WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 22 października 2020 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Zbliżanie ustawodawstw – Znaki towarowe – Dyrektywa 2008/95/WE – Artykuł 12 ust. 1 – Rzeczywiste używanie znaku towarowego – Ciężar dowodu – Artykuł 13 – Dowód używania „w odniesieniu do części towarów lub usług” – Znak towarowy oznaczający model samochodu, który został wycofany z produkcji – Używanie znaku towarowego w odniesieniu do części zamiennych oraz usług związanych z tym modelem – Używanie znaku towarowego w odniesieniu do samochodów używanych – Artykuł 351 TFUE –– Konwencja między Republiką Federalną Niemiec a Konfederacją Szwajcarską – Wzajemna ochrona patentów, wzorów i znaków towarowych
W sprawach połączonych C‑720/18 i C‑721/18
mających za przedmiot dwa wnioski o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczeń w trybie prejudycjalnym, złożone przez Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie, Niemcy) postanowieniami z dnia 8 listopada 2018 r., które wpłynęły do Trybunału w dniu 16 listopada 2018 r., w postępowaniach:
Ferrari SpA
przeciwko
DU,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: M. Vilaras (sprawozdawca), prezes izby, N. Piçarra, D. Šváby, S. Rodin i K. Jürimäe, sędziowie,
rzecznik generalny: E. Tanchev,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Ferrari SpA – R. Pansch, S. Klopschinski, A. Sabellek i H. Hilge, Rechtsanwälte,
– w imieniu DU – M. Krogmann, Rechtsanwalt,
– w imieniu Komisji Europejskiej – É. Gippini Fournier, W. Mölls i M. Šimerdová, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 12 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 2008, L 299, s. 25).
2 Wnioski te zostały przedstawione w ramach dwóch sporów między Ferrari SpA a DU w przedmiocie wykreślenia, z powodu braku rzeczywistego używania, dwóch znaków towarowych należących do Ferrari.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy 6 i 10 dyrektywy 2008/95 brzmiały następująco:
„(6) Państwa członkowskie powinny posiadać także swobodę ustalania przepisów proceduralnych dotyczących rejestracji, wygaśnięcia i nieważności znaków towarowych nabytych przez rejestrację. Mogą one, na przykład, określać formę rejestracji znaku towarowego oraz procedury w sprawie unieważnienia, decydować o tym, czy prawa wcześniejsze powinny być powoływane w procedurze rejestracji albo w procedurze w sprawie unieważnienia bądź w obu procedurach, oraz, jeżeli dopuszczają one powoływanie praw wcześniejszych w procedurze rejestracji, mogą stosować procedurę wnoszenia sprzeciwu lub procedurę badania z urzędu, bądź oba rodzaje procedur. Państwa członkowskie powinny zachować swobodę ustalenia skutków wygaśnięcia lub nieważności znaków towarowych.
[…]
(10) Dla ułatwienia swobodnego przepływu towarów i usług podstawowe znaczenie ma zapewnienie, by zarejestrowane znaki towarowe korzystały z takiej samej ochrony na podstawie systemów prawnych wszystkich państw członkowskich. Nie powinno to jednakże uniemożliwiać państwom członkowskim udzielania, z ich wyboru, szerokiej ochrony tym znakom towarowym, które cieszą się renomą”.
4 Artykuł 7 tej dyrektywy, zatytułowany „Wyczerpanie praw przyznanych przez znak towarowy”, przewidywał w ust. 1:
„Znak towarowy nie uprawnia właściciela do zakazania używania tego znaku w odniesieniu do towarów, które zostały wprowadzone do obrotu [na terytorium Unii Europejskiej] pod tym znakiem towarowym przez właściciela lub za jego zgodą”.
5 Artykuł 10 wspomnianej dyrektywy, opatrzony tytułem „Używanie znaków towarowych”, stanowił w ust. 1 akapit pierwszy:
„Jeżeli w okresie pięciu lat od daty zakończenia procedury rejestracji znak towarowy nie był rzeczywiście używany przez właściciela we Wspólnocie [w danym państwie członkowskim] w stosunku do towarów lub usług, dla których jest zarejestrowany, lub jeżeli takie używanie było zawieszone przez nieprzerwany okres pięciu lat, znak towarowy podlega sankcjom przewidzianym w niniejszej dyrektywie, chyba że istnieją usprawiedliwione powody jego nieużywania”.
6 Artykuł 12 przytaczanej dyrektywy, zatytułowany „Podstawy wygaśnięcia”, przewidywał w ust. 1:
„Uprawnienie do znaku towarowego podlega [może podlegać] wygaśnięciu, jeżeli w nieprzerwanym okresie pięciu lat znak ten nie został wprowadzony do rzeczywistego używania w państwie członkowskim w powiązaniu z towarami lub usługami, dla których jest zarejestrowany, i nie istnieją żadne uzasadnione powody jego nieużywania.
Jednakże nikt nie może podnosić wygaśnięcia praw właściciela znaku towarowego, jeżeli w przedziale czasu pomiędzy upływem pięcioletniego okresu i złożeniem wniosku o wygaśnięcie rozpoczęło się lub zostało wznowione rzeczywiste używanie znaku towarowego.
Rozpoczęcie lub wznowienie używania w ciągu trzech miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o stwierdzenie wygaśnięcia rejestracji i które nastąpiło najwcześniej w momencie upływu nieprzerwanego pięcioletniego okresu nieużywania, nie jest brane pod uwagę, jeżeli przygotowania do rozpoczęcia lub wznowienia używania podjęte zostały dopiero wówczas, gdy właściciel dowiedział się o możliwości złożenia wniosku o wygaśnięcie [stwierdzenie wygaśnięcia]”.
7 Artykuł 13 dyrektywy 2008/95, zatytułowany „Podstawy odmowy, wygaśnięcia lub stwierdzenia nieważności, dotyczące jedynie niektórych towarów lub usług”, stanowił:
„Jeżeli podstawy do odmowy rejestracji, wygaśnięcia lub stwierdzenia nieważności znaku towarowego istnieją jedynie w odniesieniu do niektórych towarów lub usług, dla których ten znak towarowy został zgłoszony lub zarejestrowany, odmowa rejestracji, wygaśnięcie lub stwierdzenie nieważności będzie dotyczyło jedynie tych towarów lub usług”.
