z blachy ze stali nierdzewnej walcowanej (Dz.U. L 220, s. 28) (motywy 720−726 zaskarżonej decyzji).
42 Tytułem okoliczności łagodzących Komisja uwzględniła okoliczność, że grupy KME i Outokumpu dostarczyły jej informacje w ramach ich współpracy, niewynikające z komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
43 Tym samym Komisja obniżyła wyjściową kwotę grzywy nałożonej na grupę Outokumpu z 40,17 mln EUR, co odpowiadało grzywnie wymierzonej za naruszenie trwające od września 1989 r. do lipca 1997 r., którego ustalenie było możliwe dzięki informacjom przekazanym przez nią Komisji (motywy 758, 759 zaskarżonej decyzji).
44 W odniesieniu natomiast do grupy KME wyjściowa kwota grzywny została obniżona z 7,93 mln EUR w związku ze współpracą z jej strony, która umożliwiła Komisji ustalenie, że sporne naruszenie dotyczyło również miedzianych rur instalacyjnych izolowanych plastikiem (motywy 760, 761 zaskarżonej decyzji).
Stosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
45 Komisja na podstawie pkt D komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. obniżyła kwotę grzywny o 50% w stosunku do grupy Outokumpu, o 35% – do grupy Wieland, o 15% wobec Chalkor, o 10% w stosunku do grupy Boliden i grupy IMI oraz o 35% wobec grupy KME. Na mocy cytowanego komunikatu HME nie skorzystała z żadnego obniżenia (motyw 815 zaskarżonej decyzji).
Ostateczna kwota grzywien
46 Zgodnie z art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 Komisja ustaliła kwotę grzywien dla przedsiębiorstw adresatów zaskarżonej decyzji w sposób następujący:
– grupa Boliden: 32,6 mln EUR;
– grupa Buntmetall: 0,6695 mln EUR;
– Chalkor: 9,16 mln EUR;
– HME: 4,49 mln EUR;
– grupa IMI: 44,98 mln EUR;
– grupa KME: 32,75 mln EUR;
– KME Germany: 17,96 mln EUR;
– KME France i KME Italy (solidarnie): 16,37 mln EUR;
– grupa Outokumpu: 36,14 mln EUR;
– grupa Wieland: 2,43 mln EUR;
– Wieland: 24,7416 mln EUR (motyw 842 zaskarżonej decyzji).
Przebieg postępowania i żądania stron
47 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 20 stycznia 2005 r. skarżące wniosły niniejszą skargę.
48 Wskutek zmiany składu izb Sądu sędzia sprawozdawca został przydzielony do ósmej izby, której następnie przekazano niniejszą sprawę.
49 Skarżące wnoszą do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności art. 1 lit. a)?c) zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy okresów od 1 lipca 1995 r. do 27 sierpnia 1998 r. oraz od 10 grudnia 1998 r. do 7 października 1999 r.;
– obniżenie kwoty grzywny nałożonej na skarżące;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
50 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– podwyższenie kwoty grzywny nałożonej na skarżące;
– obciążenie skarżących kosztami postępowania.
Co do prawa
51 Skarżące zmierzają po pierwsze do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w części, a po drugie do obniżenia kwoty nałożonej na nie grzywny.
1. W przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w części
Argumenty stron
52 W uzasadnieniu swych żądań skarżące podnoszą jeden zarzut naruszenia prawa, dotyczący twierdzenia o ich udziale w naruszeniu jednolitym i ciągłym.
53 Skarżące są zdania, że Komisja nie dowiodła w sposób wymagany prawem i orzecznictwem, iż zamierzały one w okresach od dnia 1 lipca 1995 r. do dnia 27 sierpnia 1998 r. oraz od dnia 10 grudnia 1998 r. do dnia 7 października 1999 r. przyczynić się swoim postępowaniem do wspólnych celów realizowanych przez ogół uczestników kartelu, oraz że były świadome postępowania planowanego lub realizowanego przez innych sprawców naruszenia w dążeniu do tych samych celów lub mogło to rozsądnie przewidzieć i było gotowe zaakceptować takie ryzyko.
54 Odnosząc się do okresu od dnia 1 lipca 1995 r. do dnia 27 sierpnia 1998 r., skarżące podnoszą co do zasady, że od dnia 1 lipca 1995 r. porozumienia SANCO nie stanowiły już części składowej kartelu. Tym samym kartel składał się już tylko z dwóch części, mianowicie porozumień WICU i Cuprotherm oraz rozszerzonych porozumień europejskich.
