ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (δεύτερο τμήμα)
της 7ης Ιουλίου 2005 (*)
«Σήματα – Οδηγία 89/104/ΕΟΚ – Έλλειψη διακριτικού χαρακτήρα – Διακριτικός χαρακτήρας που αποκτήθηκε με τη χρήση – Χρήση ως μέρους καταχωρισμένου σήματος ή σε συνδυασμό με αυτό»
Στην υπόθεση C-353/03,
με αντικείμενο αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 234 ΕΚ, την οποία υπέβαλε το Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) (Ηνωμένο Βασίλειο) με απόφαση της 25ης Ιουλίου 2003, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 18 Αυγούστου 2003, στο πλαίσιο της δίκης
Société des produits Nestlé SA
κατά
Mars UK Ltd,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (δεύτερο τμήμα),
συγκείμενο από τους C. W. A. Timmermans, πρόεδρο τμήματος, R. Silva de Lapuerta, C. Gulmann (εισηγητή), P. Kūris και Γ. Αρέστη, δικαστές,
γενική εισαγγελέας: J. Kokott
γραμματέας: L. Hewlett, κύρια υπάλληλος διοικήσεως,
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της προφορικής διαδικασίας της 20ής Ιανουαρίου 2005,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που κατέθεσαν:
– η Société des produits Nestlé SA, εκπροσωπούμενη από την J. Mutimear, solicitor, και τον H. Carr, QC,
– η Mars UK Ltd, εκπροσωπούμενη από την V. Marsland, solicitor, και τον Μ. Bloch, QC,
– η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από την E. O’Neill, επικουρούμενη από τον M. Tappin, barrister,
– η Ιρλανδική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον D. J. O’Hagan,
– η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τους N. B. Rasmussen και M. Shotter,
αφού άκουσε τη γενική εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις της κατά τη συνεδρίαση της 27ης Ιανουαρίου 2005,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 3, παράγραφος 3, της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1989, L 40, σ. 1, στο εξής: οδηγία), και του άρθρου 7, παράγραφος 3, του κανονισμού (ΕΚ) 40/94 του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1993, για το κοινοτικό σήμα (ΕΕ 1994, L 11, σ. 1, στο εξής: κανονισμός).
2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της Société des produits Nestlé SA (στο εξής: Nestlé) και της Mars UK Ltd (στο εξής: Mars) με αντικείμενο αίτηση της Nestlé να καταχωρισθεί ως σήμα μέρος διαφημιστικού συνθήματος που αποτελεί καταχωρισμένο σήμα, του οποίου η εν λόγω εταιρία είναι ήδη δικαιούχος.
Το νομικό πλαίσιο
3 Σύμφωνα με το άρθρο 2 της οδηγίας, «το σήμα μπορεί να συνίσταται από οποιαδήποτε σημεία επιδεχόμενα γραφικής παράστασης, ιδίως δε από λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, από εικόνες, γράμματα, αριθμούς, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του, εφόσον τα σημεία αυτά μπορούν από τη φύση τους να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων.»
4 Το άρθρο 3 της οδηγίας, τιτλοφορούμενο «Λόγοι απαραδέκτου ή ακυρότητας», έχει ως ακολούθως:
«1. Δεν καταχωρίζονται ή, εάν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα:
[…]
β) τα σήματα που στερούνται διακριτικού χαρακτήρα·
[…]
3. Ένα σήμα γίνεται δεκτό προς καταχώριση ή δεν κηρύσσεται άκυρο κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 1 [στοιχείο β΄] εφόσον, πριν από την ημερομηνία της αίτησης καταχώρισης και μετά από τη χρήση που του έχει γίνει, απέκτησε διακριτικό χαρακτήρα […]».
5 Το άρθρο 4 καθώς και το άρθρο 7, παράγραφοι 1, στοιχείο β΄, και 3, του κανονισμού είναι πανομοιότυπα με τα άρθρα 2 και 3, παράγραφοι 1, στοιχείο β΄, και 3, της οδηγίας, αντιστοίχως.
