Sprawy połączone T‑202/10 RENV II i T‑203/10 RENV II

Stichting Woonlinie i in.

przeciwko

Komisji Europejskiej

Pomoc państwa – Mieszkalnictwo socjalne – System pomocy przyznawanej na rzecz spółek mieszkalnictwa socjalnego – Pomoc istniejąca – Zobowiązania państwa członkowskiego – Decyzja uznająca pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym – Artykuł 17 rozporządzenia (WE) nr 659/1999 – Usługa w ogólnym interesie gospodarczym – Artykuł 106 ust. 2 TFUE – Definicja zadań z zakresu usług publicznych

Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba w składzie powiększonym) z dnia 15 listopada 2018 r.

1.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Akty podlegające zaskarżeniu – Akty przygotowawcze – Wyłączenie – Pismo Komisji wyrażające wątpliwości co do zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym i proponujące stosowne środki – Akt stanowiący etap procedury opracowania decyzji stwierdzającej niezgodność pomocy z rynkiem wewnętrznym – Wyłączenie

(art. 263 TFUE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 17)

2.      Pomoc przyznawana przez państwa – Badanie przez Komisję – System pomocy – Pojęcie – Wypłata pomocy indywidualnej – Zaliczenie

[art. 108 TFUE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 1 lit. d)]

3.      Pomoc przyznawana przez państwa – Badanie przez Komisję – System pomocy – Pojęcie – Konieczność istnienia przepisu ustawowego jako podstawy systemu pomocy – Brak

[art. 108 TFUE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 1 lit. d)]

4.      Postępowanie sądowe – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Przesłanki – Rozszerzenie istniejącego zarzutu

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 84 § 1)

5.      Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Środki mające na celu rekompensatę za koszty wykonania przez przedsiębiorstwo zadań z zakresu usług publicznych – Wyłączenie – Przesłanki określone w wyroku Altmark – Charakter kumulatywny

(art. 107 ust. 1 TFUE)

6.      Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Środki mające na celu rekompensatę za koszty wykonania przez przedsiębiorstwo zadań z zakresu usług publicznych – Rozróżnienie między kryterium wynikającym z wyroku Altmark, umożliwiającym ustalenie istnienia pomocy państwa, a kryterium ustanowionym w art. 106 ust. 2 TFUE, pozwalającym stwierdzić zgodność pomocy z rynkiem wewnętrznym

(art. 106 ust. 2, art. 107 ust. 1 TFUE)

7.      Konkurencja – Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami w ogólnym interesie gospodarczym – Definicja usług w ogólnym interesie gospodarczym – Uprawnienia dyskrecjonalne państw członkowskich – Granice – Kontrola Komisji i kontrola sądowa ograniczone do przypadku oczywistego błędu

(art. 106 ust. 2, art. 107 ust. 1 TFUE)

8.      Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc istniejąca – Środki mające na celu rekompensatę za koszty wykonania przez przedsiębiorstwo zadań z zakresu usług publicznych – Badanie przez Komisję zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem – Konieczność wzięcia pod uwagę ryzyka nadmiernej rekompensaty wyłącznie na przyszłość

(art. 106 ust. 2, art. 107 ust. 1 TFUE)

9.      Konkurencja – Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami w ogólnym interesie gospodarczym – Ocena kosztów wykonania misji publicznej – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji

(art. 106 ust. 2 TFUE)

1.      Jako że wystosowane na podstawie art. 17 rozporządzenia nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE pismo Komisji wyrażające wątpliwości co do zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym i proponujące stosowne środki stanowi etap procedury opracowania decyzji stwierdzającej niezgodność pomocy z rynkiem wewnętrznym, to w przypadku gdy wątpliwości te znajdują potwierdzenie w tej decyzji, skarżącemu nie można odmówić możliwości podniesienia na poparcie skargi skierowanej przeciwko tej decyzji niezgodności z prawem, jaką dotknięta jest ocena zawarta w owym piśmie.

(zob. pkt 41)

2.      Z art. 1 lit. d) rozporządzenia nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE wynika, że fakt, iż pomoc indywidualna została wypłacona, nie wyklucza istnienia systemu, na podstawie którego pomoc ta jest przyznawana.

W tym względzie fakt, że Komisja otrzymuje skargi dotyczące indywidualnej sprzedaży działek po cenie niższej od ceny rynkowej, nie stoi w sprzeczności z istnieniem systemu pomocy, na podstawie którego została przyznana ta indywidualna pomoc.