Prawo niemieckie
8 Paragraf 26 Gesetz über den Schutz von Marken und sonstigen Kennzeichenz (Markengesetz) (ustawy o ochronie znaków towarowych i innych oznaczeń) z dnia 25 października 1994 r. (BGBl. 1994 I, s. 3082, zwanej dalej „Markengesetz”), zatytułowany „Używanie znaku towarowego”, przewiduje:
„1. W zakresie, w jakim dochodzenie roszczeń z tytułu zarejestrowanego znaku towarowego lub utrzymanie rejestracji zależy od tego, czy znak towarowy był używany, musi być on rzeczywiście używany w kraju przez swojego właściciela dla towarów lub usług, dla których został zarejestrowany, chyba że zachodzą uzasadnione powody jego nieużywania.
2. Używanie znaku towarowego za zgodą właściciela uważa się za dokonane przez właściciela.
3. Za używanie zarejestrowanego znaku towarowego uważa się również jego używanie w postaci różniącej się od postaci, w jakiej ten znak został zarejestrowany, o ile różnice nie zmieniają charakteru odróżniającego znaku. Zdanie pierwsze stosuje się również wtedy, gdy znak towarowy w postaci, w jakiej był używany, również jest zarejestrowany.
4. Za używanie w kraju uważa się także umieszczanie znaku towarowego na towarach lub na ich opakowaniach w kraju wyłącznie w celu wywozu.
5. W zakresie wymogu używania znaku towarowego w okresie pięciu lat, począwszy od momentu jego rejestracji, w przypadku wniesienia sprzeciwu wobec rejestracji znaku, data rejestracji zostaje zastąpiona datą zakończenia postępowania w sprawie sprzeciwu”.
9 Paragraf 49 Markengesetz, zatytułowany „Wygaśnięcie”, stanowi:
„1. W następstwie złożenia stosownego wniosku znak towarowy zostaje wykreślony z rejestru z powodu wygaśnięcia, jeżeli nie był używany w rozumieniu § 26 w sposób nieprzerwany w okresie pięciu lat następującym po dniu rejestracji. Na wygaśnięcie prawa do znaku towarowego nie można się jednak powoływać, jeżeli po upływie tego okresu, a przed złożeniem wniosku o stwierdzenie wygaśnięcia, rozpoczęto lub wznowiono używanie znaku towarowego w rozumieniu § 26. Rozpoczęcie lub wznowienie używania w okresie trzech miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o stwierdzenie wygaśnięcia, które nastąpiło po upływie nieprzerwanego pięcioletniego okresu nieużywania, nie jest uwzględniane, jeżeli przygotowania do rozpoczęcia lub wznowienia używania zostały podjęte dopiero wówczas, gdy właściciel dowiedział się o możliwości złożenia wniosku o stwierdzenie wygaśnięcia. […]
[…]
3. W przypadku gdy podstawy stwierdzenia wygaśnięcia prawa do znaku istnieją jedynie w odniesieniu do niektórych towarów lub usług, dla których znak towarowy jest zarejestrowany, wygaśnięcie stwierdza się jedynie w odniesieniu do tych towarów lub usług”.
10 Paragraf 115 Markengesetz, zatytułowany „Późniejsze cofnięcie ochrony”, brzmi następująco:
„1. Wniosek lub pozew o wykreślenie znaku towarowego z powodu wygaśnięcia (§ 49) […] w przypadku znaków towarowych będących przedmiotem rejestracji międzynarodowej zostaje zastąpiony wnioskiem lub pozwem o cofnięcie ochrony.
2. W razie złożenia wniosku o cofnięcie ochrony zgodnie z § 49 ust. 1 z powodu nieużywania, dzień wpisu do rejestru krajowego zostaje zastąpiony dniem,
1) w którym zawiadomienie o przyznaniu ochrony wpłynęło do Biura Międzynarodowego Światowej Organizacji Własności Intelektualnej; lub
2) w którym upłynął termin przewidziany w art. 5 ust. 2 Porozumienia madryckiego dotyczącego międzynarodowej rejestracji znaków, o ile do tego czasu nie wpłynęło ani zawiadomienie zgodnie z pkt 1, ani zawiadomienie o tymczasowej odmowie przyznania ochrony”.
11 Paragraf 124 Markengesetz, zatytułowany „Stosowanie w drodze analogii przepisów dotyczących skutków wywoływanych przez międzynarodowe znaki towarowe zarejestrowane zgodnie z porozumieniem madryckim”, stanowi:
„Do znaków towarowych będących przedmiotem rejestracji międzynarodowej, których ochrona została rozszerzona na obszar Republiki Federalnej Niemiec zgodnie z art. 3 protokołu do porozumienia madryckiego stosuje się odpowiednio §§ 112–117 z zastrzeżeniem, że wskazane w §§ 112–117 przepisy porozumienia madryckiego zostają zastąpione odpowiednimi przepisami protokołu do porozumienia madryckiego”.
Konwencja z 1892 r.
12 Artykuł 5 ust. 1 Konwencji między Szwajcarią a Niemcami w sprawie wzajemnej ochrony patentów, wzorów i znaków towarowych, podpisanej w Berlinie w dniu 13 kwietnia 1892 r., ze zmianami (zwanej dalej „konwencją z 1892 r.”), stanowi, że niekorzystne następstwa, które zgodnie z prawem krajowym umawiających się stron wynikają z faktu, że znak towarowy lub handlowy nie został wprowadzony do użycia w określonym terminie, nie nastąpią, jeżeli był on używany na terytorium drugiej strony.
Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporów w postępowaniach głównych i pytania prejudycjalne
13 Ferrari jest właścicielem poniższego znaku towarowego:
14 Znak ten został zarejestrowany w dniu 22 lipca 1987 r. w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej jako międzynarodowy znak towarowy nr 515 107 dla następujących towarów należących do klasy 12 w rozumieniu Porozumienia nicejskiego dotyczącego międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków z dnia 15 czerwca 1957 r., ze zmianami:
„pojazdy; urządzenia służące do poruszania się na lądzie, w powietrzu lub w wodzie, w szczególności pojazdy samochodowe i ich części”;
15 W dniu 7 maja 1990 r. ten sam znak towarowy został również zarejestrowany w Deutsches Patent- und Markenamt (niemieckim urzędzie ds. patentów i znaków towarowych, Niemcy) pod numerem 11158448 w odniesieniu do następujących towarów z klasy 12:
„pojazdy lądowe, statki powietrzne i jednostki pływające oraz ich części; silniki do pojazdów lądowych; części składowe samochodów, a mianowicie drągi holownicze, bagażniki, bagażniki na narty, błotniki, łańcuchy śniegowe, deflektory powietrza, zagłówki, pasy bezpieczeństwa, foteliki bezpieczeństwa dla dzieci”.
