Language of document : ECLI:EU:T:2022:689

WYROK SĄDU (czwarta izba w składzie powiększonym)

z dnia 9 listopada 2022 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek prętów zbrojeniowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 65 EWWiS, po wygaśnięciu traktatu EWWiS, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Ustalanie cen – Ograniczanie i kontrolowanie produkcji i sprzedaży – Decyzja wydana w następstwie stwierdzenia nieważności wcześniejszych decyzji – Przeprowadzenie nowego przesłuchania w obecności organów ochrony konkurencji państw członkowskich – Prawo do obrony – Zasada dobrej administracji – Rozsądny termin – Obowiązek uzasadnienia

W sprawie T‑655/19

Ferriera Valsabbia SpA, z siedzibą w Odolo (Włochy),

Valsabbia Investimenti SpA, z siedzibą w Odolo,

które reprezentowali adwokaci D. Fosselard, D. Slater i G. Carnazza,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, którą reprezentowali P. Rossi, G. Conte i C. Sjödin, w charakterze pełnomocników, których wspierał adwokat P. Manzini,

strona pozwana,

mającej za przedmiot oparte na art. 263 TFUE żądanie stwierdzenia nieważności decyzji Komisji C(2019) 4969 final z dnia 4 lipca 2019 r. dotyczącej naruszenia art. 65 traktatu EWWiS (sprawa AT.37956) – Pręty zbrojeniowe) w zakresie, w jakim stwierdzono w niej naruszenie tego przepisu przez skarżące i nałożono na nie solidarnie grzywnę w wysokości 5,125 mln EUR,

SĄD (czwarta izba w składzie powiększonym),

w składzie podczas narady: S. Gervasoni, prezes, L. Madise, P. Nihoul (sprawozdawca), R. Frendo i J. Martín y Pérez de Nanclares, sędziowie,

sekretarz: J. Palacio González, główny administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 2 czerwca 2021 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności powstania sporu

1        Strona skarżąca, Ferriera Valsabbia SpA i Valsabbia Investimenti SpA, są spółkami prawa włoskiego powstałymi w wyniku podziału w dniu 1 marca 2000 r. Ferriera Valsabbia SpA, spółki prawa włoskiego, która od 1954 r. prowadziła działalność w sektorze prętów zbrojeniowych do betonu. Oddział operacyjny tego przedsiębiorstwa został zbyty na rzecz Enifer Srl, która przyjęła nazwę Ferriera Valsabbia. Aktualnie Valsabbia Investimenti kontroluje 100% kapitału spółki Ferriera Valsabbia.

 Pierwsza decyzja Komisji (2002)

2        W okresie od października do grudnia 2000 r. Komisja Wspólnot Europejskich przeprowadziła, zgodnie z art. 47 EWWiS, kontrole we włoskich przedsiębiorstwach produkujących pręty zbrojeniowe do betonu, w tym w przedsiębiorstwach spółek występujących po stronie skarżącej oraz w związku przedsiębiorstw Federazione imprese siderurgiche italiane (federacja włoskich przedsiębiorstw przemysłu stalowego, zwana dalej „Federacciai”). Komisja skierowała również do tych uczestników postępowania żądania udzielenia informacji na podstawie tego przepisu.

3        W dniu 26 marca 2002 r. Komisja wszczęła postępowanie na podstawie art. 65 EWWiS i sformułowała zarzuty na podstawie art. 36 EWWiS, które zostały doręczone (zwane dalej „pismem w sprawie przedstawienia zarzutów”) między innymi stronie skarżącej. Strona skarżąca odpowiedziała na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w dniu 14 maja 2002 r.

4        Przesłuchanie stron w postępowaniu administracyjnym miało miejsce w dniu 13 czerwca 2002 r.

5        W dniu 12 sierpnia 2002 r. Komisja skierowała do tych samych adresatów dodatkowe zarzuty (zwane dalej „uzupełniającym pismem w sprawie przedstawienia zarzutów”) na podstawie art. 19 ust. 1 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81] i [82 WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204). W piśmie tym Komisja wyjaśniła swoje stanowisko dotyczące dalszego prowadzenia postępowania po wygaśnięciu traktatu EWWiS w dniu 23 lipca 2002 r. Strona skarżąca odpowiedziała na uzupełniające pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w dniu 20 września 2002 r.

6        W dniu 30 września 2002 r. odbyło się kolejne przesłuchanie stron postępowania administracyjnego w obecności organów ochrony konkurencji państw członkowskich. Przesłuchanie to dotyczyło przedmiotu uzupełniającego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, a mianowicie skutków prawnych wygaśnięcia traktatu EWWiS dla dalszego toku postępowania.

7        W wyniku przeprowadzenia postępowania administracyjnego Komisja wydała decyzję C(2002) 5087 wersja ostateczna z dnia 17 grudnia 2002 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 65 traktatu EWWiS (COMP/37.956) – Pręty zbrojeniowe (zwaną dalej „decyzją z 2002 r.”), skierowaną do Federacciai i ośmiu przedsiębiorstw, w tym do przedsiębiorstw występujących po stronie skarżących. Komisja stwierdziła w niej, że w okresie od grudnia 1989 r. do lipca 2000 r. przedsiębiorstwa te wprowadziły w życie jeden, złożony i cechujący się ciągłością kartel na włoskim rynku prętów zbrojeniowych prostych lub w kręgach (zwanych dalej „prętami zbrojeniowymi”), którego celem lub skutkiem było ustalanie cen i ograniczanie lub kontrolowanie produkcji lub sprzedaży sprzeczne z art. 65 ust. 1 EWWiS. Z tego tytułu Komisja nałożyła na stronę skarżącą grzywnę w wysokości 10,25 mln EUR.

8        W dniu 5 marca 2003 r. strona skarżąca wniosła do Sądu skargę na decyzję z 2002 r. Sąd stwierdził nieważność tej decyzji w odniesieniu do strony skarżącej (wyrok z dnia 25 października 2007 r., SP i in./Komisja, T‑27/03, T‑46/03, T‑58/03, T‑79/03, T‑80/03, T‑97/03 i T‑98/03, EU:T:2007:317) oraz innych przedsiębiorstw będących adresatami decyzji ze względu na to, że zastosowana podstawa prawna, czyli art. 65 ust. 4 i 5 EWWiS, nie obowiązywała już w chwili wydania decyzji. Komisja nie miała w związku z tym kompetencji na podstawie przywołanych przepisów do stwierdzenia i ukarania naruszenia art. 65 ust. 1 EWWiS po wygaśnięciu traktatu EWWiS. Sąd nie zbadał pozostałych aspektów tej decyzji.

9        Decyzja z 2002 r. stała się ostateczna w stosunku do Federacciai, która nie wniosła skargi do Sądu.

 Druga decyzja Komisji (2009)

10      Pismem z dnia 30 czerwca 2008 r. Komisja poinformowała stronę skarżącą i pozostałe zaangażowane w kartel przedsiębiorstwa o zamiarze przyjęcia nowej decyzji, korygując zastosowaną podstawę prawną. Komisja wyjaśniła ponadto, że podstawą tej decyzji będą dowody zawarte w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w uzupełniającym piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Wezwana przez Komisję strona skarżąca przedstawiła uwagi na piśmie w dniu 4 września 2008 r.

11      W dniu 30 września 2009 r. Komisja przyjęła nową decyzję C(2009) 7492 wersja ostateczna dotyczącą postępowania na podstawie art. 65 traktatu EWWiS (sprawa COMP/37.956 – Pręty zbrojeniowe, ponowne przyjęcie) skierowane do tych samych przedsiębiorstw co decyzja z 2002 r., w tym do przedsiębiorstw po stronie skarżącej. Decyzja ta została przyjęta na podstawie przepisów proceduralnych traktatu WE oraz rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1). Jej podstawą faktyczną były okoliczności wskazane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w uzupełniającym piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, a decyzja ta zasadniczo powtarzała treść i wnioski zawarte w decyzji z 2002 r. W szczególności kwota grzywny, którą solidarnie została obciążona strona skarżąca w wysokości 10,25 mln EUR pozostała niezmieniona.

12      W dniu 8 grudnia 2009 r. Komisja przyjęła decyzję zmieniającą, włączając do załącznika tabele ilustrujące zmiany cen, które pominięto w decyzji z dnia 30 września 2009 r., i korygującą odesłania do tych tabel w ośmiu przypisach.

13      W dniu 17 lutego 2010 r. strona skarżąca wniosła do Sądu skargę na decyzję Komisji z dnia 30 września 2009 r. ze zmianami (zwaną dalej „decyzją z 2009 r.”). W dniu 9 grudnia 2014 r. Sąd oddalił tę skargę (wyrok z dnia 9 grudnia 2014 r., Ferriera Valsabbia i Valsabbia Investimenti/Komisja, T‑92/10, niepublikowany, EU:T:2014:1032). Sąd stwierdził częściową nieważność decyzji z 2009 r. w odniesieniu do drugiego z jej adresatów, obniżył kwotę grzywny nałożonej na dwóch pozostałych adresatów i oddalił pozostałe skargi.

14      W dniu 20 lutego 2015 r. strona skarżąca wniosła odwołanie od wyroku z dnia 9 grudnia 2014 r., Ferriera Valsabbia i Valsabbia Investimenti/Komisja (T‑92/10, niepublikowanego, EU:T:2014:1032). Wyrokiem z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717), Trybunał uchylił wspomniany wyrok Sądu, a także stwierdził nieważność decyzji z 2009 r. w szczególności w odniesieniu do wnoszących odwołanie.

15      W wyroku z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717) Trybunał orzekł, że w przypadku gdy decyzja została wydana na podstawie rozporządzenia nr 1/2003, postępowanie zakończone przyjęciem tej decyzji powinno być zgodne z przepisami proceduralnymi przewidzianymi w tym rozporządzeniu oraz w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącymi się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2004, L 123, s. 18), nawet jeśli postępowanie to rozpoczęło się przed ich wejściem w życie.

16      Tymczasem Trybunał stwierdził, że w niniejszej sprawie samo przesłuchanie z dnia 13 czerwca 2002 r., które dotyczyło istoty postępowania, nie może zostać uznane za zgodne z wymogami proceduralnymi dotyczącymi przyjęcia decyzji na podstawie rozporządzenia nr 1/2003 wobec braku udziału organów ochrony konkurencji państw członkowskich.

17      Trybunał stwierdził, że Sąd naruszył prawo, uznawszy, że Komisja nie miała obowiązku zorganizowania nowego przesłuchania przed wydaniem decyzji z 2009 r., ponieważ przedsiębiorstwa miały już możliwość złożenia ustnych wyjaśnień podczas przesłuchań w dniach 13 czerwca i 30 września 2002 r.

18      W wyroku z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717), Trybunał przypomniał znaczenie przeprowadzenia, na wniosek zainteresowanych stron, przesłuchania, do udziału w którym wzywa się organy ochrony konkurencji państw członkowskich, a jego zaniechanie stanowi naruszenie istotnych wymogów proceduralnych.

19      Trybunał orzekł, że skoro prawo do takiego przesłuchania przewidziane rozporządzeniem nr 773/2004 nie zostało poszanowane, nie ma konieczności, by przedsiębiorstwo, którego prawa zostały w ten sposób naruszone, wykazało, że owo naruszenie mogło wpłynąć, ze szkodą dla niego, na przebieg postępowania i treść spornej decyzji.

20      Trybunał uchylił również inne wyroki Sądu z dnia 9 grudnia 2014 r. orzekające w przedmiocie zgodności z prawem decyzji z 2009 r., jak też stwierdził nieważność tej decyzji w odniesieniu do czterech innych przedsiębiorstw z tych samych powodów. Decyzja z 2009 r. stała się natomiast ostateczna dla tych przedsiębiorstw będących jej adresatami, które nie wniosły odwołania od wspomnianych wyroków.

 Trzecia decyzja Komisji (2019)

21      Pismem z dnia 15 grudnia 2017 r. Komisja poinformowała stronę skarżącą o zamiarze ponownego podjęcia postępowania administracyjnego i zorganizowania w tych ramach nowego przesłuchania stron tego postępowania w obecności organów ochrony konkurencji państw członkowskich.

22      Pismem z dnia 1 lutego 2018 r. strona skarżąca przedstawiła uwagi, w których zakwestionowała uprawnienie Komisji do ponownego podjęcia postępowania administracyjnego i tym samym wezwała ją do odstąpienia od tego zamiaru.

23      W dniu 23 kwietnia 2018 r. Komisja przeprowadziła kolejne przesłuchanie dotyczące istoty postępowania, w którym wzięły udział – w obecności organów ochrony konkurencji państw członkowskich i urzędnika przeprowadzającego spotkanie wyjaśniające – strona skarżąca oraz trzy inne przedsiębiorstwa będące adresatami decyzji z 2009 r.

24      Pismami z dnia 19 listopada 2018 r. oraz z dnia 18 stycznia i 6 maja 2019 r. Komisja skierowała do strony skarżącej trzy żądania udzielenia informacji dotyczące obrotów przedsiębiorstw występujących po stronie skarżącej.

25      W dniu 4 lipca 2019 r. Komisja przyjęła nową decyzję C(2019) 4969 final dotyczącą postępowania na podstawie art. 65 traktatu EWWiS (sprawa AT.37956 – Pręty zbrojeniowe, zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), skierowaną do pięciu przedsiębiorstw, w odniesieniu do których stwierdzono nieważność decyzji z 2009 r., a mianowicie, oprócz strony skarżącej, Alfa Acciai SpA, Feralpi Holding SpA (dawniej Feralpi Siderurgica SpA i Federalpi Siderurgica SRL), Partecipazioni Industriali SpA (dawniej Riva Acciaio SpA, a następnie Riva Fire SpA, zwanej dalej „Rivą”) i Ferriere Nord SpA.

26      W zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła to samo naruszenie co naruszenie będące przedmiotem decyzji z 2009 r., obniżając jednocześnie grzywny nałożone na przedsiębiorstwa będące adresatami decyzji o 50% ze względu na czas trwania postępowania. W art. 2 sentencji zaskarżonej decyzji Komisja nałożyła na stronę skarżącą solidarnie grzywnę w wysokości 5,125 mln EUR.

27      W dniu 8 lipca 2019 r. stronie skarżącej doręczono niekompletny odpis zaskarżonej decyzji, obejmujący jedynie nieparzyste strony.

28      W dniu 18 lipca 2019 r. stronie skarżącej została doręczona pełna wersja zaskarżonej decyzji.

 Postępowanie i żądania stron

29      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 27 września 2019 r. strona skarżąca wniosła niniejszą skargę.

30      Na wniosek czwartej izby Sąd – na podstawie art. 28 regulaminu postępowania – postanowił przekazać sprawę składowi powiększonemu.

