WYROK SĄDU (druga izba w składzie powiększonym)
z dnia 18 czerwca 2019 r.(*)
Pomoc państwa – Orzeczenie wydane przez sąd arbitrażowy utworzony pod auspicjami Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (ICSID) – Wypłata odszkodowania przyznanego określonym podmiotom gospodarczym – Decyzja uznająca pomoc za niezgodną z rynkiem wewnętrznym i nakazująca jej odzyskanie – Kompetencje Komisji
W sprawach T‑624/15, T‑694/15 i T‑704/15
European Food SA, z siedzibą w Drăgăneşti (Rumunia),
Starmill SRL, z siedzibą w Drăgăneşti,
Multipack SRL, z siedzibą w Drăgăneşti,
Scandic Distilleries SA, z siedzibą w Oradei (Rumunia),
reprezentowane przez adwokatów K. Struckmanna i G. Forwood oraz A. Kadriego, solicitor,
strona skarżąca w sprawie T‑624/15,
Ioan Micula, zamieszkały w Oradei (Rumunia), reprezentowany przez K. Struckmanna, G. Forwood i A. Kadriego,
strona skarżąca w sprawie T‑694/15,
Viorel Micula, zamieszkały w Oradei,
European Drinks SA, z siedzibą w Ştei (Rumunia),
Rieni Drinks SA, z siedzibą w Rieni (Rumunia),
Transilvania General Import-Export SRL, z siedzibą w Oradei,
West Leasing International SRL, z siedzibą w Păntășești (Rumunia),
reprezentowani początkowo przez adwokatów J. Derenne’a i D. Vallindasa, A. Dashwooda, barrister, i V. Korom, solicitor, a następnie przez J. Derenne’a, D. Vallindasa i A. Dashwooda,
strona skarżąca w sprawie T‑704/15,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez P.J. Loewenthala i T. Maxiana Ruschego, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
popieranej przez:
Królestwo Hiszpanii, reprezentowane przez S. Centeno Huertę i A. Rubia Gonzáleza, działających w charakterze pełnomocników,
oraz przez
Węgry, reprezentowane początkowo przez M. Fehéra, G. Koósa i M. Bórę, a następnie przez M. Fehéra i G. Koósa, działających w charakterze pełnomocników,
interwenienci,
mających za przedmiot oparte na art. 263 TFUE trzy żądania stwierdzenia nieważności decyzji Komisji (UE) 2015/1470 z dnia 30 marca 2015 r. w sprawie pomocy państwa SA.38517 (2014/C) (ex 2014/NN) wdrożonej przez Rumunię – Orzeczenie arbitrażowe w sprawie Micula przeciwko Rumunii z dnia 11 grudnia 2013 r. (Dz.U. 2015, L 232, s. 43),
SĄD (druga izba w składzie powiększonym),
w składzie: M. Prek (sprawozdawca), prezes, E. Buttigieg, F. Schalin, B. Berke i M.J. Costeira, sędziowie,
sekretarz: P. Cullen, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 20 marca 2018 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporów
1 Skarżący: European Food SA, Starmill SRL, Multipack SRL i Scandic Distilleries SA w sprawie T‑624/15, Ioan Micula w sprawie T‑694/15, Viorel Micula, European Drinks SA, Rieni Drinks SA, Transilvania General Import-Export SRL i West Leasing International SRL w sprawie T‑704/15, zostali wskazani w decyzji Komisji (UE) 2015/1470 z dnia 30 marca 2015 r. w sprawie pomocy państwa SA.38517 (2014/C) (ex 2014/NN) wdrożonej przez Rumunię – Orzeczenie arbitrażowe w sprawie Micula przeciwko Rumunii z dnia 11 grudnia 2013 r. (Dz.U. 2015, L 232, s. 43, zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”) jako beneficjenci odszkodowań przyznanych w orzeczeniu arbitrażowym (zwanym dalej „orzeczeniem arbitrażowym”) wydanym w dniu 11 grudnia 2013 r. w sprawie ARB/05/20 Micula i in./Rumunia przez sąd arbitrażowy (zwany dalej „sądem arbitrażowym”) utworzony pod egidą Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (ICSID).
2 Ioan i Viorel Micula, obywatele szwedzcy, mający miejsce zamieszkania w Rumunii, są większościowymi akcjonariuszami European Food and Drinks Group (EFDG), której działalność dotyczy produkcji żywności i napojów w regionie Ştei-Nucet, okręg Bihor, w Rumunii. European Food, Starmill, Multipack, Scandic Distilleries, European Drinks, Rieni Drinks, Transilvania General Import-Export i West Leasing International należą do EFDG.
Uregulowania rumuńskie i inwestycje skarżących
3 Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Rumunią, z drugiej strony (Dz.U. 1994, L 357, s. 2, zwany dalej „układem europejskim”) wszedł w życie w dniu 1 lutego 1995 r. Zgodnie z art. 64 ust. 1 ppkt (iii) tego układu każda pomoc państwa, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z prawidłowym funkcjonowaniem układu europejskiego w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Wspólnotami Europejskimi a Rumunią. Zgodnie z art. 64 ust. 2 układu europejskiego wszelkie praktyki sprzeczne z tym artykułem należy oceniać „na podstawie kryteriów wynikających ze stosowania postanowień art. 85, 86 i 92 traktatu [EWG, obecnie art. 101, 102 i 107 TFUE]”. Ponadto art. 69 i 71 układu europejskiego zobowiązywały Rumunię do dostosowania swych przepisów krajowych do wspólnotowego dorobku prawnego.
4 W celu poszanowania ciążącego na niej zobowiązania do dostosowania się przewidzianego w układzie europejskim Rumunia przyjęła w 1999 r. ustawę nr 143/1999 w sprawie pomocy państwa, która to ustawa weszła w życie w dniu 1 stycznia 2000 r. W ustawie tej, która zawierała taką samą definicję pomocy państwa co definicja określona w art. 64 układu europejskiego i w prawie Unii Europejskiej, wyznaczono Consiliul Concurenţei (radę ds. konkurencji, Rumunia) i Oficiul Concurenței (urząd ds. konkurencji, Rumunia) jako krajowe organy odpowiedzialne za nadzór nad pomocą państwa, właściwe do dokonywania oceny zgodności pomocy państwa przyznawanej przez Rumunię przedsiębiorstwom.
5 W dniu 2 października 1998 r. władze rumuńskie przyjęły nadzwyczajne zarządzenie rządu nr 24/1998 (zwane dalej „NZR nr 24”), przyznając określonym inwestorom w regionach znajdujących się w niekorzystnym położeniu, którzy to inwestorzy otrzymali świadectwo stałego inwestora, szereg środków zachęty, w tym między innymi takie udogodnienia jak: zwolnienie z należności celnych i podatku od wartości dodanej od maszyn oraz zwrot należności celnych nałożonych na surowce, jak również zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych dopóty, dopóki dany obszar będzie uznawany za region znajdujący się w niekorzystnym położeniu.
6 Rząd rumuński określił, które regiony należy uznać za regiony znajdujące się w niekorzystnym położeniu i na jak długo, z zastrzeżeniem, że okres ten może trwać co najwyżej dziesięć lat. W decyzji z dnia 25 marca 1999 r. obowiązującej od dnia 1 kwietnia 1999 r. rząd uznał obszar górniczy Ștei-Nucet w okręgu Bihor za region znajdujący się w niekorzystnym położeniu na okres dziesięciu lat.
7 W dniu 15 maja 2000 r. rada ds. konkurencji wydała decyzję nr 244/2000, w której stwierdziła, że wiele z zachęt oferowanych w ramach NZR nr 24 należy uznać za pomoc państwa na cele operacyjne powodującą zakłócenie konkurencji, w związku z czym zachęty te należy znieść.
8 W dniu 1 lipca 2000 r. weszło w życie nadzwyczajne zarządzenie rządu nr 75/2000 (zwane dalej „NZR nr 75”), zmieniające NZR nr 24 (zwane dalej łącznie „NZR”).
9 Rada ds. konkurencji zakwestionowała przed Curtea de Apel București (sądem apelacyjnym w Bukareszcie, Rumunia) niewykonanie jej decyzji nr 244/2000 mimo wydania NZR nr 75. Wniosek ten został odrzucony w dniu 26 stycznia 2001 r., co zostało uzasadnione tym, że NZR nr 75 należy uważać za środek legislacyjny, a nie administracyjny, w związku z czym rada ds. konkurencji nie może kwestionować jego zgodności z prawem na podstawie ustawy nr 143/1999. Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy przez Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższy sąd kasacyjny, Rumunia) w dniu 19 lutego 2002 r.
10 Na podstawie świadectw stałych inwestorów, otrzymanych w dniu 1 czerwca 2000 r. przez European Food i w dniu 17 maja 2002 r. przez Starmill i Multipack, podmioty te poczyniły pewne inwestycje w obszarze górniczym Ștei-Nucet.
11 W lutym 2000 r. Rumunia rozpoczęła negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii. W ramach tych negocjacji we wspólnym stanowisku Unii z dnia 21 listopada 2001 r. stwierdzono, że w Rumunii funkcjonuje „szereg systemów pomocy istniejącej oraz systemy nowej pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym, których nie dostosowano do wspólnotowego dorobku prawnego”, w tym „udogodnienia przyznane na podstawie [NZR]”.
12 W dniu 26 sierpnia 2004 r., wyjaśniając, że „[w] celu poszanowania kryteriów określonych w przepisach wspólnotowych dotyczących pomocy państwa i sfinalizowania negocjacji dotyczących rozdziału nr 6 (Polityka w zakresie konkurencji) konieczne jest wyeliminowanie wszelkich form pomocy państwa przewidzianych w krajowych przepisach prawnych, które są niezgodne ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w tej dziedzinie”, Rumunia uchyliła wszelkie zachęty przyznane na podstawie NZR, z wyjątkiem udogodnienia dotyczącego podatku dochodowego od osób prawnych. Uchylenie to weszło w życie w dniu 22 lutego 2005 r.