16 Po tym, jak Landgericht Düsseldorf (sąd krajowy w Düsseldorfie, Niemcy) nakazał wykreślenie z rejestru z powodu wygaśnięcia praw do dwóch znaków towarowych Ferrari wymienionych w pkt 14 i 15 niniejszego wyroku (zwanych dalej łącznie „spornymi znakami towarowymi”) ze względu na to, że w nieprzerwanym okresie pięciu lat Ferrari nie używało rzeczywiście tych znaków w Niemczech i w Szwajcarii dla towarów, dla których zostały one zarejestrowane, Ferrari wniosło apelację od orzeczeń tego sądu do Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższego sądu krajowego w Düsseldorfie, Niemcy).
17 Sąd odsyłający wskazuje, że w latach 1984–1991 Ferrari sprzedawało model samochodu sportowego pod nazwą „Testarossa”, a następnie do 1996 r. będące jej następcami modele 512 TR i F512 M. W 2014 r. Ferrari wyprodukowało jeden egzemplarz modelu „Ferrari F12 TRS”. Z informacji dostarczonych przez sąd odsyłający wynika, że w okresie istotnym dla oceny używania spornych znaków Ferrari używało tych znaków do identyfikacji części zamiennych i akcesoriów do bardzo drogich luksusowych samochodów sportowych sprzedawanych wcześniej pod tymi znakami.
18 Sąd odsyłający – uważając, że aby używanie znaku towarowego mogło zostać uznane za rzeczywiste, nie zawsze musi ono być istotne, a także mając na względzie, że Ferrari używało spornych znaków towarowych w odniesieniu do drogich samochodów sportowych, które są zazwyczaj produkowane jedynie w niewielkiej liczbie – nie podziela stanowiska sądu pierwszej instancji, według którego przywoływany przez Ferrari zakres używania nie wystarcza do wykazania rzeczywistego używania tych znaków towarowych.
19 Zdaniem sądu odsyłającego budzi to jednak wątpliwości, jeśli wziąć pod uwagę takie szczególne cechy w przypadku spornych znaków towarowych, ponieważ zostały one zarejestrowane nie w odniesieniu do drogich luksusowych samochodów sportowych, lecz, ogólnie, dla pojazdów samochodowych i ich części. Sąd odsyłający uważa, że gdyby badaniu podlegało to, czy sporne znaki towarowe były rzeczywiście używane na masowym rynku pojazdów samochodowych i ich części, już na wstępie należałoby stwierdzić brak takiego używania.
20 Sąd odsyłający dodaje, że Ferrari twierdzi, iż po przeprowadzeniu kontroli odprzedawało pojazdy używane opatrzone spornymi znakami towarowymi. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że nie stanowiło to nowego używania spornych znaków towarowych, ponieważ w następstwie pierwszego wprowadzenia na rynek towarów opatrzonych tymi znakami prawa, które Ferrari wywodziło z tych znaków, zostały wyczerpane, i nie było ono w stanie zakazać dalszej odprzedaży tych towarów.
21 Jako że pojęcie „używania pozwalające na utrzymanie praw związanych ze znakiem towarowym” nie może mieć szerszego zakresu niż pojęcie używania naruszającego prawa do znaku towarowego, czynności stanowiące używanie, których właściciel tego znaku nie może zakazać osobom trzecim, nie mogą zdaniem sądu pierwszej instancji stanowić używania pozwalającego na utrzymanie praw związanych ze wspomnianym znakiem. Ze swej strony Ferrari utrzymywało, że sprzedaż używanych pojazdów opatrzonych spornymi znakami towarowymi wymaga od niego ponownego uznania danego pojazdu za swój, a zatem stanowi nowe używanie pozwalające na utrzymanie praw związanych ze spornymi znakami towarowymi.
22 Sąd odsyłający dodaje, że w ramach sporów w postępowaniach głównych Ferrari twierdziło, iż dostarczało części zamienne i akcesoria do pojazdów opatrzonych spornymi znakami towarowymi, a także oferowało usługi serwisowania dla tych pojazdów. Sąd odsyłający wskazuje w tym względzie, że sąd pierwszej instancji ustalił, iż w latach 2011–2016 części zamienne faktycznie sprzedawane przez Ferrari dla pojazdów opatrzonych spornymi znakami towarowymi wygenerowały obrót w wysokości około 17 000 EUR, co nie stanowi używania, które wystarczałoby dla utrzymania praw wynikających ze spornych znaków towarowych. Wprawdzie na świecie istnieje tylko 7000 egzemplarzy samochodów opatrzonych spornymi znakami towarowymi, jednak okoliczność ta sama w sobie nie wyjaśnia niewielkiej liczby części zamiennych sprzedawanych pod spornymi znakami towarowymi.
23 Będąc świadomym orzecznictwa wynikającego z wyroku z dnia 11 marca 2003 r., Ansul (C‑40/01, EU:C:2003:145), sąd odsyłający zwraca uwagę, po pierwsze, że z „wytycznych dotyczących rozpatrywania spraw związanych ze znakami towarowymi Unii Europejskiej” (część C, dział 6, pkt 2.8) Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) wynika, iż orzecznictwo to należy stosować jedynie w wyjątkowych przypadkach.
24 Po drugie, sąd odsyłający uważa, że spory w postępowaniach głównych wykazują dodatkową cechę szczególną, ponieważ sporne znaki towarowe obejmują również części pojazdów samochodowych, w związku z czym zastosowanie orzecznictwa wynikającego z wyroku z dnia 11 marca 2003 r., Ansul (C‑40/01, EU:C:2003:145), prowadziłoby do uznania używania spornych znaków towarowych w przypadku części pojazdów silnikowych za używanie tych znaków w odniesieniu do samych pojazdów samochodowych, mimo że te ostatnie nie są już sprzedawane pod wspomnianymi znakami od ponad 25 lat. Powstaje ponadto pytanie, czy rzeczywiste używanie znaku towarowego może wynikać z faktu, że właściciel znaku nadal zapewnia części zamienne i oferuje usługi dla towarów sprzedawanych wcześniej pod tym znakiem towarowym, nie wykorzystując go jednak do oznaczania tych części lub usług.
25 Co się tyczy zasięgu terytorialnego używania spełniającego przesłanki art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95, sąd odsyłający przypomina, że przepis ten wymaga używania „w danym państwie członkowskim”. Sąd ten wskazuje bowiem, opierając się na wyroku z dnia 12 grudnia 2013 r., Rivella International/OHIM (C‑445/12 P, EU:C:2013:826, pkt 49, 50), że Trybunał orzekł, iż używanie znaku towarowego w Szwajcarii nie stanowi dowodu rzeczywistego używania znaku towarowego w Niemczech. Niemniej zgodnie z orzecznictwem Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości, Niemcy) konwencja z 1892 r. pozostaje w mocy i powinna być stosowana przez sądy niemieckie z uwagi na art. 351 TFUE. Takie stosowanie mogłoby jednak powodować trudności w przypadku niemieckiego znaku towarowego, który choć nie może zostać wykreślony na podstawie prawa niemieckiego, nie może także stanowić podstawy sprzeciwu wobec rejestracji unijnego znaku towarowego.