55 Mając na względzie fakt, iż jest bezsprzeczne, że skarżące nigdy nie uczestniczyły w porozumieniach WICU i Cuprotherm oraz że zaprzestały udziału w spotkaniach, które odbywały się w ramach rozszerzonych porozumień europejskich w okresie od dnia 1 lipca 1995 r. do dnia 27 sierpnia 1998 r., naruszenie zarzucane skarżącym nie miało charakteru ciągłego, ale zostało przerwane.
56 Zdaniem skarżących fakt, iż po dniu 1 lipca 1995 r. nadal uczestniczyły one w sieci wymiany informacji pomiędzy „producentami SANCO”, nie ma żadnego wpływu na to, czy ich udział w kartelu został przerwany. W istocie od odejścia, w trakcie 1995 r., jednego z ówczesnych dyrektorów generalnych i do dnia 21 listopada 1997 r. nie uczestniczyły one w spotkaniach kartelu, a tym samym nie miały wiedzy o jego jako takim istnieniu. Skarżące uzyskały wiedzę o istnieniu rozszerzonych porozumień europejskich dopiero w dniu 21 listopada 1997 r., w dniu, w którym zostały zaproszone przez grupę KME do udziału w tej współpracy, czego odmówiły.
57 Ponadto system wymiany informacji istniejący pomiędzy „producentami SANCO” od 1988 r. był rezultatem wykonania zgodnych z prawem umów licencyjnych. Tym samym jego pierwotny i podstawowy cel był zgodny z prawem. W trakcie rozprawy skarżące przyznały jednakże, że w okresie od 1988 r. do 1995 r. system wymiany informacji służył również jako wewnętrzne narzędzie kartelu. Potwierdzają one, że jako że nie miały wiedzy na temat ciągłego charakteru spotkań i tajnych kontaktów wewnątrz kartelu po upływie pierwszego półrocza 1995 r., ich udział w systemie wymiany informacji po tej dacie nie stanowił już udziału w kartelu, ale wyłącznie wykonywanie zgodnych z prawem umów licencyjnych.
58 Jeśli chodzi natomiast o okres od dnia 10 grudnia 1998 r. do dnia 7 października 1999 r., skarżące twierdzą, że w trakcie spotkania w dniu 10 grudnia 1998 r., wyraziły one w sposób jasny i wyraźny swój zamiar wycofania się z rozszerzonych porozumień europejskich. Skarżące wznowiły swój udział w kartelu dopiero w trakcie spotkania zorganizowanego w dniu 8 października 1999 r.
59 Komisja wnosi o oddalenie zarzutu.
Ocena Sądu
60 Na wstępie należy przypomnieć, że Trybunał orzekł, iż naruszenie art. 81 ust. 1 WE może wynikać nie tylko z odrębnego działania, ale również z szeregu działań, a nawet z ciągłego zachowania. Taka wykładnia nie może zostać podważona ze względu na to, że jedno lub kilka ze zdarzeń stanowiących ten szereg działań lub to ciągłe zachowanie, rozpatrywane odrębnie, może również samo w sobie stanowić naruszenie wspomnianego postanowienia (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 81). W przypadku gdy poszczególne działania z uwagi na identyczny cel polegający na zakłóceniu konkurencji na rynku wewnątrzwspólnotowym wpisują się w całościowy plan, Komisja jest uprawniona przypisać odpowiedzialność za te działania na podstawie udziału w naruszeniu postrzeganym jako całość (wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 258).
61 Tak też przedsiębiorstwo może być pociągnięte do odpowiedzialności za cały kartel, nawet jeżeli zostało udowodnione, że uczestniczyło ono bezpośrednio tylko w jednym lub kilku częściach składowych tego kartelu, o ile, z jednej strony, wiedziało ono lub bezwzględnie powinno było wiedzieć, że po pierwsze tajne porozumienie, w którym uczestniczyło, było częścią pewnego ogólnego planu, a po drugie, że plan ten obejmował wszystkie części składowe kartelu (wyroki Sądu: z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑931, pkt 773; z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑9/99 HFB i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1487, pkt 231).
62 W niniejszej sprawie jest bezsporne, że skarżące uczestniczyły w rozszerzonych porozumieniach europejskich od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 30 czerwca 1995 r., od dnia 27 sierpnia 1998 r. do dnia 10 grudnia 1998 r. i od dnia 8 października 1999 r. do dnia 22 marca 2001 r. Nie budzi również wątpliwości fakt, że podczas całego okresu funkcjonowania kartelu, tj. od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 22 marca 2001 r., skarżące często i w sposób stały wymieniały z grupą KME i Wieland szczegółowe dane dotyczące wielkości sprzedaży rur instalacyjnych ze znakiem towarowym SANCO.
63 W konsekwencji należy również ustalić, czy wspomniana wymiana danych również stanowiła składową część ogólnego planu kartelu i czy skarżące miały wiedzę o istnieniu kartelu i jego funkcjonowaniu w trakcie okresu od 1 lipca 1995 r. do dnia 27 sierpnia 1998 r., jak również od dnia 10 grudnia 1998 r. do dnia 7 października 1999 r.
