POSTANOWIENIE PREZESA TRYBUNAŁU
z dnia 30 stycznia 2024 r.(*)
Tryb przyśpieszony
W sprawach połączonych C‑646/23 [Lita] i C‑661/23 [Jeszek](i)
mających za przedmiot dwa wnioski o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie (Polska) postanowieniami z dni 25 października 2023 r. i 9 listopada 2023 r., które wpłynęły do Trybunału, odpowiednio, w dniach 27 października 2023 r. i 9 listopada 2023 r., w postępowaniach karnych przeciwko:
P.B. (C‑646/23),
R.S. (C‑661/23),
przy udziale:
Prokuratury Rejonowej w Lublinie (C‑646/23),
Prokuratury Rejonowej Warszawa‑Ursynów w Warszawie (C‑661/23),
PREZES TRYBUNAŁU
po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy, I. Jarukaitisa, i rzecznik generalnej, T. Ćapety,
wydaje następujące
Postanowienie
1 Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 2, art. 4 ust. 3 i art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, a także art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).
2 Wnioski te zostały przedstawione w ramach postępowań karnych wszczętych przeciwko P.B. w związku z dopuszczeniem się przez niego kradzieży paliwa (sprawa C‑646/23) oraz przeciwko R.S. w związku z uchybieniem przez niego obowiązkowi stawiennictwa w jednostce wojskowej (sprawa C‑661/23).
3 W sprawie C‑646/23 Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 19 ust. 1 akapit drugi [TUE] oraz art. 47 [Karty] w związku z przepisami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym [(Dz.U. 2016, L 65, s. 1)] należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one [przepisom krajowym takim jak] art. 13, a także art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023, poz. 1615), który przewiduje przejście z mocy prawa w stan spoczynku sędziego rozpoznającego apelację w sprawie podlegającej przepisom dyrektywy [2016/346], w sytuacji, w której (I) przepis ten został tak skonstruowany, że dotyczy tylko jednego spośród wszystkich czynnych sędziów, (II) przepis ten nie obejmuje znajdujących się w analogicznej sytuacji prokuratorów, mimo że w dotychczasowym stanie prawnym prokuratorzy i sędziowie znajdujący się analogicznej do sędziego rozpoznającego apelację sytuacji traktowani byli tak samo, (III) ustawa, w której przepis ten zawarto, nie dotyczy ustroju sądów, lecz zupełnie innej materii, a jej uzasadnienie nie wyjaśnia w żaden sposób przyczyn wprowadzenia tego przepisu, nie wskazuje na żaden ważny interes publiczny, któremu jego wprowadzenie miałoby służyć, ani nie uzasadnia przyczyn, dla których jego wprowadzenie jest proporcjonalne do tych celów, oraz (IV) ani przepis ten, ani żaden inny przepis prawa krajowego nie przewiduje możliwości rozpoznania przez sąd ani żaden inny organ odwołania ani żadnego innego środka prawnego sędziego, którego przepis ten dotyczy, w celu weryfikacji zasadności jego przeniesienia w stan spoczynku ani zgodności tego przepisu z przepisami krajowymi wyższego rzędu lub przepisami prawa unijnego lub międzynarodowego?
2) Czy dla odpowiedzi na pytanie [pierwsze] ma znaczenie okoliczność, iż sędzia, którego dotyczy [art. 13 ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw], był wcześniej, z uwagi na swoją działalność służącą ochronie niezależności sądów i niezawisłości sędziów, poddawany represjom ze strony władzy wykonawczej, która podejmowała próby jego przeniesienia w stan spoczynku na podstawie obowiązujących wcześniej przepisów, a wspomniany przepis prawa krajowego został uchwalony wobec niepowodzenia tych prób? Czy dla odpowiedzi tej ma znaczenie okoliczność, iż w ocenie sądu odsyłającego przepis ten nie służy realizacji żadnego ważnego interesu publicznego, lecz ma charakter represyjny?