26 Wreszcie sąd odsyłający wskazuje, że w postępowaniach głównych nasuwa się również pytanie dotyczące tego, na której ze stron spoczywa ciężar dowodu rzeczywistego używania znaku towarowego. Orzecznictwo niemieckie wymaga stosowania ogólnych zasad postępowania cywilnego, co oznacza, że również w przypadku wniosku o stwierdzenie wygaśnięcia prawa do znaku z powodu nieużywania zarejestrowanego znaku towarowego to na wnioskodawcy spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności faktycznych, na których wniosek ten się opiera, nawet jeśli chodzi o okoliczności, które nie zaistniały, takie jak brak używania znaku towarowego.
27 W celu uwzględnienia faktu, że dokładne okoliczności używania znaku towarowego często nie są znane stronie wnoszącej o stwierdzenie wygaśnięcia prawa do znaku, orzecznictwo niemieckie nakłada na właściciela danego znaku towarowego wtórny ciężar przedstawienia w sposób kompletny i szczegółowy sposobu, w jaki używał on tego znaku. Po wywiązaniu się z tego ciężaru przez właściciela znaku towarowego do strony, która wnosi o wykreślenie tego znaku towarowego z rejestru, należy obalenie tego dowodu.
28 Zastosowanie tych zasad w sprawach w postępowaniach głównych pozwoliłoby na ich rozstrzygnięcie bez przeprowadzenia dalszego postępowania dowodowego, ponieważ Ferrari przedstawiło w sposób wystarczająco szczegółowy dokonywane przez niego czynności stanowiące używanie, a także wystąpiło z wnioskiem dowodowym, podczas gdy DU ograniczyła się do zakwestionowania twierdzeń Ferrari, sama nie przedstawiając żadnych dowodów. W rezultacie należałoby uznać, że nie wywiązała się ona ze spoczywającego na niej ciężaru dowodu. Gdyby natomiast ciężar ten spoczywał na Ferrari jako właścicielu spornych znaków towarowych, należałoby zbadać przedstawione przez niego dowody.
29 W tych okolicznościach Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi, identycznymi w obu tych sprawach:
„1) Czy przy ocenie kwestii, czy używanie pod względem rodzaju i zakresu ma charakter rzeczywisty w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95[…], w przypadku znaku towarowego zarejestrowanego dla szerokiej kategorii towarów – w niniejszym przypadku pojazdów lądowych, w szczególności pojazdów samochodowych i ich części – ale faktycznie używanego wyłącznie w odniesieniu do szczególnego segmentu rynku – w niniejszym przypadku drogich luksusowych samochodów sportowych i części do nich – należy odnieść się ogólnie do rynku zarejestrowanej kategorii towarów czy można odnieść się do szczególnego segmentu tego rynku? Przy założeniu, że używanie dla szczególnego segmentu tego rynku jest wystarczające, czy w postępowaniu w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia praw do znaku prawa te należy utrzymać w mocy w odniesieniu do tego segmentu rynku?
2) Czy dokonywanie przez właściciela znaku towarowego sprzedaży towarów używanych, które zostały już przez niego wprowadzone do obrotu w Europejskim Obszarze Gospodarczym, stanowi używanie znaku towarowego w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95?
3) Czy znak towarowy zarejestrowany nie tylko dla towaru, lecz ponadto także dla części owego towaru, jest używany w sposób pozwalający na utrzymanie praw związanych z tym znakiem także dla towaru, jeżeli ów towar nie jest już sprzedawany, lecz pod tym znakiem towarowym sprzedawane są akcesoria i części zamienne dla towaru sprzedawanego w przeszłości i opatrzonego znakiem towarowym?
4) Czy dokonując oceny, czy zachodzi rzeczywiste używanie, należy także uwzględnić, że właściciel znaku towarowego oferuje usługi przeznaczone dla wcześniej sprzedawanych towarów, nie używając jednak tego znaku towarowego?
5) Czy przy badaniu używania znaku towarowego w danym państwie członkowskim (w niniejszym przypadku w Niemczech) w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy także, zgodnie z art. 5 konwencji [z 1892 r.], uwzględnić używanie znaku towarowego w Szwajcarii?
6) Czy zgodne z dyrektywą 2008/95 jest nałożenie na właściciela znaku towarowego, wobec którego dochodzi się stwierdzenia wygaśnięcia praw znaku towarowego, rozszerzonego ciężaru przedstawienia okoliczności faktycznych dotyczących używania znaku towarowego, obciążając jednak stronę występującą o stwierdzenie wygaśnięcia ryzykiem braku możliwości udowodnienia tego?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytań pierwszego i trzeciego
30 Poprzez pytania pierwsze i trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 1 i art. 13 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy zarejestrowany dla kategorii towarów i składających się na nie części zamiennych, takich jak pojazdy samochodowe i ich części, powinno się uznać za „rzeczywiście używany” w rozumieniu wspomnianego art. 12 ust. 1 w odniesieniu do wszystkich towarów należących do tej kategorii i składających się na nie części zamiennych, jeżeli znak ten był używany w ten sposób jedynie dla niektórych z tych towarów, takich jak drogie luksusowe samochody sportowe, lub wyłącznie w odniesieniu do części zamiennych lub akcesoriów do niektórych ze wspomnianych towarów.
31 W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że zgodnie z art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 prawo do znaku towarowego podlega wygaśnięciu, jeżeli w nieprzerwanym okresie pięciu lat znak ten nie był przedmiotem rzeczywistego używania w danym państwie członkowskim w związku z towarami lub usługami, dla których jest zarejestrowany, i nie istnieją żadne uzasadnione powody jego nieużywania.
32 Trybunał orzekł już w przeszłości, iż art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy jest „rzeczywiście używany” wtedy, gdy jest używany zgodnie ze swoją podstawową funkcją, jaką jest zagwarantowanie identyfikacji pochodzenia towarów i usług, dla których został on zarejestrowany, tak aby wykreować lub zachować rynek zbytu dla tych towarów i usług, z wyłączeniem przypadków używania o charakterze symbolicznym, mającym jedynie na celu utrzymanie praw do znaku towarowego (wyrok z dnia 11 marca 2003 r., Ansul, C‑40/01, EU:C:2003:145, pkt 43).
