Υπόθεση C-301/15:
Marc SoulierκαιSara Doke
κατά
Premier ministreκαιMinistre de la Culture et de la Communication
[αίτηση του Conseil d’État (Γαλλία)για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]
«Προδικαστική παραπομπή – Πνευματική και βιομηχανική ιδιοκτησία – Οδηγία 2001/29/ΕΚ – Δικαίωμα του δημιουργού και συγγενικά δικαιώματα – Άρθρα 2 και 3 – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσιάσεως στο κοινό – Περιεχόμενο – Βιβλία “εκτός κυκλοφορίας” που δεν δημοσιεύονται ή έχουν πάψει να δημοσιεύονται – Εθνική ρύθμιση που αναθέτει σε εταιρία συλλογικής διαχειρίσεως την άσκηση, για εμπορικούς σκοπούς, των δικαιωμάτων ψηφιακής εκμεταλλεύσεως των εκτός κυκλοφορίας βιβλίων – Τεκμαιρόμενη εκ του νόμου συναίνεση των δημιουργών – Απουσία μηχανισμού για τη διασφάλιση της πραγματικής και ατομικής ενημερώσεως των δημιουργών»
Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τρίτο τμήμα)της 16ης Νοεμβρίου 2016
1. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα του δημιουργού και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσιάσεως στο κοινό – Περιεχόμενο
(Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 2, στοιχείο αʹ, και 3 § 1)
2. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα του δημιουργού και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσιάσεως στο κοινό – Υποχρέωση προηγούμενης συναινέσεως του δημιουργού – Σιωπηρή συναίνεση – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις
(Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 9 και άρθρα 2, στοιχείο αʹ, 3 § 1 και 5)
3. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα του δημιουργού και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσιάσεως στο κοινό – Εθνική ρύθμιση που αναθέτει σε εταιρία συλλογικής διαχειρίσεως την άσκηση, για εμπορικούς σκοπούς, των δικαιωμάτων ψηφιακής εκμεταλλεύσεως βιβλίων εκτός κυκλοφορίας – Απουσία μηχανισμού για τη διασφάλιση της πραγματικής και ατομικής ενημερώσεως των δημιουργών – Δεν επιτρέπεται
(Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 2, στοιχείο αʹ, και 3 § 1)
4. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα του δημιουργού και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσιάσεως στο κοινό – Εθνική ρύθμιση που αναθέτει σε εταιρία συλλογικής διαχειρίσεως την άσκηση, για εμπορικούς σκοπούς, των δικαιωμάτων ψηφιακής εκμεταλλεύσεως βιβλίων εκτός κυκλοφορίας και που εξαρτά από προηγούμενες διατυπώσεις το δικαίωμα των δημιουργών να αφαιρέσουν τη σχετική δυνατότητα – Δεν επιτρέπεται
(Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 2, στοιχείο αʹ, και 3 § 1)
1. Η προστασία που παρέχει στους δημιουργούς το άρθρο 2, στοιχείο αʹ, και το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, έχει ευρύ περιεχόμενο και δεν περιορίζεται στην απόλαυση των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται με τις εν λόγω διατάξεις, αλλά εκτείνεται επίσης στην άσκηση των εν λόγω δικαιωμάτων.
(βλ. σκέψεις 30, 31)
2. Τα δικαιώματα που διασφαλίζει υπέρ των δημιουργών το άρθρο 2, στοιχείο αʹ, και το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, έχουν προληπτικό χαρακτήρα, υπό την έννοια ότι κάθε πράξη αναπαραγωγής ή παρουσιάσεως στο κοινό ενός έργου από τρίτο απαιτεί τη συναίνεση του δημιουργού του. Επομένως, με την επιφύλαξη των εξαιρέσεων και περιορισμών που προβλέπονται εξαντλητικώς στο άρθρο 5 της οδηγίας 2001/29, οποιαδήποτε χρήση έργου από τρίτο χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού του έργου πρέπει να θεωρείται ως προσβολή των δικαιωμάτων του δημιουργού του έργου αυτού.