3) Czy art. 19 ust. 1 zdanie drugie TFUE, art. 47 Karty, art. 2 i art. 4 ust. 3 TUE oraz zasady pierwszeństwa prawa Unii i skutecznej kontroli sądowej należy, w świetle wyroku TSUE z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie C‑432/05, Unibet [EU:C:2007:163)], interpretować w ten sposób, że sąd, w którego skład wchodzi sędzia, o którym mowa w pytaniach [pierwszym i drugim], jest uprawniony do zawieszenia z urzędu stosowania przewidującego jego przejście w stan spoczynku przepisu prawa krajowego, o którym mowa w pytaniu [pierwszym], i do dalszego orzekania w tej i innych sprawach do czasu uzyskania odpowiedzi od TSUE, o ile uznaje, że jest to niezbędne, aby zawisła przed tym sądem sprawa została rozstrzygnięta zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami prawa Unii?
4) Czy przepisy i zasady, o których mowa w pytaniu [trzecim], należy interpretować w ten sposób, że w razie udzielenia przez TSUE, przy uwzględnieniu okoliczności wskazanych w pytaniu [drugim], pozytywnej odpowiedzi na pytanie [pierwsze], przewidujący przejście przez sędziego w stan spoczynku przepis prawa krajowego, o którym mowa w tym ostatnim pytaniu, nie może być stosowany, a sędzia nie przechodzi w stan spoczynku, chyba że istnieje ku temu inna podstawa prawna?”.
4 W sprawie C‑661/23 wspomniany sąd również postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy prawo Unii – w tym art. 2 [TUE] i wyrażoną w nim wartość państwa prawnego oraz art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty – należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, takim jak:
a) artykuł 233 ustawy z dnia 11 marca 2022 r o obronie Ojczyzny, w brzmieniu nadanym ustawą […] o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw […], zgodnie z którym zniesiono uprawnienie sędziego krajowego sądu wojskowego do pozostawania na stanowisku sędziego w danym sądzie po zwolnieniu tego sędziego z zawodowej służby wojskowej (w tym ze względu na uznanie go za trwale niezdolnego do pełnienia zawodowej służby wojskowej), co obejmuje także uprawnienie do zasiadania tego sędziego w składach orzekających tego sądu w sprawach przydzielonych mu przed wejściem w życie tych przepisów;
b) artykuł 13 ustawy […] o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw […], zgodnie z którym z dniem wejścia w życie przepisów, o których mowa w lit. a), sędzia krajowego sądu wojskowego, zwolniony z zawodowej służby wojskowej w opisanych wyżej okolicznościach, przechodzi z mocy ustawy w stan spoczynku?
Czy znaczenie dla odpowiedzi na to pytanie ma fakt, że adresatem przepisu, o którym mowa w pytaniu [pierwszym lit. b)], jest i będzie wyłącznie jeden sędzia zasiadający w składzie sądu odsyłającego (tzw. prawo ad hominem) oraz że jednocześnie utrzymano analogiczne uprawnienie przyznane prokuratorom, zgodnie z którym mogą oni pozostać na stanowisku prokuratora do spraw wojskowych pomimo zwolnienia z zawodowej służby wojskowej?
2) Czy prawo Unii – w tym przepisy wskazane w pytaniu [pierwszym] – należy interpretować w ten sposób, że przeniesienie sędziego krajowego sądu wojskowego w stan spoczynku z mocy ustawy, w okolicznościach, o których mowa w pytaniu [pierwszym], jest bezskuteczne – w rezultacie czego sędzia ten może dalej zasiadać w składzie sądu odsyłającego, a wszelkie organy państwa, w tym organy sądu, mają obowiązek umożliwić mu dalsze zasiadanie w tym składzie na dotychczasowych zasadach?
3) Czy prawo Unii – w tym, z jednej strony, art. 2 TUE i wyrażoną w nim wartość państwa prawnego, art. 4 ust. 3 TUE i wyrażoną w nim zasadę lojalnej współpracy, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, art. 267 TFUE oraz zasady skuteczności i pierwszeństwa, a z drugiej art. 2 TUE i wyrażoną w nim wartość demokracji, art. 4 ust. 2 TUE oraz zasadę podziału władz – należy interpretować w ten sposób, że uprawnienie względnie obowiązek sądu krajowego do zawieszenia stosowania przepisów krajowych będących przedmiotem odesłania prejudycjalnego, w tym przepisów rangi ustawowej, wynika bezpośrednio z prawa Unii?
