Sprawa T‑401/08

Säveltäjäin Tekijänoikeustoimisto Teosto ry

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Prawa autorskie dotyczące publicznego wykonania utworów muzycznych w drodze przekazu internetowego, satelitarnego i retransmisji drogą kablową – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Podział rynku geograficznego – Porozumienia dwustronne między krajowymi organizacjami zbiorowego zarządzania – Uzgodniona praktyka polegająca na wyłączeniu możliwości przyznawania licencji wieloterytorialnych i wielorepertuarowych – Dowód – Domniemanie niewinności

Streszczenie – Wyrok Sądu (szósta izba) z dnia 12 kwietnia 2013 r.

1.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Umowy o wzajemnej reprezentacji między krajowymi organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi – Klauzule członkostwa nadające wyłączność organizacjom zbiorowego zarządzania prawami autorskimi powiązane z przynależnością państwową autorów –– Cel antykonkurencyjny – Podział rynku – Wprowadzenie barier na rynku – Naruszenia o szczególnej wadze – Zakaz

(art. 81 ust. 1 WE)

2.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie – Rozróżnienie naruszeń ze względu na cel i naruszeń ze względu na skutek

(art. 81 ust. 1 WE)

3.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Umowy o wzajemnej reprezentacji między krajowymi organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi – Klauzula wyłączności przyznająca licencje na korzystanie z praw autorskich na określonym terytorium – Cel antykonkurencyjny – Podział rynku – Wprowadzenie barier na rynku – Zakaz

(art. 81 ust. 1 WE)

4.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Spoczywający na Komisji ciężar dowodu naruszenia – Zakres ciężaru dowodu

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

5.      Prawo Unii – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Decyzja stwierdzająca naruszenie, jednak nienakładająca grzywny – Stosowanie

(art. 81 ust. 1 WE; art. 6 ust. 2 UE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1)

6.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Posłużenie się zbiorem poszlak – Wymagana moc dowodowa poszczególnych poszlak – Dowody oparte wyłącznie na postępowaniu przedsiębiorstw – Obowiązek przedstawienia dowodu przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia – Obowiązki Komisji w przypadku zakwestionowania wiarygodności wyjaśnień zaproponowanych przez przedsiębiorstwa

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

7.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki, których skutki utrzymują się po ich formalnym zaprzestaniu – Zastosowanie art. 81 WE

(art. 81 ust. 1 WE)

8.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Zbieżność zachowań – Domniemanie istnienia uzgodnienia – Granice – Udzielana przez krajowe organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi odmowa bezpośredniego udostępniania ich repertuaru użytkownikowi mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim bezpośredniego dostępu do ich repertuaru – Naruszenie konkurencji

(art. 81 ust. 1 WE)

9.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Kontrola sądowa – Granice rozpatrywania

(art. 230 WE)

1.      Klauzula członkostwa zawarta we wzorze umowy dla umów o wzajemnej reprezentacji między krajowymi organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, która zmierza do umożliwienia organizacjom zbiorowego zarządzania podziału autorów według ich przynależności państwowej, a przynajmniej do utrudnienia autorom zrzeszania się w organizacji zbiorowego zarządzania innej niż organizacja mająca siedzibę w państwie, którego dany autor jest obywatelem ma antykonkurencyjny cel.

Za pomocą bowiem tej klauzuli organizacje zbiorowego zarządzania dzielą i rozgraniczają rynek wewnętrzny. Porozumienia tego rodzaju są wymienione wśród przykładów porozumień uznanych wyraźnie w art. 81 ust. 1 lit. c) WE za niezgodne z rynkiem wewnętrznym i należy je kwalifikować jako oczywiste ograniczenia konkurencji. Naruszenia tego rodzaju – z uwagi na to, że zobowiązują strony do zachowania odrębnych rynków, często ograniczonych granicami krajowymi – powodują izolację tych rynków, naruszając w ten sposób fundamentalny cel traktatów dotyczących integracji rynku wewnętrznego.

(por. pkt 61)

2.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 62–65)

3.      Artykuł 81 ust. 1 WE co do zasady nie stoi na przeszkodzie zawieraniu wszelkich umów zawierających klauzulę przewidującą jakąś formę wyłączności.

Jednakże klauzula wyłączności zawarta we wzorze umowy dla umów o wzajemnej reprezentacji między krajowymi organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, która zmierza do przyznania jednej organizacji zbiorowego zarządzania na określonym terytorium wyłącznego prawa do udzielania licencji dotyczących danego repertuaru, ustanawiając w ten sposób na rzecz każdej organizacji zbiorowego zarządzania monopol na udzielanie licencji odnoszących się do korzystania z utworów muzycznych na terytorium, na którym dana organizacja ma swą siedzibę ma antykonkurencyjny cel.

Ponadto klauzula ta wyklucza także udzielanie licencji bezpośrednich, a mianowicie licencji obejmujących wyłącznie repertuar własny danej organizacji zbiorowego zarządzania na wykonania na terytorium krajowym innej organizacji zbiorowego zarządzania, a takie wykluczenie uznano za antykonkurencyjne.

(por. pkt 72, 73)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 87, 137)

5.      W dziedzinie konkurencji wątpliwości sądu Unii powinny być rozpatrywane na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem orzec, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeśli jego wątpliwości w tym względzie się utrzymują, zwłaszcza w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę.