13 W dniu 1 stycznia 2007 r. Rumunia przystąpiła do Unii. Ani NZR nr 24, ani NZR nr 75 nie są wymienione w pkt 1 tytułu 2 „Polityka konkurencji” załącznika V do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Bułgarii i Rumunii oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej (Dz.U. 2005, L 157, s. 203, zwanego dalej „aktem przystąpienia”) jako środki pomocy, które uznaje się za pomoc istniejącą w chwili tego przystąpienia.
Postępowanie arbitrażowe
14 Dwustronna umowa dotycząca inwestycji, zawarta w dniu 29 maja 2002 r. między rządem Królestwa Szwecji i rządem rumuńskim w celu promowania i wzajemnej ochrony inwestycji (zwana dalej „dwustronną umową”), weszła w życie w dniu 1 lipca 2003 r. Umowa ta przewidywała dla inwestorów z każdego z obu tych państw (w tym w odniesieniu do inwestycji zawartych przed wejściem w życie dwustronnej umowy) pewne środki ochrony, gdy inwestorzy z jednego państwa inwestowali w drugim państwie. Artykuł 2 ust. 3 dwustronnej umowy stanowi między innymi, że „[k]ażda z umawiających się stron zapewni w każdym momencie sprawiedliwe i równe traktowanie inwestycji inwestorów drugiej umawiającej się strony i nie będzie utrudniać za pomocą arbitralnych lub dyskryminacyjnych środków eksploatacji tych inwestycji, zarządzania nimi, utrzymania ich, korzystania z nich, ich wykorzystywania lub ich zbycia przez tych inwestorów”. Ponadto art. 7 dwustronnej umowy przewiduje, że spory między inwestorami i państwami będącymi sygnatariuszami są rozstrzygane w szczególności przez sąd arbitrażowy działający pod egidą ICSID.
15 W dniu 28 lipca 2005 r. wskutek uchylenia zachęt inwestycyjnych przewidzianych w NZR pięciu ze skarżących, to jest Ioan i Viorel Micula, European Food, Starmill oraz Multipack (zwani dalej „powodami w postępowaniu arbitrażowym”), wniosło o powołanie sądu arbitrażowego zgodnie z art. 7 dwustronnej umowy.
16 Postanowieniem z dnia 24 września 2008 r. sąd arbitrażowy uznał, że roszczenia powodów w postępowaniu arbitrażowym są dopuszczalne. Powodowie w postępowaniu arbitrażowym wnieśli początkowo o przywrócenie uchylonych zachęt inwestycyjnych. Następnie cofnęli oni częściowo swoje roszczenie i w zamian za to zażądali odszkodowania za szkody spowodowane uchyleniem wspomnianych zachęt. Powodowie ci utrzymywali, że Rumunia, znosząc zachęty, naruszyła uzasadnione oczekiwania inwestorów, którzy sądzili, iż zachęty te będą zasadniczo dostępne do dnia 1 kwietnia 2009 r. W związku z tym, zdaniem powodów w postępowaniu arbitrażowym, Rumunia nie przestrzegała spoczywającego na niej zobowiązania do stosowania sprawiedliwego i równego traktowania szwedzkich inwestorów zgodnie z art. 2 ust. 3 dwustronnej umowy.
17 W toku postępowania arbitrażowego Komisja interweniowała jako amicus curiae. W swoim stanowisku z dnia 20 lipca 2009 r. utrzymywała ona, że zachęty na podstawie NZR nr 24 były „niezgodne z przepisami wspólnotowymi dotyczącymi pomocy regionalnej”, wskazując w szczególności na to, że „środki zachęty nie spełniały wymogów prawa wspólnotowego w zakresie kosztów kwalifikowalnych i intensywności pomocy [oraz że] instrumenty [udogodnienia] stanowiły pomoc operacyjną, co jest zabronione przez przepisy dotyczące pomocy regionalnej”. Komisja utrzymywała także, że „[w]szelkie orzeczenia przywracające przywileje zniesione przez Rumunię lub rekompensujące powodom [w postępowaniu arbitrażowym] stratę ich przywilejów będą prowadziły do przyznania nowej pomocy, co nie będzie zgodne z traktatem [FUE]” oraz że „wykonanie [każdego orzeczenia zobowiązującego Rumunię do ponownego stworzenia systemów zachęt, które podczas negocjacji w sprawie przystąpienia uznano za niezgodne z rynkiem wewnętrznym,] nie może zatem mieć miejsca, jeżeli jest sprzeczne z zasadami polityki Unii Europejskiej w zakresie pomocy państwa”.
18 W orzeczeniu arbitrażowym sąd arbitrażowy przyznał powodom w postępowaniu arbitrażowym odszkodowanie należne od Rumunii w wysokości 791 882 452 lei rumuńskich (RON) (około 178 mln EUR). Sąd arbitrażowy stwierdził, co następuje:
„[U]chylając środki zachęty w ramach NZR nr 24 przed dniem 1 kwietnia 2009 r., Rumunia nie działała w sposób nierozsądny ani w złej wierze (z wyjątkiem tego, że […] działała [ona] w sposób nierozsądny, podtrzymując zobowiązania inwestorów po odstąpieniu od środków zachęty). Sąd [arbitrażowy] stwierdził jednak […] że Rumunia naruszyła uzasadnione oczekiwania powodów [w postępowaniu arbitrażowym] dotyczące dostępności środków zachęty zasadniczo w tej samej postaci do dnia 1 kwietnia 2009 r. Rumunia również nie działała przejrzyście, nie informując [tych] powodów w odpowiednim terminie o tym, że program zostanie zakończony przed określonym przez Rumunię dniem wygaśnięcia. W rezultacie sąd stwierdza, że Rumunia nie »zapewniła uczciwego i równorzędnego traktowania inwestycji« powodów [w postępowaniu arbitrażowym] w rozumieniu art. 2 ust. 3 dwustronnej umowy […]”.
19 Sąd arbitrażowy między innymi przyznał powodom w postępowaniu arbitrażowym odszkodowanie, które przedstawia się następująco:
– 85 100 000 RON za uchylenie udogodnień związanych z surowcami i za wynikający stąd wzrost kosztów cukru;
– 17 500 000 RON za wzrost kosztów innych surowców;
– 18 133 229 RON za utratę zdolności do magazynowania cukru po niższych cenach;
– 255 700 000 RON za utracony zysk wynikający ze spadku sprzedaży wyrobów gotowych;
– ponadto sąd nakazał Rumunii wypłatę odsetek naliczanych od dnia 1 marca 2007 r. w odniesieniu do wzrostu kosztów cukru i innych surowców, od dnia 1 listopada 2009 r. w odniesieniu do utraty zdolności do magazynowania cukru oraz od dnia 1 maja 2008 r. w odniesieniu do utraconych zysków.
20 W dniu 18 kwietnia 2014 r. Rumunia wniosła do komitetu ad hoc o uchylenie orzeczenia arbitrażowego na podstawie art. 52 Konwencji w sprawie rozstrzygania sporów inwestycyjnych między państwami a obywatelami innych państw, zawartej w dniu 18 marca 1965 r. (zwanej dalej „konwencją ICSID”). W tym kontekście w dniu 7 września 2014 r. komitet ad hoc uchylił zawieszenie wykonania orzeczenia arbitrażowego, które początkowo zatwierdził, ponieważ Rumunia, skonsultowawszy się w tej kwestii z Komisją, nie była w stanie przedstawić – jak zażądał tego od niej ów komitet – bezwarunkowego zobowiązania, że wykona ona orzeczenie arbitrażowe, nawet gdyby wiązało się to z naruszeniem jej zobowiązań wynikających między innymi z prawa Unii i bez względu na jakąkolwiek decyzję wydaną przez Komisję.
21 W dniu 15 października 2014 r. Komisja przedstawiła komitetowi ad hoc wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu o uchylenie w charakterze interwenienta jako osoby trzeciej nieuczestniczącej w sporze. W dniu 4 grudnia 2014 r. komitet ad hoc uwzględnił wniosek o dopuszczenie do udziału w sprawie w charakterze interwenienta, zaś w dniu 9 stycznia 2015 r. Komisja przedłożyła w ramach tego postępowania uwagi jako amicus curiae. W chwili wydania zaskarżonej decyzji postępowanie mające na celu uchylenie orzeczenia arbitrażowego było nadal w toku.
Powództwa wniesione przez powodów w postępowaniu arbitrażowym do sądów krajowych o uznanie i wykonanie orzeczenia arbitrażowego
22 W dniu 18 marca 2014 r. czterech ze skarżących (European Food, Starmill, Multipack i Ioan Miculowie) wszczęło postępowanie sądowe w Rumunii w celu wykonania orzeczenia arbitrażowego zgodnie z art. 54 konwencji ICSID, żądając zapłaty 80% pozostałej należnej kwoty i odpowiadających jej odsetek.
23 W dniu 24 marca 2014 r. Tribunal București (sąd w Bukareszcie, Rumunia) zezwolił na wykonanie orzeczenia arbitrażowego, uznając, że na podstawie art. 54 konwencji ICSID orzeczenie arbitrażowe stanowi akt bezpośrednio wykonalny i należy je traktować jako ostateczny wyrok wydany na szczeblu krajowym, co wyklucza zatem postępowanie w celu uznania tego orzeczenia na podstawie rumuńskiego kodeksu postępowania cywilnego. W dniu 30 marca 2014 r. wyznaczony przez sąd komornik wszczął postępowanie w przedmiocie egzekucji orzeczenia arbitrażowego, wyznaczając rumuńskiemu Ministerstwu Finansów termin sześciu miesięcy na zapłatę 80% kwoty należnej czterem skarżącym zgodnie z orzeczeniem arbitrażowym, powiększonej o odsetki i inne koszty.