31      Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd (czwarta izba w składzie powiększonym) postanowił otworzyć ustny etap postępowania i w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 89 regulaminu postępowania zadał stronom pytania na piśmie i wezwał je do przedstawienia dokumentów. Strony odpowiedziały na te pytania i na wezwania do przedstawienia dokumentów w wyznaczonym terminie.

32      Postanowieniem prezesa czwartej izby Sądu z dnia 16 kwietnia 2021 r. sprawy T‑655/19 i T‑656/19 zostały połączone do łącznego rozpoznania w ramach ustnego etapu postępowania zgodnie z art. 68 regulaminu postępowania przed Sądem.

33      Na rozprawie w dniu 2 czerwca 2021 r. wysłuchane zostały wystąpienia stron i ich odpowiedzi na pytania ustne Sądu.

34      Strona skarżąca wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w dotyczącym jej zakresie;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

35      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi;

–        obciążenie strony skarżącej kosztami postępowania.

 Co do prawa

36      Na poparcie skargi strona skarżąca podnosi cztery zarzuty, dotyczące:

–        zarzut pierwszy – naruszenia przepisów proceduralnych podczas przesłuchania w dniu 23 kwietnia 2018 r., które doprowadziło do naruszenia prawa do obrony;

–        zarzut drugi – niezgodnej z prawem odmowy Komisji zbadania przed wydaniem zaskarżonej decyzji, czy była przestrzegana zasada rozsądnego terminu postępowania;

–        zarzut trzeci i część zarzutu czwartego – naruszenia zasady rozsądnego terminu postępowania;

–        zarzut czwarty – naruszenia obowiązku uzasadnienia i oczywistych błędów w ocenie.

 W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony i norm proceduralnych podczas przesłuchania w dniu 23 kwietnia 2018 r.

37      Strona skarżąca utrzymuje, że zaskarżona decyzja została wydana po przeprowadzeniu postępowania cechującego się istnieniem nieprawidłowości popełnionych przy organizacji przesłuchania w następstwie wyroku z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717).

38      W szczególności strona skarżąca podnosi trzy zastrzeżenia dotyczące: wymaganej bezstronności komitetu doradczego, nieobecności ważnych uczestników postępowania podczas przesłuchania w dniu 23 kwietnia 2018 r. oraz braku możliwości usunięcia przez Komisję uchybienia proceduralnego, poddanego krytyce przez Trybunał; wszystkie te zastrzeżenia zostały zakwestionowane przez Komisję.

 W przedmiocie przesłuchania zorganizowanego po podjęciu postępowania administracyjnego

39      Na wstępie należy przypomnieć, że w wyroku z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717, pkt 42–47), Trybunał zarzucił Komisji, że nie umożliwiła stronie skarżącej przedstawienia jej argumentów podczas przesłuchania, które dotyczyło istoty sprawy w obecności organów ochrony konkurencji państw członkowskich.

40      Trybunał orzekł następnie, że brak zdefiniowany w ten sposób należy rozpatrywać jako naruszenie istotnych wymogów proceduralnych wpływające na wadliwość postępowania niezależnie od szkodliwych konsekwencji, jakie mogą wyniknąć stąd dla wnoszących odwołanie (wyrok z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja, C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717, pkt 48–50).

41      Analizując wyrok z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717), Komisja uznała, że jeśli ten brak zostałby usunięty, postępowanie administracyjne mogło zostać podjęte wobec jeszcze wskazanych przedsiębiorstw (motyw 15 zaskarżonej decyzji).

42      Pismem z dnia 15 grudnia 2017 r. Komisja poinformowała zaangażowane w kartel przedsiębiorstwa, że zamierza podjąć postępowanie administracyjne od momentu, w którym pojawił się brak stwierdzony przez Trybunał, to znaczy po przesłuchaniu.

43      W tymże piśmie z dnia 15 grudnia 2017 r. Komisja zwróciła się do zaangażowanych w kartel przedsiębiorstw aby – jeśli mają taką wolę – wyraziły na piśmie zainteresowanie udziałem w nowym przesłuchaniu, które miało być poświęcone istocie sprawy i miało zgodnie z obowiązującymi przepisami odbywać się w obecności organów ochrony konkurencji państw członkowskich.

44      Otrzymawszy odpowiedzi udzielone przez zainteresowane przedsiębiorstwa, Komisja zorganizowała kolejne przesłuchanie w dniu 23 kwietnia 2018 r. w obecności organów ochrony konkurencji państw członkowskich.

 W przedmiocie wykonania wyroków stwierdzających nieważność

45      Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 266 akapit pierwszy TFUE instytucja, która wydała uchylony akt, jest zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału.

46      W celu wykonania wyroku stwierdzającego nieważność i nadania mu pełnej skuteczności instytucje powinny respektować nie tylko sentencję wyroku, ale również jego uzasadnienie, ponieważ jest ono niezbędne dla ustalenia dokładnego znaczenia rozstrzygnięcia zawartego w sentencji (zob. podobnie wyrok z dnia 6 lipca 2017 r., Francja/Komisja, T‑74/14, niepublikowany, EU:T:2017:471, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).

47      Stwierdzenie nieważności aktu kończącego postępowanie administracyjne nie dotyczy wszystkich etapów poprzedzających jego wydanie, lecz jedynie tych, których dotyczą względy merytoryczne lub proceduralne uzasadniające stwierdzenie nieważności (zob. podobnie wyrok z dnia 6 lipca 2017 r., Francja/Komisja, T‑74/14, niepublikowany, EU:T:2017:471, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo).

48      W związku z tym postępowanie mające na celu zastąpienie aktu, którego nieważność stwierdzono, może co do zasady zostać podjęte od etapu, na którym wystąpiła niezgodność z prawem (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582, pkt 73; z dnia 6 lipca 2017 r., Francja/Komisja, T‑74/14, niepublikowany, EU:T:2017:471, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

49      W niniejszej sprawie, ponieważ stwierdzono nieważność aktu w wyniku naruszenia istotnych wymogów proceduralnych w zakresie organizacji przesłuchania (wyrok z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja, C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717) Komisja mogła, jak to uczyniła, podjąć postępowanie na tym etapie.

50      W tym właśnie kontekście należy zbadać zastrzeżenia podniesione przez stronę skarżącą na poparcie zarzutu pierwszego.

 W przedmiocie zastrzeżenia pierwszego, dotyczącego wymaganej bezstronności komitetu doradczego

51      Strona skarżąca twierdzi, że nie skonsultowano się z komitetem doradczym w sposób prawidłowy, ponieważ szczegółowe zasady organizacji przesłuchania, na którym obecne miały być organy ochrony konkurencji państw członkowskich, których przedstawiciele wchodzą w skład tego komitetu, nie pozwoliły na zagwarantowanie ich bezstronności podczas wydawania przez komitet doradczy miał opinii na podstawie przepisów prawa.

52      W tym względzie należy przypomnieć, że procedura przyjmowania decyzji na podstawie art. 101 i 102 TFUE jest uregulowana – w odniesieniu do aspektów będących przedmiotem niniejszego sporu – rozporządzeniem nr 1/2003:

–        zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia przed podjęciem decyzji Komisja przeprowadza konsultacje z komitetem doradczym, który składa się z przedstawicieli organów ochrony konkurencji państw członkowskich;

–        artykuł 14 ust. 3 tego rozporządzenia stanowi, że komitet wydaje pisemną opinię na temat wstępnego projektu decyzji Komisji;

–        artykuł 14 ust. 5 tego rozporządzenia uściśla, że Komisja w jak największym stopniu uwzględnia opinię wydaną przez ten komitet i informuje go o sposobie wywiązania się z tego obowiązku.

53      W odniesieniu do organizacji przesłuchań rozporządzenie nr 773/2004 ustanawia następujące zasady:

–        artykuł 12 tego rozporządzenia wymaga od Komisji, aby umożliwiła stronom, do których kieruje pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, możliwość przedstawienia ich argumentów podczas przesłuchania, jeżeli zażądają tego w swoich pisemnych uwagach;

–        artykuł 14 ust. 3 tego rozporządzenia przewiduje, że Komisja zaprasza organy ochrony konkurencji państw członkowskich do uczestnictwa w przesłuchaniu.

54      Zgodnie z orzecznictwem zapoznanie się z opinią komitetu doradczego stanowi istotny wymóg formalny, którego naruszenie wpływa na zgodność z prawem spornej decyzji i pociąga za sobą stwierdzenie jej nieważności, jeżeli zostanie wykazane, że nieprzestrzeganie przepisów uniemożliwiło temu komitetowi wydanie opinii z pełną znajomością sprawy (zob. podobnie wyrok z dnia 12 grudnia 2018 r., Servier i in./Komisja, T‑691/14, odwołanie w toku, EU:T:2018:922, pkt 148 i przytoczone tam orzecznictwo).

55      Strona skarżąca nie twierdzi, że przepisy, o których mowa w pkt 52 i 53 powyżej, nie były przestrzegane jako takie. Uważa ona jednak, że organy ochrony konkurencji państw członkowskich, uczestnicząc w przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r., a następnie wydając opinię, nie były w stanie zagwarantować swojej bezstronności. Zdaniem strony skarżącej w chwili wydawania tej opinii organy te znały bowiem stanowisko przyjęte przez Komisję i sądy Unii Europejskiej w orzeczeniach i wyrokach, które stały się podstawą tego postępowania. Strona skarżąca zauważa, że po pierwsze, przed wydaniem zaskarżonej decyzji Komisja wydała już dwukrotnie (w 2002 r. i 2009 r.) decyzję o nałożeniu sankcji bez zasięgnięcia opinii wspomnianych organów co do istoty sprawy, a po drugie, że w 2014 r. Sąd wydał wyrok potwierdzający stanowisko przyjęte przez Komisję. Zdaniem strony skarżącej kontekst, naznaczony przyjęciem tych decyzji i wydaniem przywołanego wyroku, nieuchronnie wpłynął na te organy w sposób uniemożliwiający sformułowanie opinii w sposób całkowicie bezstronny.

56      W tym względzie należy przypomnieć, że uchylenie aktu wyrokiem sądowym powoduje jego usunięcie z porządku prawnego i uznanie go za nigdy nieistniejący (zob. podobnie wyrok z dnia 13 grudnia 2017 r., Crédit mutuel Arkéa/EBC, T‑712/15, EU:T:2017:900, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo), nawet jeśli uchylenie aktu o zasięgu indywidualnym skutkuje, z pewnymi zastrzeżeniami, wyłącznie w stosunku do stron postępowania (zob. wyrok z dnia 8 maja 2019 r., Lucchini/Komisja, T‑185/18, niepublikowany, EU:T:2019:298, pkt 33–37 i przytoczone tam orzecznictwo).

57      Tym samym wyroki Sądu, które są aktami przyjętymi przez jedną z instytucji Unii, znikają z mocą wsteczną z porządku prawnego, gdy zostają uchylone w wyniku odwołania.

58      W związku z tym w niniejszej sprawie, mimo że komitet doradczy wydał opinię, po pierwsze, po przyjęciu przez Komisję decyzji z 2002 r., a następnie decyzji z 2009 r., a po drugie po wydaniu przez Sąd wyroku z dnia 9 grudnia 2014 r., Ferriera Valsabbia i Valsabbia Investimenti/Komisja (T‑92/10, niepublikowanego, EU:T:2014:1032), oznacza to nie mniej nie więcej, że decyzje, których nieważność stwierdzono, oraz uchylony wyrok zniknęły z porządku prawnego Unii i zgodnie z utrwalonym orzecznictwem uznaje się je za nigdy nieistniejące.

59      Co się tyczy podnoszonego braku bezstronności organów ochrony konkurencji państw członkowskich, który uniemożliwił sformułowanie przez komitet doradczy opinii w sposób całkowicie bezstronny, należy zauważyć, że zgodnie z art. 41 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) każdy ma prawo w szczególności do bezstronnego rozpatrzenia swojej sprawy przez instytucje Unii.

60      Wymóg bezstronności przewidziany w art. 41 karty obejmuje z jednej strony subiektywną bezstronność, rozumianą w ten sposób, że żaden pracownik instytucji zajmującej się daną sprawą nie może w jakikolwiek sposób okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, a z drugiej strony obiektywną bezstronność, rozumianą w ten sposób, że po stronie instytucji muszą istnieć dostateczne gwarancje, by wykluczyć w tym względzie wszelkie uzasadnione wątpliwości (zob. wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja, C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 155 i przytoczone tam orzecznictwo).

61      W niniejszej sprawie bezstronność komitetu doradczego przy wydawaniu opinii jest kwestionowana w zakresie, w jakim zdaniem strony skarżącej na zachowanie przedstawicieli organów wchodzących w skład tego komitetu mogła mieć wpływ okoliczność, że organy te miały wiedzę co do stanowiska przyjętego w sprawie, po pierwsze, przez Komisję w jej decyzjach z 2002 r. i 2009 r., a po drugie, przez Sąd w wyroku z dnia 9 grudnia 2014 r., Ferriera Valsabbia i Valsabbia Investimenti/Komisja (T‑92/10, niepublikowanym, EU:T:2014:1032).

62      Z takiej wiedzy – nawet przy założeniu, że zostałaby ona wykazana – nie można jednak wywieść braku bezstronności, która mogłaby wpłynąć na zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, gdyż w przeciwnym razie doszłoby do zakwestionowania postanowień traktatu, na mocy których akty uznane za niezgodne z prawem mogą zostać zastąpione, bez konieczności ustalania, czy strona skarżąca kwestionuje bezstronność subiektywną czy bezstronność obiektywną.

63      Możliwość zapoznania się z uprzednio przyjętym rozstrzygnięciem, potwierdzonym – jak w niniejszym przypadku – wyrokiem Sądu, które zostaje w konsekwencji uchylone przez Trybunał w postępowaniu odwoławczym, jest bowiem nierozerwalnie związana z obowiązkiem wyciągnięcia konsekwencji ze stwierdzenia nieważności. Orzeczenie, że znajomość takiej sytuacji może jako taka stanowić przeszkodę w podjęciu postępowania, wpływałoby samo w sobie na mechanizm stwierdzenia nieważności, wskazując, że ów mechanizm oznacza nie tylko usunięcie z mocą wsteczną aktu, którego nieważność stwierdzono, ale również zakaz ponownego podjęcia postępowania. Taka ewentualność byłaby niezgodna z art. 266 TFUE, który w przypadku stwierdzenia nieważności na podstawie art. 263 TFUE zobowiązuje instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroków wydanych w stosunku do nich, bez zwolnienia ich z obowiązku zapewnienia, w dziedzinach wchodzących w zakres ich kompetencji, stosowania prawa Unii.