64 W zaskarżonej decyzji (motywy 449?457) Komisja stwierdza, że części ogólnego planu obejmowały:
– stabilizację przypadających im udziałów w rynku poprzez przydział rozmiaru sprzedaży na państwo;
– porozumienie co do wzrostu cen lub co do cen uzgodnionych i jego stosowanie;
– realizację podziału rynku oraz uzgadnianie cen poprzez mechanizm kontroli polegający na wyznaczaniu leaderów rynków w odniesieniu do różnych obszarów europejskich, jak również w przedmiocie regularnej wymiany poufnych informacji dotyczących strategii handlowych, rozmiaru i docelowej sprzedaży, a nawet w sposób okazjonalny ? cen i rabatów.
65 Odnosząc się bardziej szczegółowo do wymiany informacji dotyczących rur SANCO, Komisja zwróciła uwagę w motywie 143 zaskarżonej decyzji, że umożliwiała ona kontrolę wielkości sprzedaży. Należy również przypomnieć, że w motywie 138 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że podział wielkości sprzedaży był przedmiotem regularnych uzgodnień pomiędzy „producentami SANCO” a członkami rozszerzonych porozumień europejskich. Wreszcie w motywie 486 zaskarżonej decyzji Komisja pokreśliła, że kartel „polegał zasadniczo na wymianie informacji w przedmiocie wielkości sprzedaży i na tej podstawie podziale udziałów”.
66 Skarżące nie zakwestionowały tych twierdzeń w odniesieniu do okresu od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 1 lipca 1995 r. W stosunku natomiast do okresu od dnia 1 lipca 1995 r. do dnia 22 marca 2001 r. podnoszą, że nie mogły one racjonalnie przewidzieć, że ich udział w systemie wymiany informacji po upływie pierwszego półrocza 1995 r. będzie przyczyniał się do funkcjonowania kartelu.
67 Argumenty skarżących nie są jednak przekonujące. W istocie bowiem uczestnicząc w trakcie wielu lat zarówno w porozumieniach SANCO, jak i w rozszerzonych porozumieniach europejskich, które polegały na podziale produkcji i kontroli realizacji tego podziału za pomocą częstych i szczegółowych wymian informacji w temacie wielkości sprzedaży, skarżące nie mogą twierdzić, że odejście jednego z dyrektorów generalnych spowodowało ostrą postać amnezji wewnątrz przedsiębiorstwa w odniesieniu do istnienia kartelu i sposobu jego funkcjonowania.
68 Skarżące nie mogą również twierdzić, że odchodzący dyrektor generalny, pan M, był jedynym pracownikiem lub dyrektorem świadomym ich udziału w kartelu w okresie od 1988 r. do 1995 r.
69 Należy zauważyć, że w ciągu całego czasu trwania ich udziału w systemie wymiany informacji skarżące wspierały mechanizm antykonkurencyjny uzgodniony w ramach kartelu. Ich udział w tym systemie wymiany informacji stanowił zatem dalszy ciąg ich uczestnictwa w kartelu (zob. podobnie ww. w pkt 60 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 281). W rzeczywistości z powodów poruszonych w pkt 64?68 powyżej skarżące musiały bezwzględnie wiedzieć, że ich udział w systemie wymiany informacji wpisywał się w ogólny plan kartelu.
70 Wreszcie należy uznać argument skarżących, jakoby po upływie pierwszego półrocza 1995 r. porozumienia SANCO nie stanowiły dłużej części składowej kartelu, za nieskuteczny. W istocie bowiem, tak jak to wynika z pkt 69 powyżej, dalszy udział skarżących w kartelu został ustalony w oparciu o fakt, iż uczestniczyły one w sposób nieprzerwany w systemie wymiany informacji i że musiały one bezwzględnie wiedzieć, że system ten był częścią ogólnego planu spornego naruszenia.
71 Wynika stąd, że należy oddalić żądanie skarżących stwierdzenia nieważności decyzji w części.
2. W przedmiocie żądania obniżenia kwoty grzywny
72 Na poparcie tego wniosku skarżące powołują trzy zarzuty dotyczące odpowiednio błędnego stosowania przepisów dotyczących terminów przedawnienia, błędnego podwyższenia wyjściowej kwoty grzywny z uwagi na czas trwania naruszenia i błędnego stosowania komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
73 Przed przystąpieniem do analizy podniesionych przez skarżące zarzutów należy przypomnieć, że z motywów 601 i 842 zaskarżonej decyzji wynika, że grzywny zostały nałożone przez Komisję na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, jak i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Poza tym Komisja ustaliła kwotę grzywien, stosując metodę określoną w wytycznych i w komunikacie w sprawie współpracy z 1996 r. (zob. pkt 26 powyżej).