Należy bowiem mieć na względzie zasadę domniemania niewinności, która wynika w szczególności z art. 6 ust. 2 europejskiej konwencji praw człowieka, która to zasada należy do praw podstawowych, stanowiących – w świetle orzecznictwa Trybunału – ogólne zasady prawa Unii. Zważywszy na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, zasada domniemania niewinności stosuje się w szczególności do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji, mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych.

Wskazane orzecznictwo wypracowane w ramach spraw, w których Komisja nałożyła grzywnę, znajduje również zastosowanie w sytuacji, w której decyzja stwierdzająca naruszenie nie wiąże się ostatecznie z nałożeniem grzywny. Ponadto należy mieć na względzie istotne nadszarpnięcie reputacji osoby fizycznej lub prawnej, będące efektem stwierdzenia, że osoba ta uczestniczyła w naruszeniu reguł konkurencji. W dodatku stwierdzenie istnienia uzgodnionej praktyki oraz nakaz położenia jej kresu narażają dane przedsiębiorstwo na poważne konsekwencje, takie jak możliwość obciążenia go okresową karą pieniężną na podstawie art. 24 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003.

(por. pkt 88–92)

6.      W dziedzinie konkurencji w celu wykazania istnienia naruszenia art. 81 ust. 1 WE konieczne jest, aby Komisja przedstawiła precyzyjne i spójne dowody. Jednakże nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, by zbiór wskazanych przez instytucję poszlak, rozpatrywany jako całość, odpowiadał temu wymaganiu.

I tak, wobec tego, że zakaz udziału w praktykach i porozumieniach antykonkurencyjnych oraz sankcje, które grożą podmiotom naruszającym prawo, są powszechnie znane, zwykłe działania, które obejmują te praktyki i porozumienia, są prowadzone potajemnie, spotkania odbywają się po kryjomu, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Nawet w przypadku wykrycia przez Komisję dokumentów wyraźnie wskazujących na bezprawne kontakty pomiędzy przedsiębiorcami, jak na przykład protokołów ze spotkań, będą one zazwyczaj fragmentaryczne i rozproszone, a więc często trzeba będzie odtwarzać niektóre szczegóły w drodze dedukcji. Jeżeli jednak kontekst, w którym odbywają się spotkania między przedsiębiorstwami oskarżanymi o naruszenie prawa konkurencji wskazuje na to, że spotkania te były konieczne do omówienia na szerszym forum zagadnień niezwiązanych z naruszeniami prawa konkurencji, to Komisja nie może domniemywać, że przedmiotem tychże spotkań były uzgodnienia w zakresie praktyk antykonkurencyjnych. W większości przypadków istnienie praktyki lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wywnioskowane na podstawie szeregu zbieżnych okoliczności oraz poszlak, które rozpatrywane łącznie mogą stanowić, w przypadku braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji.

W sytuacji, gdy dowód na istnienie uzgodnienia między przedsiębiorstwami nie wynika z samego stwierdzenia paralelizmu zachowań na rynku, ale z dokumentów świadczących o tym, że dane praktyki są efektem uzgodnienia, zadaniem danych przedsiębiorstw jest nie tylko przedstawienie innego wyjaśnienia stwierdzonych przez Komisję faktów, ale także podważenie zaistnienia tychże faktów, udowodnionych w świetle przedstawionych przez Komisję dokumentów.

Natomiast w sytuacji, gdy podstawą rozumowania Komisji jest założenie, że wykazanych w decyzji tej instytucji okoliczności faktycznych nie można wytłumaczyć inaczej niż uzgodnieniami poczynionymi między przedsiębiorstwami, wystarczy, że dane przedsiębiorstwa wykażą zaistnienie okoliczności, które stawiają w innym świetle fakty ustalone przez Komisję i które pozwalają tym samym zastąpić innym przekonywającym wyjaśnieniem faktów wyjaśnienie, jakie przyjęła Komisja.

W tym względzie kiedy Komisja podaje określone przykłady w celu podważenia wiarygodności tezy danego przedsiębiorstwa, to na niej spoczywa ciężar udowodnienia, że przykłady te mają istotne znaczenie. Ponadto Komisja nie może zarzucać temu przedsiębiorstwu, że nie przedstawiło bardziej szczegółowych informacji, ponieważ to zadaniem Komisji jest dostarczenie dowodu popełnienia naruszenia. Dlatego jeśli w administracyjnej fazie postępowania Komisja uzna, że dane przedsiębiorstw nie poparło swego wyjaśnienia wystarczającymi dowodami, powinna ona kontynuować dochodzenie bądź stwierdzić, że zainteresowani nie byli w stanie dostarczyć danych niezbędnych do zbadania, czy istniały wiarygodne wyjaśnienia równoległego zachowania danych przedsiębiorstw.

Przed przystąpieniem do oceny istnienia innych wyjaśnień zachowania równoległego niż stosowanie uzgodnionej praktyki należy zbadać, czy Komisja rzeczywiście wykazała istnienie naruszenia za pomocą dowodów wykraczających poza samo stwierdzenie paralelizmu zachowań. Analiza tego zagadnienia powinna bowiem poprzedzać analizę zasadności wyjaśnień innych niż stosowanie uzgodnionej praktyki, dlatego że jeśli Sąd dojdzie do wniosku, iż przedstawiono takie dowody, to owe wyjaśnienia, nawet gdyby okazały się wiarygodne, nie będą w stanie podważyć stwierdzenia tego naruszenia.

(por. pkt 93–97, 106, 160)

7.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 122)

8.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 136)

9.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 183)