33 Ocena rzeczywistego charakteru używania znaku towarowego powinna opierać się na wszystkich faktach i okolicznościach pozwalających na ustalenie, czy znak był faktycznie wykorzystywany handlowo, w szczególności zaś powinna uwzględniać sposoby korzystania ze znaku uznawane w danym sektorze gospodarczym za uzasadnione z punktu widzenia zachowania lub wykreowania udziałów w rynku dla towarów lub usług chronionych danym znakiem towarowym, charakter tych towarów lub usług, cechy danego rynku oraz zasięg i częstotliwość używania znaku (wyrok z dnia 11 marca 2003 r., Ansul, C‑40/01, EU:C:2003:145, pkt 43).
34 Okoliczność, że używanie znaku towarowego dotyczy nie towarów nowo oferowanych na rynku, lecz towarów wprowadzonych już do obrotu, nie może pozbawić używania tego znaku jego rzeczywistego charakteru, jeżeli ten sam znak towarowy jest faktycznie używany przez jego właściciela w odniesieniu do części zamiennych wchodzących w skład lub strukturę tych towarów lub w odniesieniu do towarów lub usług, które bezpośrednio odnoszą się do towarów wprowadzonych już do obrotu i mają na celu zaspokojenie potrzeb klientów, którzy nabyli te towary (wyrok z dnia 11 marca 2003 r., Ansul, C‑40/01, EU:C:2003:145, pkt 43).
35 Z powyższego orzecznictwa wynika, że używanie przez właściciela zarejestrowanego znaku towarowego dla części zamiennych stanowiących integralną część towarów oznaczonych tym znakiem może stanowić „rzeczywiste używanie” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 nie tylko w odniesieniu do samych części zamiennych, lecz również w odniesieniu do towarów oznaczonych wspomnianym znakiem. W tym zakresie nie ma znaczenia, że rejestracja wspomnianego znaku towarowego obejmuje nie tylko kompletne towary, lecz również ich części zamienne.
36 W drugiej kolejności art. 13 dyrektywy 2008/95 wskazuje, że jeżeli podstawa stwierdzenia wygaśnięcia praw do znaku towarowego, o której mowa w art. 12 ust. 1 tej dyrektywy, istnieje jedynie w odniesieniu do niektórych towarów lub usług, dla których ten znak towarowy został zgłoszony lub zarejestrowany, stwierdzenie wygaśnięcia dotyczy jedynie tych towarów lub usług.
37 Co się tyczy zawartego w art. 13 dyrektywy 2008/95 pojęcia „niektórych towarów lub usług”, należy zauważyć, że konsument pragnący nabyć towar lub usługę należącą do kategorii towarów lub usług, która została zdefiniowana w sposób szczególnie precyzyjny i wąski, ale w obrębie której nie jest możliwe dokonanie istotnych podziałów, skojarzy ze znakiem towarowym zarejestrowanym dla tej kategorii wszystkie należące do niej towary lub usługi, skutkiem czego znak ten będzie pełnił dla tych towarów lub usług swoją podstawową funkcję zagwarantowania pochodzenia. W tych okolicznościach od właściciela wcześniejszego znaku towarowego wystarczy wymagać przedstawienia dowodu na rzeczywiste używanie tego znaku towarowego w odniesieniu do części towarów lub usług należących do tej jednorodnej kategorii (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., ACTC/EUIPO, C‑714/18 P, EU:C:2020:573, pkt 42).
38 Natomiast w przypadku towarów lub usług zebranych w ramach szerokiej kategorii, którą można podzielić na kilka niezależnych podkategorii, należy wymagać, by właściciel znaku towarowego zarejestrowanego dla tej kategorii towarów lub usług przedstawił dowód rzeczywistego używania swojego znaku dla każdej z tych niezależnych podkategorii, w braku czego mógłby on zostać pozbawiony praw do tego znaku w odniesieniu do tych z niezależnych podkategorii, dla których nie przedstawił takiego dowodu (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., ACTC/EUIPO, C‑714/18 P, EU:C:2020:573, pkt 43).
39 Jeżeli bowiem właściciel znaku towarowego zarejestrował swój znak towarowy dla szerokiej gamy towarów lub usług, które mógłby ewentualnie wprowadzić do obrotu, ale nie uczynił tego w nieprzerwanym okresie pięciu lat, jego interes w korzystaniu z ochrony jego znaku towarowego w odniesieniu do tych towarów lub usług nie może przeważać nad interesem, jaki konkurenci mogą mieć w używaniu dla tych towarów lub usług identycznego lub podobnego oznaczenia tudzież w zgłoszeniu takiego oznaczenia do rejestracji w charakterze znaku towarowego (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., ACTC/EUIPO, C‑714/18 P, EU:C:2020:573, pkt 43).
40 Jeżeli chodzi o właściwe kryterium lub kryteria, jakie należy zastosować w celu wyodrębnienia spójnej podkategorii towarów lub usług mogącej funkcjonować w sposób niezależny, zasadniczym kryterium dla celów zdefiniowania takiej niezależnej podkategorii towarów lub usług jest kryterium celu i przeznaczenia danych towarów lub usług (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., ACTC/EUIPO, C‑714/18 P, EU:C:2020:573, pkt 44).
41 Należy zatem przeanalizować konkretnie, głównie w odniesieniu do towarów lub usług, w odniesieniu do których właściciel znaku towarowego przedstawił dowód używania swojego znaku towarowego, czy stanowią one – w ramach towarów należących do rozpatrywanej klasy – niezależną podkategorię, tak aby powiązać towary lub usługi, dla których rzeczywiste używanie wcześniejszego znaku towarowego zostało dowiedzione, z kategorią towarów lub usług objętych rejestracją znaku towarowego (wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., ACTC/EUIPO, C‑714/18 P, EU:C:2020:573, pkt 46).
42 Z rozważań przedstawionych w pkt 37–41 niniejszego wyroku wynika, że przywołane przez sąd odsyłający pojęcie „szczególnego segmentu rynku” nie jest jako takie istotne dla oceny, czy towary lub usługi, w odniesieniu do których właściciel znaku towarowego używał tego znaku, należą do niezależnej podkategorii kategorii towarów lub usług, dla których znak ten został zarejestrowany.
43 Jak wynika z pkt 37 niniejszego wyroku, w tym względzie istotne jest bowiem jedynie to, czy konsument pragnący nabyć towar lub usługę mieszczące się w kategorii towarów lub usług oznaczanych spornym znakiem towarowym skojarzy z tym znakiem towarowym wszystkie towary lub usługi należące do tej kategorii.