74 Chociaż wytycznych nie można uznać za normę prawną, określają one normę postępowania, która stanowi pewną wskazówkę dla praktyki administracyjnej i od której Komisja nie może odstąpić w konkretnym przypadku bez podania powodów, które byłyby zgodne z zasadą równego traktowania (zob. wyrok Trybunału z dnia 18 maja 2006 r. w sprawie C‑397/03 P Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4429, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo).
75 Do Sądu należy zweryfikowanie w ramach kontroli zgodności z prawem grzywien nałożonych w zaskarżonej decyzji, czy Komisja wykonała swe uprawnienia dyskrecjonalne zgodnie z metodą sformułowaną w wytycznych i w zakresie, w jakim Sąd stwierdzi, że Komisja od niej odstąpiła, zweryfikowanie, czy to odejście jest uzasadnione i umotywowane w sposób wystarczający pod względem prawnym. W tej kwestii należy podnieść, że Trybunał potwierdził ważność samej zasady wytycznych, a także metody, która jest w nich wskazana (wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 252–255, 266, 267, 312, 313).
76 Samoograniczenie uprawnień dyskrecjonalnych Komisji wynikające z wydania wytycznych nie jest bowiem niezgodne z utrzymaniem znacznego zakresu uznania Komisji. Wytyczne zawierają elementy zwiększające elastyczność, przez co umożliwiają Komisji wykonywanie jej uprawnień dyskrecjonalnych w zgodności z przepisami rozporządzeń nr 17 i 1/2003, zgodnie z wykładnią Trybunału (ww. w pkt 75 wyrok w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 267).
77 W związku z tym w dziedzinach, w których Komisja zachowała zakres uznania, na przykład w odniesieniu do stopy podwyżki wyjściowej kwoty grzywny z tytułu czasu trwania naruszenia, kontrola zgodności z prawem tej oceny ogranicza się do zweryfikowania, czy nie występuje oczywisty błąd w ocenie (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie T‑241/01 Scandinavian Airlines System przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2917, pkt 64, 79).
78 Jednakże uznanie Komisji i jego granice, które Komisja wprowadziła, nie stanowią w żadnym razie przeszkody, by sąd wspólnotowy skorzystał ze swego nieograniczonego prawa orzekania (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 538), które upoważnia go do uchylenia, obniżenia lub podwyższenia nałożonej przez Komisję grzywny (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie C‑3/06 P Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1331, pkt 60–62; wyrok Sądu z dnia 21 października 2003 r. w sprawie T‑368/00 General Motors Nederland i Opel Nederland przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4491, pkt 181).
W przedmiocie zarzutu dotyczącego błędnego stosowania przepisów dotyczących terminów przedawnienia
Argumenty stron
79 Skarżące podnoszą, że skoro nie uczestniczyły one w naruszeniu o charakterze ciągłym i jednolitym, Komisja, nakładając na nie grzywnę za okres poprzedzający dzień 22 marca 1996 r., podczas gdy dochodzenie wszczęto dopiero w dniu 22 marca 2001 r., naruszyła przepisy dotyczące terminów przedawnienia. W tym względzie skarżące podkreślają, że wymiana informacji dotycząca wielkości sprzedaży w ramach wykonywania umów licencyjnych SANCO, po upływie pierwszego półrocza 1995 r., nie była częścią kartelu, oraz że kartel, do którego przystąpiły w dniu 27 sierpnia 1998 r., nie był tym samym kartelem, z którego się wycofały w połowie 1995 r.
80 Skarżące twierdzą jednocześnie, że winny były skorzystać z takiego samego traktowania jak HME, Mueller, grupa Buntmetall i Chalkor, jeśli chodzi o terminy przedawnienia, zgodnie z zasadą równości traktowania.
81 Komisja wnosi o oddalenie niniejszego zarzutu.
Ocena Sądu
82 Tytułem wstępu należy przypomnieć, że z pkt 60?71 powyżej wynika, iż Komisja słusznie uznała w zaskarżonej decyzji, że skarżące uczestniczyły w naruszeniu ciągłym i jednolitym w okresie od dnia 3 czerwca 1988 r. do dnia 22 marca 2001 r. W rzeczywistości ich nieprzerwany udział w systemie wymiany informacji wystarczy, by stwierdzić ich ciągły udział w kartelu.
83 Wynika stąd, że niezależnie od ustaleń Komisji dotyczących HME, Mueller, grupy Buntmetall i Chalkor przedawnienie w rozumieniu art. 25 rozporządzenia nr 1/2003 nie znajduje zastosowania do skarżących.