Η διαφορά της κύριας δίκης και το προδικαστικό ερώτημα
6 Το διαφημιστικό σύνθημα «Have a break… Have a Kit Kat» («κάντε διάλειμμα … πάρτε ένα Kit Kat») καθώς και η ένδειξη «KIT KAT» είναι σήματα που έχουν καταχωριστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο για την κλάση 30 κατά την έννοια του Διακανονισμού της Νίκαιας, ο οποίος αφορά τη διεθνή ταξινόμηση προϊόντων και υπηρεσιών με σκοπό την καταχώριση σημάτων, της 15ης Ιουνίου 1957, όπως έχει τροποποιηθεί και αναθεωρηθεί, ήτοι για προϊόντα σοκολάτας, για είδη ζαχαροπλαστικής, καραμέλες και μπισκότα.
7 Στις 28 Μαρτίου 1995, η Nestlé, δικαιούχος των δύο αυτών σημάτων, ζήτησε την καταχώριση, στο Ηνωμένο Βασίλειο, του σήματος HAVE A BREAK στην κλάση 30.
8 Η Mars άσκησε ανακοπή κατά της ως άνω αιτήσεως, επικαλούμενη, μεταξύ άλλων, το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο β΄, της οδηγίας.
9 Στις 31 Μαΐου 2002, η ανακοπή έγινε δεκτή βάσει της διατάξεως αυτής και η αίτηση καταχωρίσεως απορρίφθηκε.
10 Η Nestlé άσκησε προσφυγή ενώπιον του High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division. Η προσφυγή απορρίφθηκε με απόφαση της 2ας Δεκεμβρίου 2002.
11 Η Nestlé άσκησε έφεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division).
12 Το δικαστήριο αυτό κρίνει, με βάση τα στοιχεία της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιόν του, ότι η φράση «HAVE A BREAK» στερείται εγγενούς διακριτικού χαρακτήρα και ότι, κατά συνέπεια, οι διατάξεις του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο β΄, της οδηγίας αποκλείουν, κατ’ αρχήν, την καταχώρισή της ως σήματος.
13 Επομένως, το εν λόγω δικαστήριο κρίνει ότι η καταχώριση της ως άνω φράσεως μπορεί να γίνει μόνο βάσει του άρθρου 3, παράγραφος 3, της οδηγίας, εφόσον αποδειχθεί ότι έχει αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα με τη χρήση.
14 Το δικαστήριο αυτό επισημαίνει ότι η αίτηση καταχωρίσεως απορρίφθηκε με το σκεπτικό ότι η φράση «HAVE A BREAK» χρησιμοποιήθηκε κατά βάση ως μέρος του καταχωρισμένου σήματος «HAVE A BREAK… HAVE A KIT KAT», και όχι, πράγματι, ως αυτοτελές σήμα.
15 Εκθέτει ότι, σύμφωνα με τη Nestlé, η άποψη αυτή μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για τις επιχειρήσεις οι οποίες ζητούν την καταχώριση σημάτων που περιλαμβάνουν σχήματα, δεδομένου ότι τέτοια σήματα σπανίως χρησιμοποιούνται αυτοτελώς.
16 Το δικαστήριο αυτό τονίζει ότι φράση προσομοιάζουσα με σύνθημα και συνδεόμενη με σήμα μπορεί, με τη μακροχρόνια επανάληψη, να δημιουργήσει χωριστή και αυτοτελή εντύπωση και, επομένως, να αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα με τη χρήση.
17 Υπό τις συνθήκες αυτές, το Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:
«Μπορεί ο διακριτικός χαρακτήρας σήματος, ο οποίος μνημονεύεται στο άρθρο 3, παράγραφος 3, της [οδηγίας] και στο άρθρο 7, παράγραφος 3, του [κανονισμού], να αποκτηθεί διά της χρήσεως αυτού ως μέρους άλλου σήματος ή σε συνδυασμό προς άλλο σήμα;»
Επί του προδικαστικού ερωτήματος
18 Λαμβανομένων υπόψη των στοιχείων που περιλαμβάνει η απόφαση περί παραπομπής, το τεθέν ερώτημα πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αφορά αποκλειστικώς την ερμηνεία της οδηγίας, δεδομένου ότι ο κανονισμός δεν έχει εφαρμογή στα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς της κύριας δίκης.