24 Rumunia zakwestionowała egzekucję orzeczenia arbitrażowego przed Tribunal București (sądem w Bukareszcie) i wniosła o zastosowanie środków tymczasowych, to jest czasowe zawieszenie wykonania do czasu wydania przez ten sąd orzeczenia co do istoty tej sprawy. W dniu 14 maja 2014 r. sąd ten zawiesił czasowo wykonanie orzeczenia arbitrażowego do czasu wydania orzeczenia co do istoty w odniesieniu do powództwa opozycyjnego i wniosku o zawieszenie egzekucji. W dniu 26 maja 2014 r. Komisja przystąpiła do tego postępowania zgodnie z art. 23a ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. [108 TFUE] (Dz.U. 1999, L 83, s. 1). Instytucja ta wezwała Tribunal București (sąd w Bukareszcie) do zawieszenia i stwierdzenia nieważności egzekucji orzeczenia arbitrażowego oraz do przedłożenia dwóch pytań prejudycjalnych Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej zgodnie z art. 267 TFUE.
25 W dniu 23 września 2014 r. Tribunal București (sąd w Bukareszcie) orzekł w sprawie dotyczącej środka tymczasowego oraz cofnął zawieszenie i oddalił wniosek Rumunii o zawieszenie wykonania orzeczenia arbitrażowego, uzasadniając to tym, że komitet ad hoc ICSID uchylił zawieszenie wykonania tego orzeczenia w dniu 7 września 2014 r. (zob. pkt 20 powyżej). W dniu 30 września 2014 r. Rumunia wniosła odwołanie do tego orzeczenia z dnia 23 września 2014 r. W dniu 13 października 2014 r. Tribunal București (sąd w Bukareszcie) oddalił wniosek dotyczący przedłożenia pytań prejudycjalnych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W dniu 17 października 2014 r. w związku z decyzją Komisji z dnia 1 października 2014 r. o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, przewidzianego w art. 108 ust. 2 TFUE, w ramach sprawy zawisłej przed Tribunal București (sądem w Bukareszcie) Rumunia wniosła ponownie o zastosowanie środków tymczasowych w postaci zawieszenia przymusowego wykonania orzeczenia arbitrażowego.
26 W dniu 24 listopada 2014 r. Tribunal București (sąd w Bukareszcie) oddalił opozycję wobec egzekucji wniesioną przez Rumunię przeciwko postanowieniu z dnia 24 marca 2014 r., w tym wniosek o zastosowanie środków tymczasowych z dnia 17 października 2014 r. W dniu 14 stycznia 2015 r. Rumunia wniosła apelację od tego orzeczenia.
27 W dniu 24 lutego 2015 r. Curtea de Apel București (sąd apelacyjny w Bukareszcie) uchylił orzeczenie wydane przez Tribunal București (sąd w Bukareszcie) w dniu 23 września 2014 r. i zawiesił przymusowe wykonanie do czasu wydania wyroku w przedmiocie środka odwoławczego wniesionego przeciwko orzeczeniu tego samego sądu z dnia 24 listopada 2014 r. Komisja postanowiła wystąpić o dopuszczenie jej do udziału w tym postępowaniu apelacyjnym na podstawie art. 23a ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 659/1999.
28 Viorel Micula złożył wiele wniosków o uznanie orzeczenia arbitrażowego w ramach postępowań exequatur lub ex parte do sądów w Belgii, we Francji, w Luksemburgu, w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz w Stanach Zjednoczonych. Ioan Micula, European Food, Starmill i Multipack także złożyli wniosek o uznanie orzeczenia arbitrażowego w ramach postępowania ex parte w Stanach Zjednoczonych. W trakcie pisemnego etapu postępowania przed Sądem postępowania te były nadal w toku.
Wykonanie orzeczenia arbitrażowego, formalne postępowanie wyjaśniające i zaskarżona decyzja
29 W dniu 31 stycznia 2014 r. służby Komisji poinformowały władze rumuńskie, że wszystkie przypadki wykonania lub egzekucji orzeczenia będą stanowiły nową pomoc i będą musiały zostać zgłoszone Komisji.
30 W dniu 20 lutego 2014 r. władze rumuńskie poinformowały służby Komisji o wypłacie części odszkodowania, które sąd arbitrażowy przyznał powodom w postępowaniu arbitrażowym, poprzez potrącenie wypłaconej kwoty z podatkami należnymi władzom rumuńskim od jednego ze skarżących (European Food). Potrącone w ten sposób zobowiązanie podatkowe wynosiło 337 492 864 RON (około 76 000 000 EUR). Ponadto Rumunia zwróciła się do służb Komisji o dodatkowe wyjaśnienia dotyczące możliwości wypłaty pozostałej do zapłaty kwoty osobie fizycznej (Viorelowi i Ioanowi Miculom lub jakiejkolwiek innej osobie fizycznej, na którą wierzytelność mogła zostać przeniesiona).
31 W dniu 12 marca 2014 r. służby Komisji wezwały Rumunię do udzielenia dodatkowych informacji dotyczących działań, które zamierza podjąć w celu dalszego wykonania lub egzekucji orzeczenia arbitrażowego. Rumunia przedstawiła te informacje w piśmie z dnia 26 marca 2014 r.
32 Pismem z dnia 1 kwietnia 2014 r. służby Komisji zwróciły uwagę władz rumuńskich na możliwość wydania przez Komisję nakazu zawieszenia w celu zapewnienia, aby nie została wypłacona żadna pomoc państwa niezgodna z rynkiem wewnętrznym, oraz zwróciły się do Rumunii o przedstawienie uwag w tej kwestii. W piśmie z dnia 7 kwietnia 2014 r. Rumunia oświadczyła, że nie zamierza przedstawiać uwag dotyczących tej możliwości.
33 W dniu 26 maja 2014 r. Komisja wydała decyzję C(2014) 3192, w której na podstawie art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 nakazała Rumunii bezzwłoczne zawieszenie wszelkich działań, które mogłyby prowadzić do wykonania lub egzekucji orzeczenia arbitrażowego, uzasadniając to tym, że takie działania stanowiłyby niezgodną z prawem pomoc państwa, do czasu wydania przez Komisję decyzji końcowej w sprawie zgodności tej pomocy z rynkiem wewnętrznym.
34 Pismem z dnia 1 października 2014 r. Komisja poinformowała Rumunię o swojej decyzji w sprawie wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego przewidzianego w art. 108 ust. 2 TFUE w odniesieniu do częściowego wykonania przez Rumunię orzeczenia arbitrażowego na początku 2014 r. (zob. pkt 30 powyżej), a także w odniesieniu do każdego dalszego wykonania lub egzekucji orzeczenia arbitrażowego. W decyzji tej, która została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 7 listopada 2014 r., Komisja wezwała zainteresowane strony do przedstawienia uwag.
35 W dniu 31 października 2014 r. komornik wyznaczony przez Tribunal București (sąd w Bukareszcie) wydał postanowienie o zajęciu rachunków rumuńskiego ministerstwa finansów i zażądał wykonania 80% orzeczenia arbitrażowego. W chwili wydania zaskarżonej decyzji część skarbu państwa i rachunków bankowych rumuńskiego ministerstwa finansów była zablokowana.
36 W dniu 26 listopada 2014 r. Rumunia przekazała swoje uwagi dotyczące decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego przewidzianego w art. 108 ust. 2 TFUE. Po tym, jak Komisja odmówiła przedłużenia terminu do przedstawienia uwag, skarżący przedstawili swoje uwagi jako zainteresowane strony w dniu 8 grudnia 2014 r. Uwagi skarżących zostały przekazane Rumunii, która skorzystała z możliwości ustosunkowania się do nich. Uwagi Rumunii dotyczące uwag skarżących zostały złożone w dniu 27 stycznia 2015 r.
37 Skarżący wnieśli ponadto o udzielenie dostępu do wszelkiej korespondencji między Komisją a Rumunią włączonej do akt tej sprawy. Wniosek ten odrzucono w dniu 19 grudnia 2014 r., zaś w dniu 2 marca 2015 r. potwierdzono jego odrzucenie.
38 W dniu 5 stycznia 2015 r. wyznaczony przez sąd komornik dokonał zajęcia kwoty 36 484 232 RON (około 8 100 000 EUR) na rachunkach rumuńskiego ministerstwa finansów. Następnie przekazał on 34 004 232 RON (około 7 560 000 EUR) w równych częściach trzem z pięciu powodów w postępowaniu arbitrażowym, zaś pozostałą kwotę zatrzymał jako wynagrodzenie z tytułu wykonania. W okresie od 5 do 25 lutego 2015 r. wyznaczony przez sąd komornik dokonał dodatkowo zajęcia kwoty 9 197 482 RON (około 2 000 000 EUR) na rachunkach rumuńskiego ministerstwa finansów. W dniu 9 marca 2015 r. wspomniane ministerstwo dobrowolnie przekazało kwotę pozostałą do zapłaty na podstawie orzeczenia arbitrażowego, czyli 472 788 675 RON (około 106 500 000 EUR, w tym koszty za przymusowe wykonanie, czyli 6 028 608 RON) na zablokowany rachunek otwarty w imieniu pięciu powodów w postępowaniu arbitrażowym. Beneficjenci rachunku mogą wypłacić pieniądze dopiero wtedy, gdy Komisja zdecyduje, że pomoc państwa przyznana na podstawie orzeczenia arbitrażowego jest zgodna z rynkiem wewnętrznym.
39 Pismami z dni 9 i 11 marca 2015 r. władze rumuńskie poinformowały Komisję o zajęciach dokonanych w okresie od 5 do 25 lutego 2015 r. i o dobrowolnej wpłacie na zablokowany rachunek otwarty w imieniu pięciu powodów w postępowaniu arbitrażowym, odpowiadającej kwocie pozostałej do zapłaty na podstawie orzeczenia arbitrażowego.
