Sprawa C‑203/16 P

Dirk Andres

przeciwko

Komisji Europejskiej

Odwołanie – Pomoc państwa – Niemieckie ustawodawstwo podatkowe dotyczące przenoszenia niektórych strat na przyszłe lata podatkowe („klauzula restrukturyzacji”) – Decyzja stwierdzająca niezgodność systemu pomocy z rynkiem wewnętrznym – Skarga o stwierdzenie nieważności – Dopuszczalność – Artykuł 263 akapit czwarty TFUE – Osoba, której akt dotyczy indywidualnie – Artykuł 107 ust. 1 TFUE – Pojęcie „pomocy państwa” – Warunek dotyczący selektywności – Określenie ram odniesienia – Kwalifikacja prawna okoliczności faktycznych

Streszczenie – wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 28 czerwca 2018 r.

1.        Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Indywidualne oddziaływanie – Przesłanki – Decyzja Komisji zakazująca systemu pomocy sektorowej – Skarga beneficjentów pomocy przyznanej na podstawie tego systemu – Dopuszczalność – Przesłanki – Cechy charakterystyczne lub sytuacja faktyczna odróżniająca skarżącego od wszelkich innych osób

(art. 107 ust. 1 TFUE, art. 263 akapit czwarty TFUE)

2.        Odwołanie – Zarzuty – Błędna ocena okoliczności faktycznych i dowodów – Kontrola oceny dowodów przez Trybunał – Wykluczenie, z wyjątkiem przypadku ich przeinaczenia – Kontrola kwalifikacji prawnej nadanej okolicznościom faktycznym sporu – Włączenie

(art. 256 TFUE)

3.        Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Charakter selektywny środka – Środek przyznający korzyść podatkową – Ramy referencyjne dla ustalenia istnienia korzyści – Kryteria

(art. 107 ust. 1 TFUE)

4.        Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Udzielenie niektórym przedsiębiorstwom przez władze publiczne korzystnego traktowania pod względem podatkowym – Włączenie – Korzyści wynikające z ogólnego przepisu mającego zastosowanie bez zróżnicowania do wszystkich podmiotów gospodarczych – Wyłączenie

(art. 107 ust. 1 TFUE)

1.      Decyzja Komisji uznająca system pomocy za niezgodny z rynkiem wewnętrznym i nakazująca jej odzyskanie dotyczy indywidualnie rzeczywistych beneficjentów indywidualnej pomocy przyznanej na podstawie tego systemu pomocy niezgodnego z rynkiem wewnętrznym i wyklucza możliwość uznania, że decyzja dotyczy skarżącego indywidualnie z tego tylko powodu, że jest on potencjalnym beneficjentem tego systemu. Nie można jednak stąd wywnioskować, że gdy chodzi o decyzję uznającą system pomocy za niezgodny z rynkiem wewnętrznym, jedynym istotnym kryterium w celu dokonania oceny, czy taka decyzja dotyczy skarżącego indywidualnie w rozumieniu art. 263 akapit czwarty TFUE, jest okoliczność, czy ów skarżący jest rzeczywistym beneficjentem lub potencjalnym beneficjentem pomocy przyznanej na podstawie tego systemu.

W istocie to orzecznictwo, rozwinięte w szczególnym kontekście pomocy państwa, stanowi jedynie szczególny wyraz kryterium prawnego istotnego przy ocenie indywidualnego oddziaływania w rozumieniu art. 263 akapit czwarty TFUE, zgodnie z którym decyzja skierowana do innej osoby dotyczy skarżącego indywidualnie, jeżeli decyzja ta ma wpływ na jego sytuację ze względu na szczególne dla niego cechy charakterystyczne lub ze względu na sytuację faktyczną, która odróżnia go od wszelkich innych osób. W związku z tym okoliczność, że skarżący może należeć – lub nie – do kategorii rzeczywistych beneficjentów lub potencjalnych beneficjentów pomocy indywidualnej przyznanej w ramach niezgodnego z rynkiem wewnętrznym systemu pomocy, nie może być decydująca dla ustalenia, czy owa decyzja dotyczy tego skarżącego indywidualnie, jeżeli w każdym razie ustalono, że decyzja ta ma ponadto wpływ na sytuację tego skarżącego ze względu na szczególne dla niego cechy charakterystyczne lub ze względu na sytuację faktyczną, która odróżnia go od wszelkich innych osób.

(zob. pkt 46–48)

2.      Ocena tych okoliczności faktycznych i dowodów nie stanowi – z zastrzeżeniem przypadków przeinaczenia tych okoliczności faktycznych i dowodów – kwestii prawnej podlegającej jako taka kontroli Trybunału w postępowaniu odwoławczym. Kiedy jednak Sąd dokona ustaleń lub oceny okoliczności faktycznych, Trybunał jest właściwy na podstawie art. 256 TFUE do kontroli ich kwalifikacji prawnej i skutków prawnych, które zostały z nich wywiedzione.