64      Należy zatem oddalić rozpatrywane zastrzeżenie.

 W przedmiocie zastrzeżenia drugiego, dotyczącego nieobecności ważnych uczestników postępowania podczas przesłuchania w dniu 23 kwietnia 2018 r.

65      Strona skarżąca twierdzi, że Komisja z jednej strony naruszyła różne przepisy dotyczące organizacji przesłuchań, a z drugiej strony popełniła błąd, nie wzywając szeregu podmiotów na przesłuchanie w dniu 23 kwietnia 2018 r., podczas gdy uczestnicy postępowania, których istotna rola w sprawie wynika z akt sprawy, mogli przekazać organom ochrony konkurencji państw członkowskich informacje umożliwiające tym organom zajęcie stanowiska na podstawie pełnej znajomości sprawy. Zdaniem strony skarżącej, w sytuacji gdy organy te nie miały możliwości wydać opinię na podstawie pełnej znajomością rzeczy, prawo do obrony strony skarżącej zostało naruszone z następujących powodów:

–        federacja Federacciai powinna była uczestniczyć w tym przesłuchaniu, podobnie jak spółka Leali SpA, która w międzyczasie ogłosiła upadłość, biorąc pod uwagę centralną rolę, jaką odgrywały one we wszystkich okolicznościach faktycznych objętych dochodzeniem;

–        Lucchini SpA, która również ogłosiła upadłość, i spółki Riva, objętej zarządem nadzwyczajnym, które były wiodącymi uczestnikami rynku, również powinny były wziąć udział w tym przesłuchaniu;

–        spółka Industrie Riunite Odolesi SpA (zwana dalej „spółką IRO”), która nie zakwestionowała wyroku z dnia 9 grudnia 2014 r., IRO/Komisja (T‑69/10, niepublikowanego, EU:T:2014:1030), również powinna była wziąć udział we wspomnianym przesłuchaniu;

–        Associazione Nazionale Sagomatori Ferro (krajowe stowarzyszenie przedsiębiorstw obróbki żelaza, zwane dalej „stowarzyszeniem Ansfer”) powinno było zostać wezwane, ponieważ stowarzyszenie to, reprezentujące klientów zaangażowanych w kartel przedsiębiorstw, interweniowało jako osoba trzecia podczas przesłuchania w dniu 13 czerwca 2002 r. i oświadczyło przy tej okazji, że istnienie porozumień ograniczających konkurencję nigdy nie było odczuwalne na rynku.

66      Należy zatem zbadać, czy przy organizacji przesłuchania Komisja naruszyła obowiązujący ją przepis oraz czy w ten sposób lub w jakikolwiek inny sposób naruszyła ona prawo do obrony strony skarżącej podczas przesłuchania w dniu 23 kwietnia 2018 r.

67      W pierwszej kolejności należy zauważyć, że udział w przesłuchaniu należy do praw proceduralnych, których naruszenie, ze względu na ich subiektywny charakter, musi być podniesione przez przedsiębiorstwo lub osobę trzecią, będące podmiotem tego prawa (zob. podobnie wyroki: z dnia 1 lipca 2010 r., ThyssenKrupp Acciai Speciali Terni/Komisja, T‑62/08, EU:T:2010:268, pkt 186; z dnia 12 maja 2011 r., Région Nord-Pas-de-Calais i Communauté d’agglomération du Douaisis/Komisja, T‑267/08 i T‑279/08, EU:T:2011:209, pkt 77; z dnia 19 września 2019 r., Zhejiang Jndia Pipeline Industry/Komisja, T‑228/17, EU:T:2019:619, pkt 36).

68      Strona skarżąca nie może zatem skutecznie żądać stwierdzenia nieważności decyzji wyłącznie na tej podstawie, że w niniejszym przypadku zostały naruszone prawa procesowe przysługujące osobom trzecim lub innym stronom.

69      Ponadto należy zaznaczyć, że nawet jeśli przesłuchania prowadzone w ramach postępowań w sprawie karteli odbywają się najczęściej w praktyce Komisji w formie zbiorowej, to jednak przepisy nie przewidują zbiorowych form przesłuchań przedsiębiorstw, do których skierowano pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

70      Przeciwnie, art. 14 ust. 6 rozporządzenia nr 773/2004 uściśla, że każda osoba może być przesłuchiwana oddzielnie lub w obecności innych osób wezwanych do stawienia się, z uwzględnieniem uzasadnionego interesu przedsiębiorstw w zakresie ochrony tajemnic handlowych i innych poufnych informacji (zob. podobnie wyrok z dnia 15 marca 2000 r., Cimenteries CBR i in./Komisja, T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95, EU:T:2000:77, pkt 697).

71      W drugiej kolejności należy zbadać, poza poszanowaniem praw przysługujących innym osobom lub podmiotom, czy w sposób mogący utrudnić obronę stronie skarżącej Komisja naruszyła przepisy dotyczące organizacji przesłuchań.

72      W tym względzie należy zauważyć, że prawo do obrony jest prawem podstawowym stanowiącymi integralną część ogólnych zasad prawa, których poszanowanie zapewnia sąd Unii. Takie poszanowanie prawa do obrony w postępowaniu przed Komisją zmierzającym do nałożenia na przedsiębiorstwo grzywny za naruszenie reguł konkurencji wymaga stworzenia zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwości skutecznego przedstawienia jego punktu widzenia w kwestii prawdziwości i znaczenia faktów i zarzucanych okoliczności, a także w kwestii dokumentów uwzględnionych przez Komisję w celu udowodnienia jej twierdzenia o istnieniu naruszenia traktatu. Praw tych dotyczy art. 41 ust. 2 lit. a) i b) karty (zob. wyrok z dnia 25 października 2011 r., Solvay/Komisja, C‑109/10 P, EU:C:2011:686, pkt 52, 53 i przytoczone tam orzecznictwo).

73      W niniejszej sprawie strona skarżąca podkreśliła okoliczność, że nieobecność niektórych uczestników postępowania skutkowała tym, że komitet doradczy nie mógł wydać opinii z pełną znajomością sprawy. Jej zdaniem, gdyby ci uczestnicy postępowania zostali wysłuchani, treść opinii komitetu doradczego, a w konsekwencji treść zaskarżonej decyzji, mogłaby być inna. Problematyka ta była przedmiotem nieustannej wymiany informacji między stronami, zarówno na piśmie, jak i na rozprawie.

74      W tym względzie należy odróżnić sytuację przedsiębiorstw będących adresatami pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i zaskarżonej decyzji od sytuacji osób trzecich uzasadniających wystarczający interes oraz sytuację innych osób trzecich.

–       W przedmiocie sytuacji przedsiębiorstw będących adresatami pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i zaskarżonej decyzji

75      Zgodnie z art. 27 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw, których dotyczy prowadzone postępowanie, winny, przed podjęciem w stosunku do nich decyzji stosującej art. 101 lub 102 TFUE, mieć możliwość przedstawienia swojego stanowiska w przedmiocie stawianych im zarzutów. Komisja może oprzeć swe decyzje w stosunku do nich jedynie na zarzutach, co do których zainteresowane strony miały możliwość przedstawienia uwag.

76      Artykuł 12 rozporządzenia nr 773/2004 stanowi, że Komisja daje stronom, do których kieruje pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, możliwość przedstawienia ich argumentów podczas przesłuchania, jeżeli zażądają tego w swoich uwagach na piśmie.

77      W niniejszym przypadku art. 27 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 i art. 12 rozporządzenia nr 773/2004 miały zatem zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu, w odniesieniu do których decyzja z 2002 r. lub decyzja z 2009 r. nie stała się ostateczna, w tym do spółki Riva.

78      Zdaniem strony skarżącej nieobecność spółki Riva na przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r. mogła przyczynić się do wadliwości postępowania, wpływając na warunki, w jakich strona skarżąca mogła zapewnić sobie obronę.

79      W tym względzie należy zaznaczyć, że – jak wskazano w motywach 45 i 46 zaskarżonej decyzji – z zastrzeżeniem zakwestionowania tego przez strony:

–        spółka Riva została poinformowana przez Komisję pismem z dnia 15 grudnia 2017 r. o podjęciu postępowania;

–        w odpowiedzi na to pismo spółka Riva przedstawiła uwagi na piśmie, nie wniosła jednak o udział w przesłuchaniu;

–        ponieważ spółka Riva nie złożyła takiego wniosku, Komisja nie wezwała jej do wzięcia udziału w przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r.

80      W świetle tych okoliczności nie można uznać, że rezygnując z wezwania spółki Riva do udziału w przesłuchaniu z dnia 23 kwietnia 2018 r., Komisja naruszyła art. 27 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 i art. 12 rozporządzenia nr 773/2004. Ponieważ spółka Riva nie złożyła wniosku o udział w przesłuchaniu, Komisja nie miała obowiązku wezwania jej. Strona skarżąca nie może zatem skutecznie powoływać się na naruszenie wyżej wymienionych przepisów, co mogło mieć wpływ na jej obronę.

–       W przedmiocie sytuacji osób trzecich wykazujących wystarczający interes

81      Przesłuchanie zainteresowanych osób trzecich jest uregulowane w art. 27 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003. Przepis ten przewiduje, że jeżeli osoby fizyczne lub prawne wykazujące wystarczający interes wnoszą o wysłuchanie, ich wniosek zostaje rozpatrzony pozytywnie.

82      Artykuł 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 773/2004 precyzuje, że:

–        jeżeli osoby fizyczne lub prawne wnioskują o bycie wysłuchanym i wykazują wystarczający interes, Komisja poinformuje je pisemnie o charakterze i przedmiocie procedury;

–        Komisja wyznaczy termin, w którym te osoby mogą pisemnie przedstawić swoje stanowisko;

–        Komisja może wezwać te osoby, aby przedstawiły swoje argumenty podczas przesłuchania, jeżeli zażądają tego w uwagach na piśmie.

83      W niniejszej sprawie art. 27 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 i art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 773/2004 miały zatem zastosowanie w szczególności do pięciu uczestników postępowania, których obecność była konieczna zdaniem strony skarżącej, aby skutecznie zorganizować przesłuchanie z dnia 23 kwietnia 2018 r., a mianowicie, z jednej strony do Federacciai i spółek Leali, IRO i Lucchini, a z drugiej strony do stowarzyszenia Ansfer.

84      W pierwszej kolejności, odnosząc się do pierwszych czterech uczestników postępowania, o których mowa w pkt 83 powyżej, należy zauważyć, że na wcześniejszym etapie postępowania nie zaskarżyli oni skierowanej do nich decyzji:

–        Federacciai nie wniosła skargi o stwierdzenie nieważności decyzji z 2002 r.;

–        spółki Leali, IRO i Lucchini nie wniosły odwołania od wyroków: z dnia 9 grudnia 2014 r., Leali i Acciaierie e Ferriere Leali Luigi/Komisja (T‑489/09, T‑490/09 i T‑56/10, niepublikowanego, EU:T:2014:1039), z dnia 9 grudnia 2014 r., IRO/Komisja (T‑69/10, niepublikowanego, EU:T:2014:1030), i z dnia 9 grudnia 2014 r., Lucchini/Komisja (T‑91/10, EU:T:2014:1033), które oddalały ich skargi o stwierdzenie nieważności decyzji z 2009 r.

85      W związku z tym zgodnie z orzecznictwem decyzja Komisji przyjęta w sprawie tych podmiotów stała się w stosunku do nich ostateczna, a następnie, ponieważ postępowanie zostało w stosunku do nich zakończone, nie byli już stronami postępowania podjętego ponownie w dniu 15 grudnia 2017 r. (zob. podobnie wyrok z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 63).

86      W tych okolicznościach czterech pierwszych uczestników postępowania, o których mowa w pkt 83 powyżej, nie miało prawa do uczestnictwa w przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r. w charakterze stron postępowania.

87      Prawdą jest, że czterech pierwszych uczestników postępowania, o których mowa w pkt 83 powyżej, miało możliwość zwrócenia się do Komisji o zezwolenie na udział w przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r., wykazując, że mają w tym wystarczający interes jako zainteresowane osoby trzecie, zgodnie z przepisami przypomnianymi w pkt 81 i 82 powyżej.

88      Jednakże Federacciai oraz spółki Leali i IRO nie podjęły takiego działania, a zatem nie można twierdzić, że Komisja mogła w tym zakresie naruszyć jakikolwiek przepis, co w konsekwencji mogło mieć wpływ na wykonywanie przez stronę skarżącą jej prawa do obrony.

89      Należy natomiast zwrócić uwagę na fakt, że spółka Lucchini powinna była skorzystać ze stwierdzenia nieważności orzeczonego przez Trybunał w wyrokach z dnia 21 września 2017 r., Feralpi/Komisja (C‑85/15 P, EU:C:2017:709); z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717); z dnia 21 września 2017 r., Ferriere Nord/Komisja (C‑88/15 P, EU:C:2017:716), i z dnia 21 września 2017 r., Riva Fire/Komisja (C‑89/15 P, EU:C:2017:713), nawet jeśli nie wniosła odwołania od wyroku z dnia 9 grudnia 2014 r., Lucchini/Komisja (T‑91/10, EU:T:2014:1033). Na podstawie tej argumentacji spółka ta zwróciła się do Komisji o zgodę na udział w przesłuchaniu z dnia 23 kwietnia 2018 r. Jednakże wniosek ten został złożony przez spółkę Lucchini w charakterze strony postępowania podjętego w dniu 15 grudnia 2017 r., na tej samej podstawie co między innymi strona skarżąca, a nie w charakterze zainteresowanej strony trzeciej. Wniosek ten został słusznie oddalony przez Komisję z powodów wskazanych w pkt 84 i 85 powyżej (wyrok z dnia 8 maja 2019 r., Lucchini/Komisja, T‑185/18, niepublikowany, EU:T:2019:298, pkt 41, 42). Ze względu na to, że odmówiono tej możliwości udziału w przesłuchaniu w charakterze strony postępowania spółka Lucchini nie uwzględniła następnie okoliczności, że mogła zostać wezwana na przesłuchanie w charakterze osoby trzeciej mającej wystarczający interes.

90      W tych okolicznościach nie można uznać, że rezygnując z wezwania z jednej strony Federacciai, a z drugiej strony spółek Leali, IRO i Lucchini do udziału w przesłuchaniu, Komisja naruszyła przepis proceduralny, co mogło mieć wpływ na wykonywanie przez stronę skarżącą jej prawa do obrony.

91      W drugiej kolejności, jeśli chodzi o piątego uczestnika postępowania, o którym mowa w pkt 83 powyżej, a mianowicie stowarzyszenie Ansfer, strona skarżąca jest zdania, że stowarzyszenie to powinno było zostać wezwane na przesłuchanie w dniu 23 kwietnia 2018 r. w świetle posiadanych przez nie informacji i które mogło wywrzeć wpływ na organy ochrony konkurencji państw członkowskich, w związku z posiadaną przez nie wiedzą o okolicznościach sprawy.