40 Zdaniem władz rumuńskich orzeczenie arbitrażowe zostało w pełni wykonane.
41 W dniu 30 marca 2015 r. Komisja wydała zaskarżoną decyzję.
42 Zaskarżona decyzja brzmi następująco:
„Artykuł 1
Wypłata odszkodowania przyznana powodom przez [sąd] arbitrażowy […] w orzeczeniu arbitrażowym […] na rzecz jednej jednostki gospodarczej obejmującej Viorela Miculę, Ioana Miculę, […] European Food, […] Starmill, […] Multipack, European Drinks, Rieni Drinks, Scandic Distilleries, Transilvania General Import-Export oraz West Leasing stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 [TFUE], która jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym.
Artykuł 2
1. Rumunia nie wypłaca żadnej pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym, o której mowa w art. 1, oraz odzyskuje wszelką pomoc niezgodną z rynkiem wewnętrznym, o której mowa w art. 1, która została już wypłacona któremukolwiek podmiotowi wchodzącemu w skład samodzielnej [jednej] jednostki gospodarczej[, która] [s]korzysta[ła] z pomocy w wyniku częściowego wykonania lub egzekucji orzeczenia arbitrażowego […], a także odzyskuje wszelką pomoc wypłaconą któremukolwiek podmiotowi wchodzącemu w skład jednej jednostki gospodarczej[, która] [s]korzysta[ła] z tej pomocy w wyniku dalszego wykonywania orzeczenia arbitrażowego […], o której Komisja nie wie [która nie została zgłoszona Komisji] lub która została wypłacona po dacie przyjęcia niniejszej decyzji.
2. Viorel Micula, Ioan Micula, […] European Food, […] Starmill, […] Multipack, European Drinks, Rieni Drinks, Scandic Distilleries, Transilvania General Import-Export oraz West Leasing ponoszą wspólną [solidarną] odpowiedzialność za spłatę pomocy państwa otrzymanej przez którekolwiek z nich.
3. Kwoty podlegające odzyskaniu są to kwoty wynikające z wykonania lub egzekucji orzeczenia [arbitrażowego] […] (kwota główna i odsetki).
4. Do kwot podlegających zwrotowi dolicza się odsetki za cały okres, począwszy od dnia, w którym pomoc została przekazana do dyspozycji beneficjentów, do dnia jej faktycznego odzyskania.
5. Rumunia przedstawia dokładne daty przekazania pomocy udzielonej przez państwo do dyspozycji odpowiednich beneficjentów.
6. Odsetki nalicza się narastająco zgodnie z przepisami rozdziału V rozporządzenia Komisji (WE) nr 794/2004.
7. Rumunia zapewnia niedokonywanie żadnych dalszych wypłat pomocy, o której mowa w art. 1, ze skutkiem od dnia przyjęcia niniejszej decyzji.
Artykuł 3
1. Windykacja [odzyskanie] pomocy, o której mowa w art. 1, dokonywan[e] jest w sposób bezzwłoczny i skuteczny.
2. Rumunia zapewnia wykonanie niniejszej decyzji w terminie czterech miesięcy od daty jej notyfikacji.
Artykuł 4
1. W terminie dwóch miesięcy od daty notyfikacji niniejszej decyzji Rumunia przekazuje następujące informacje:
a) łączną kwotę pomocy otrzymanej przez każdy podmiot, o którym mowa w art. 1 niniejszej decyzji;
b) szczegółowy opis środków już podjętych oraz środków planowanych w celu wykonania niniejszej decyzji;
c) dokumenty potwierdzające, że beneficjentom nakazano zwrot pomocy.
2. Do momentu całkowitego odzyskania pomocy, o której mowa w art. 1, Rumunia na bieżąco informuje Komisję o kolejnych środkach podejmowanych na szczeblu krajowym w celu wykonania niniejszej decyzji. Na wniosek Komisji Rumunia bezzwłocznie przedstawia informacje o środkach już podjętych oraz środkach planowanych w celu wykonania niniejszej decyzji. Rumunia dostarcza również szczegółowe informacje o kwocie pomocy oraz odsetkach już odzyskanych od beneficjentów.
Artykuł 5
Niniejsza decyzja skierowana jest do Rumunii”.
Przebieg postępowania i żądania stron
43 Pismami złożonymi w sekretariacie Sądu w dniach: 6 listopada 2015 r. (sprawa T‑624/15), 30 listopada 2015 r. (sprawa T‑694/15) i 28 listopada 2015 r. (sprawa T‑704/15) skarżący wnieśli skargi będące przedmiotem niniejszego postępowania.
44 Postanowieniami, odpowiednio, z dni: 18 marca i 21 kwietnia 2016 r. (sprawa T‑624/15), 18 marca i 22 kwietnia 2016 r. (sprawa T‑694/15) oraz 25 maja i 21 kwietnia 2016 r. (sprawa T‑704/15) prezes czwartej izby Sądu dopuścił Królestwo Hiszpanii i Węgry do udziału w sprawie w charakterze interwenienta popierającego żądania Komisji.
45 W dniach 13 i 14 lipca 2016 r. (sprawy T‑624/15 i T‑694/15) i w dniu 14 lipca 2016 r. (sprawa T‑704/15) Królestwo Hiszpanii i Węgry złożyły w sekretariacie Sądu swoje uwagi jako interwenienci. Skarżący przedłożyli swoje uwagi w przedmiocie uwag interwenientów w wyznaczonych terminach.
46 W związku ze zmianą składu izb Sądu sędzia sprawozdawca został przydzielony do drugiej izby, której wobec tego zostały przekazane niniejsze sprawy.
47 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 27 lutego 2017 r. skarżący wnieśli o połączenie spraw T‑624/15, T‑694/15 i T‑704/15 do celów łącznego rozpoznania w ramach ustnego etapu postępowania. W uwagach z dnia 14 marca 2017 r. dotyczących wniosku o połączenie Komisja wyraziła zgodę na połączenie spraw T‑624/15 i T‑694/15, ale sprzeciwiła się połączeniu tych dwóch spraw ze sprawą T‑704/15.
48 Pismami złożonymi w sekretariacie Sądu w dniu 21 lutego 2017 r. przez skarżących w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 oraz w dniu 4 maja 2017 r. przez Komisję w sprawach T‑624/15, T‑694/15 i T‑704/15 podmioty te wniosły o rozpoznanie tych spraw w pierwszej kolejności. Wniosek ten został uwzględniony decyzją prezesa drugiej izby z dnia 22 maja 2017 r.
49 Na wniosek drugiej izby Sąd zdecydował – na podstawie art. 28 regulaminu postępowania przed Sądem – o przekazaniu sprawy powiększonemu składowi orzekającemu.
50 Decyzją prezesa drugiej izby Sądu w składzie powiększonym z dnia 7 lutego 2018 r. sprawy T‑624/15, T‑694/15 i T‑704/15 zostały połączone do celów łącznego rozpoznania w ramach ustnego etapu postępowania zgodnie z art. 68 § 2 regulaminu postępowania.
51 Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd (druga izba w składzie powiększonym) zdecydował o otwarciu ustnego etapu postępowania.
52 Wystąpienia stron zostały wysłuchane na rozprawie w dniu 20 marca 2018 r.
53 Postanowieniem z dnia 28 maja 2018 r. Sąd (druga izba w składzie powiększonym), uznając, że należy wezwać strony główne do przedstawienia uwag w przedmiocie ewentualnego połączenia spraw T‑624/15, T‑694/15 i T‑704/15 do celów wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawach, postanowił o otwarciu ustnego etapu postępowania na nowo na podstawie art. 113 regulaminu postępowania. Strony główne przedstawiły swe uwagi w wyznaczonym terminie.
54 Skarżący w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 wnoszą do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;
– tytułem ewentualnym, stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim:
– dotyczy ona każdego z nich w tych obu sprawach;
– uniemożliwia ona Rumunii wykonanie orzeczenia arbitrażowego;
– nakazuje ona Rumunii odzyskanie wszelkiej pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym;
– nakazuje ona, by byli oni solidarnie odpowiedzialni za zwrot pomocy państwa otrzymanej przez którykolwiek z podmiotów, o których mowa w art. 2 ust. 2 tej decyzji;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
55 Skarżący w sprawie T‑704/15 wnoszą do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;
– tytułem ewentualnym, stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim:
– zakwalifikowano w niej Viorela Miculę jako „przedsiębiorstwo” i uznano, że stanowi on część jednostki gospodarczej będącej beneficjentem pomocy;
– ustalono w niej, że beneficjentem pomocy jest jednostka gospodarcza, w której skład wchodzą: Viorel i Ioan Miculowie, European Food, Starmill, Multipack, European Drinks, Rieni Drinks, Scandic Distilleries, Transilvania General Import-Export i West Leasing International;
– stanowi ona w art. 2 ust. 2, że Viorel i Ioan Miculowie, European Food, Starmill, Multipack, European Drinks, Rieni Drinks, Scandic Distilleries, Transilvania General Import-Export i West Leasing International są solidarnie odpowiedzialni za zwrot otrzymanej przez nich pomocy państwa;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
56 W sprawach T‑624/15, T‑694/15 i T‑704/15 Komisja, popierana przez interwenientów, wnosi do Sądu o:
– oddalenie skarg jako bezzasadnych;
– obciążenie skarżących kosztami postępowania.
Co do prawa
57 Zgodnie z art. 68 regulaminu postępowania przed Sądem niniejsze sprawy zostały połączone do celów wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawach.