W zakresie dotyczącym prowadzonej, w ramach odwołania, analizy dokonanej przez Sąd oceny prawa krajowego, która w dziedzinie pomocy państwa stanowi ocenę faktyczną, Trybunał jest tym samym uprawniony jedynie do sprawdzenia tego, czy nie doszło do przeinaczenia tego prawa. Zważywszy jednak, że badanie w ramach odwołania w świetle przepisu prawa Unii kwalifikacji prawnej, która została nadana temu prawu krajowemu przez Sąd, stanowi kwestię prawną, badanie to należy do kompetencji Trybunału.

(zob. pkt 77, 78)

3.      Ocena warunku dotyczącego selektywności wymaga ustalenia, czy w ramach danego systemu prawnego sporny środek krajowy może sprzyjać niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów w porównaniu z innymi, znajdującymi się, w świetle celu przyświecającego temu systemowi, w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej i tym samym poddanymi odmiennemu traktowaniu, które może zostać zasadniczo uznane za dyskryminacyjne. W wypadku gdy sporny środek jest pomyślany jako system pomocy, a nie pomoc indywidualna, na Komisji spoczywa obowiązek udowodnienia, że nawet jeśli środek ten przewiduje korzyść o charakterze generalnym, przyznaje on wyłączną korzyść niektórym przedsiębiorstwom lub niektórym sektorom działalności.

W celu uznania krajowego środka podatkowego za selektywny Komisja musi, po pierwsze, zidentyfikować powszechny lub normalny system podatkowy obowiązujący w danym państwie członkowskim, a po drugie, wykazać, że dany środek stanowi odstępstwo od owego powszechnego systemu, jako że wprowadza on zróżnicowanie wśród podmiotów gospodarczych znajdujących się, w świetle celu przyświecającego temu powszechnemu systemowi, w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej.

Pojęcie „pomocy państwa” nie obejmuje jednak środków wprowadzających zróżnicowanie wśród przedsiębiorstw, które znajdują się, w świetle celu przyświecającego danemu systemowi prawnemu, w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej, i tym samym a priori selektywnych, w wypadku gdy dane państwo członkowskie wykaże, po trzecie, że zróżnicowanie to jest uzasadnione, gdyż wynika z charakteru lub ze struktury systemu, w który środki te się wpisują.

Badanie warunku dotyczącego selektywności wiąże się zatem co do zasady z uprzednim określeniem ram odniesienia, w które wpisuje się dany środek, przy czym określenie tych ram nabiera większej wagi w przypadku środków o charakterze podatkowym, ponieważ samo istnienie korzyści może być stwierdzone tylko w porównaniu z tak zwanym opodatkowaniem „normalnym”.

Tak więc określenie wszystkich przedsiębiorstw znajdujących się w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej zależy od uprzedniego określenia systemu prawnego, w odniesieniu do celu którego to systemu, stosownie do okoliczności, należy zbadać porównywalność sytuacji faktycznej i prawnej przedsiębiorstw faworyzowanych przez rozpatrywany środek i przedsiębiorstw, które nie są faworyzowane.

Zakwalifikowanie systemu podatkowego jako „selektywnego” nie zależy jednak od tego, czy system ten został utworzony w taki sposób, że przedsiębiorstwa, którym ewentualnie przysparzana jest korzyść selektywna, podlegają, ogólnie rzecz biorąc, tym samym obciążeniom podatkowym co inne przedsiębiorstwa, lecz korzystają z odstępstw, efektem czego korzyść selektywna może zostać określona jako różnica między normalnym obciążeniem podatkowym a obciążeniem przedsiębiorstw tego pierwszego rodzaju.

Takie rozumienie kryterium selektywności wiązałoby się bowiem z przyjęciem założenia, zgodnie z którym aby dany system podatkowy mógł zostać uznany za „selektywny”, musiałby zostać stworzony zgodnie z konkretną techniką legislacyjną, co skutkowałoby tym, że krajowe przepisy podatkowe pozostawałyby od razu poza zakresem kontroli pomocy państwa z tego tylko względu, iż zostały one przyjęte zgodnie z inną techniką legislacyjną, choć wywierałyby one takie same skutki faktyczne lub prawne poprzez dostosowanie i łączenie różnych przepisów podatkowych. W konsekwencji zastosowana technika legislacyjna nie jest decydującym elementem przy określeniu ram odniesienia.

Z powyższego wynika, że selektywność przepisu podatkowego nie może być właściwie oceniana w świetle ram odniesienia obejmujących kilka przepisów, które zostały sztucznie wyodrębnione z szerszych ram prawnych.

(zob. pkt 83, 84, 86–92, 103, 104)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 85)