92      Na poparcie swojego stanowiska strona skarżąca przedstawia trzy argumenty.

93      Po pierwsze, strona skarżąca twierdzi, że według wszelkiego prawdopodobieństwa, gdyby stowarzyszenie Ansfer zostało powiadomione przez Komisję o ponownym podjęciu postępowania, wzięłoby udział w przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r., podobnie jak zrobiło to w odniesieniu do przesłuchania w dniu 13 czerwca 2002 r.

94      W tym względzie warto przypomnieć, w jaki sposób w 2002 r. wszczęto postępowanie przeciwko stronie skarżącej i innym wówczas zainteresowanym przedsiębiorstwom.

95      Jak wskazała Komisja w odpowiedzi na pytania Sądu i na rozprawie, czemu strona skarżąca nie zaprzeczyła, rozpatrywane wszczęcie postępowania miało miejsce w dniu 26 marca 2002 r., po doręczeniu zainteresowanym stronom pisma w sprawie przedstawienia zarzutów zgodnie z art. 36 EWWiS.

96      Omawiane tu wszczęcie postępowania nie zostało zatem połączone z żadnym środkiem publikacji, ponieważ przepisy nie wymagały od Komisji podania do publicznej wiadomości decyzji o wszczęciu postępowania administracyjnego, wydania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów lub pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, lub jak w niniejszej sprawie uzupełniającego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

97      Sposób postępowania nie był inny po wydaniu przez Sąd wyroku z dnia 25 października 2007 r., SP i in./Komisja (T‑27/03, T‑46/03, T‑58/03, T‑79/03, T‑80/03, T‑97/03 i T‑98/03, EU:T:2007:317), oraz po wydaniu przez Trybunał wyroku z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717).

98      Po przeanalizowaniu wyroków, o których mowa w pkt 97 powyżej, Komisja poinformowała stronę skarżącą, po raz pierwszy pismem z dnia 30 czerwca 2008 r., a po raz drugi pismem z dnia 15 grudnia 2017 r., o zamiarze „podjęcia” postępowania.

99      W szczególności drugie pismo zostało doręczone przedsiębiorstwom będącym adresatami zaskarżonej decyzji, lecz nie zostało ono zakomunikowane żadnej innej osobie lub podmiotowi, podobnie jak nie było ono przedmiotem żadnej publikacji.

100    Zdaniem skarżących Komisja była zobowiązana do poinformowania opinii publicznej o podjęciu postępowania po stwierdzeniu nieważności decyzji z 2009 r. i gdyby obowiązek ten został spełniony w niniejszej sprawie, stowarzyszenie Ansfer zostałoby poinformowane i mogłoby wnioskować o udział w nowym przesłuchaniu.

101    W tym względzie należy zauważyć, że żaden przepis prawa nie wymaga od Komisji podejmowania postępowania w wyniku stwierdzenia nieważności jednej z jej decyzji wyrokiem Trybunału lub Sądu.

102    Takie podjęcie postępowania następuje bowiem w ramach wykonania wyroku stwierdzającego nieważność.

103    Jednakże art. 266 TFUE zobowiązuje instytucję będącą autorem aktu, którego nieważność stwierdzono, jedynie w takim stopniu, w jakim jest to konieczne do zapewnienia wykonania wyroku stwierdzającego nieważność. W tym kontekście ów przepis nakłada na daną instytucję obowiązek zadbania o to, by akt zmierzający do zastąpienia aktu uchylonego nie był dotknięty takimi samymi nieprawidłowościami jak te ustalone w owym wyroku. Instytucjom przysługuje szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych w ramach decydowania o środkach, jakie należy wdrożyć w celu wyciągnięcia konsekwencji z wyroku stwierdzającego nieważność, przy czym środki te muszą być zgodne z sentencją danego wyroku oraz z jego uzasadnieniem, będącym niezbędną podstawą danego rozstrzygnięcia. O ile stwierdzona nieprawidłowość nie spowodowała nieważności całego postępowania, o tyle rzeczone instytucje mogą wszcząć, aby wydać akt mający na celu zastąpienie wcześniejszego unieważnionego aktu, postępowanie na etapie, na którym doszło do tej nieprawidłowości (zob. wyrok z dnia 11 grudnia 2017 r., Léon Van Parys/Komisja, T‑125/16, EU:T:2017:884, pkt 49, 52 i przytoczone tam orzecznictwo).

104    Po dokonaniu oceny w tym zakresie Komisja może zatem podjąć decyzję o podjęciu postępowania, jak uczyniła to w niniejszej sprawie, podobnie jak może ona zrezygnować z postępowania, jeżeli uzna, że akta sprawy mogą zostać zamknięte, lub, jeżeli uzna, że konieczne są czynności dochodzeniowe, instytucja ta wszczyna nowe postępowanie mogące w tym przypadku doprowadzić do doręczenia nowego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów przedsiębiorstwom będącym adresatami decyzji zgodnie z art. 27 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003.

105    W niniejszej sprawie Komisja, dokonawszy wspomnianej oceny, postanowiła podjąć postępowanie w miejscu, w którym zostało ono przerwane, na co pozwala orzecznictwo, o którym mowa w pkt 47 i 48 powyżej.

106    Podczas rozprawy strony omówiły zawiadomienie Komisji z dnia 20 października 2011 r. w sprawie najlepszych praktyk w zakresie prowadzenia postępowań w związku z art. 101 i 102 TFUE (Dz.U. 2011, C 308, s. 6) (zob. w szczególności pkt 20 tego zawiadomienia), w którym Komisja zobowiązała się, z jednej strony do opublikowania ogłoszenia o wszczęciu każdego postępowania na podstawie tych przepisów na stronie internetowej Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji, a z drugiej strony, do opublikowania komunikatu prasowego w tym zakresie, chyba że takie działania informacyjne mogłyby szkodzić przebiegowi postępowania wyjaśniającego.

107    Jednakże omawiane zawiadomienie nie wymagało w niniejszym przypadku od Komisję wykonania zobowiązań, o których mowa w pkt 106 powyżej. W braku bowiem wyraźnego przepisu w tym względzie nie należy rozszerzać zakresu tych zobowiązań, jeżeli Komisja podejmuje ponownie postępowanie na etapie przesłuchania, które odbyło się wcześniej w sposób nieprawidłowy, czyli na etapie, na którym postępowanie to zostało przerwane, tak jak Komisja zdecydowała w niniejszej sprawie w ramach wykonania wyroku Trybunału stwierdzającego nieważność, która to sytuacja różni się od sytuacji wszczęcia postępowania, o którym mowa w tym zawiadomieniu.

108    Argument ten powinien zatem zostać oddalony.

109    Po drugie, strona skarżąca utrzymuje, że w celu ustalenia osób trzecich, które powinny zostać wezwane na przesłuchanie, stowarzyszenie Ansfer nie mogło być postrzegane jako zwykły przedstawiciel opinii publicznej, ale jako posiadające status „osoby trzeciej wykazującej wystarczający interes” w rozumieniu art. 27 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 i art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 773/2004.

110    W uzasadnieniu swojego stanowiska strona skarżąca przypomina, że funkcjonariusz ds. przesłuchań uznał w 2002 r. status stowarzyszenia Ansfer jako „osoby trzeciej wykazującej wystarczający interes”, co umożliwiło udział tego stowarzyszenia w przesłuchaniu w dniu 13 czerwca 2002 r.

111    Dysponując w skutek tego uznania statusem „osoby trzeciej wykazującej wystarczający interes”, stowarzyszenie Ansfer nie mogło w międzyczasie utracić tego statusu i w związku z tym powinno było zostać wezwane do udziału w przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r.

112    W tym względzie należy zauważyć, że argumentacja strony skarżącej odnosząca się do utrzymania statusu „osoby trzeciej wykazującej wystarczający interes” jest zgodna ze stanowiskiem bronionym przez Komisję w odniesieniu do ciągłości istniejącej pomiędzy etapami postępowania administracyjnego, nawet jeśli postępowanie to zostało przerwane przez postępowania sądowe zakończone wyrokami stwierdzającymi nieważność.

113    Z tej perspektywy uzasadnione jest uznanie, że podmiot, którego status „osoby trzeciej wykazującej wystarczający interes” uznano na wcześniejszym etapie postępowania, powinien móc zachować go przez cały czas trwania postępowania, nawet jeśli postępowanie to mogło zostać przerwane przez postępowanie sądowe, w wyniku którego sąd Unii stwierdził nieważność.

114    Należy zatem ustalić, czy w niniejszej sprawie stowarzyszenia Ansfer, uznając, że uzyskało status „osoby trzeciej wykazującej wystarczający interes” w pewnym momencie postępowania, mogło zachować ten status przez cały czas trwania postępowania i powinno było zostać wezwane na przesłuchanie w dniu 23 kwietnia 2018 r. lub przynajmniej zostać powiadomione o podjęciu postępowania, aby miało możliwość wyrażenia zainteresowania, a tym samym zostać wezwane, w stosownym przypadku, do wzięcia udziału w tym przesłuchaniu.

115    W tym względzie należy stwierdzić, że jak wynika z akt sprawy, co nie zostało zakwestionowane przez stronę skarżącą, wyrażone przez stowarzyszenie Ansfer zainteresowanie udziałem w postępowaniu nie zostało utrzymane w toku całego postępowania.

116    Podsumowując bowiem kolejne etapy postępowania, Komisja wyjaśniła podczas rozprawy, czemu strona skarżąca nie zaprzeczyła, w odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd, że:

–        w 2002 r. stowarzyszenie dowiedziało się o wszczęciu postępowania za pośrednictwem informacji, które ukazały się we włoskiej prasie;

–        na podstawie tych informacji stowarzyszenie Ansfer zwróciło się do Komisji o zezwolenie na udział w przesłuchaniu w dniu 13 czerwca 2002 r., podnosząc, że w tym celu mogło ono wykazać, że posiada wystarczający interes;

–        wezwane do wzięcia udziału w tym przesłuchaniu, stowarzyszenie Ansfer było obecne na przesłuchaniu, na którym jego przedstawiciel nie zabrał głosu, niemniej stowarzyszenie to przedstawiło uwagi na piśmie;

–        na tej podstawie stowarzyszenie to zostało wezwane do uczestnictwa w drugim przesłuchaniu w dniu 30 września 2002 r. dotyczącym konsekwencji wygaśnięcia traktatu EWWiS dla tego postępowania;

–        stowarzyszenie nie odpowiedziało na to wezwanie ani też nie stawiło się na przesłuchanie;

–        brak odpowiedzi stowarzyszenia Ansfer na wezwanie na nowe przesłuchanie, na którym się ono nie stawiło, skłonił Komisję do uznania, że nie domagało się ono już udziału w dalszym postępowaniu, a zatem nie powinno było być wezwane na przesłuchanie w dniu 23 kwietnia 2018 r.;

–        w tym kontekście Komisja wzięła pod uwagę fakt, że z jednej strony udział stowarzyszenia Ansfer w przesłuchaniu w dniu 13 czerwca 2002 r. ograniczył się do przedstawienia uwag na piśmie, bez zabierania głosu, a z drugiej strony, że uwagi te zostały dołączone do akt sprawy.

117    Ponadto zgodnie z obowiązującymi przepisami osoby trzecie mogą wziąć udział w przesłuchaniu zorganizowanym w postępowaniu w sprawie stosowania reguł konkurencji, ale w tym celu muszą zgłosić się do Komisji i wykazać, że mają wystarczający interes, aby umożliwić im uczestnictwo w tym przesłuchaniu. (zob. pkt 81 i 82 powyżej).

118    Co więcej należy stwierdzić, że w przypadku gdy osobie trzeciej przyznano status „osoby trzeciej wykazującej wystarczający interes” w postępowaniu administracyjnym, które zostało przerwane przez kontrolę sądową, w wyniku której sąd Unii stwierdził nieważność aktu, Komisja dysponuje szerokim zakresem uprawnień dyskrecjonalnych przy podejmowaniu decyzji, czy ta osoba trzecia zachowuje wystarczający interes, aby przedstawić swoje stanowisko. Gwarancja prawa do obrony nie wymaga bowiem, aby Komisja, podejmując to postępowanie, przeprowadziła przesłuchanie osób trzecich, które nie posiadają już takiego wystarczającego interesu (zob. analogicznie wyroki: z dnia 16 czerwca 2015 r., FSL i in./Komisja, T‑655/11, EU:T:2015:383, pkt 406; z dnia 11 lipca 2019 r., Silver Plastics i Johannes Reifenhäuser/Komisja, T‑582/15, niepublikowany, EU:T:2019:497, pkt 202 i przytoczone tam orzecznictwo).

119    W interesie dobrej administracji należy bowiem unikać mnożenia interwenientów, zapewniając jednocześnie udział tych, którzy mogą wnieść rzeczywisty wkład, obciążający lub odciążający, do analizy akt sprawy i w poszanowaniu prawa do obrony, tak aby zapewnić wydanie opinii przez komitet doradczy oraz aby decyzja była podejmowana przez Komisję z pełną znajomością rzeczy i z poszanowaniem gwarancji proceduralnych.

120    To po przeprowadzeniu takiej oceny stowarzyszenie Ansfer zostało wezwane w niniejszej sprawie jako „osoba trzecia wykazująca wystarczający interes” w udziale w przesłuchaniu w dniu 13 czerwca 2002 r. i w dniu 30 września 2002 r.

121    Następnie, biorąc pod uwagę brak odpowiedzi stowarzyszenia Ansfer na wezwanie do udziału w drugim przesłuchaniu w dniu 30 września 2002 r. i jego nieobecność na przesłuchaniu, Komisja mogła, nie popełniwszy błędu, uznać, że stowarzyszenie to zrezygnowało z interwencji w dalszej części postępowania lub przynajmniej nie zamierzało w ten sposób rozwijać swoich argumentów podczas przesłuchania w dniu 23 kwietnia 2018 r. i że jego stanowisko, który został już włączone do akt sprawy i powołane następnie w projekcie zaskarżonej decyzji, nie uzasadniał poinformowania stowarzyszenia o podjęciu postępowania, aby umożliwić mu ponowne wyrażenie swego interesu, a tym samym wezwanie, w danym przypadku, do udziału w przesłuchaniu.

122    Argument ten powinien zatem zostać oddalony.

123    Po trzecie, strona skarżąca twierdzi, że zwróciła uwagę Komisji w piśmie z dnia 1 lutego 2018 r. na fakt, iż procedura nie mogła zostać skutecznie podjęta, ponieważ nie wszyscy uczestnicy obecni w 2002 r. mogli być obecni na nowym przesłuchaniu, co w konsekwencji daje jedynie częściowy obraz sprawy organom ochrony konkurencji państw członkowskich, których przedstawiciele mają wyrazić opinię w celu umożliwienia komitetowi doradczemu wydania opinii zgodnie z obowiązującymi przepisami.