58 Na poparcie każdej ze skarg skarżący podnoszą osiem zarzutów, przy czym niektóre z nich składają się z kilku części, które to zarzuty należy ująć w siedem zarzutów i przedstawić w następującej kolejności: po pierwsze, zarzut oparty na braku kompetencji Komisji do wydania zaskarżonej decyzji i na nadużyciu władzy oraz na naruszeniu art. 351 TFUE i ogólnych zasad prawa; po drugie, zarzut dotyczący naruszenia art. 107 ust. 1 TFUE; po trzecie, zarzut dotyczący naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań; po czwarte, zarzut dotyczący błędnej oceny zgodności rozpatrywanego środka z rynkiem wewnętrznym; po piąte, zarzut dotyczący błędnego ustalenia beneficjentów pomocy i braku uzasadnienia; po szóste, zarzut oparty na naruszeniu prawa dotyczącym odzyskania pomocy; i po siódme, zarzut dotyczący naruszenia prawa do bycia wysłuchanym, art. 108 ust. 3 TFUE i art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999.
W przedmiocie braku kompetencji Komisji i niemożliwości zastosowania prawa Unii do sytuacji sprzed przystąpienia Rumunii
59 W ramach części pierwszej zarzutu pierwszego przedstawionej w sprawie T‑704/15 skarżący powołują się zasadniczo na brak kompetencji Komisji i niemożliwość zastosowania prawa Unii do sytuacji sprzed przystąpienia Rumunii. Ponadto w ramach części pierwszej zarzutu drugiego przedstawionej w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 skarżący utrzymują, że wszelkie ewentualne korzyści zostały przyznane przed przystąpieniem Rumunii do Unii. Sąd uważa, że za pomocą swoich argumentów skarżący w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 kwestionują również kompetencję Komisji do wydania zaskarżonej decyzji. W każdym wypadku, jako że kwestia kompetencji Komisji wchodzi w zakres bezwzględnej przeszkody procesowej, należy zbadać ją z urzędu (zob. wyrok z dnia 13 lipca 2000 r., Salzgitter/Komisja, C‑210/98 P, EU:C:2000:397, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).
60 Zdaniem skarżących, po pierwsze, Komisja nie była uprawniona do wydania zaskarżonej decyzji, ponieważ wszelkie działania i wszelkie zaniechania składające się na czyny bezprawne w świetle prawa międzynarodowego, w odniesieniu do których sąd arbitrażowy uznał Rumunię za winną wobec skarżących i które spowodowały szkodę objętą odszkodowaniem przyznanym w orzeczeniu arbitrażowym, miały miejsce przed przystąpieniem Rumunii do Unii. Po drugie, w tym okresie prawo Unii, w tym przepisy dotyczące pomocy państwa, nie miało jako takie zastosowania do Rumunii, a Komisja nie mogła wykonywać swoich kompetencji, które zostały jej przyznane na podstawie art. 108 TFUE i rozporządzenia nr 659/1999, w sposób wiążący w odniesieniu do pomocy państwa przyznanej przez władze rumuńskie. Po trzecie, bez znaczenia jest okoliczność, że zapłata odszkodowania przyznanego za czyny bezprawne w świetle prawa międzynarodowego, które Rumunia popełniła w ramach prawnych mających zastosowanie przed jej przystąpieniem do Unii, nastąpiła – jak w niniejszym przypadku – po tym przystąpieniu.
61 W tym względzie skarżący w sprawie T‑704/15 podnoszą, że orzeczenie arbitrażowe zostało wydane przez sąd arbitrażowy z powodu działań władz rumuńskich podjętych w ramach uchylenia NZR w 2005 r., które to władze naruszyły uzasadnione oczekiwania powodów w postępowaniu arbitrażowym i nie postępowały w przejrzysty sposób, jeśli chodzi o uchylenie środków zachęty, utrzymując jednocześnie odpowiadające im zobowiązania owych powodów. Tymczasem w chwili zaistnienia tych okoliczności faktycznych NZR nie podlegało ani unijnym zasadom pomocy państwa, ani kompetencji Komisji. Ich zdaniem zaskarżona decyzja opiera się na błędnym założeniu, że NZR stanowiło pomoc państwa zakazaną przez prawo Unii.
62 Zdaniem skarżących w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 bezwarunkowe prawo do otrzymania odszkodowania za naruszenia popełnione przez Rumunię i tym samym wszelkie ewentualne korzyści zostały przyznane albo w chwili naruszenia przez Rumunię dwustronnej umowy wynikającego z uchylenia zachęt przewidzianych w NZR, albo w chwili wejścia w życie dwustronnej umowy przewidującej zobowiązania ciążące na Rumunii wobec skarżących, lecz w każdym wypadku przed przystąpieniem tego państwa do Unii. A zatem wszelkie płatności na podstawie orzeczenia arbitrażowego powinny zostać uznane za pomoc istniejącą zgodnie z art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 659/1999, której to pomocy nie można już odzyskać.
63 Komisja kwestionuje powyższe argumenty i odpowiada, że była niewątpliwie uprawniona do wydania zaskarżonej decyzji. Zważywszy, że orzeczenie arbitrażowe zostało wydane, zostało częściowo wykonane i zostanie ewentualnie w pełni wykonane po przystąpieniu Rumunii do Unii, skarżący mogli uzyskać bezwarunkowe prawo do odszkodowania, które zostało im przyznane na podstawie obowiązujących uregulowań krajowych, dopiero po przystąpieniu Rumunii do Unii. Okoliczność, że NZR nigdy nie zostało bezpośrednio zbadane na podstawie przepisów prawa Unii dotyczących pomocy państwa oraz że domniemane naruszenie dwustronnej umowy zostało popełnione przed tym przystąpieniem, jest także pozbawiona znaczenia dla ustalenia kompetencji Komisji w niniejszym przypadku. Komisja twierdzi, że w zaskarżonej decyzji nie nakazała ona Rumunii odzyskania pomocy przyznanej pierwotnie powodom w postępowaniu arbitrażowym na podstawie NZR. Ponadto NZR, które zostało uchylone w dniu 22 lutego 2005 r., nie może służyć za podstawę prawną wypłaty odszkodowania przyznanego skarżącym. Choć skarżący mogli byli powołać się na roszczenie wobec Rumunii na podstawie dwustronnej umowy, skoro tylko zachęty przewidziane w NZR zostały uchylone, bezwarunkowe prawo do całości przyznanego później odszkodowania mogło jednak powstać dopiero po przystąpieniu Rumunii do Unii.
64 Zdaniem Komisji sporna pomoc została zatem bezsprzecznie przyznana po przystąpieniu Rumunii do Unii, i to bądź w drodze przekształcenia orzeczenia arbitrażowego poprzez jego uznanie w ważny krajowy tytuł prawny, bądź w drodze wykonania orzeczenia arbitrażowego przez Rumunię.
65 W motywach 130–140 zaskarżonej decyzji Komisja zbadała, czy sporny środek, zdefiniowany w motywie 39 tej decyzji jako „wypłata odszkodowania przyznanego powodom przez [sąd arbitrażowy] na podstawie orzeczenia [arbitrażowego] w drodze wykonania lub egzekucji tego orzeczenia [arbitrażowego] wraz z odsetkami, które narosły od momentu wydania [tego] orzeczenia”, należy uznać za nową pomoc. W tym względzie stwierdziła ona, że wskutek uchylenia w dniu 22 lutego 2005 r. systemu ustanowionego w NZR żadna spółka nie mogła już uzyskać prawa do pomocy na podstawie tego systemu oraz że w konsekwencji roszczenie o odszkodowanie wysunięte przez skarżących wobec państwa rumuńskiego wynikało wyłącznie z „orzeczenia [arbitrażowego] w połączeniu z przepisami rumuńskiego prawa krajowego, nadającymi mu skutek prawny w krajowym porządku prawnym obowiązującym w Rumunii”. Biorąc pod uwagę, że orzeczenie arbitrażowe zostało wydane i zachodzi ryzyko jego wykonania lub egzekucji po przystąpieniu Rumunii do Unii, przewidziane w rumuńskich przepisach prawnych bezwarunkowe prawo do otrzymania odszkodowania zasądzonego przez sąd arbitrażowy zostało przyznane skarżącym dopiero po przystąpieniu Rumunii do Unii. Komisja uznała, że okoliczność, iż ani akt przystąpienia, ani traktat FUE nie miały zastosowania w Rumunii w momencie, gdy – jak twierdzili skarżący w ramach postępowania administracyjnego – Rumunia uchybiła zobowiązaniom, które ciążyły na niej na podstawie dwustronnej umowy, uchylając system pomocy ustanowiony w NZR, czy też w momencie, gdy wytoczyli oni powództwo przed sąd arbitrażowy, nie jest istotna, ponieważ w żadnym z tych momentów skarżący nie uzyskali bezwarunkowego prawa do odszkodowania przyznanego przez sąd arbitrażowy, to jest środka, który był przedmiotem oceny Komisji. Ponadto Komisja zauważyła, że w orzeczeniu arbitrażowym przyznano skarżącym kwotę, która odpowiadała korzyściom przewidzianym w ramach uchylonego systemu ustanowionego w NZR, do planowanej daty jego wygaśnięcia, jak również odszkodowaniu za utratę możliwości magazynowania cukru w 2009 r. i utraconemu zyskowi, oraz że przez znaczną część, a nawet całość wchodzących w grę okresów Rumunia była pełnoprawnym członkiem Unii i podlegała bezpośrednio zasadom pomocy państwa określonym w traktacie FUE. Przypomniała ona także, że system środków zachęty przewidziany w NZR nie został wymieniony jako pomoc istniejąca w akcie przystąpienia. Komisja wywnioskowała stąd, że wypłata odszkodowania przyznanego skarżącym przez sąd arbitrażowy, bez względu na to, czy nastąpiła ona poprzez wykonanie bądź egzekucję orzeczenia arbitrażowego, stanowi nową pomoc oraz że podlega ona zatem w pełni mechanizmowi kontroli pomocy państwa, o którym mowa w art. 107 i 108 TFUE.