44 Otóż takiej sytuacji nie można wykluczyć jedynie z tego powodu, że zgodnie z analizą ekonomiczną różne towary lub usługi mieszczące się we wspomnianej kategorii należą do różnych rynków lub do różnych segmentów rynku. Jest tak, tym bardziej że właściciel znaku towarowego ma uzasadniony interes w rozszerzeniu gamy towarów lub usług, dla których został zarejestrowany jego znak (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., ACTC/EUIPO, C‑714/18 P, EU:C:2020:573, pkt 51).
45 W niniejszej sprawie w zakresie, w jakim sąd odsyłający wskazuje, że właściciel znaków towarowych rozpatrywanych w postępowaniach głównych używał tych znaków towarowych dla części zamiennych i akcesoriów do „bardzo drogich luksusowych samochodów sportowych”, należy zauważyć, po pierwsze, że z rozważań przedstawionych w pkt 40 i 42–44 niniejszego wyroku wynika, iż sam fakt, że towary, dla których znak towarowy był używany, są sprzedawane po szczególnie wysokiej cenie, a w konsekwencji mogą należeć do specyficznego rynku, nie wystarczy, by uznać, że stanowią one niezależną podkategorię w ramach klasy towarów, dla których znak ten został zarejestrowany.
46 Po drugie, prawdą jest, że samochody kwalifikowane jako „sportowe” są pojazdami o dobrych osiągach, a w rezultacie mogą być używane w sportach motorowych. Niemniej jednak jest to tylko jedno z możliwych zastosowań takich samochodów, które mogą być używane, podobnie jak każdy inny samochód, do przewozu drogowego osób i ich rzeczy osobistych.
47 Tymczasem, jeśli towary oznaczone znakiem towarowym mają, jak to często bywa, więcej niż jeden cel i przeznaczenie, nie można przystąpić do ustalenia istnienia niezależnej podkategorii towarów, biorąc pod uwagę każdy z celów, jakie towary te mogą mieć, z osobna, ponieważ takie podejście nie pozwala na określenie niezależnych podkategorii w sposób spójny i skutkuje nadmiernym ograniczeniem praw właściciela znaku towarowego (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., ACTC/EUIPO, C‑714/18 P, EU:C:2020:573, pkt 51).
48 Wynika stąd, że sam fakt, iż samochody, dla których znak towarowy był używany, są kwalifikowane jako „sportowe”, nie wystarczy, by uznać, że należą one do niezależnej podkategorii samochodów.
49 Po trzecie wreszcie, pojęcie „luksusu”, do którego odsyła użyte przez sąd odsyłający określenie „luksusowe”, mogłoby być właściwe w odniesieniu do więcej niż jednego typu samochodów, w związku z czym fakt, że samochody, dla których znak towarowy był używany, są kwalifikowane jako „samochody luksusowe”, również nie wystarczy, by uznać, że stanowią one niezależną podkategorię samochodów.
50 Widać zatem, z zastrzeżeniem weryfikacji tej okoliczności przez sąd odsyłający, że fakt, iż spółka będąca właścicielem znaków towarowych rozpatrywanych w postępowaniach głównych używała tych znaków towarowych dla części zamiennych i akcesoriów do „bardzo drogich luksusowych samochodów sportowych”, nie wystarczy, by ustalić, że używała ona tych znaków jedynie w odniesieniu do części oznaczanych nimi towarów w rozumieniu art. 13 dyrektywy 2008/95.
51 Natomiast okoliczność, że znak towarowy był używany dla towarów kwalifikowanych jako „bardzo drogie” – jakkolwiek nie może wystarczyć do uznania, że towary te stanowią niezależną podkategorię towarów, dla których znak ten został zarejestrowany – wciąż pozostaje istotna dla oceny, czy znak ten był „rzeczywiście używany” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95.
52 Okoliczność ta może bowiem dowodzić, że mimo stosunkowo niewielkiej liczby egzemplarzy towarów sprzedawanych pod danym znakiem towarowym używanie tego znaku nie jest czysto symboliczne, lecz stanowi używanie wspomnianego znaku towarowego zgodnie z jego podstawową funkcją, czyli używanie, które zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 32 niniejszego wyroku należy zakwalifikować jako „rzeczywiste używanie” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95.
53 Zważywszy na ogół powyższych rozważań, odpowiedź na pytania pierwsze i trzecie winna brzmieć: art. 12 ust. 1 i art. 13 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy zarejestrowany dla określonej kategorii towarów i składających się na nie części zamiennych powinno się uznać za „rzeczywiście używany” w rozumieniu wspomnianego art. 12 ust. 1 w odniesieniu do wszystkich towarów należących do tej kategorii i składających się na nie części zamiennych, gdy znak ten był używany w ten sposób jedynie dla niektórych z tych towarów, takich jak drogie luksusowe samochody sportowe, lub wyłącznie w odniesieniu do części zamiennych lub akcesoriów do niektórych ze wspomnianych towarów, chyba że z okoliczności faktycznych oraz materiału dowodowego wynika, iż konsument pragnący nabyć te towary postrzega je jako niezależną podkategorię w ramach kategorii towarów, dla której dany znak został zarejestrowany.
W przedmiocie pytania drugiego
54 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy można uznać za rzeczywiście używany przez właściciela przy dokonywaniu przez niego odprzedaży towarów używanych, wprowadzonych do obrotu pod tym znakiem towarowym.
55 Należy zauważyć, że odprzedaż używanego towaru opatrzonego znakiem towarowym nie oznacza jako taka, iż znak ten jest „używany” w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 32 niniejszego wyroku. Taki znak towarowy był bowiem używany, gdy został umieszczony przez właściciela na nowym towarze przy pierwszym wprowadzeniu tego towaru do obrotu.
56 Niemniej jednak, jeżeli właściciel danego znaku towarowego przy dokonywaniu odprzedaży towarów używanych faktycznie używa tego znaku towarowego zgodnie z jego podstawową funkcją, jaką jest zagwarantowanie identyfikacji pochodzenia towarów, dla których został on zarejestrowany, takie używanie może stanowić „rzeczywiste używanie” owego znaku w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95.
57 Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 2008/95, dotyczący wyczerpania praw przyznanych przez znak towarowy, potwierdza tę wykładnię.
58 Z przepisu tego wynika bowiem, że znak towarowy nie uprawnia właściciela do zakazania używania tego znaku w odniesieniu do towarów, które zostały już wprowadzone do obrotu na terytorium Unii pod tym znakiem towarowym przez właściciela lub za jego zgodą.