124    W tym względzie należy wskazać, że tak sformułowana uwaga nie może być analizowana jako wniosek do Komisji o wezwanie stowarzyszenia Ansfer lub innych osób trzecich na przesłuchanie na podstawie art. 10 ust. 3 rozporządzenia nr 773/2004, który pozwala stronom na zaproponowanie w ich pisemnych uwagach, „aby Komisja wysłuchała osób, które mogą potwierdzić fakty przedstawione w ich uwagach”.

125    Jak wskazuje Komisja, to do strony skarżącej należało, jeżeli uważała, że interwencja stowarzyszenia Ansfer była konieczna, czy tylko użyteczna, dla obrony jej argumentacji, poinformowanie tego stowarzyszenia o podjęciu postępowania, tak aby mogło ono zgłosić się do Komisji, lub zwrócenie się do Komisji, by w szczególny sposób wezwała tego uczestnika postępowania.

126    Tymczasem strona skarżąca w swoich odpowiedziach na piśmie na pytania Sądu przyznała, że nie podjęła żadnych kroków w tym kierunku w stosunku do Komisji czy też w stosunku do stowarzyszenia Ansfer.

127    Należy dodać, że zgodnie z art. 27 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 organy ochrony konkurencji państw członkowskich mogą zwrócić się do Komisji o przesłuchanie osób trzecich, jeżeli uznają to za stosowne.

128    Nic nie stało na przeszkodzie temu, aby strona skarżąca zasugerowała organom ochrony konkurencji państw członkowskich, na przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r. lub wcześniej, aby zwróciły się do Komisji o przesłuchanie stowarzyszenia Ansfer.

129    Tymczasem strona skarżąca nie podjęła takiego działania przed organami ochrony konkurencji państw członkowskich ani też organy te nie zwróciły się do Komisji o przesłuchanie stowarzyszenia Ansfer.

130    W związku z tym, ponieważ stowarzyszenie Ansfer nie ma już wystarczającego interesu w przedstawieniu swojego stanowiska w momencie podjęcia postępowania (zob. pkt 112–122 powyżej), a żaden wniosek strony skarżącej o przesłuchanie tego uczestnika postępowania nie został skierowany do Komisji, nie można skutecznie zarzucać Komisji, że nie wezwała stowarzyszenia Ansfer do udziału w przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r.

131    Argument ten należy wobec tego oddalić.

–       W przedmiocie sytuacji innych osób trzecich

132    W zakresie, w jakim argumentację przedstawioną przez stronę skarżącą można interpretować jako odnoszącą się do niej, należy zauważyć, że w odniesieniu do organizacji przesłuchań przepisy przewidują trzecią sytuację, która dotyczy osób trzecich niemających wystarczającego interesu w rozumieniu ustalonym w pkt 81 i 82 powyżej.

133    Artykuł 13 ust. 3 rozporządzenia nr 773/2004 przewiduje możliwość wezwania każdej osoby fizycznej lub prawnej, innej niż przedsiębiorstwa objęte postępowaniem lub osoby trzecie wykazujące taki interes, do przedstawienia swojego stanowiska na piśmie oraz, w stosownych przypadkach, do udziału w przesłuchaniu. Oprócz tego, że osoby te mogą uzyskać zezwolenie na udział w przesłuchaniu, mogą być również wezwane do przedstawienia swojego stanowiska w trakcie przesłuchania.

134    W takiej sytuacji znajdowało się w szczególności stowarzyszenie Ansfer, ponieważ – jak zostało ustalone – Komisja mogła uznać, że stowarzyszenie to nie ma już wystarczającego interesu w przedstawieniu swojego stanowiska w momencie ponownego podjęcia postępowania (zob. pkt 112–122 powyżej).

135    Tymczasem Komisja dysponuje szerokim zakresem uprawnień dyskrecjonalnych przy ustalaniu, czy udział osób trzecich niebędących zainteresowanymi stronami może być użyteczny dla przebiegu postępowania, przy czym gwarancja prawa do obrony strony skarżącej nie wymaga we wszystkich przypadkach, aby Komisja przeprowadzała wnioskowane przesłuchania (zob. podobnie orzecznictwo przytoczone w pkt 118 powyżej).

136    Tym samym w niniejszej sprawie Komisja mogła uznać, nie popełniwszy błędu, z powodów przedstawionych w pkt 112–122 powyżej, że wezwanie stowarzyszenia Ansfer na przesłuchanie w dniu 23 kwietnia 2018 r. nie dostarczy w postępowaniu żadnych nowych informacji.

137    W tych okolicznościach nie można skutecznie zarzucać Komisji, że nie wzywając innych osób trzecich na rozprawę w dniu 23 kwietnia 2018 r. naruszyła przepis proceduralny, który mógł mieć wpływ na wykonywanie przez stronę skarżącą przysługującego jej prawa do obrony.

138    Argument ten powinien zatem zostać oddalony.

139    W świetle powyższych rozważań można stwierdzić, że Komisja nie naruszyła przepisów proceduralnych dotyczących przesłuchania innych osób lub podmiotów, a w konsekwencji, że naruszenie tych przepisów nie mogło w żaden sposób utrudnić wykonywania prawa do obrony, na co powołuje się strona skarżąca.

140    Dodatkowo należy zaznaczyć, że strona skarżąca nie wykazała, iż napotkała na przeszkodę w wykonaniu swego prawa do obrony niezależnie od naruszenia przepisu prawa z powodu nieobecności przedsiębiorstwa lub osoby trzeciej podczas przesłuchania zorganizowanego w celu wydania zaskarżonej decyzji.

141    Należy zatem oddalić rozpatrywane zastrzeżenie.

 W przedmiocie zastrzeżenia trzeciego, dotyczącego braku możliwości zaradzenia przez Komisję uchybieniu proceduralnemu poddanemu krytyce przez Trybunał

142    Strona skarżąca twierdzi zasadniczo, że niemożliwe było zaradzenie uchybieniu proceduralnemu poddanemu krytyce przez Trybunał. Ze względu na upływ czasu zmiany, które nastąpiły w osobowości prawnej uczestników rynku i jego strukturze, były jej zdaniem tego rodzaju, że żadne przesłuchanie nie mogło zostać zorganizowane na takich samych warunkach lub przynajmniej równoważnych z tymi, które obowiązywały w 2002 r.

143    W tym względzie należy zwrócić uwagę na fakt, że ze względu na zakres związanych z nimi zadań, kontekst, w jakim organizowane są postępowania w dziedzinie konkurencji, podlega nieuchronnym zmianom wynikającym z upływu czasu.

144    W takim kontekście, gdy konkurencja powoduje stałe zmiany czynników, produktów i udziałów w rynku, możliwość, że takie zmiany same w sobie uniemożliwiają przyjęcie nowej decyzji, oddziałuje co do zasady na możliwość podjęcia postępowania przez Komisję w celu zastosowania reguł konkurencji w wykonaniu zadania powierzonego jej przez traktaty.

145    W przypadku gdy Komisja postanawia podjąć postępowanie w następstwie stwierdzenia nieważności jednej z jej decyzji wyrokiem Trybunału lub Sądu, powinna ona dokonać oceny w celu ustalenia, w świetle okoliczności istniejących w momencie podjęcia postępowania, a w szczególności skutków mogących wyniknąć z upływu czasu, czy dalsze prowadzenie postępowania wydaje się właściwym rozwiązaniem dla danej sytuacji, co uczyniła w niniejszej sprawie, jak wyjaśniono w odpowiedzi na pierwsze zastrzeżenie zarzutu drugiego podniesionego przez stronę skarżącą na poparcie skargi (zob. pkt 149–173 poniżej).

146    Należy zatem oddalić to zastrzeżenie, a co za tym idzie – zarzut pierwszy w całości.

 W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego niezgodnej z prawem odmowy Komisji zbadania przed przyjęciem zaskarżonej decyzji zgodności tej decyzji z zasadą rozsądnego terminu postępowania

147    Strona skarżąca utrzymuje, że Komisja nie zbadała w sposób wymagany prawem, czy zaskarżona decyzja mogła zostać wydana, podczas gdy jej zdaniem zasada rozsądnego terminu postępowania, ustanowiona w art. 41 karty, stoi temu na przeszkodzie. Po pierwsze, strona skarżąca zarzuca Komisji naruszenie prawa w tym względzie. Po drugie, strona skarżąca zarzuca Komisji, że nie dopełniła ciążącego na niej obowiązku uzasadnienia.

148    Komisja kwestionuje argumentację strony skarżącej.

 W przedmiocie zastrzeżenia pierwszego, dotyczącego naruszeniu prawa

149    Strona skarżąca podnosi, że Komisja naruszyła art. 41 karty, odmawiwszy dokonania przed przyjęciem zaskarżonej decyzji oceny zgodności wydania tej decyzji z zasadą rozsądnego terminu.

150    W tym względzie należy wskazać, że – jak zauważa strona skarżąca – Komisja jest zobowiązana do przestrzegania zasady rozsądnego terminu, ustanowionej w art. 41 karty (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582, pkt 179; z dnia 5 czerwca 2012 r., Imperial Chemical Industries/Komisja, T‑214/06, EU:T:2012:275, pkt 285).

151    Należy zatem wziąć pod uwagę upływ terminu, gdy korzystając z zakresu uprawnień dyskrecjonalnych przyznanego Komisji przez prawo Unii, ocenia ona, czy w ramach stosowania reguł konkurencji należy wszcząć postępowanie i wydać decyzję.

152    Z zaskarżonej decyzji wynika, że wbrew twierdzeniom strony skarżącej, obowiązek uwzględnienia upływu terminu przy ocenie, czy należy wszcząć takie postępowanie i wydać decyzję nakładającą grzywnę, nie został naruszony przez Komisję. W zaskarżonej decyzji wskazano bowiem, że instytucja ta zbadała przed podjęciem decyzji, czy w niniejszym przypadku postępowanie może zostać podjęte i czy może ono doprowadzić do wydania takiej decyzji nakładającej grzywnę.

153    Komisja przeanalizowała zatem w wielu fragmentach zaskarżonej decyzji, po pierwsze, czy postępowanie, które doprowadziło do przyjęcia tej decyzji, zostało przeprowadzone w sposób zadowalający w odniesieniu do poszanowania terminów, a po drugie, czy należy wyciągnąć konsekwencje ze względu na długi czas trwania etapów postępowania, które doprowadziły do przyjęcia decyzji.

154    Na przykład Komisja wskazała, że zgodnie z analizą, jaką miała możliwość przeprowadzić, po pierwsze, dochodzenie zostało przeprowadzone z należytą starannością, a po drugie, przerwy mające miejsce w trakcie postępowania administracyjnego wynikały z kontroli sądowej (motywy 528, 555 zaskarżonej decyzji).

155    W tym kontekście Komisja przyznała, że – jak przyjęły Sąd i Trybunał w wyrokach z dnia 25 października 2007 r., SP i in./Komisja (T‑27/03, T‑46/03, T‑58/03, T‑79/03, T‑80/03, T‑97/03 i T‑98/03, EU:T:2007:317) i z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717) – popełniła ona błędy proceduralne. Jednakże instytucja ta podniosła, że błędy te, które mogły wydłużyć czas trwania postępowania, wynikały z niepewności prawnej, w jakiej znalazła się po wygaśnięciu traktatu EWWiS (motyw 555 zaskarżonej decyzji).

156    Podobnie Komisja przyznała, że w wyniku popełnionych błędów proceduralnych poszczególne etapy, które następowały po sobie, mogły prowadzić – w odniesieniu do postępowania rozważanego w całości, w tym etapów administracyjnych i przerw wynikających z kontroli sądowej – do „obiektywnie” długiego okresu trwania postępowania (motyw 528 zaskarżonej decyzji).

157    Komisja dodała w ramach tej oceny, że jej zdaniem długość ta nie przekracza terminów uznanych za dopuszczalne w świetle orzecznictwa (motyw 528 zaskarżonej decyzji).

158    Dodatkowo Komisja zasygnalizowała, że zgodnie z orzecznictwem czas trwania postępowania niezgodny z zasadą rozsądnego terminu nie może sam w sobie prowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji. Zdaniem Trybunału taki rezultat mógłby bowiem zostać osiągnięty tylko wtedy, gdyby przewlekłość postępowania miała mieć wpływ na prawo do obrony, ograniczając zaangażowanym w kartel przedsiębiorstwom możliwość zebrania dowodów i przedstawienia ich argumentów. Tymczasem zdaniem Komisji strona skarżąca nie wykazała, że miało to miejsce w niniejszej sprawie (motywy 556, 557 zaskarżonej decyzji).

159    Poza tym Komisja wskazała w motywie 536 zaskarżonej decyzji, że w świetle obowiązujących przepisów i zgodnie z orzecznictwem wypracowanym w tej dziedzinie jest ona uprawniona do wydania nowej decyzji.

160    Komisja przyznała, że wydanie nowej decyzji powinno być poprzedzone badaniem mającym na celu, w ramach uznania przysługującego jej w dziedzinie ścigania naruszeń prawa konkurencji, wyważenie z jednej strony interesu publicznego polegającego na zapewnieniu skutecznego stosowania reguł konkurencji, a z drugiej strony interesu stron w uzyskaniu decyzji w rozsądnym terminie oraz wyeliminowania możliwych konsekwencji błędów, które mogły zostać popełnione w toku postępowania (motywy 536, 559 zaskarżonej decyzji).

161    W niniejszej sprawie Komisja dokonała takiego wyważenia, gdy stwierdziła, zważywszy na poważny charakter stwierdzonego naruszenia, po pierwsze, że konieczne było wydanie decyzji, a po drugie, że należało nałożyć sankcję na przedsiębiorstwa będące jej adresatami (motywy 560–568 zaskarżonej decyzji).

162    Wreszcie Komisja obniżyła kwotę grzywny zgodnie z sugestią urzędnika przeprowadzającego spotkanie wyjaśniające w taki sposób, aby w pewnym stopniu (50%) zniwelować negatywne konsekwencje, jakie mogły wyniknąć dla zaangażowanych w kartel przedsiębiorstw z czasu trwania postępowania i popełnionych błędów proceduralnych (motywy 570–573 zaskarżonej decyzji).

163    Z zaskarżonej decyzji wynika zatem, że wbrew temu, co twierdzi strona skarżąca, Komisja sprawdziła, przed wydaniem tej decyzji, czy przestrzegano zasady rozsądnego terminu, przeanalizowała długość postępowania administracyjnego, etapy administracyjne i przerwy spowodowane kontrolą sądową, a także przyczyny, które mogą tłumaczyć czas trwania postępowania i konsekwencje, jakie można stąd wyciągnąć.