84 W każdym razie tytułem uzupełnienia należy stwierdzić, że z motywów 216, 449 i 450 zaskarżonej decyzji, jak również z jej art. 1 wynika, że HME, Mueller, grupa Buntmetall i Chalkor zostały uznane za odpowiedzialne za udział w kartelu, odpowiednio od 1997 r. lub od 1998 r., podczas gdy odpowiedzialność skarżących uznano od 1988 r.
85 Należy zatem oddalić niniejszy zarzut jako bezzasadny.
W przedmiocie zarzutu dotyczącego naruszenia zasady proporcjonalności
Argumenty stron
86 Skarżące wskazują, że Komisja naruszyła zasadę proporcjonalności, nie biorąc pod uwagę przy podwyższaniu wyjściowej kwoty grzywny z tytułu czasu trwania naruszenia, ich ograniczonego udziału w kartelu w trakcie znacznego okresu czasu. W tym względzie twierdzą one, że w trakcie dwóch okresów przerwy w uczestnictwie w kartelu przedłożyły one i uzyskały wyłącznie informacje na temat wielkości sprzedaży w odniesieniu do umowy licencyjnej SANCO.
87 W replice skarżące stwierdziły, że Komisja, ustalając kwotę grzywny, miała wyłącznie na względzie wagę kartelu, jako takiego, a nie uwzględniła znaczenia ich roli w spornym naruszeniu. W tym zakresie skarżące twierdzą, powołując się na orzecznictwo, że wagi naruszenia nie ocenia się wyłącznie w oparciu o jego właściwe elementy, ale również stosownie do okoliczności dotyczących danego przedsiębiorstwa.
88 Dlatego nawet jeśli Komisja nie miała obowiązku uwzględnić ograniczonego zaangażowania skarżących, na potrzeby podwyższenia wyjściowej kwoty grzywny z tytułu czasu trwania naruszenia, to ma mimo to taki obowiązek, ustalając kwotę grzywny w stosunku do wagi naruszenia.
89 Komisja wnosi o odrzucenie niniejszego zarzutu i powołuje zarzut niedopuszczalności wobec zarzutu, zgodnie z którym nie uwzględniła ona roli, jaką odegrały skarżące w kartelu. Zdaniem Komisji przywołany środek stanowi nowy zarzut, który nie został powołany w skardze i który w związku z tym winien zostać odrzucony.
Ocena Sądu
90 Jeśli chodzi o zarzut niedopuszczalności powołany przez Komisję, należy przypomnieć, że z przepisów art. 44 § 1 lit. c) w związku z art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem wynika, iż skarga wszczynająca postępowanie w sprawie powinna zawierać w szczególności zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów oraz iż nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w tym postępowaniu. Jednakże zarzut, który stanowi rozwinięcie zarzutu podniesionego wcześniej, bezpośrednio lub pośrednio, w skardze wszczynającej postępowanie i który pozostaje z nim w ścisłym związku, należy uznać za dopuszczalny (wyrok Sądu z dnia 5 lutego 1997 r. w sprawie T‑207/95 Ibarra Gil przeciwko Komisji, RecFP s. I‑A‑13, II‑31, pkt 51; zob. również podobnie wyrok Trybunału z dnia 19 maja 1983 r. w sprawie 306/81 Verros przeciwko Parlamentowi, Rec. s. 1755, pkt 9, 10). Analogiczne rozwiązanie nasuwa się w stosunku do argumentu przytoczonego na poparcie zarzutu (wyroki Sądu: z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie T‑231/99 Joynson przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2085, pkt 156; z dnia 15 października 2008 r. w sprawie T‑345/05 Mote przeciwko Parlamentowi, Zb.Orz. s. II‑2849, pkt 85).
91 Należy stwierdzić, że w skardze skarżące uwypukliły fakt, że Komisja nie uwzględniła przy obliczaniu kwoty nałożonej na nie grzywny ich ograniczonego, ich zdaniem, udziału w kartelu. Ze skargi wynika, że zarzut, jaki podnoszą, dotyczy nieproporcjonalnego charakteru wymierzonej grzywny. Niemniej jednak zarzut przedstawiony w tym miejscu przez skarżące dotyczy wyłącznie podwyższenia wyjściowej kwoty grzywny z tytułu czasu trwania naruszenia.
92 W replice skarżące nie odwołują się do nowych okoliczności faktycznych, ale zmierzają do rozszerzenia zakresu powołanego środka w celu włączenia również zarzutu dotyczącego oceny wagi ich uczestnictwa w kartelu. Niemniej jednak ten ostatni zarzut nie może być uznany za rozszerzenia zarzutu dotyczącego nieproporcjonalnego charakteru nałożonej grzywny powołanego w skardze i pozostającego z nim w bezpośrednim związku. W istocie bowiem zarzut podniesiony wobec istotnego elementu decyzji, takiego jak w niniejszej sprawie, oceny wagi spornego naruszenia winien zostać sformułowany w sposób szczegółowy przed Sądem na etapie wniesienia skargi.