19 Με το ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να μάθει εάν ο διακριτικός χαρακτήρας σήματος, ο οποίος μνημονεύεται στο άρθρο 3, παράγραφος 3, της οδηγίας, μπορεί να αποκτηθεί κατόπιν χρήσεως του σήματος αυτού ως μέρους καταχωρισμένου σήματος ή σε συνδυασμό προς καταχωρισμένο σήμα.
20 Η Nestlé και η Ιρλανδική Κυβέρνηση φρονούν ότι ο διακριτικός χαρακτήρας σήματος μπορεί να αποκτηθεί, δυνάμει του άρθρου 3, παράγραφος 3, της οδηγίας, κατόπιν χρήσεως του σήματος αυτού ως μέρους άλλου σήματος ή σε συνδυασμό προς άλλο σήμα.
21 Η Mars, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή υποστηρίζουν ότι ένα σήμα δεν μπορεί να αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα από μόνη τη χρήση του ως μέρους σύνθετου σήματος. Αντιθέτως, η Mars και η Επιτροπή παραδέχονται ότι ένα σήμα μπορεί να αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα κατόπιν χρήσεως σε συνδυασμό προς άλλο σήμα. Η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου διατείνεται ότι ο διακριτικός χαρακτήρας μπορεί επίσης να αποκτηθεί διά της χρήσεως του σήματος ως υλικού στοιχείου.
22 Συναφώς, επιβάλλεται η υπόμνηση ότι, βάσει του άρθρου 2 της οδηγίας, ένα σήμα εμφανίζει διακριτικό χαρακτήρα εφόσον μπορεί να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από τα αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων.
23 Δυνάμει του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο β΄, της οδηγίας, δεν καταχωρίζονται, ή, εάν έχουν καταχωριστεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα τα σήματα που στερούνται διακριτικού χαρακτήρα.
24 Ωστόσο, το άρθρο 3, παράγραφος 3, της οδηγίας προβλέπει εξαίρεση από την τελευταία αυτή διάταξη εφόσον, πριν από την ημερομηνία της αιτήσεως καταχωρίσεως και μετά από τη χρήση που του έχει γίνει, το σήμα απέκτησε διακριτικό χαρακτήρα.
25 Ο διακριτικός χαρακτήρας, είτε είναι εγγενής είτε αποκτήθηκε με τη χρήση, πρέπει να εκτιμάται σε σχέση, αφενός, με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τις οποίες ζητείται η καταχώριση του σήματος και, αφετέρου, με την τεκμαιρόμενη αντίληψη ενός μέσου καταναλωτή της κατηγορίας των οικείων προϊόντων και υπηρεσιών, που έχει τη συνήθη πληροφόρηση και είναι ευλόγως προσεκτικός και ενημερωμένος (απόφαση της 18 Ιουνίου 2002, C-299/99, Philips, Συλλογή 2002, σ. I‑5475, σκέψεις 59 και 63).
26 Σχετικά με την κτήση διακριτικού χαρακτήρα διά της χρήσεως, η εντύπωση την οποία έχουν οι ενδιαφερόμενοι ότι το προϊόν προέρχεται από συγκεκριμένη επιχείρηση πρέπει να σχηματίζεται χάρη στη χρήση του σήματος ως σήματος (προπαρατεθείσα απόφαση Philips, σκέψη 64).
27 Για την πλήρωση της τελευταίας αυτής προϋποθέσεως, η οποία είναι επίδικη στην υπόθεση της κύριας δίκης, δεν απαιτείται κατ’ ανάγκη το σήμα, του οποίου ζητείται η καταχώριση, να έχει χρησιμοποιηθεί αυτοτελώς.