59 Stąd też znak towarowy może być używany w odniesieniu do towarów już wprowadzonych do obrotu pod tym znakiem. Okoliczność, że właściciel znaku towarowego nie może zakazać osobom trzecim używania swojego znaku towarowego w odniesieniu do towarów wprowadzonych już do obrotu pod tym znakiem, nie oznacza, że on sam nie może go używać w odniesieniu do takich towarów.
60 W rezultacie odpowiedź na pytanie drugie winna brzmieć: art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy można uznać za rzeczywiście używany przez właściciela przy dokonywaniu przez niego odprzedaży towarów używanych, wprowadzonych do obrotu pod tym znakiem towarowym.
W przedmiocie pytania czwartego
61 Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy jest rzeczywiście używany przez właściciela, w przypadku gdy świadczy on określone usługi dotyczące towarów wcześniej sprzedawanych pod tym znakiem towarowym, nie używając jednak tego znaku przy świadczeniu tych usług.
62 Jak wynika z orzecznictwa Trybunału przytoczonego w pkt 34 niniejszego wyroku, faktyczne używanie przez właściciela znaku towarowego zarejestrowanego dla niektórych towarów dla usług, które odnoszą się bezpośrednio do towarów wprowadzonych już do obrotu i służących zaspokajaniu potrzeb klientów tych towarów, może stanowić „rzeczywiste używanie” tego znaku w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95.
63 Z orzecznictwa tego można jednak wywieść, że takie używanie zakłada faktyczne wykorzystywanie owego znaku podczas świadczenia danych usług. W razie niewykorzystywania tego znaku nie może być bowiem, w sposób oczywisty, mowy o jego „rzeczywistym używaniu” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95.
64 W rezultacie odpowiedź na pytanie czwarte powinna brzmieć: art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy jest rzeczywiście używany przez właściciela, w przypadku gdy świadczy on określone usługi dotyczące towarów wcześniej sprzedawanych pod tym znakiem towarowym, pod warunkiem że usługi te są świadczone z wykorzystaniem owego znaku.
W przedmiocie pytania piątego
65 Poprzez pytanie piąte sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 351 TFUE należy interpretować w ten sposób, że pozwala on sądowi państwa członkowskiego na stosowanie umowy zawartej przed dniem 1 stycznia 1958 r. lub, w odniesieniu do państw przystępujących do Unii, przed datą ich przystąpienia, takiej jak konwencja z 1892 r., która przewiduje, że używanie znaku towarowego zarejestrowanego w tym państwie członkowskim na terytorium państwa trzeciego będącego stroną tej konwencji należy uwzględniać do celów ustalenia, czy ów znak towarowy był „rzeczywiście używany” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95.
66 Należy zauważyć, że w zakresie, w jakim art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 odnosi się do rzeczywistego używania znaku towarowego „w danym państwie członkowskim”, wyklucza on uwzględnienie używania w państwie trzecim takim jak Konfederacja Szwajcarska.
67 Jednakże ze względu na to, że konwencja z 1892 r. została zawarta przed dniem 1 stycznia 1958 r., art. 351 TFUE znajduje zastosowanie. Zgodnie z akapitem drugim tego postanowienia państwa członkowskie mają obowiązek zastosowania wszelkich właściwych środków w celu wyeliminowania niezgodności istniejących pomiędzy umową zawartą przed przystąpieniem państwa członkowskiego a traktatem FUE.
68 Wynika stąd, iż sąd odsyłający jest obowiązany zbadać, czy można uniknąć ewentualnej niezgodności między prawem Unii a konwencją z 1892 r. poprzez dokonanie – tak dalece jak to możliwe i zgodnie z prawem międzynarodowym – wykładni tej konwencji zgodnej z prawem Unii (zob. analogicznie wyrok z dnia 18 listopada 2003 r., Budějovický Budvar, C‑216/01, EU:C:2003:618, pkt 169).
69 W braku możliwości dokonania wykładni zgodnej konwencji z 1892 r. Republika Federalna Niemiec byłaby zobowiązana do podjęcia niezbędnych środków w celu usunięcia niezgodności tej konwencji z prawem Unii, dokonując w razie potrzeby wypowiedzenia tej konwencji. Do czasu takiego usunięcia niezgodności art. 351 akapit pierwszy TFUE upoważnia ją jednak do dalszego stosowania tej konwencji (zob. podobnie wyrok z dnia 18 listopada 2003 r., Budějovický Budvar, C‑216/01, EU:C:2003:618, pkt 170–172).
70 Oczywiście, jak zauważa sąd odsyłający, stosowanie konwencji z 1892 r. przez Republikę Federalną Niemiec może spowodować trudności w zakresie, w jakim na znak towarowy zarejestrowany w Niemczech, którego wpis w rejestrze może zostać utrzymany jedynie na podstawie jego rzeczywistego używania na terytorium Konfederacji Szwajcarskiej, nie będzie można się powołać celem wniesienia sprzeciwu wobec rejestracji unijnego znaku towarowego, ponieważ w przypadku zgłoszenia, w ramach postępowania w sprawie sprzeciwu, żądania przedstawienia dowodu rzeczywistego używania tego znaku towarowego jego właściciel nie będzie w stanie przedstawić takiego dowodu odnoszącego się wyłącznie do terytorium Unii.
71 Trudności te są jednak nieuniknioną konsekwencją niezgodności konwencji z 1892 r. z prawem Unii i mogą przestać istnieć wyłącznie dzięki wyeliminowaniu tej niezgodności, do czego Republika Federalna Niemiec jest zobowiązana zgodnie z art. 351 akapit drugi TFUE.
72 Zważywszy na ogół powyższych rozważań, odpowiedź na pytanie piąte winna brzmieć: art. 351 akapit pierwszy TFUE należy interpretować w ten sposób, że pozwala on sądowi państwa członkowskiego na stosowanie umowy zawartej między państwem członkowskim Unii a państwem trzecim przed dniem 1 stycznia 1958 r. lub, w odniesieniu do państw przystępujących do Unii, przed datą ich przystąpienia, takiej jak konwencja z 1892 r., która przewiduje, że używanie znaku towarowego zarejestrowanego w tym państwie członkowskim na terytorium owego państwa trzeciego należy uwzględniać do celów ustalenia, czy rozpatrywany znak towarowy był „rzeczywiście używany” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95, do czasu, gdy któryś ze środków przewidzianych w akapicie drugim tego postanowienia umożliwi wyeliminowanie ewentualnych niezgodności między traktatem FUE a tą umową.
W przedmiocie pytania szóstego
73 Poprzez pytanie szóste sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że ciężar dowodu na okoliczność, iż znak towarowy był „rzeczywiście używany” w rozumieniu tego przepisu, spoczywa na właścicielu tego znaku.