(zob. pkt 50)

3.      Wymóg przepisu ustawowego jako podstawy systemu pomocy nie jest częścią definicji systemu pomocy w rozumieniu art. 1 lit. d) rozporządzenia (WE) nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE.

(zob. pkt 51)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 63)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 72–74)

6.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 76, 77)

7.      Choć państwo członkowskie dysponuje szerokim zakresem uznania co do określenia tego, co uważa za usługę w ogólnym interesie gospodarczym (UOIG), nie zwalnia go to jednak od wykazania w wystarczający pod względem prawnym sposób, że zakres danej UOIG jest konieczny i współmierny do rzeczywistego zapotrzebowania na usługę publiczną. Ciężar dowodu w zakresie wykazania, iż UOIG jest określona w sposób wystarczająco jasny, spoczywa bowiem na władzach krajowych. Brak udowodnienia przez państwo członkowskie, że te kryteria zostały spełnione, lub niespełnienie przez nie tych kryteriów może stanowić oczywisty błąd w ocenie, który Komisja jest zobowiązana wziąć pod uwagę.

W świetle, po pierwsze, szerokiego zakresu uznania, którym dysponuje państwo członkowskie w dziedzinie zdefiniowania zadania polegającego na świadczeniu UOIG i warunków wprowadzenia go w życie, i po drugie, ograniczonego do oczywistego błędu zakresu kontroli, którą Komisja jest uprawniona przeprowadzić w tym zakresie, kontrola sprawowana przez Sąd nad oceną dokonaną w tym względzie przez Komisję także nie może pójść dalej i w związku z tym kontrola ta powinna ograniczyć się do zbadania, czy Komisja słusznie stwierdziła popełnienie przez państwo członkowskie oczywistego błędu lub też je wykluczyła.

(zob. pkt 81, 82, 98)

8.      Badanie istniejącej pomocy przez Komisję może prowadzić jedynie do wydania decyzji wywołującej skutki na przyszłość. A zatem jedynie wtedy, gdy Komisja uważa, że dany system finansowania grozi możliwością nadmiernych rekompensat w przyszłości, może ona zaproponować przyjęcie stosownych środków.

W tym kontekście, o ile możliwe jest, że poszukiwanie w ramach stałego badania istniejącej pomocy ewentualnych nadmiernych rekompensat w przeszłości mogłoby ewentualnie w konkretnych okolicznościach danego przypadku być interesujące z punktu widzenia oceny zgodności tej istniejącej pomocy z rynkiem wewnętrznym, o tyle jednak takie poszukiwanie samo w sobie nie jest ściśle niezbędne dla prawidłowej oceny konieczności zaproponowania stosownych środków na przyszłość oraz dla określenia, jakie mają być te środki. Ryzyko nadmiernych rekompensat w przyszłości bądź jego brak zależy ostatecznie zasadniczo od konkretnego sposobu realizacji samego systemu finansowania, a nie od okoliczności, czy system ten w praktyce skutkował nadmierną rekompensatą w przeszłości.

W tym względzie w piśmie wystosowanym na podstawie art. 17 rozporządzenie nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE, zawierającym wstępną ocenę dokonaną przez Komisję, ta ostatnia nie jest zobowiązana wykazać, że dodatkowa działalność danych spółek jest faktycznie objęta pomocą państwa lub że rzeczywiście ma miejsce subsydiowanie krzyżowe.

(zob. pkt 120, 154–156)

9.      Jasne określenie usługi w ogólnym interesie gospodarczym (UOIG) jest konieczne, aby zagwarantować poszanowanie przesłanki proporcjonalności pomocy, a mianowicie aby zagwarantować, że udzielona rekompensata nie przekracza kwoty niezbędnej do wypełniania zadań z zakresu usług publicznych.

W tym względzie Komisja, domagając się od władz krajowych określenia UOIG związanego z mieszkalnictwem socjalnym przez wzgląd na grupę docelową gospodarstw domowych w niekorzystnej sytuacji społecznej, zwraca się do nich o jasne określenie zadań z zakresu usług publicznych, na które przyznane są rekompensaty. To dokładne określenie pozwala zatem na określenie kosztów ponoszonych przy wykonywaniu UOIG i zapobieżenie z jednej strony nadmiernym rekompensatom, a z drugiej strony temu, by wykraczająca poza zakres UOIG działalność wykonywana przez spółki mieszkalnictwa nie była objęta pomocą państwa, tak aby uniknąć subsydiowania krzyżowego.

(zob. pkt 148, 149)