Εντούτοις, το άρθρο 2, στοιχείο αʹ, και το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29 δεν διευκρινίζουν κατά ποιον τρόπο πρέπει να εκδηλώνεται η συναίνεση του δημιουργού, πράγμα που σημαίνει ότι οι διατάξεις αυτές δεν μπορούν να ερμηνευθούν υπό την έννοια ότι απαιτούν η συναίνεση αυτή να παρέχεται οπωσδήποτε ρητώς. Αντιθέτως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, κατά τις εν λόγω διατάξεις, η συναίνεση επιτρέπεται επίσης να παρέχεται σιωπηρώς. Εντούτοις, λαμβανομένου υπόψη του σκοπού της υψηλής προστασίας των δημιουργών που μνημονεύεται στην αιτιολογική σκέψη 9 της οδηγίας 2001/29, οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να γίνει δεκτό ότι υφίσταται σιωπηρή συναίνεση του δημιουργού πρέπει να καθορίζονται αυστηρώς, ώστε να μην καταστεί άνευ αντικειμένου αυτός καθεαυτόν ο κανόνας της συναινέσεως του δημιουργού. Ειδικότερα, σε κάθε δημιουργό πρέπει να παρέχεται πραγματική ενημέρωση για τη μελλοντική χρήση του έργου του από τρίτους και για τα μέσα που τίθενται στη διάθεσή του προκειμένου να απαγορεύσει τη χρήση αυτή, εφόσον το επιθυμεί.
(βλ. σκέψεις 33-35, 37, 38)
3. Το άρθρο 2, στοιχείο αʹ, και το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, έχουν την έννοια ότι αντιτίθενται σε εθνική ρύθμιση η οποία αναθέτει σε εγκεκριμένη εταιρία εισπράξεως και κατανομής δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας την άσκηση του δικαιώματος χορηγήσεως άδειας για την αναπαραγωγή και την παρουσίαση στο κοινό, σε ψηφιακή μορφή, βιβλίων «εκτός κυκλοφορίας», δηλαδή βιβλίων που έχουν δημοσιευθεί στο εμπλεκόμενο κράτος μέλος και δεν διατίθενται πλέον στο εμπόριο ούτε αποτελούν αντικείμενο δημοσιεύσεως σε έντυπη ή ψηφιακή μορφή, αλλά παρέχει συγχρόνως στους συγγραφείς των εν λόγω βιβλίων ή στους δικαιοδόχους τους τη δυνατότητα να εναντιωθούν ή να επιτύχουν την παύση της εν λόγω ασκήσεως υπό τις προϋποθέσεις που η ρύθμιση αυτή ορίζει.
Πράγματι, στο μέτρο κατά το οποίο η εν λόγω ρύθμιση δεν καθιερώνει μηχανισμό που να διασφαλίζει την πραγματική και ατομική ενημέρωση των συγγραφέων, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ορισμένοι από τους ενδιαφερόμενους συγγραφείς να μην έχουν, στην πραγματικότητα, καμία γνώση για τη σχεδιαζόμενη χρήση των έργων τους και, επομένως, να μην είναι σε θέση να τοποθετηθούν, θετικώς ή αρνητικώς, επί της χρήσεως αυτής. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, μόνη η έλλειψη εναντιώσεως εκ μέρους τους δεν μπορεί να εκληφθεί ως σιωπηρή συναίνεσή τους στη χρήση αυτή. Τούτο ισχύει κατά μείζονα λόγο διότι η ανωτέρω ρύθμιση αφορά βιβλία τα οποία έχουν μεν κατά το παρελθόν δημοσιευτεί και κυκλοφορήσει στο εμπόριο, πλην όμως σήμερα ούτε δημοσιεύονται ούτε κυκλοφορούν στο εμπόριο. Λόγω της ιδιάζουσας αυτής καταστάσεως, δεν είναι ευλόγως δυνατό να τεκμαίρεται ότι, ελλείψει εναντιώσεως εκ μέρους τους, όλοι οι συγγραφείς «λησμονημένων» βιβλίων είναι παρά ταύτα υπέρ της «αναβιώσεως» των έργων τους προς τον σκοπό της εμπορικής εκμεταλλεύσεώς τους υπό ψηφιακή μορφή. Βεβαίως, η οδηγία 2001/29 δεν απαγορεύει την εκ μέρους εθνικής ρυθμίσεως επιδίωξη σκοπού συνιστάμενου στην ψηφιακή εκμετάλλευση βιβλίων εκτός κυκλοφορίας προς το συμφέρον της πολιτιστικής καλλιέργειας των καταναλωτών και της κοινωνίας στο σύνολό της. Ωστόσο, η επιδίωξη του σκοπού αυτού και του συμφέροντος αυτού δεν μπορεί να δικαιολογήσει παρέκκλιση, μη προβλεφθείσα από τον νομοθέτη της Ένωσης, από την προστασία που διασφαλίζει η οδηγία αυτή υπέρ των δημιουργών.