28 Πράγματι, το άρθρο 3, παράγραφος 3, της οδηγίας δεν περιλαμβάνει τέτοιου είδους περιορισμό, καθόσον μνημονεύει μόνο «τη χρήση που […] έχει γίνει» στο σήμα.
29 Επομένως, η φράση «χρήση του σήματος ως σήματος» πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αφορά μόνο τη χρήση του σήματος κατά τρόπο ώστε, χάρις στο σήμα, να αναγνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι κύκλοι το προϊόν ή την υπηρεσία ως προερχόμενα από συγκεκριμένη επιχείρηση.
30 Αυτή η διά του σήματος σύνδεση προϊόντος-συγκεκριμένης επιχειρήσεως και, επομένως, η κτήση διακριτικού χαρακτήρα μπορεί να προέλθει τόσο από τη χρήση, ως μέρους καταχωρισμένου σήματος, ενός στοιχείου του σήματος αυτού όσο και από τη χρήση χωριστού σήματος σε συνδυασμό προς καταχωρισμένο σήμα. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, αρκεί οι ενδιαφερόμενοι κύκλοι να αναγνωρίζουν πράγματι, κατόπιν της χρήσεως αυτής, το προϊόν ή την υπηρεσία, που προσδιορίζονται από μόνο το σήμα του οποίου ζητήθηκε η καταχώριση, ως προερχόμενα από συγκεκριμένη επιχείρηση.
31 Επιβάλλεται η υπόμνηση ότι τα στοιχεία, βάσει των οποίων μπορεί να αποδειχθεί ότι το σήμα έχει καταστεί πρόσφορο για τον προσδιορισμό του οικείου προϊόντος ή της οικείας υπηρεσίας ως προερχομένων από συγκεκριμένη επιχείρηση, πρέπει να εκτιμώνται σφαιρικά και ότι, στο πλαίσιο αυτής της εκτιμήσεως, μπορούν να λαμβάνονται υπόψη, μεταξύ άλλων, το μερίδιο της αγοράς που αναλογεί στο σήμα, η ένταση, η γεωγραφική έκταση και η διάρκεια της χρήσεως του σήματος αυτού, το μέγεθος των επενδύσεων στις οποίες έχει προβεί η επιχείρηση για την προώθησή του, το ποσοστό των ενδιαφερομένων κύκλων που αναγνωρίζει, χάρη στο σήμα, το προϊόν ή την υπηρεσία ως προερχόμενα από συγκεκριμένη επιχείρηση, καθώς και οι δηλώσεις εμπορικών και βιομηχανικών επιμελητηρίων ή άλλων επαγγελματικών ενώσεων (απόφαση της 4ης Μαΐου 1999, C-108/97 και C-109/97, Windsurfing Chiemsee, Συλλογή 1999, σ. I‑2779, σκέψεις 49 και 51).
32 Εν κατακλείδι, στο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι ο διακριτικός χαρακτήρας σήματος, ο οποίος μνημονεύεται στο άρθρο 3, παράγραφος 3, της οδηγίας, μπορεί να αποκτηθεί διά της χρήσεως του σήματος αυτού ως μέρους καταχωρισμένου σήματος ή σε συνδυασμό προς καταχωρισμένο σήμα.
Επί των δικαστικών εξόδων
33 Δεδομένου ότι η διαδικασία έχει, ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης, τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα που πραγματοποιήθηκαν για την υποβολή παρατηρήσεων στο Δικαστήριο, πέραν των εξόδων των εν λόγω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (δεύτερο τμήμα) αποφασίζει:
Ο διακριτικός χαρακτήρας σήματος, ο οποίος μνημονεύεται στο άρθρο 3, παράγραφος 3, της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, μπορεί να αποκτηθεί διά της χρήσεως του σήματος αυτού ως μέρους καταχωρισμένου σήματος ή σε συνδυασμό προς καταχωρισμένο σήμα.
(υπογραφές)