66 Na podstawie art. 2 aktu przystąpienia postanowienia traktatów założycielskich oraz aktów podjętych, przed przystąpieniem, przez instytucje wiążą Rumunię od momentu jej przystąpienia i znajdują zastosowanie w tym państwie na warunkach przewidzianych w tych traktatach i w tym akcie.
67 Wobec powyższego prawo Unii zaczęło obowiązywać w Rumunii dopiero od jej przystąpienia do Unii w dniu 1 stycznia 2007 r. A zatem dopiero w tym dniu Komisja uzyskała kompetencję, która pozwalała jej dokonywać kontroli działań Rumunii na podstawie art. 108 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 20 marca 2013 r., Rousse Industry/Komisja, T‑489/11, niepublikowany, EU:T:2013:144, pkt 63, 64).
68 Tymczasem argumenty skarżących wywiedzione z braku kompetencji Komisji do wydania zaskarżonej decyzji opierają się na założeniu, że wszystkie okoliczności faktyczne miały miejsce i wszelkie ewentualne korzyści zostały przyznane przed przystąpieniem Rumunii do Unii. Z tego wynika, że aby ocenić zasadność tych argumentów, należy najpierw określić datę, w której domniemana pomoc została przyznana.
69 W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z orzecznictwem pomoc państwa należy uznać za przyznaną w momencie, gdy beneficjent uzyskał prawo do jej otrzymania na podstawie obowiązującej regulacji krajowej, mając na uwadze wszystkie warunki ustanowione w prawie krajowym do otrzymania tej pomocy (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 marca 2013 r., Magdeburger Mühlenwerke, C‑129/12, EU:C:2013:200, pkt 40, 41; z dnia 6 lipca 2017 r., Nerea, C‑245/16, EU:C:2017:521, pkt 32).
70 W niniejszym przypadku, po pierwsze, zgodnie z zaskarżoną decyzją wykonanie lub egzekucja orzeczenia arbitrażowego miały na celu przywrócenie sytuacji, w jakiej skarżący znajdowaliby się zgodnie z wszelkim prawdopodobieństwem, gdyby system przewidziany w NZR nie został uchylony (motywy 95, 146; przypis nr 83 do zaskarżonej decyzji).
71 Z okoliczności powstania sporów (zob. pkt 5–15 powyżej) wynika, że wszystkie okoliczności faktyczne związane z NZR, to jest wydanie NZR przez Rumunię, uzyskanie przez skarżące spółki świadectw umożliwiających im korzystanie z zachęt przewidzianych w owym NZR, wejście w życie dwustronnej umowy, uchylenie zachęt przewidzianych w NZR i naruszenia popełnione przez Rumunię przy tej okazji oraz wniesienie sprawy do sądu arbitrażowego przez powodów w postępowaniu arbitrażowym, miały miejsce przed przystąpieniem Rumunii do Unii w dniu 1 stycznia 2007 r.
72 Po drugie, należy zauważyć w tym względzie, że w orzeczeniu arbitrażowym sąd arbitrażowy doszedł do wniosku, iż uchylając zachęty przewidziane w NZR przed dniem 1 kwietnia 2009 r., Rumunia, z jednej strony, naruszyła uzasadnione oczekiwania powodów w postępowaniu arbitrażowym, i z drugiej strony, nie postąpiła w stosunku do nich w sposób przejrzysty. A zatem uchylenie zachęt przewidzianych w NZR stanowi zdarzenie powodujące powstanie szkody, za którą przyznano skarżącym odszkodowanie w orzeczeniu arbitrażowym.
73 Jak wynika zatem z motywu 146 i z przypisu nr 83 do zaskarżonej decyzji, orzeczenie arbitrażowe miało na celu zrekompensowanie z mocą „wsteczną” uchylenia NZR w 2005 r., co oznacza, że wywarte przez to orzeczenie skutki odszkodowawcze odnoszą się do przeszłości.
74 Wynika stąd, że w orzeczeniu arbitrażowym sąd arbitrażowy ograniczył się do ustalenia dokładnej szkody poniesionej przez skarżących w związku z uchyleniem NZR i obliczył wysokość odszkodowania odpowiadającego prawu do naprawienia szkody, które powstało w chwili naruszeń popełnionych przez Rumunię w 2005 r.
75 Z powyższego wynika, że prawo do otrzymania odszkodowania w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 69 powyżej powstało w momencie, gdy Rumunia uchyliła zachęty przewidziane w NZR w 2005 r. Wbrew temu, co Komisja stwierdziła między innymi w motywie 134 zaskarżonej decyzji, prawo do otrzymania odszkodowania zasądzonego przez sąd arbitrażowy nie zostało zatem przyznane skarżącym dopiero po przystąpieniu Rumunii do Unii (zob. pkt 65 powyżej).
76 Po trzecie, prawdą jest, że orzeczenie arbitrażowe, w którym stwierdzono naruszenia popełnione przez Rumunię w ramach uchylenia NZR i ustalono odszkodowanie, jakie należy zapłacić skarżącym z tego tytułu, zostało wydane w 2013 r., a zatem po owym przystąpieniu.
77 Niemniej, jak wskazano w pkt 74 powyżej, sąd arbitrażowy ograniczył się do ustalenia dokładnej szkody poniesionej przez skarżących wskutek naruszeń popełnionych przez Rumunię w 2005 r. Z tego względu, że orzeczenie arbitrażowe stanowi zatem jedynie element akcesoryjny spornego odszkodowania i jako takie nie może zostać oddzielone od wcześniejszych podatkowych środków zachęty, nie można go uznać za nową pomoc i nie może ono uzasadniać kompetencji Komisji ani możliwości zastosowania prawa Unii do wszystkich zdarzeń zaistniałych w przeszłości, to jest okoliczności faktycznych leżących u podstaw sporów, które miały miejsce przed przystąpieniem Rumunii do Unii (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 20 marca 2013 r., Rousse Industry/Komisja, T‑489/11, niepublikowany, EU:T:2013:144, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo, utrzymany w mocy w wyniku postępowania odwoławczego wyrokiem z dnia 20 marca 2014 r., Rousse Industry/Komisja, C‑271/13 P, niepublikowany, EU:C:2014:175).
78 W świetle powyższego należy dojść do wniosku, że prawo skarżących do otrzymania spornego odszkodowania powstało i zaczęło wywierać swoje skutki w momencie, gdy Rumunia uchyliła NZR nr 24, czyli przed przystąpieniem Rumunii do Unii, a zatem, że moment, w którym prawo to zostało przyznane skarżącym w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 69 powyżej, jest wcześniejszy od tego przystąpienia. Z jednej bowiem strony orzeczenie arbitrażowe stanowi tylko uznanie tego prawa, a z drugiej strony, wypłaty dokonane w 2014 r. stanowią jedynie wykonanie tego prawa powstałego w 2005 r.
79 Jako że prawo Unii, a w szczególności art. 107 i 108 TFUE nie miały zastosowania w Rumunii przed jej przystąpieniem do Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 1 października 2015 r., Electrabel i Dunamenti Erőmű/Komisja, C‑357/14 P, EU:C:2015:642, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo), Komisja nie mogła wykonywać kompetencji, które zostały jej przyznane w art. 108 TFUE i nie mogła w szczególności nałożyć sankcji za zachęty przewidziane w NZR w odniesieniu do okresu sprzed tego przystąpienia. Dopiero wraz z tym przystąpieniem Komisja uzyskała bowiem kompetencję, która pozwalała jej dokonywać kontroli działań Rumunii na podstawie art. 108 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 20 marca 2013 r., Rousse Industry/Komisja, T‑489/11, niepublikowany, EU:T:2013:144, pkt 63, utrzymany w mocy w wyniku postępowania odwoławczego wyrokiem z dnia 20 marca 2014 r., Rousse Industry/Komisja, C‑271/13 P, niepublikowany, EU:C:2014:175).
80 Ponadto podobnie jak skarżący należy uściślić, że okoliczność, iż odszkodowanie zostało wypłacone po tym przystąpieniu, nie jest istotna w tych ramach, ponieważ owe wypłaty dokonane w 2014 r. stanowią wykonanie prawa powstałego w 2005 r.
81 Po czwarte, Komisja zdefiniowała przedmiot spornego środka jako „wypłat[ę] odszkodowania przyznanego powodom przez [sąd arbitrażowy] na podstawie orzeczenia [arbitrażowego] w drodze wykonania lub egzekucji tego orzeczenia wraz z odsetkami, które narosły od momentu wydania [tegoż] orzeczenia” (motyw 39 zaskarżonej decyzji).
82 Otóż należy zauważyć, że o ile w zaskarżonej decyzji Komisja nie wypowiedziała się wyraźnie w kwestii zgodności z prawem NZR, o tyle między innymi z motywów 24, 25, 95 i 146 zaskarżonej decyzji wynika, że uznała ona, iż wypłata odszkodowania przyznanego skarżącym przez sąd arbitrażowy była niezgodna z prawem Unii, ponieważ miała na celu przywrócenie sprzecznych z prawem Unii zachęt, które przewidywało NZR. Z zaskarżonej decyzji wynika zatem jasno, że Komisja powiązała bezpośrednio tę wypłatę z systemem zachęt przewidzianych w NZR oraz że u podstaw wniosku Komisji, zgodnie z którym wypłata odszkodowania stanowiła pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, leżało przeświadczenie, iż same zachęty przewidziane w NZR były niezgodne z prawem Unii.
83 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nowy przepis stosuje się co do zasady bezpośrednio do przyszłych skutków stanu faktycznego powstałego w czasie obowiązywania przepisu starego (zob. wyrok z dnia 11 grudnia 2008 r., Komisja/Freistaat Sachsen, C‑334/07 P, EU:C:2008:709, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).