164    Strona skarżąca kwestionuje ten wniosek. Jej zdaniem Komisja odmówiła w zaskarżonej decyzji zajęcia stanowiska w przedmiocie przewlekłości postępowania, tłumacząc to tym, że ocena ta powinna być zastrzeżona dla sądu Unii, zaś Komisja nie ma możliwości wypowiadania się w tej kwestii.

165    W tym względzie należy zauważyć, że do sądu Unii można skierować pytania dotyczące czasu trwania postępowań. W sporach dotyczących odpowiedzialności sąd Unii ma obowiązek nakazać instytucjom, organom lub jednostkom organizacyjnym Unii wypłatę odszkodowania, jeżeli przyczyniły się one do powstania szkody, naruszając zasadę rozsądnego terminu (wyroki: z dnia 26 listopada 2013 r., Kendrion/Komisja, C‑50/12 P, EU:C:2013:771, pkt 94; z dnia 11 lipca 2019 r., Italmobiliare i in./Komisja, T‑523/15, niepublikowany, EU:T:2019:499, pkt 159). Czas trwania postępowania może prowadzić do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki, z których pierwsza polega na tym, że postępowanie wydaje się być przewlekłe, a druga na tym, że przekroczenie rozsądnego terminu utrudniło korzystanie z prawa do obrony (wyroki: z dnia 21 września 2006 r., Technische Unie/Komisja, C‑113/04 P, EU:C:2006:593, pkt 47, 48; z dnia 8 maja 2014 r., Bolloré/Komisja, C‑414/12 P, niepublikowany, EU:C:2014:301, pkt 84, 85; z dnia 9 czerwca 2016 r., PROAS/Komisja, C‑616/13 P, EU:C:2016:415, pkt 74–76).

166    Jak zauważa strona skarżąca, powierzona w ten sposób sądowi Unii kompetencja nie może zwolnić Komisji z oceny, jakiej powinna ona dokonać w chwili ustalenia dalszego biegu, jaki należy nadać wyrokowi stwierdzającemu nieważność na podstawie art. 266 TFUE.

167    Jak już wskazano, przy dokonywaniu takiej oceny Komisja musi uwzględnić wszystkie elementy sprawy, w szczególności celowość wydania nowej decyzji, decyzję o nałożeniu sankcji oraz ewentualną obniżkę przewidywanej grzywny, jeżeli okaże się w szczególności, że czas trwania postępowania – który sam w sobie nie stanowi uchybienia, obejmuje etapy administracyjne, ale także w niektórych przypadkach przerwy spowodowane kontrolą sądową – mógł mieć wpływ na elementy, które należy uwzględnić przy ustalaniu kwoty grzywny, a w szczególności na jej ewentualny skutek odstraszający, w sytuacji gdy ocena ta następuje na długo po zaistnieniu okoliczności wypełniających znamiona naruszenia.

168    Ocena ta, dotycząca w szczególności łącznego czasu trwania postępowania, obejmującego również etap sądowy, została dokonana głównie w motywie 528 zaskarżonej decyzji.

169    Wynika stąd, że wbrew temu, co twierdzi strona skarżąca, Komisja zbadała w zaskarżonej decyzji, czy czas trwania postępowania może stać na przeszkodzie podjęciu postępowania, przyznając jednocześnie, że taka ocena podlega kontroli sądu Unii w sporach dotyczących zgodności z prawem i, w stosownych przypadkach, odpowiedzialności.

170    W skardze strona skarżąca powołuje się na art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”), w odniesieniu do ciążącego na Komisji obowiązku sprawdzenia przed przyjęciem nowej decyzji, czy takie przyjęcie byłoby zgodne z zasadą rozsądnego terminu.

171    W tym względzie należy zauważyć, że podobnie jak art. 47 karty, również przywołany przez stronę skarżącą, art. 6 EKPC obejmuje obowiązek przestrzegania zasady rozsądnego terminu w postępowaniach sądowych.

172    W niniejszym przypadku art. 6 EKPC i art. 47 karty nie mogą w żadnym razie mieć wpływu na rozstrzygnięcie sporu w odniesieniu do badanego tu zarzutu, ponieważ wbrew temu, co twierdzi strona skarżąca, Komisja przeprowadziła w rzeczywistości, jak wynika z zaskarżonej decyzji, badanie, o którym mowa w przedstawionej przez nią argumentacji.

173    Należy zatem oddalić rozpatrywane zastrzeżenie.

 W przedmiocie zastrzeżenia drugiego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia

174    Strona skarżąca zarzuca Komisji, że naruszyła obowiązek uzasadnienia, nie wyjaśniwszy w wymagany prawem sposób, dlaczego uznała, że nie jest zobowiązana do oceny przestrzegania zasady rozsądnego terminu.

175    W tym względzie należy uznać, że zastrzeżenie to nie znajduje oparcia w faktach.

176    Jak bowiem orzeczono w odpowiedzi na zastrzeżenie pierwsze rozpatrywanego zarzutu, Komisja nie odmówiła zbadania w zaskarżonej decyzji zgodności jej wydania z zasadą rozsądnego terminu.

177    Przeciwnie, z odpowiedzi na zastrzeżenie pierwsze wynika, że Komisja przeprowadziła taką kontrolę w sposób wystarczający pod względem prawnym, i stwierdziła, że żadne względy nie mogą stać na przeszkodzie podjęciu postępowania, wydaniu nowej decyzji i nałożeniu grzywny.

178    Zastrzeżenie drugie należy zatem oddalić, a tym samym zarzut drugi w całości.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego i częściowo zarzutu czwartego, dotyczących naruszenia zasady rozsądnego terminu postępowania

179    W uzasadnieniu zarzutu trzeciego strona skarżąca podnosi, że należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji, ponieważ została ona wydana po przeprowadzeniu postępowania, które przekroczyło rozsądny termin. Jej zdaniem przewlekłość postępowania skutkowała tym, że Komisja nie miała już uprawnień do stosowania sankcji, a zatem decyzja ta jest również niezgodna z prawem z powodu przekroczenia uprawnień. Argumentacja przedstawiona na poparcie zarzutu trzeciego również częściowo pojawia się w zarzucie czwartym. Strona skarżąca podnosi co do zasady trzy zastrzeżenia, dotyczące odpowiednio czasu trwania etapu administracyjnego, łącznego czasu trwania postępowania i wpływu, na prawo do obrony, długości postępowania, z których wszystkie są kwestionowane przez Komisję.

180    Przed zbadaniem tych zastrzeżeń należy przypomnieć, za Trybunałem, że czas trwania postępowania może prowadzić do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki, z których pierwsza polega na tym, że postępowanie wydaje się przewlekłe, a druga na tym, że przekroczenie rozsądnego terminu utrudniło korzystanie z prawa do obrony (zob. pkt 165 powyżej).

181    Wynika stąd, że nie można stwierdzić nieważności decyzji Komisji jedynie ze względu na przekroczenie rozsądnego terminu, jeżeli przekroczenie to nie naruszyło prawa strony skarżącej do obrony. W związku z tym argument strony skarżącej, zgodnie z którym samo przekroczenie rozsądnego terminu powinno było skłonić Komisję do odstąpienia od przyjęcia zaskarżonej decyzji, należy od razu oddalić.

182    W celu dokonania analizy zarzutu Sąd zbada pierwszą przesłankę, uwzględniając kolejno czas trwania etapów postępowania administracyjnego (zastrzeżenie pierwsze) i łączny czas trwania postępowania administracyjnego, wraz z przerwami związanymi z kontrolą sądową (zastrzeżenie drugie). Następnie w ramach badania drugiej przesłanki Sąd zbada, czy zostało ograniczone korzystanie przez stronę skarżącą z jej prawa do obrony (zastrzeżenie trzecie).

 W przedmiocie zastrzeżenia pierwszego, dotyczącego czasu trwania etapów postępowania administracyjnego

183    Strona skarżąca twierdzi, że trwające ponad sześć lat postępowanie administracyjne narusza zasadę rozsądnego terminu. Kwestionuje ona w szczególności powolność, z jaką Komisja reagowała na orzeczenia o stwierdzeniu nieważności wydane kolejno przez Sąd i Trybunał:

–        w okresie między ogłoszeniem wyroku z dnia 25 października 2007 r., SP i in./Komisja (T‑27/03, T‑46/03, T‑58/03, T‑79/03, T‑80/03, T‑97/03 i T‑98/03, EU:T:2007:317) a wydaniem decyzji z 2009 r., czyli przez ponad dwa lata, Komisja ograniczyła się do wysłania pisma z dnia 30 czerwca 2008 r., o którym mowa w pkt 10 powyżej, informującego o podjęciu tego pisma, a także żądania udzielenia informacji, a w tym okresie Komisja nie stwierdziła nieważności nowego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów ani nie zorganizowała ponownego przesłuchania, mimo że mogła z łatwością usunąć brak, która powodował stwierdzoną nieważność decyzji, ponieważ wada ta została wyraźnie wskazana przez Sąd;

–        podobnie między wyrokiem z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717), a wydaniem zaskarżonej decyzji, czyli przez okres roku i dziewięciu miesięcy, działania podjęte przez Komisję ograniczały się do wystosowania pisma z dnia 15 grudnia 2017 r. informującego o podjęciu postępowania, pisma zapowiadającego i wyjaśniającego przesłuchanie z dnia 23 kwietnia 2018 r. oraz do ograniczonych żądań udzielenia informacji na temat obrotów strony skarżącej.

184    Zdaniem strony skarżącej długotrwałość tych etapów postępowania jest nieuzasadniona w świetle orzecznictwa:

–        w sprawie, w której wydano wyrok z dnia 16 czerwca 2011 r., Bavaria/Komisja (T‑235/07, EU:T:2011:283, pkt 323), okres 20 miesięcy w ramach drugiego etapu administracyjnego, trwający od otrzymania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do wydania spornej decyzji w tej sprawie, został uznany za przewlekły;

–        w sprawie, w której wydano wyrok z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja (C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582), postępowanie w sprawie ponownego przyjęcia decyzji trwało jedynie dziesięć miesięcy;

–        ponadto postępowanie w sprawie ponownego przyjęcia decyzji nie przekroczyło ośmiu miesięcy w sprawie Solvay/Komisja (opinia rzecznik generalnej J. Kokott w sprawie Solvay/Komisja, C‑109/10 P, EU:C:2011:256, pkt 242), dziewięciu miesięcy w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 8 maja 2014 r., Bolloré/Komisja (C‑414/12 P, EU:C:2014:301), trzech miesięcy w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 12 lutego 2019 r., Printeos/Komisja (T‑201/17, EU:T:2019:81) i czterech miesięcy w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 18 października 2018 r., GEA/Komisja (T‑640/16, EU:T:2018:700).

185    W tym względzie należy zauważyć, że prawo Unii wymaga od instytucji, aby w ramach prowadzonych przez nie postępowań administracyjnych zajmowały się sprawami w rozsądnym terminie (zob. podobnie wyrok z dnia 5 czerwca 2012 r., Imperial Chemical Industries/Komisja, T‑214/06, EU:T:2012:275, pkt 284).

186    Obowiązek przestrzegania rozsądnego terminu w przypadku prowadzenia postępowań administracyjnych stanowi bowiem ogólną zasadę prawa przewidzianą w szczególności w art. 41 ust. 1 karty (wyroki: z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582, pkt 167; z dnia 11 kwietnia 2006 r., Angeletti/Komisja, T‑394/03, EU:T:2006:111, pkt 162; z dnia 7 czerwca 2013 r., Włochy/Komisja, T‑267/07, EU:T:2013:305, pkt 61).

187    W niniejszym przypadku z akt sprawy wynika, że cztery etapy, trwające łącznie sześć lat i jeden miesiąc, następowały po sobie, w czasie gdy Komisja rozpatrywała sprawę:

–        pierwszy etap, trwający rok i pięć miesięcy, dzieli pierwsze czynności dochodzeniowe od wysłania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do Federacciai i zaangażowanych w kartel przedsiębiorstw;

–        trzy kolejne etapy, które odpowiednio doprowadziły do przyjęcia decyzji z 2002 r., decyzji z 2009 r. i zaskarżonej decyzji i z których każdy trwał odpowiednio dziewięć miesięcy, dwa lata i jeden miesiąc oraz dziewięć miesięcy.

188    Zgodnie z orzecznictwem rozsądny termin powinien być oceniany w zależności od właściwych dla każdej sprawy okoliczności, a w szczególności – znaczenia sporu dla zainteresowanego, złożoności sprawy oraz zachowania strony skarżącej i właściwych organów (zob. podobnie wyrok z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582, pkt 187, 188).

189    Tym samym, nawet przy założeniu, że w innych sprawach etap administracyjny, który nastąpił po stwierdzeniu nieważności decyzji Komisji przez sąd Unii w ramach postępowania podjętego w celu wydania nowej decyzji, był krótszy niż w okolicznościach niniejszej sprawy – jak twierdzi strona skarżąca – nie pozwala to samo w sobie na stwierdzenie naruszenia zasady rozsądnego terminu.

190    Należy bowiem zbadać rozsądny charakter terminu, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności każdej sprawy, w szczególności w świetle kryteriów wymienionych w pkt 188 powyżej.

191    W pierwszej kolejności, co się tyczy znaczenia sporu dla zainteresowanego, należy przypomnieć, że w przypadku sporu dotyczącego naruszenia reguł konkurencji podstawowy wymóg pewności prawa, z której podmioty gospodarcze powinny korzystać, a także cel polegający na zapewnieniu niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym mają szczególne znaczenie nie tylko dla samej strony skarżącej i jej konkurentów, ale również dla osób trzecich, z uwagi na dużą liczbę zainteresowanych osób oraz wchodzące w grę interesy finansowe (zob. wyrok z dnia 1 lutego 2017 r., Aalberts Industries/Unia Europejska, T‑725/14, EU:T:2017:47, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo).

192    W niniejszej sprawie Komisja stwierdziła w zaskarżonej decyzji, że strona skarżąca naruszyła art. 65 ust. 1 EWWiS, ponieważ uczestniczyła od dnia 6 grudnia 1989 r. do dnia 27 czerwca 2000 r. w ciągłym porozumieniu lub uzgodnionych praktykach dotyczących prętów zbrojeniowych do betonu, których celem lub skutkiem było ustalanie cen i ograniczanie lub kontrolowanie produkcji lub sprzedaży na rynku wewnętrznym.

193    W oparciu o to ustalenie Komisja nałożyła na skarżące, odpowiedzialne solidarnie, grzywnę w wysokości 5,125 mln EUR.