93 W konsekwencji należy zarzut skarżących dotyczący oceny wagi ich udziału w kartelu odrzucić jako niedopuszczalny.
94 Natomiast w przedmiocie zasadności zarzutu należy stwierdzić, że dotyczy on elementu oceny, w stosunku do którego Komisja zachowała zgodnie z wytycznymi zakres uznania. Tym samym podniesiony zarzut może zostać przyjęty jedynie w przypadku, gdyby Sąd stwierdził oczywisty błąd w ocenie ze strony Komisji (zob. pkt 77 powyżej).
95 W tym względzie warto przypomnieć, że podwyższenie wyjściowej kwoty grzywny ze względu na czas trwania naruszenia nie jest ograniczone do sytuacji, w której istnieje bezpośredni związek pomiędzy tym okresem a zwiększeniem szkody w realizacji wspólnotowych celów określonych przez reguły konkurencji (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 30 września 2003 r. w sprawie T‑203/01 Michelin przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071, pkt 278 i przytoczone tam orzecznictwo).
96 Poza tym z wytycznych wynika, że Komisja nie ustaliła żadnego pokrywania się ani żadnej wzajemnej zależności pomiędzy oceną wagi naruszenia a oceną czasu trwania naruszenia.
97 Przeciwnie, po pierwsze, z wytycznych wynika, że przewidują one ocenę wagi naruszenia jako takiego, na podstawie której może zostać ustalona ogólna kwota wyjściowa. Po drugie, waga naruszenia jest badana z uwzględnieniem charakterystyki danego przedsiębiorstwa, w szczególności jego rozmiaru oraz jego pozycji na właściwym rynku, co może doprowadzić do ważenia kwoty wyjściowej, do podziału przedsiębiorstw na kategorie i do ustalenia szczególnej kwoty wyjściowej. Po trzecie, czas trwania naruszenia jest uwzględniany w celu ustalenia kwoty podstawowej, a po czwarte, wytyczne przewidują uwzględnienie okoliczności obciążających i łagodzących umożliwiających dostosowanie kwoty grzywny, między innymi na podstawie aktywnej bądź pasywnej roli danych przedsiębiorstw we wprowadzaniu naruszenia w życie.
98 Z powyższego wynika, że zwykły fakt, iż Komisja zastrzegła sobie możliwość podwyższenia kwoty grzywny za każdy rok naruszenia, które w odniesieniu do długotrwałych naruszeń może wynieść do 10% kwoty ustalonej na podstawie wagi naruszenia, w żaden sposób nie zobowiązuje jej do ustalenia tej stopy w zależności od natężenia działalności kartelu lub jego skutków, a nawet wagi naruszenia. Zadaniem Komisji jest bowiem dokonanie w ramach przysługującego jej znacznego zakresu uznania (zob. pkt 77 powyżej) wyboru stopy podwyżki, którą zamierza zastosować ze względu na czas trwania naruszenia.
99 W niniejszym przypadku Komisja w motywie 706 zaskarżonej decyzji stwierdziła, że skarżące uczestniczyły w kartelu przez dwanaście lat i dziewięć miesięcy (zob. w tym względzie pkt 60?71 powyżej), co stanowi długi okres w rozumieniu wytycznych. W konsekwencji podwyższyła ona kwotę grzywny o 125%. Czyniąc to, Komisja nie odeszła od zasad, jakie sobie wyznaczyła w wytycznych.
100 Sąd uważa zresztą, że ta podwyżka o 125% nie jest w okolicznościach niniejszego przypadku w sposób oczywisty nieproporcjonalna.
W przedmiocie zarzutu dotyczącego niedostatecznego obniżenia kwoty grzywny w świetle współpracy skarżących na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
Argumenty stron
101 Skarżące są zdania, że współpraca z ich strony zasługiwała na istotniejsze zmniejszenie kwoty ich grzywy, gdyż potwierdziły dokładność informacji dostarczonych przez pana M, odchodzącego dyrektora generalnego, oraz dostarczyły w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów doręczone Komisji szczegółowego opisu porozumień SANCO.