84 Tymczasem w niniejszym przypadku z uwagi na szczególny charakter orzeczenia arbitrażowego, który wynika w szczególności z motywu 146 zaskarżonej decyzji, nie można uznać, że skutki tego orzeczenia stanowią przyszłe skutki stanu faktycznego powstałego przed przystąpieniem w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 83 powyżej, ponieważ wywołało ono z mocą wsteczną skutki ostatecznie zaistniałe, które zostały w nim jedynie „stwierdzone” w odniesieniu do przeszłości, czyli skutki, które wystąpiły częściowo już przed przystąpieniem.
85 W motywie 146 zaskarżonej decyzji Komisja uznała bowiem, że „wykonanie orzeczenia [arbitrażowego] powoduje przywrócenie takiej sytuacji, w jakiej z całym prawdopodobieństwem powodowie znaleźliby się, gdyby Rumunia nigdy nie uchyliła [NZR], [oraz że] stanow[i] [to] pomoc operacyjną”.
86 Niemniej jako że zachęty przewidziane w NZR zostały uchylone w 2005 r., a zatem przed przystąpieniem Rumunii do Unii, Komisja nie była w ogóle uprawniona do dokonania oceny ich domniemanego bezprawnego charakteru w świetle prawa Unii, przynajmniej w odniesieniu do okresu sprzed przystąpienia. Podobnie jako że prawo do spornego odszkodowania powstało w momencie tego uchylenia (zob. pkt 75 powyżej), Komisja nie mogła również wypowiadać się w kwestii zgodności z rynkiem wewnętrznym tego odszkodowania w odniesieniu do tego samego okresu.
87 W tym względzie należy podkreślić, że w niniejszym przypadku sąd arbitrażowy nie był zobowiązany do zastosowania prawa Unii do przedstawionych mu do rozpatrzenia okoliczności faktycznych zaistniałych przed przystąpieniem, w odróżnieniu od sytuacji, która miała miejsce w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 6 marca 2018 r., Achmea (C‑284/16, EU:C:2018:158, pkt 38–41).
88 Ponadto zważywszy, że wszystkie okoliczności faktyczne sporu uwzględnione przez sąd arbitrażowy miały miejsce przed tym przystąpieniem, orzeczenie arbitrażowe nie może skutkować tym, że Komisja stanie się kompetentna i prawo Unii będzie znajdowało zastosowanie do tych wcześniejszych okoliczności faktycznych w zakresie, w jakim wywołały one swoje skutki przed owym przystąpieniem (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 10 stycznia 2006 r., Ynos, C‑302/04, EU:C:2006:9, pkt 25, 36).
89 Jak Komisja zauważyła w motywie 135 zaskarżonej decyzji, z orzeczenia arbitrażowego wynika, że kwoty przyznane tytułem naprawienia szkody wynikającej z naruszeń popełnionych przez Rumunię zostały obliczone przez sąd arbitrażowy w odniesieniu do okresu od dnia uchylenia NZR, tj. 22 lutego 2005 r., do przewidywanego dnia jego wygaśnięcia, tj. 1 kwietnia 2009 r. Okres ten obejmuje niewątpliwie 27 miesięcy, podczas których Rumunia była już członkiem Unii, a także możliwość magazynowania cukru w 2009 r. i utracony zysk w odniesieniu do okresu od 1 stycznia 2005 r. do 31 sierpnia 2011 r.
90 Należy jednak stwierdzić, że kwoty przyznane tytułem odszkodowania za okres sprzed przystąpienia Rumunii do Unii, to jest okres od 22 lutego 2005 r. do 31 grudnia 2006 r., nie mogą stanowić pomocy państwa w rozumieniu prawa Unii. Na podstawie orzecznictwa przypomnianego w pkt 69, 79 i 88 powyżej należy zatem stwierdzić, że Komisja wykonała swoje kompetencje z mocą wsteczną w odniesieniu do stanu faktycznego sprzed przystąpienia Rumunii do Unii, przynajmniej w odniesieniu do tych kwot.
91 Ponadto jeśli chodzi o kwoty przyznane tytułem odszkodowania za okres po przystąpieniu Rumunii do Unii, czyli okres od 1 stycznia 2007 r. do 1 kwietnia 2009 r., nawet przy założeniu, że wypłatę odszkodowania odnoszącego się do tego okresu można uznać za pomoc niezgodną z rynkiem wewnętrznym, zważywszy że Komisja nie dokonała rozróżnienia między okresami odszkodowania z tytułu szkody poniesionej przez skarżących przed przystąpieniem lub po przystąpieniu, w każdym wypadku przekroczyła ona swoje kompetencje w zakresie kontroli pomocy państwa.
92 W świetle całości powyższych rozważań należy dojść do wniosku, że wydając zaskarżoną decyzję, Komisja zastosowała z mocą wsteczną kompetencje, które przysługują jej na podstawie art. 108 TFUE i rozporządzenia nr 659/1999, do okoliczności faktycznych sprzed przystąpienia Rumunii do Unii. A zatem Komisja nie mogła uznać rozpatrywanego środka za pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.
93 W konsekwencji należy uwzględnić część pierwszą zarzutu pierwszego przedstawioną w sprawie T‑704/15 i część pierwszą zarzutu drugiego przedstawioną w sprawach T‑624/15 i T‑694/15.
W przedmiocie błędu w zakwalifikowaniu orzeczenia arbitrażowego jako korzyści i pomocy w rozumieniu art. 107 TFUE
94 W ramach części drugiej zarzutu drugiego przedstawionej w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 i części pierwszej zarzutu drugiego przedstawionej w sprawie T‑704/15 skarżący utrzymują, że orzeczenie arbitrażowe nie przyznaje im korzyści gospodarczej, lecz ma jedynie na celu naprawienie poniesionej przez nich szkody. W tym względzie utrzymują oni, że owo orzeczenie nie przywraca NZR, lecz przyznaje im odszkodowanie z tytułu naruszenia przez Rumunię ciążących na niej zobowiązań przewidzianych w dwustronnej umowie, a w szczególności z tego względu, że utrzymała ona odpowiadające im zobowiązania po stronie inwestorów, mimo że zachęty zostały uchylone. Powodowie, którzy pierwotnie domagali się przed sądem arbitrażowym przywrócenia NZR, zmienili wyraźnie swoje żądania w tym kierunku. Ich zdaniem Komisja błędnie skupiła się na sposobie, w jaki sąd arbitrażowy obliczył odszkodowanie, zamiast raczej skupić się na powodzie jego przyznania. To obliczenie odszkodowania nie jest istotne w niniejszym przypadku. Ponadto Komisja nie ma kompetencji do rewizji odszkodowania z tego względu, że nie zgadza się ona z wybraną metodą obliczenia. W każdym wypadku Komisja nie wykazała, że przyznane kwoty odpowiadają dokładnej kwocie zwrotów i zwolnień, jakie skarżący uzyskaliby na podstawie NZR za odnośny okres, oraz że orzeczenie arbitrażowe przywróciło zatem de facto ten system. Wobec tego zgodnie z orzecznictwem Trybunału (wyrok z dnia 27 września 1988 r., Asteris i in., od 106/87 do 120/87, EU:C:1988:457) wykonanie orzeczenia arbitrażowego nie przyznaje im korzyści w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.
95 Ponadto w opinii skarżących orzeczenie arbitrażowe nie skutkuje wypłatą odszkodowania na ich rzecz z powodu zniesienia środka pomocy państwa niezgodnego z rynkiem wewnętrznym. Komisja wychodzi z błędnego założenia, że NZR stanowiło pomoc państwa zakazaną przez prawo Unii. Skarżący utrzymują, że w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych, do których odnosi się orzeczenie arbitrażowe, NZR nie podlegało unijnym zasadom pomocy państwa oraz że Komisja próbuje wykonać swoje kompetencje w odniesieniu do tych okoliczności faktycznych z mocą wsteczną. W każdym wypadku zdaniem skarżących mamy tu do czynienia z korzyścią uzyskaną „w normalnych warunkach rynkowych”, ponieważ zapłata jest automatyczną konsekwencją zasądzenia danej kwoty w orzeczeniu arbitrażowym. Wreszcie stanowisko, zgodnie z którym dwustronna umowa jest nieważna, jest błędne.
96 Komisja, popierana przez Królestwo Hiszpanii, kwestionuje powyższe argumenty. Jej zdaniem jest oczywiste, że wypłata odszkodowania przyznanego wskutek korzystnej dla skarżących decyzji, które to odszkodowanie odpowiada kwotom przewidzianym przez planowaną pomoc niedozwoloną i niezgodną z prawem, stanowi sama w sobie pośrednie przyznanie pomocy państwa. W tym względzie Komisja wyjaśnia, że nigdy nie twierdziła, iż orzeczenie arbitrażowe przywraca de iure NZR, lecz raczej doszła w zaskarżonej decyzji do wniosku, że orzeczenie to przywraca de facto zachęty przewidziane w NZR, gdyż orzeczenie arbitrażowe ogranicza się do przywrócenia sytuacji, w jakiej z całym prawdopodobieństwem powodowie w postępowaniu arbitrażowym znaleźliby się, gdyby NZR nie zostało uchylone w 2005 r. Sąd arbitrażowy wskazał na związek przyczynowy między naruszeniem dwustronnej umowy i przyznanym odszkodowaniem, powołując się wyłącznie na zniesienie zachęt przewidzianych w NZR, lecz nie wspomina o żadnej szkodzie, jaka miałaby wynikać z utrzymania zobowiązań inwestorów lub z braku przejrzystości. Niniejszy przypadek różni się diametralnie od przypadku w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 27 września 1988 r., Asteris i in. (od 106/87 do 120/87, EU:C:1988:457).