74 Sąd odsyłający uściśla w tym względzie, że zgodnie z ogólnymi zasadami postępowania cywilnego mającymi zastosowanie w Niemczech w przypadku wniosku o stwierdzenie wygaśnięcia prawa do znaku z powodu nieużywania ciężar dowodu nieużywania danego znaku towarowego spoczywa na powodzie, przy czym właściciel tego znaku towarowego jest zobowiązany jedynie do przedstawienia w sposób kompletny i szczegółowy sposobu, w jaki używał tego znaku, nie przedstawiając jednak na to dowodów.
75 Należy zauważyć, że prawdą jest, iż motyw 6 dyrektywy 2008/95 stanowi w szczególności, że państwa członkowskie powinny posiadać swobodę ustalania przepisów proceduralnych dotyczących wygaśnięcia praw do znaków towarowych nabytych przez rejestrację.
76 Jednakże nie można z tego wywodzić, że kwestia ciężaru dowodu rzeczywistego używania w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 w ramach postępowania w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia prawa do znaku towarowego z powodu nieużywania stanowi taki przepis proceduralny należący do kompetencji państw członkowskich (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 czerwca 2014 r., Oberbank i in., C‑217/13 i C‑218/13, EU:C:2014:2012, pkt 66).
77 Gdyby bowiem kwestia ciężaru dowodu na okoliczność rzeczywistego używania znaku towarowego w ramach postępowania w przedmiocie stwierdzenia wygaśnięcia prawa do tego znaku z powodu nieużywania należała do prawa krajowego państw członkowskich, mogłoby to oznaczać dla właścicieli znaków towarowych ochronę o różnym zakresie, w zależności od obowiązujących przepisów, skutkiem czego określony w motywie 10 dyrektywy 2008/95 cel „takiej samej ochrony na podstawie systemów prawnych wszystkich państw członkowskich”, zakwalifikowany w tym motywie jako „podstawowy”, nie zostałby osiągnięty (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 czerwca 2014 r., Oberbank i in., C‑217/13 i C‑218/13, EU:C:2014:2012, pkt 67 i przytoczone tam orzecznictwo).
78 Należy także przypomnieć, że w wyroku z dnia 26 września 2013 r., Centrotherm Systemtechnik/OHIM i centrotherm Clean Solutions (C‑610/11 P, EU:C:2013:593, pkt 61), Trybunał orzekł w odniesieniu do stwierdzenia wygaśnięcia prawa do unijnego znaku towarowego, że zasada, zgodnie z którą właściciel wcześniejszego znaku towarowego jest zobowiązany przedstawić dowód rzeczywistego używania tego znaku, ogranicza się w rzeczywistości do wyrażenia tego, co wynika ze zdrowego rozsądku i podstawowego wymogu skuteczności postępowania.
79 Trybunał wywiódł z tego, że co do zasady do właściciela unijnego znaku towarowego, którego dotyczy wniosek o stwierdzenie wygaśnięcia, należy wykazanie rzeczywistego używania tego znaku (wyrok z dnia 26 września 2013 r., Centrotherm Systemtechnik/OHIM i centrotherm Clean Solutions, C‑610/11 P, EU:C:2013:593, pkt 63).
80 Powyższe obserwacje odnoszą się również do dowodu rzeczywistego używania, w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95, znaku towarowego zarejestrowanego w państwie członkowskim.
81 Należy bowiem stwierdzić, że to właściciel kwestionowanego znaku towarowego znajduje się w najlepszym położeniu, aby przedstawić dowód konkretnych działań pozwalających poprzeć twierdzenie, zgodnie z którym znak towarowy był rzeczywiście używany (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 czerwca 2014 r., Oberbank i in., C‑217/13 i C‑218/13, EU:C:2014:2012, pkt 70).
82 W konsekwencji odpowiedź na pytanie szóste winna brzmieć: art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że ciężar dowodu na okoliczność, iż znak towarowy był „rzeczywiście używany” w rozumieniu tego przepisu, spoczywa na właścicielu tego znaku.
W przedmiocie kosztów
83 Dla stron w postępowaniach głównych niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionych przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniach głównych, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 12 ust. 1 i art. 13 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy zarejestrowany dla określonej kategorii towarów i składających się na nie części zamiennych powinno się uznać za „rzeczywiście używany” w rozumieniu wspomnianego art. 12 ust. 1 w odniesieniu do wszystkich towarów należących do tej kategorii i składających się na nie części zamiennych, gdy znak ten był używany w ten sposób jedynie dla niektórych z tych towarów, takich jak drogie luksusowe samochody sportowe, lub wyłącznie w odniesieniu do części zamiennych lub akcesoriów do niektórych ze wspomnianych towarów, chyba że z okoliczności faktycznych oraz materiału dowodowego wynika, iż konsument pragnący nabyć te towary postrzega je jako niezależną podkategorię w ramach kategorii towarów, dla której dany znak został zarejestrowany.
2) Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy można uznać za rzeczywiście używany przez właściciela przy dokonywaniu przez niego odprzedaży towarów używanych, które zostały wprowadzone do obrotu pod tym znakiem towarowym.
3) Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że znak towarowy jest rzeczywiście używany przez właściciela, w przypadku gdy właściciel świadczy określone usługi dotyczące towarów wcześniej sprzedawanych pod tym znakiem towarowym, pod warunkiem że usługi te są świadczone z wykorzystaniem owego znaku.
4) Artykuł 351 akapit pierwszy TFUE należy interpretować w ten sposób, że pozwala on sądowi państwa członkowskiego na stosowanie umowy zawartej między państwem członkowskim Unii Europejskiej a państwem trzecim przed dniem 1 stycznia 1958 r. lub, w odniesieniu do państw przystępujących do Unii, przed datą ich przystąpienia, takiej jak Konwencji między Szwajcarią a Niemcami w sprawie wzajemnej ochrony patentów, wzorów i znaków towarowych, podpisanej w Berlinie w dniu 13 kwietnia 1892 r., ze zmianami, która przewiduje, że używanie znaku towarowego zarejestrowanego w tym państwie członkowskim na terytorium owego państwa trzeciego należy uwzględniać do celów ustalenia, czy rozpatrywany znak towarowy był „rzeczywiście używany” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95, do czasu, gdy któryś ze środków przewidzianych w akapicie drugim tego postanowienia umożliwi wyeliminowanie ewentualnych niezgodności między traktatem FUE a tą umową.
5) Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że ciężar dowodu na okoliczność, iż znak towarowy był „rzeczywiście używany” w rozumieniu tego przepisu, spoczywa na właścicielu tego znaku.
Podpisy