194    Biorąc pod uwagę te okoliczności, można uznać, że sprawa ta miała duże znaczenie dla strony skarżącej.

195    W drugiej kolejności, jeśli chodzi o złożoność sprawy, należy zaznaczyć, że błędy, jakie popełniła Komisja, dotyczą konsekwencji, jakie należało wyciągnąć dla postępowania z okoliczności wygaśnięcia traktatu EWWiS.

196    Tymczasem należy przypomnieć, że kwestia przepisów znajdujących zastosowanie do okoliczności faktycznych sprawy, zarówno jeśli chodzi o istotę sprawy, jak i w odniesieniu do postępowania, z powodu wygaśnięcia traktatu EWWiS cechowały się, jak wskazała Komisja, pewną złożonością.

197    Ponadto kartel obejmował względnie długi okres (dziesięć lat i siedem miesięcy), dotyczył znacznej liczby uczestników postępowania (osiem przedsiębiorstw obejmujących ogółem jedenaście spółek, i jedno stowarzyszenie zawodowe) i obejmował dużą ilość dokumentów dostarczonych lub uzyskanych w trakcie kontroli (około 20 000 stron).

198    W świetle tych okoliczności sprawę należy uznać za złożoną.

199    W trzeciej kolejności, co się tyczy zachowania stron, należy zaznaczyć, że Komisja prowadziła ciągłą działalność ze względu na liczne zapytania napływające od stron postępowania administracyjnego.

200    W związku z tym Komisja musiała zająć się, w kontekście wydania zaskarżonej decyzji, licznymi pismami, jednocześnie przygotowywała przesłuchanie z dnia 23 kwietnia 2018 r. i badała propozycję ugodową przedstawioną przez niektóre strony postępowania administracyjnego w dniu 4 grudnia 2018 r.

201    Z tych okoliczności rozpatrywanych łącznie wynika, że administracyjne etapy postępowania nie wydają się być przewlekłe w świetle konkretnych okoliczności tej sprawy , a w szczególności jej złożoności, w sytuacji gdy Komisji nie można zarzucić w żadnym okresie niewyjaśnionej bezczynności w ramach etapów postępowania administracyjnego.

202    Należy zatem oddalić rozpatrywane zastrzeżenie.

 W przedmiocie zastrzeżenia drugiego, dotyczącego łącznego czasu trwania postępowania

203    Strona skarżąca kwestionuje łączny czas trwania postępowania, jaki był wymagany do prowadzenia sprawy od czasu pierwszych czynności dochodzeniowych aż do wydania zaskarżonej decyzji. Jej zdaniem okoliczność, że w chwili przyjęcia decyzji okres ten wynosił prawie 19 lat a decyzja dotyczyła zachowań, z których niektóre miały miejsce ponad 30 lat wcześniej, sprawia, że czas trwania tego postępowania narusza zasadę rozsądnego terminu.

204    W tym względzie należy przypomnieć, że obowiązek przestrzegania rozsądnego terminu w przypadku prowadzenia postępowań administracyjnych stanowi ogólną zasadę prawa ujętą w szczególności w art. 41 ust. 1 karty. Ponadto nieprzestrzeganie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia stanowi uchybienie proceduralne (wyrok z dnia 16 lipca 2009 r., Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland/Komisja, C‑385/07 P, EU:C:2009:456, pkt 191). Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy, który rozstrzyga o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej zgodnie z art. 47 karty i art. 6 EKPC (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 lipca 2009 r.. Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland/Komisja, C‑385/07 P, EU:C:2009:456, pkt 177–179; z dnia 5 czerwca 2012 r., Imperial Chemical Industries/Komisja, T‑214/06, EU:T:2012:275, pkt 282, 283).

205    Prawo Unii wymaga bowiem, aby instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii rozpatrywały sprawy w rozsądnym terminie w ramach postępowań administracyjnych, które prowadzą (zob. podobnie wyrok z dnia 5 czerwca 2012 r., Imperial Chemical Industries/Komisja, T‑214/06, EU:T:2012:275, pkt 284).

206    Obowiązek dochowania rozsądnego terminu dotyczy zarówno każdego etapu postępowanie jak i całości postępowania, na które składają się poszczególne etapy (zob. podobnie wyrok z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582, pkt 230, 231; opinia rzecznik generalnej J. Kokott w sprawie Solvay/Komisja, C‑109/10 P, EU:C:2011:256, pkt 239).

207    W niniejszej sprawie należy zauważyć, że okres, w którym toczyło się całe postępowanie administracyjne, był wyjątkowo długi, co ponadto skłoniło Komisję do obniżenia grzywny ostatecznie nałożonej na skarżące (zob. pkt 162 powyżej).

208    Ogólny czas trwania postępowania administracyjnego można jednak wyjaśnić złożonością sprawy, przy założeniu, że w niektórych aspektach jest on wyjaśniony elementami związanymi z samą sprawą, podczas gdy w innych jest on związany ze szczególnym kontekstem, w którym sprawa miała miejsce, a mianowicie z wygaśnięciem traktatu EWWiS (zob. pkt 195–198 powyżej).

209    Prawdą jest, że Komisja popełniła błędy w ocenie konsekwencji, jakie należy wyciągnąć z okoliczności wygaśnięcia traktatu EWWiS, a błędy te doprowadziły do stwierdzenia nieważności [decyzji] kolejno przez Sąd i Trybunał.

210    Jednakże błędy te, jak również wpływ, jaki mogły one mieć na czas trwania postępowania administracyjnego, należy oceniać z uwzględnieniem złożoności poruszonych zagadnień.

211    Ponadto łączny czas trwania tego postępowania administracyjnego wynika po części z przerw spowodowanych kontrolą sądową i jest zatem związany z liczbą skarg wniesionych do sądu Unii dotyczących różnych aspektów tej sprawy.

212    W tym względzie należy wskazać, że przysługująca przedsiębiorstwom znajdującym się w takiej sytuacji jak przedsiębiorstwa po stronie skarżącej, możliwość zbadania ich spraw więcej niż jeden raz przez organy administracyjne Unii, a niewykluczone, że i przez organy sądowe Unii, wynika ze sposobu, w jaki twórcy traktatów zaprojektowali system kontroli zachowań i transakcji w dziedzinie konkurencji. W ten sposób ciążący na organie administracji obowiązek wypełnienia szeregu formalności i kroków proceduralnych, zanim przyjęcie ostatecznej decyzji w dziedzinie konkurencji stanie się możliwe, oraz okoliczność, że te formalności i kroki proceduralne mogą stać się podstawą wniesienia skargi, nie mogą być wykorzystywane przez przedsiębiorstwo jako podnoszony po zakończeniu postępowania argument na okoliczność przekroczenia rozsądnego terminu (zob. w tym zakresie opinia rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie Feralpi i in./Komisja, C‑85/15 P, C‑86/15 P, C‑87/15 P, C‑88/15 P i C‑89/15 P, EU:C:2016:940, pkt 70).

213    W tych okolicznościach nie można orzec, że długi czas trwania postępowania administracyjnego był nadmierny i że zatem mogło to stanowić przeszkodę w wydaniu przez Komisję nowej decyzji nakładającej grzywnę.

214    Należy zatem oddalić rozpatrywane zastrzeżenie.

 W przedmiocie zastrzeżenia trzeciego, dotyczącego wpływu czasu trwania postępowania na prawo do obrony

215    Strona skarżąca twierdzi, że czas trwania postępowania administracyjnego miał wpływ na jej prawo do obrony. W opinii strony skarżącej z powodu długotrwałego postępowania w toku przesłuchania z dnia 23 kwietnia 2018 r. organy ochrony konkurencji państw członkowskich nie miały możliwości wysłuchania wszystkich uczestników postępowania, których stanowiska mogły mieć wpływ na jej zdolność do obrony.

216    W tym względzie należy przypomnieć, że – jak wskazano w pkt 180 powyżej – aby sąd orzekł o nieważności decyzji przyjętej przez Komisję z powodu naruszenia zasady rozsądnego terminu, muszą zostać spełnione kumulatywnie dwie przesłanki. Ponieważ pierwsza (przewlekłość postępowania) nie została spełniona, nie ma co do zasady potrzeby badania, w odpowiedzi na zastrzeżenia trzecie, czy czas trwania postępowania administracyjnego utrudnił wykonywanie prawa do obrony. Należy jednak dokonać tego badania w sposób uzupełniający w celu udzielenia pełnej odpowiedzi na obawy sformułowane przez stronę skarżącą.

217    Z jednej strony należy stwierdzić, że w toku postępowania rozpatrywanego jako całość strona skarżąca miała co najmniej siedem razy okazję do zaprezentowania swego stanowiska i przedstawienia swoich argumentów (zob. pkt 3–6, 10, 22 i 23 powyżej).

218    W szczególności strona skarżąca mogła przedstawić swoje stanowisko na trzecim etapie postępowania administracyjnego w swoich uwagach z dnia 1 lutego 2018 r. i podczas przesłuchania w dniu 23 kwietnia 2018 r. (zob. pkt 22 i 23 powyżej).

219    Z drugiej strony analiza zarzutu pierwszego pozwoliła wykazać, że prawo do obrony strony skarżącej nie zostało naruszone ani przez fakt, że nie wszystkie podmioty uczestniczące we wcześniejszych przesłuchaniach były obecne na przesłuchaniu w dniu 23 kwietnia 2018 r., ani przez fakt, iż przedstawiciele organów ochrony konkurencji państw członkowskich w momencie wyrażenia swojej opinii w ramach komitetu doradczego posiadali wiedzę o tym, że dwie decyzje, które zostały potwierdzone przez Sąd, zostały przyjęte wcześniej względem zaangażowanych w kartel przedsiębiorstw (zob. pkt 66–146 powyżej).

220    Z tych okoliczności wynika, że nawet jeśli czas trwania postępowania administracyjnego można uznać za naruszający zasadę rozsądnego terminu, przesłanki, jakie powinny zostać spełnione w celu uzyskania stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, nie byłyby spełnione, ponieważ strona skarżąca nie zdołała wykazać żadnego naruszenia prawa do obrony będącego konsekwencją czasu trwania postępowania, na który się powołuje.

221    W tych okolicznościach należy uznać, że nie został spełniony żaden z koniecznych wymogów stwierdzenia przez Sąd nieważności zaskarżonej decyzji ze względu na naruszenie zasady rozsądnego terminu.

222    Należy zatem oddalić to zastrzeżenie, a wraz z nim zarzut w całości.

 W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia i oczywistych błędów w ocenie

223    W ramach zarzutu czwartego strona skarżąca podnosi trzy zastrzeżenia, dotyczące, po pierwsze, braku wystarczającego wyjaśnienia powodów, dla których Komisja wydała nową decyzję nakładającą grzywnę, po drugie, oczywistego błędu w ocenie popełnionego przez Komisję w odniesieniu do skutku odstraszającego, jaki może wywrzeć wydanie takiej decyzji, a po trzecie, błędu popełnionego przez Komisję przy ocenie możliwości wniesienia przez osoby trzecie skargi o stwierdzenie odpowiedzialności cywilnej przed sądami krajowymi, a także innych argumentów, które są kwestionowane przez Komisję.

 W przedmiocie zastrzeżenia pierwszego, dotyczącego braku wystarczającego wyjaśnienia powodów, dla których Komisja wydała nową decyzję nakładającą grzywnę

224    Strona skarżąca twierdzi, że Komisja nie wyjaśniła w wystarczający sposób powodów, które skłoniły ją do podjęcia postępowania:

–        z jednej strony uzasadnienie nie wyjaśnia powodów przyjęcia decyzji nakładającej grzywnę poza faktem stwierdzenia naruszenia;

–        z drugiej strony Komisja nie uzasadniła swojego twierdzenia, zgodnie z którym grzywna jest konieczna w celu zapewnienia odstraszającego skutku na rynku właściwym, w sytuacji gdy rynek ten uległ radykalnej zmianie.

225    W pierwszej kolejności należy zauważyć, że Komisji na mocy art. 105 ust. 1 TFUE powierzono zadanie czuwania nad stosowaniem art. 101 i 102 TFUE.

226    W związku z tym Komisja ma za zadanie definiować i wdrażać, zgodnie z orzecznictwem, politykę Unii w dziedzinie konkurencji (zob. podobnie wyrok z dnia 16 października 2013 r., Vivendi/Komisja, T‑432/10, niepublikowany, EU:T:2013:538, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).

227    W tym kontekście Komisja dysponuje szerokimi uprawnieniami dyskrecjonalnymi potwierdzonymi rozporządzeniem nr 1/2003, zgodnie z którym jeżeli stwierdzi istnienie naruszenia, to „może” ona, po pierwsze, zobowiązać zaangażowane w kartel przedsiębiorstwa do zaniechania naruszenia (art. 7 ust. 1 tego rozporządzenia), a po drugie, nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa dopuszczające się naruszenia (art. 23 ust. 2 tego rozporządzenia).

228    W sprawach z zakresu konkurencji – niezależnie od tego w jaki sposób sprawa została jej przedstawiona, a mianowicie w szczególności w ramach skierowanej do niej skargi lub z własnej inicjatywy – Komisja uzyskała zatem uprawnienia do decydowania, czy dane zachowania powinny być przedmiotem dalszego postępowania, decyzji i grzywny w zależności od priorytetów, które określa ona w ramach polityki konkurencji.

229    Niemniej jednak istnienie tego uprawnienia nie zwalnia Komisji z obowiązku uzasadnienia (zob. podobnie wyrok z dnia 12 marca 2020 r., LL‑Carpenter/Komisja, T‑531/18, niepublikowany, EU:T:2020:91, pkt 90 i przytoczone tam orzecznictwo).

230    W sytuacji gdy – tak jak w niniejszej sprawie – z jednej strony dwukrotnie stwierdzono nieważność decyzji wydanej przez Komisję, a z drugiej strony czas, jaki upłynął pomiędzy pierwszymi czynnościami dochodzeniowymi a wydaniem decyzji, był wyjątkowo długi, instytucja ta powinna, zgodnie z zasadą dobrej administracji, wziąć pod uwagę czas trwania postępowania oraz konsekwencje, jakie ten czas mógł mieć dla jej decyzji o pociągnięciu zaangażowanych w kartel przedsiębiorstw do odpowiedzialności, a ocena ta powinna następnie zostać przedstawiona w uzasadnieniu decyzji.

231    Komisja uczyniła to, przedstawiając szczegółowo, po pierwsze, w motywach 526–529 zaskarżonej decyzji, a po drugie, w motywach 536–573 tej decyzji, powody, dla których uznała, że należy przyjąć nową decyzję stwierdzającą istnienie naruszenia i nakładającą grzywnę na zaangażowane w kartel przedsiębiorstwa. W szczególności Komisja wskazała, że nałożenie grzywny zapewni, że przedsiębiorstwa będące adresatami decyzji, które uczestniczyły w długotrwałym kartelu, nie pozostaną bezkarne, i dodała, że jej zdaniem jedynie nałożenie grzywny zapewni spójne stosowanie reguł konkurencji i będzie miało skutek odstraszający dla przedsiębiorstw (motyw 565 zaskarżonej decyzji).