(βλ. σκέψεις 43-45, 52 και διατακτ.)
4. Από την αποκλειστική φύση των δικαιωμάτων αναπαραγωγής και παρουσιάσεως στο κοινό, που προβλέπονται αντιστοίχως στο άρθρο 2, στοιχείο αʹ, και στο άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, προκύπτει ότι οι δημιουργοί είναι οι μόνοι στους οποίους η οδηγία παρέχει, πρωτογενώς, το δικαίωμα εκμεταλλεύσεως των έργων τους. Επομένως, η οδηγία 2001/29 δεν απαγορεύει μεν στα κράτη μέλη να απονέμουν, επιπλέον, ορισμένα δικαιώματα ή οφέλη σε τρίτους, όπως είναι οι εκδότες, πλην όμως αναγκαία προς τούτο προϋπόθεση είναι τα δικαιώματα και τα οφέλη αυτά να μη συνεπάγονται προσβολή των δικαιωμάτων που η οδηγία αυτή παρέχει αποκλειστικώς στους δημιουργούς. Κατά συνέπεια, όταν ο δημιουργός έργου, στο πλαίσιο της εφαρμογής ρυθμίσεως που αναθέτει σε εταιρία συλλογικής διαχειρίσεως την άσκηση, για εμπορικούς σκοπούς, των δικαιωμάτων ψηφιακής εκμεταλλεύσεως βιβλίων εκτός κυκλοφορίας, αποφασίζει την παύση της εκμεταλλεύσεως του έργου υπό ψηφιακή μορφή για το μέλλον, η δυνατότητα ασκήσεως του δικαιώματος αυτού δεν μπορεί να εξαρτάται, σε ορισμένες περιπτώσεις, από την εκδήλωση αντίστοιχης βουλήσεως από πρόσωπα πέραν εκείνων στα οποία ο δημιουργός έχει παράσχει προηγούμενη άδεια για την ψηφιακή εκμετάλλευση του έργου του, άρα ούτε από συμφωνία του εκδότη ο οποίος, εξάλλου, κατέχει μόνο τα δικαιώματα εκμεταλλεύσεως του έργου σε έντυπη μορφή.
Εξάλλου, από το άρθρο 5, παράγραφος 2, της Συμβάσεως της Βέρνης, για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, προκύπτει ότι η απόλαυση και η άσκηση των δικαιωμάτων αναπαραγωγής και παρουσιάσεως στο κοινό, τα οποία η εν λόγω Σύμβαση απονέμει στους δημιουργούς και τα οποία αντιστοιχούν σε εκείνα που προβλέπονται με το άρθρο 2, στοιχείο αʹ, και με το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29, δεν είναι δυνατό να υπόκεινται σε οποιουδήποτε είδους διατύπωση. Εξ αυτού έπεται ιδίως ότι ο δημιουργός έργου πρέπει να έχει τη δυνατότητα να επιτυγχάνει την παύση της ασκήσεως, από τρίτο, των δικαιωμάτων ψηφιακής εκμεταλλεύσεως που κατέχει επί του έργου αυτού και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να του απαγορεύει οποιαδήποτε μελλοντική χρήση υπ’ αυτή τη μορφή, χωρίς να υποχρεούται, σε ορισμένες περιπτώσεις, να τηρήσει προηγούμενη διατύπωση, και συγκεκριμένα να αποδείξει ότι δεν υπάρχουν, επιπλέον, κάτοχοι άλλων δικαιωμάτων επί του εν λόγω έργου, όπως δικαιωμάτων που αφορούν την εκμετάλλευσή του σε έντυπη μορφή.
(βλ. σκέψεις 47-51)