102 Twierdzą one również, że Komisja naruszyła zasadę równego traktowania, przyznając im taką samą stopę obniżki kwoty grzywny jak grupie IMI, podczas gdy nawiązały one współpracę z Komisją wcześniej niż wspomniana grupa. Obniżenie kwoty grzywny nałożonej na IMI było spowodowane wyłącznie tym, iż uznała ona naruszenie oraz nie podważyła okoliczności faktycznych, na których oparła się Komisja. Skarżące natomiast między innymi przekazały informacje Komisji, jak również wyjaśniły lub potwierdziły istotne fakty, ułatwiając dochodzenie, na których następnie Komisja oparła zaskarżoną decyzję.
103 Komisja wnosi o oddalenie zarzutu.
Ocena Sądu
104 Tytułem wstępu należy wskazać, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem obniżenie grzywny z tytułu współpracy w toku postępowania administracyjnego opiera się na założeniu, iż taka współpraca ułatwia Komisji zadanie polegające na stwierdzeniu naruszenia (wyroki Sądu z dnia 14 maja 1998 r.: w sprawie T‑311/94 BPB de Eendracht przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1129, pkt 325; w sprawie T‑338/94 Finnboard przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1617, pkt 363).
105 Należy także podkreślić, że w ramach oceny współpracy ze strony członków kartelu tylko oczywisty błąd w ocenie Komisji może prowadzić do podważenia jej decyzji, ponieważ Komisji przysługuje szeroki zakres uznania przy dokonywaniu oceny jakości i użyteczności współpracy danego przedsiębiorstwa, w szczególności w porównaniu ze współpracą innych przedsiębiorstw (wyrok Trybunału z dnia 10 maja 2007 r. w sprawie C‑328/05 P SGL Carbon przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑3921, pkt 88). Jednakże przeprowadzając tę ocenę, Komisja nie może naruszyć zasady równego traktowania.
106 Poza tym należy stwierdzić, że z pkt D2 komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. wynika, że przedsiębiorstwo może skorzystać z zastosowania tego komunikatu, jeżeli przed wystosowaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów dostarczy Komisji informacje, które przyczyniają się do potwierdzenia istnienia popełnionego naruszenia, bądź też, jeśli po otrzymaniu ww. pisma informuje Komisję, że nie kwestionuje prawdziwości okoliczności, na których Komisja opiera swe zarzuty.
107 W niniejszej sprawie tak grupa IMI jak i skarżące rozpoczęły współpracę z Komisją przed wystosowaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Dlatego skarżące nie mogą żądać istotniejszej obniżki niż przyznana grupie IMI, chyba że współpraca z ich strony bardziej ułatwiłaby zadanie Komisji w zakresie ustalenia naruszenia niż oferowana przez grupę IMI.
108 W tym względzie należy stwierdzić, że z zaskarżonej decyzji wynika, iż współpraca ze strony skarżących odróżniała się wyłącznie od współpracy z grupą IMI tym, że skarżące „wyjaśniły niektóre szczegóły stanu faktycznego” (motywy 809, 812 zaskarżonej decyzji). Poza tym pośrednio wynika z zaskarżonej decyzji, że Komisja uznała, iż użyteczność współpracy z grupą IMI i skarżącymi była w pewnym stopniu porównywalna w zakresie, w jakim obie strony rozpoczęły współpracę na etapie, na którym Komisja była już w stanie, w szczególności ze względu na współpracę z Mueller, grupami Outokumpu i KME, Wieland i Chalkor, ustalić istnienie całości spornego naruszenia. Poza tym skarżące nie twierdzą, by Komisja nie była w stanie ustalić istnienia kartelu w całości w momencie podjęcia przez nie współpracy.
109 Należy również podkreślić, że oświadczenia takie, o jakim mowa w pkt 102 powyżej, ograniczające się do potwierdzenia informacji zakomunikowanych Komisji przez inne przedsiębiorstwo na wcześniejszym etapie dochodzenia, nie ułatwia w znaczący sposób zadania Komisji, a tym samym nie wystarcza dla uzasadnienia obniżki kwoty grzywny z tytułu współpracy (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑44/00 Mannesmannröhren‑Werke przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2223, pkt 301; z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 455).
110 Mając na względzie powyższe uwagi, pozostaje stwierdzić, że Komisja nie dokonała oczywiście błędnej oceny, rozpatrując użyteczność współpracy skarżących oraz nie naruszyła zasady równego traktowania, przyznając na mocy komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., identyczną stopę obniżki skarżącym i grupie IMI. W konsekwencji niniejszy zarzut również jest bezzasadny.
111 W konsekwencji zarzut należy oddalić.
3. W przedmiocie żądania wzajemnego dotyczącego potencjalnie korzystniejszego traktowania w stosunku do Chalkor i grupy IMI
Argumenty stron
112 Komisja stwierdza, że grupa IMI i Chalkor wykazały w swych skargach, odpowiednio w sprawie T‑18/05 i T‑21/05, że w trakcie ustalania kwoty grzywien nie uwzględniła ona faktu, że nie były one zaangażowane w porozumienia SANCO i porozumienia WICU i Cuprotherm, wobec czego dopuściły się one mniej poważnego naruszenia niż popełnione przez skarżące, Wieland i grupę KME. Argumenty grupy IMI i Chalkor poruszały kwestię dyskryminacji pomiędzy uczestnikami kartelu w ramach tego, co zostało uznane za jednolite naruszenie.