232    Należy zatem oddalić pierwszy argument.

233    W drugiej kolejności należy zaznaczyć, że w motywie 505 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, iż po dokonaniu oceny poinformowała przedsiębiorstwa będące adresatami decyzji, iż zamierzała podjąć postępowanie w celu ustalenia – w następstwie przesłuchania dotyczącego istoty sprawy i przeprowadzonego zgodnie z rozporządzeniami nr 1/2003 i nr 773/2004 – czy udział tych przedsiębiorstw w naruszeniu, które zarzucono im w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w uzupełniającym piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, wynikał z nich w sposób wystarczająco jasny.

234    Jeśli chodzi o sankcję, jak wskazano w pkt 231 powyżej, Komisja wskazała w motywie 565 zaskarżonej decyzji, że nałożenie grzywny pozwoliłoby uniknąć bezkarności danych przedsiębiorstw i że tylko nałożenie grzywny tego rodzaju gwarantuje spójne stosowanie reguł konkurencji Unii i będzie miało skutek odstraszający.

235    Wreszcie, jeśli chodzi o zmianę na rynku, która zdaniem skarżących powinna uzasadniać łagodniejsze traktowanie przez Komisję przy nakładaniu grzywien, kwestia ta została omówiona w motywie 567 zaskarżonej decyzji, w którym Komisja stwierdziła, że nawet jeśli naruszenie ustało stosunkowo dawno temu, wydanie decyzji nakładającej grzywnę pozostaje ważne, w szczególności dla rynku prętów zbrojeniowych we Włoszech, w celu powstrzymania przedsiębiorstw, do których jest ona skierowana, od ponownego angażowania się w zachowania o takiej wadze.

236    Z tych okoliczności można wyciągnąć wniosek, że uzasadnienie przedstawione przez Komisję w zaskarżonej decyzji ukazuje w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie przeprowadzone przez nią w celu uzasadnienia wydania nowej decyzji nakładającej grzywnę, pomimo stwierdzenia nieważności aktów, które miało miejsce w przeszłości, w tym troskę o nadanie zaskarżonej decyzji skutku odstraszającego.

237    Należy zatem oddalić drugi argument, a wraz z nim rozpatrywane zastrzeżenie w całości.

 W przedmiocie zastrzeżenia drugiego, dotyczącego oczywistego błędu w ocenie popełnionego przez Komisję w odniesieniu do skutku odstraszającego, jaki może mieć wydanie nowej decyzji nakładającej grzywnę

238    Strona skarżąca twierdzi, że Komisja popełniła oczywisty błąd w ocenie, uznawszy mimo zmian, jakie zaszły na rynku prętów zbrojeniowych, że wydanie decyzji i nałożenie sankcji jest konieczne w celu zniechęcenia przedsiębiorstw będących adresatami decyzji do takiego zachowania w przyszłości oraz w celu odstraszenia wszystkich uczestników rynku od popełniania podobnych naruszeń w przyszłości.

239    W tym względzie należy zaznaczyć, że ze względu na poważny charakter stwierdzonego naruszenia Komisja mogła uznać, iż wydanie decyzji i nałożenie sankcji było jeszcze uzasadnione w chwili wydania zaskarżonej decyzji ze względu na skutek odstraszający, jaki decyzja ta i ta sankcja mogłyby wywrzeć na rynkach.

240    W istocie to właśnie sankcja, tj. konieczność zapłacenia nałożonej grzywny, skutecznie zniechęca przedsiębiorstwo i ogólnie uczestników rynku do popełniania naruszeń reguł konkurencji przewidzianych w art. 101 i 102 TFUE.

241    Prawdą jest, że przedsiębiorstwa po stronie skarżącej zostały ukarane grzywną dwukrotnie w trakcie postępowania, najpierw w decyzji z 2002 r., a następnie w decyzji z 2009 r. Decyzje te zostały jednak uchylone przez sądy Unii ow wyrokach z dnia 25 października 2007 r. (T‑27/03, T‑46/03, T‑58/03, T‑79/03, T‑80/03, T‑97/03 i T‑98/03, EU:T:2007:317) oraz z dnia 21 września 2017 r., Ferriera Valsabbia i in./Komisja (C‑86/15 P i C‑87/15 P, EU:C:2017:717). W tych okolicznościach nałożenie kary w zaskarżonej decyzji można uznać za uzasadnione w świetle konieczności zapewnienia skutku odstraszającego.

242    Można dodać, że nałożenie grzywny przez Komisję w niniejszej sprawie nie miało jedynie na celu nadania pewnego skutku odstraszającego zaskarżonej decyzji, lecz również uniknięcie całkowitej bezkarności zaangażowanych w kartel przedsiębiorstw, co miałoby miejsce gdyby w zaskarżonej decyzji Komisja nie zastosowała wobec nich sankcji (zob. motyw 527 zaskarżonej decyzji).

243    Tymczasem ten ostatni cel wystarczył, w świetle elementów wymienionych w zaskarżonej decyzji, a w szczególności ze względu na poważny charakter naruszenia stwierdzonego przez Komisję i ustalony przez tę instytucję czas trwania tego naruszenia, aby uzasadnić w niniejszym przypadku wydanie decyzji nakładającej sankcję.

244    Należy zatem oddalić rozpatrywane zastrzeżenie.

 W przedmiocie zastrzeżenia trzeciego, dotyczącego błędu popełnionego przez Komisję w ocenie możliwości wniesienia przez osoby trzecie powództwa odszkodowawczego do sądów krajowych

245    Strona skarżąca kwestionuje jeden z argumentów przedstawionych przez Komisję w celu uzasadnienia podjęcia postępowania administracyjnego, a mianowicie, że należało w następstwie wydania zaskarżonej decyzji zapewnić osobom trzecim możliwość wniesienia powództwa odszkodowawczego. Zdaniem strony skarżącej w chwili wydania tej decyzji nie można było wystąpić z powództwem cywilnym, ponieważ takie powództwo przedawnia się we Włoszech z upływem pięciu lat, a zachowania będące przedmiotem niniejszego postępowania w niektórych przypadkach sięgały swymi początkami ponad trzydziestu lat wstecz.

246    W tym względzie należy zauważyć, że w motywie 564 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśniła, iż jej zdaniem podjęcie postępowania i przyjęcie nowej decyzji mogą ułatwić zadanie osobom trzecim, które chciałyby w razie potrzeby wnieść do sądów krajowych powództwa odszkodowawcze.

247    Ocena ta jest zasadna. Komisja nie mogła bowiem wykluczyć, przyjmując zaskarżoną decyzję, możliwości przerwania biegu przedawnienia przez niektórych poszkodowanych oraz w związku z tym, że decyzja ta ułatwi im wniesienie skargi zmierzającej do uzyskania naprawienia ewentualnej szkody.

248    Należy ponadto zauważyć, że strona skarżąca koncentruje swoją argumentację na terminie przedawnienia roszczeń w sprawach cywilnych we Włoszech.

249    Jednakże możliwość wniesienia powództwa w celu uzyskania naprawienia ewentualnej szkody poniesionej w wyniku funkcjonowania kartelu mogła dotyczyć również innych krajów a nie tylko Włoch, ponieważ produkty objęte kartelem mogły być nabywane przez klientów znajdujących się za granicą.

250    W tym kontekście Komisja nie mogła wykluczyć zastosowania innych systemów prawa krajowego przewidujących w danym przypadku różne przepisy dotyczące terminu przedawnienia lub podstaw zawieszenia, a nawet przerwania biegu przedawnienia.

251    Tym samym strona skarżąca nie wykazała w swej argumentacji istnienia błędu, ponieważ jej stanowisko ogranicza się do wskazania, że nie podziela stanowiska Komisji w rozpatrywanej kwestii, a mianowicie znaczenia decyzji Komisji dla możliwości wnoszenia powództw odszkodowawczych do sądów krajowych przez potencjalnie poszkodowane osoby trzecie.

252    Należy zatem oddalić rozpatrywane zastrzeżenie.

 W przedmiocie pozostałych argumentów

253    Na poparcie zarzutu czwartego strona skarżąca podnosi jeszcze dwa argumenty, które zostały częściowo zbadane w odpowiedzi udzielonej na wcześniej zbadane zarzuty.

254    W ramach pierwszego argumentu strona skarżąca podnosi, że w zaskarżonej decyzji Komisja nie zbadała w sposób wymagany prawem, czy czas trwania postępowania administracyjnego przekroczył rozsądny termin.

255    W szczególności strona skarżąca zarzuca Komisji, że nie wyjaśniła w sposób wymagany prawem, dlaczego w ramach swojej analizy powinna była zbadać jedynie czas trwania postępowania administracyjnego.

256    W tym względzie należy zaznaczyć – jak wskazano w pkt 152–169 powyżej w odpowiedzi na zastrzeżenie pierwsze zarzutu drugiego – że Komisja, wbrew temu, co twierdzi strona skarżąca, zweryfikowała łączny czas trwania postępowania administracyjnego, etap postępowania administracyjnego i przerwy spowodowane kontrolą sądową oraz zbadała, czy ów czas trwania mógł lub powinien mieć wpływ na możliwość podjęcia tego postępowania i na sytuację zaangażowanych przedsiębiorstw.

257    W tym kontekście Komisja przyznała, że popełnione na poszczególnych, następujących po sobie etapach postępowania administracyjnego naruszenia proceduralne, mogły prowadzić – w odniesieniu do całego postępowania administracyjnego, jego etapów i przerw wynikających z kontroli sądowej – do „obiektywnie” długiego czasu trwania postępowania, jak wskazano w pkt 156 i 157 powyżej.

258    Ważąc następnie, z jednej strony, interes publiczny w skutecznym stosowaniu reguł konkurencji, a z drugiej strony interes stron w uwzględnieniu ewentualnych konsekwencji popełnionych naruszeń proceduralnych, Komisja postanowiła wydać decyzję stwierdzającą naruszenie reguł konkurencji, a jednocześnie obniżyć nałożoną grzywnę o 50%.

259    Należy zatem oddalić pierwszy argument.

260    W ramach drugiego argumentu strona skarżąca podnosi, że Komisja popełniła oczywisty błąd w ocenie, uznawszy, że rozsądny termin nie został przekroczony.

261    W szczególności strona skarżąca podnosi, że Komisja nie mogła twierdzić, jak to uczyniła, że postępowanie administracyjne zostało przeprowadzone w sposób sprawny.

262    W tym względzie, biorąc pod uwagę okoliczności wymienione w odpowiedzi na zarzut trzeci (zob. pkt 183–214 powyżej) należy uznać, że stwierdziwszy, iż postępowanie administracyjne nie było przewlekłe, Komisja nie popełniła błędu w ocenie.

263    Z tych rozważań, a w szczególności z pkt 185–202 powyżej, wynika, w tym samym sensie, że twierdzenie Komisji zawarte w motywie 555 zaskarżonej decyzji, iż „w niniejszej sprawie, jeśli chodzi o etap administracyjny, uważa [ona], że zawsze prowadziła działania dochodzeniowe sprawnie i bez nieuzasadnionych przerw” również nie zawiera błędu w ocenie.

264    Drugi argument należy zatem oddalić.

265    W świetle powyższych rozważań zarzut czwarty należy oddalić w całości jako bezzasadny.

 W przedmiocie żądania przedstawionego przez stronę skarżącą na rozprawie w przedmiocie zmiany wymiaru grzywny

266    Strona skarżąca wskazała na rozprawie, że zakwestionowała w swojej skardze zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, a także, w sposób dorozumiany, wysokość grzywny, z tym skutkiem, że wnosi do Sądu skargę o zmianę wymiaru grzywny w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania.

267    W tym względzie należy przypomnieć, że – jak podniosła Komisja na rozprawie – zgodnie z orzecznictwem sąd Unii nie może z urzędu skorzystać z nieograniczonego prawa orzekania przewidzianego w art. 261 TFUE i w art. 31 rozporządzenia nr 1/2003.

268    Ponieważ postępowanie przed sądami Unii ma charakter kontradyktoryjny, do strony skarżącej należy podniesienie tego zarzutu przeciwko zaskarżonej decyzji, przedstawienie zarzutów uzasadniających to żądanie oraz przedstawienie dowodów na poparcie tych zarzutów (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2013 r., Siemens i in./Komisja, C‑239/11 P, C‑489/11 P i C‑498/11 P, niepublikowany, EU:C:2013:866, pkt 335).

269    Tymczasem należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie skarga nie zawiera żadnego żądania zmiany wymiaru grzywny. Prawdą jest, że strona skarżąca podnosiła na rozprawie, iż taki wniosek wynika z systematyki skargi. Jednakże nie przedstawiła żadnego dowodu na poparcie tego twierdzenia. W tych okolicznościach należy uznać, że wymogi wynikające z art. 76 lit. e) regulaminu postępowania, zgodnie z którymi strona skarżąca jest zobowiązana do przedstawienia żądań w skardze, nie zostały spełnione. Zgodnie z tym przepisem uwzględnione mogą być jedynie żądania sformułowane w skardze wszczynającej postępowanie w sprawie, a zasadność skargi może być badana jedynie w świetle żądań zawartych w skardze wszczynającej postępowanie (wyrok z dnia 18 listopada 2020 r., H/Rada, T‑271/10 RENV II, EU:T:2020:548, pkt 84 i przytoczone tam orzecznictwo).

270    Należy zatem uznać, że żądanie zmiany wymiaru grzywny zostało sformułowane w toku postępowania po terminie. Wyciągając konsekwencje z tego spóźnionego charakteru, jest ono niedopuszczalne na podstawie art. 84 § 1 regulaminu postępowania.

271    W każdym razie, ponieważ argumenty przedstawione na poparcie skargi zostały w całości oddalone, grzywna nie może zostać obniżona ani a fortiori uchylona na podstawie zarzutów podniesionych na poparcie skargi.

 Wniosek

272    Zważywszy na całość powyższych rozważań, skarga zostaje oddalona w całości.

 W przedmiocie kosztów

273    Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ strona skarżąca przegrała sprawę, należy – zgodnie z żądaniem Komisji – obciążyć ją kosztami własnymi oraz kosztami poniesionymi przez Komisję.

Z powyższych względów

SĄD (czwarta izba w składzie powiększonym)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Ferriera Valsabbia SpA i Valsabbia Investimenti SpA zostają obciążone kosztami postępowania.

Gervasoni

Madise

Nihoul

Frendo

 

      Martín y Pérez de Nanclares

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 30 marca 2022 r.

Podpisy


*      Język postępowania: włoski.