Czy znaczenie dla odpowiedzi na to pytanie ma fakt, że prawo krajowe nie przewiduje możliwości zawieszenia stosowania przepisów krajowych przez sąd, który wystąpił z odesłaniem prejudycjalnym, oraz że orzeczenie takiego zawieszenia do czasu uwzględnienia przez sąd odsyłający elementów wykładni prawa Unii zawartych w odpowiedzi na to odesłanie jest konieczne w okolicznościach sprawy w postępowaniu głównym?”.
5 Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 6 grudnia 2023 r. sprawy C‑646/23 i C‑661/23 zostały połączone do celów pisemnego i ustnego etapu postępowania oraz wydania wyroku.
6 Sąd odsyłający zwrócił się również do Trybunału o rozpoznanie niniejszych spraw w trybie przyspieszonym przewidzianym w art. 105 regulaminu postępowania przed Trybunałem.
7 Zgodnie z art. 105 § 1 regulaminu postępowania na wniosek sądu odsyłającego lub w wyjątkowych przypadkach z urzędu, jeżeli charakter sprawy wymaga niezwłocznego rozstrzygnięcia, prezes Trybunału może postanowić, po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, o rozpatrzeniu sprawy w trybie przyspieszonym, stanowiącym odstępstwo od przepisów tego regulaminu postępowania.
8 W niniejszych sprawach z postanowień odsyłających wynika, że sędzia wojskowy orzekający w składzie jednoosobowym w sporach w postępowaniu głównym zastanawia się nad zgodnością z prawem Unii mającego do niego zastosowanie uregulowania krajowego, zgodnie z którym w przypadku uznania sędziego sądu wojskowego za niezdolnego do pełnienia służby wojskowej taki sędzia automatycznie przechodzi w stan spoczynku z dniem wejścia w życie tego uregulowania, czyli od dnia 15 listopada 2023 r.
9 Otóż z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że w praktyce przepisy proceduralne opisane na wstępie przez sąd odsyłający dotyczą tylko jednego sędziego wojskowego, a nie znacznej liczby sędziów. W związku z tym nawet jeśli pytania prejudycjalne, które odnoszą się do tych przepisów, poruszają istotne kwestie dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, ich stosowanie nie podważa tego funkcjonowania w sposób systemowy.
10 Ponadto nawet w wypadku zastosowania trybu przyspieszonego Trybunał nie byłby w stanie wydać orzeczenia w terminie, który umożliwiłby sądowi odsyłającemu rozstrzygnięcie sporów w postępowaniu głównym przed wejściem w życie uregulowania krajowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym (zob. podobnie postanowienie prezesa Trybunału z dnia 21 listopada 2005 r., Confédération générale du travail i in., C‑385/05, EU:C:2005:707, pkt 11). Artykuły 10 i 13 ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw weszły bowiem w życie w dniu 15 listopada 2023 r.
11 W świetle powyższego charakter niniejszych spraw prejudycjalnych nie wymaga ich niezwłocznego rozstrzygnięcia. W konsekwencji wnioski sądu odsyłającego o rozpoznanie tych spraw w trybie przyspieszonym, który w myśl art. 105 § 1 tego regulaminu stanowi odstępstwo od przepisów regulaminu postępowania, nie mogą zostać uwzględnione.
Z powyższych względów prezes Trybunału postanawia, co następuje:
Wnioski Wojskowego Sądu Okręgowego w Warszawie (Polska) o rozpatrzenie spraw C‑646/23 i C‑661/23 w trybie przyśpieszonym przewidzianym w art. 105 regulaminu postępowania przed Trybunałem zostają oddalone.
Sporządzono w Luksemburgu w dniu 30 stycznia 2024 r.
A. Calot Escobar | | K. Lenaerts |