113 Komisja twierdzi, że Sąd winien uznać argumenty IMI i Chalkor w tym zakresie i podwyższyć raczej, w ramach nieograniczonego prawa do orzekania, kwotę grzywien wymierzonych grupie KME, skarżącym i Wieland, niż obniżyć grzywny nałożone na grupę IMI i Chalkor.
114 Skarżące wnoszą o oddalenie tego żądania.
Ocena Sądu
115 Należy stwierdzić, że Sąd orzekł w dzisiejszych wyrokach w sprawach T‑18/05 IMI i in. przeciwko Komisji oraz T‑21/05 Chalkor przeciwko Komisji, dotychczas nieopublikowanych w Zbiorze, że grupa IMI i Chalkor dopuściły się mniej poważnego naruszenia niż popełnione przez grupę Boliden, grupę KME i Wieland i że Komisja naruszyła prawo, nie uwzględniając tego elementu stanu faktycznego przy obliczaniu kwot grzywien.
116 Sąd poza tym orzekł, korzystając z nieograniczonego prawa do orzekania, że wyjściowa kwota grzywien zastosowana przez Komisję była właściwa w stosunku do wagi trzech części składowych kartelu razem wziętych oraz że należało obniżyć wyjściowe kwoty grzywien wymierzonych grupie IMI i Chalkor w celu uwzględnienia faktu, że nie zostały uznane przez Komisję za odpowiedzialne udziału w porozumieniach SANCO (ww. w pkt 115 wyroki: w sprawie IMI i in. przeciwko Komisji, pkt 166, 167, 189; w sprawie Chalkor przeciwko Komisji, pkt 104, 105, 185).
117 Wynika stąd, że żądanie Komisji należy oddalić.
W przedmiocie kosztów
118 Na podstawie art. 87 § 2 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Jednak na podstawie art. 87 § 3 akapit pierwszy tego regulaminu w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron oraz w wypadkach szczególnych Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone albo że każda ze stron poniesie własne koszty.
119 W niniejszej sprawie skarżące przegrały w przedmiocie swojej skargi, a Komisja przegrała w przedmiocie żądania wzajemnego. Niemniej jednak należy stwierdzić, że zasadniczo sprawę przegrały skarżące. W tych okolicznościach pozostaje rozstrzygnąć, że skarżące pokryją własne koszty i 90% kosztów poniesionych przez Komisję, a Komisja pokryje 10% własnych kosztów.
Z powyższych względów
SĄD (ósma izba)
orzeka, co następuje:
1) Skarga zostaje oddalona.
2) Żądanie wzajemne podniesione przez Komisję zostaje oddalone.
3) Boliden AB, Outokumpu Copper Fabrication AB i Outokumpu Copper BCZ SA pokrywają własne koszty i 90% kosztów poniesionych przez Komisję.
4) Komisja pokrywa 10% własnych kosztów.
Martins Ribeiro | Papasavvas | Wahl |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 19 maja 2010 r.
Podpisy
Spis treści
Okoliczności powstania sporu
1. Postępowanie administracyjne
2. Zaskarżona decyzja
Towary i rynki, których dotyczy spór
Części składowe spornego naruszenia
Czas trwania i ciągły charakter spornego naruszenia
Określenie kwot grzywien
Wyjściowe kwoty grzywien
– Waga
– Odmienne traktowanie
Podstawowa kwota grzywien
Okoliczności obciążające i łagodzące
Stosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
Ostateczna kwota grzywien
Przebieg postępowania i żądania stron
Co do prawa
1. W przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w części
Argumenty stron
Ocena Sądu
2. W przedmiocie żądania obniżenia kwoty grzywny
W przedmiocie zarzutu dotyczącego błędnego stosowania przepisów dotyczących terminów przedawnienia
Argumenty stron
Ocena Sądu
W przedmiocie zarzutu dotyczącego naruszenia zasady proporcjonalności
Argumenty stron
Ocena Sądu
W przedmiocie zarzutu dotyczącego niedostatecznego obniżenia kwoty grzywny w świetle współpracy skarżących na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.
Argumenty stron
Ocena Sądu
3. W przedmiocie żądania wzajemnego dotyczącego potencjalnie korzystniejszego traktowania w stosunku do Chalkor i grupy IMI
Argumenty stron
Ocena Sądu
W przedmiocie kosztów