97 Królestwo Hiszpanii dodaje, że sporne odszkodowanie stanowi niewątpliwie pomoc państwa, ponieważ sprawę wniesiono do sądu arbitrażowego tuż po uchyleniu NZR, zaś samo obliczenie kompensaty zostało dokonane zgodnie z metodą bardzo podobną do metody przewidzianej w tym NZR. To właśnie przedwczesne uchylenie tego systemu leży zasadniczo u podstaw całego sporu. Co więcej, żadna jednostka nie miała indywidualnego prawa do pomocy państwa, bez względu na jej formę i niezależnie od kwestii, czy państwo jej ją wcześniej przyznawało.
98 W motywie 95 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, co następuje:
„[O]czywiste jest, że wykonując lub egzekwując orzeczenie, Rumunia przyznaje powodom [w postępowaniu arbitrażowym] kwotę dokładnie odpowiadającą korzyściom przewidywanym w ramach uchylonego [NZR] od momentu jego uchylenia (dnia 22 lutego 2005 r.) do czasu jego planowanego wygaśnięcia (1 kwietnia 2009 r.). Dokładniej mówiąc, wykonanie lub egzekucja orzeczenia de facto powoduje zwrot należności celnych nałożonych na cukier i inne surowce przywożone w okresie od dnia 22 lutego 2005 r. do dnia 31 marca 2009 r. oraz należności celnych nałożonych na cukier przywożony, których powodowie [w postępowaniu arbitrażowym] uniknęliby, gdyby mieli możliwość magazynowania cukru przed planowym wygaśnięciem [udogodnień przyznanych na podstawie NZR] w dniu 31 marca 2009 r. Ponadto [aby] zapewnić powodom [w postępowaniu arbitrażowym] pełną korzyść z kwoty odpowiadającej kwocie wynikającej z uchylonego [systemu] oraz aby zostali »przywróceni do pozycji, w jakiej znaleźliby się ‘z całym prawdopodobieństwem’«, [sąd arbitrażowy] przyznał również odsetki oraz odszkodowanie [za utracone korzyści] z tytułu rzekomo utraconej okazji i utraconego zysku. W rezultacie wykonanie lub egzekucja orzeczenia powoduje przywrócenie takiej sytuacji, w jakiej z całym prawdopodobieństwem powodowie [w postępowaniu arbitrażowym] znaleźliby się, gdyby [system przewidziany w NZR] nigdy nie został uchylony”.
99 Komisja zauważyła ponadto w motywie 99 zaskarżonej decyzji, że „w uzasadnieniu swojej decyzji o przyznaniu odszkodowania za zwiększone ceny i utratę zdolności do magazynowania, a także za utracone zyski, [sąd arbitrażowy] odniósł się wyłącznie do szkód poniesionych przez powodów w wyniku cofnięcia środków zachęty [przewidzianych w NZR]”.
100 W tym względzie art. 107 ust. 1 TFUE stanowi, że „[z] zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi”.
101 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zakwalifikowanie danego środka jako „pomocy” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE wymaga spełnienia wszystkich przesłanek określonych w tym postanowieniu. A zatem, po pierwsze, musi mieć miejsce interwencja państwa lub przy użyciu zasobów państwowych. Po drugie, interwencja ta musi być w stanie wpływać na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi. Po trzecie, musi ona przyznawać beneficjentowi korzyść. Po czwarte, musi ona zakłócać konkurencję lub grozić jej zakłóceniem (zob. wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., BVVG, C‑39/14, EU:C:2015:470, pkt 23, 24 i przytoczone tam orzecznictwo).
102 Pojęcie pomocy państwa określone w traktacie FUE ma charakter prawny i należy je interpretować w oparciu o elementy obiektywne. Z tego powodu sąd Unii powinien zasadniczo przeprowadzić pełną kontrolę w kwestii ustalenia, czy dany środek wchodzi w zakres stosowania art. 107 ust. 1 TFUE, biorąc pod uwagę zarówno konkretne okoliczności rozpatrywanej przezeń sprawy, jak i techniczny lub złożony charakter ocen przeprowadzonych przez Komisję (wyrok z dnia 21 czerwca 2012 r., BNP Paribas i BNL/Komisja, C‑452/10 P, EU:C:2012:366, pkt 100 i przytoczone tam orzecznictwo).
103 Ponadto naprawienia poniesionej szkody nie można uznać za pomoc, chyba że prowadzi ono do naprawienia szkody wynikającej z cofnięcia pomocy niezgodnej z prawem lub z rynkiem wewnętrznym (zob. podobnie wyrok z dnia 27 września 1988 r., Asteris i in., od 106/87 do 120/87, EU:C:1988:457, pkt 23, 24), jak przypomina Komisja w motywie 104 zaskarżonej decyzji. Ten motyw 104 potwierdza, że Komisja stoi na stanowisku, iż orzeczenie arbitrażowe stanowi pomoc niezgodną z rynkiem wewnętrznym, ponieważ naprawia szkodę wynikającą z cofnięcia środka, który uważa ona za pomoc niezgodną z prawem Unii.
104 Niemniej z analizy części pierwszej zarzutu pierwszego przedstawionej w sprawie T‑704/15 i części pierwszej zarzutu drugiego przedstawionej w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 wynika, że prawo Unii nie znajduje zastosowania do naprawienia szkody wynikającej z cofnięcia NZR, przynajmniej w odniesieniu do okresu sprzed przystąpienia, ponieważ orzeczenie arbitrażowe, w którym stwierdzono istnienie prawa do odszkodowania powstałego w 2005 r., nie skutkowało uruchomieniem możliwości stosowania prawa Unii i kompetencji Komisji w odniesieniu do tego okresu poprzedzającego przystąpienie.
105 A zatem odszkodowania z tytułu cofnięcia systemu NZR, przynajmniej w odniesieniu do kwot odpowiadających okresowi od 22 lutego 2005 r. do 1 stycznia 2007 r., nie można uznać za odszkodowanie z tytułu cofnięcia pomocy bezprawnej lub niezgodnej z prawem Unii.
106 W zakresie, w jakim prawo Unii nie znajduje zastosowania do odszkodowania z tytułu cofnięcia NZR, przynajmniej w odniesieniu do okresu sprzed przystąpienia, skarżący mogą – przynajmniej odnośnie do tego okresu – powoływać się na wyrok z dnia 27 września 1988 r., Asteris i in. (od 106/87 do 120/87, EU:C:1988:457).
107 Niemniej z analizy części pierwszej zarzutu pierwszego przedstawionej w sprawie T‑704/15 i części pierwszej zarzutu drugiego przedstawionej w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 wynika, że Komisja nie ma kompetencji oraz że prawo Unii nie znajduje zastosowania do ustanowionego w NZR systemu, do jego uchylenia i do odszkodowania z tytułu tego uchylenia, ponieważ orzeczenie arbitrażowe, w którym stwierdzono istnienie prawa do odszkodowania w 2013 r., nie skutkowało uruchomieniem możliwości stosowania prawa Unii i kompetencji Komisji w odniesieniu do wcześniejszych podatkowych środków zachęty przewidzianych w NZR i tym samym w odniesieniu do wynikającego stąd spornego odszkodowania.
108 A zatem jako że sporne odszkodowanie obejmowało, przynajmniej w części, okres sprzed przystąpienia (od 22 lutego 2005 r. do 1 stycznia 2007 r.) i Komisja nie dokonała rozróżnienia – wśród kwot podlegających odzyskaniu – między kwotami dotyczącymi okresu sprzed przystąpienia i kwotami dotyczącymi okresu po przystąpieniu, decyzja, w której zakwalifikowała ona jako pomoc całość odszkodowania, jest nieuchronnie niezgodna z prawem.
109 Z powyższego wynika, że zaskarżona decyzja jest niezgodna z prawem, jako że zakwalifikowano w niej jako pomoc w rozumieniu art. 107 TFUE przyznanie przez sąd arbitrażowy odszkodowania, które miało na celu zrekompensowanie szkód wynikających z cofnięcia podatkowych środków zachęty, przynajmniej w odniesieniu do okresu sprzed dnia wejścia w życie prawa Unii w Rumunii.
110 W konsekwencji należy także uwzględnić część drugą zarzutu drugiego przedstawioną w sprawach T‑624/15 i T‑694/15 i część pierwszą zarzutu drugiego przedstawioną w sprawie T‑704/15.
111 W świetle całości powyższych rozważań należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w całości bez konieczności badania pozostałych części tych zarzutów ani pozostałych zarzutów.
W przedmiocie kosztów
112 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.
113 Ponieważ Komisja przegrała sprawę, zgodnie z żądaniem skarżących należy ją obciążyć, poza jej własnymi kosztami, kosztami poniesionymi przez skarżących.
114 Zgodnie z art. 138 § 1 regulaminu postępowania państwa członkowskie interweniujące w sprawie pokrywają własne koszty. W konsekwencji Królestwo Hiszpanii i Węgry pokrywają własne koszty.
Z powyższych względów
SĄD (druga izba w składzie powiększonym)
orzeka, co następuje:
1) Sprawy T‑624/15, T‑694/15 i T‑704/15 zostają połączone do celów wydania wyroku.
2) Stwierdza się nieważność decyzji Komisji (UE) 2015/1470 z dnia 30 marca 2015 r. w sprawie pomocy państwa SA.38517 (2014/C) (ex 2014/NN) wdrożonej przez Rumunię – Orzeczenie arbitrażowe w sprawie Micula/Rumunia z dnia 11 grudnia 2013 r.
3) Komisja Europejska pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez European Food SA, Starmill SRL, Multipack SRL, Scandic Distilleries SA, Ioana i Viorela Miculów, European Drinks SA, Rieni Drinks SA, Transilvania General Import-Export SRL i West Leasing International SRL.
4) Królestwo Hiszpanii i Węgry pokrywają własne koszty.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 18 czerwca 2019 r.
Podpisy