Sprawa T‑105/17
HSBC Holdings plc i in.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Wyrok Sądu (druga izba w składzie powiększonym) z dnia 24 września 2019 r.
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Sektor instrumentów pochodnych stopy procentowej nominowanych w euro – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG – Manipulowanie międzybankowymi stopami referencyjnymi Euribor – Wymiana poufnych informacji – Ograniczenie konkurencji ze względu na cel – Jednolite i ciągłe naruszenie – Grzywny – Kwota podstawowa – Wartość sprzedaży – Artykuł 23 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Obowiązek uzasadnienia
1. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Treść i cel porozumienia oraz kontekst gospodarczy i prawny jego rozwoju – Rozróżnienie naruszeń ze względu na cel i naruszeń ze względu na skutek – Zamiar ograniczenia konkurencji przez strony porozumienia – Kryterium niestanowiące koniecznej przesłanki – Naruszenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Kryteria oceny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres
(art. 101 ust. 1, art. 296 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
(zob. pkt 52–58, 94–111, 138–155, 174–194)
2. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji między konkurentami – Naruszenie konkurencji – Ocena w świetle charakteru naruszenia – Informacje mogące zakłócić normalny proces ustalania składników cen w odnośnym sektorze – Naruszenie ze względu na cel – Przesłanki
(art. 101 ust. 1 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
(zob. pkt 59–67, 94–111, 138–-155, 174–194)
3. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Ograniczenie akcesoryjne – Pojęcie – Ograniczenie konieczne do realizacji operacji głównej pozbawione charakteru antykonkurencyjnego – Operacja główna stanowiąca ograniczenie konkurencji ze względu na cel – Dowód na konieczność wymiany informacji
(art. 101 ust. 1, 3 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
(zob. pkt 157–160)
4. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia – Przesłanki – Mające znamiona naruszenia praktyki i działania wpisujące się w całościowy plan – Ocena
(art. 101 ust. 1 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
(zob. pkt 196–205, 232–237, 248–274)
5. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Stopień dokładności wymagany od dowodów przyjętych przez Komisję – Łańcuch poszlak – Kontrola sądowa – Zakres – Decyzja utrzymująca wątpliwości po stronie sądu – Poszanowanie zasady domniemania niewinności
(art. 101 ust. 1 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
(zob. pkt 197–205)
6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Postępowanie ugodowe – Postępowanie nieobejmujące wszystkich uczestników kartelu – Stosowanie zasady domniemania niewinności – Zakres
(art. 101 ust. 1 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 33; rozporządzenie Komisji nr 773/2004, zmienione rozporządzeniem nr 622/2008, art. 10a)
(zob. pkt 283–293)
7. Skarga o stwierdzenie nieważności – Wyrok stwierdzający nieważność – Zakres – Stwierdzenie częściowej nieważności aktu prawa Unii – Stwierdzenie częściowej nieważności decyzji Komisji kwalifikującej różne antykonkurencyjne zachowania jako jednolite i ciągłe naruszenie oraz nakładającej grzywnę – Niedostateczne scharakteryzowanie kwestii, czy kontakty miały na celu ograniczenie konkurencji – Brak wystarczających dowodów pozwalających na przypisanie przedsiębiorstwu określonych zachowań – Brak wpływu na zgodność stwierdzenia naruszenia z prawem
(art. 101, art. 264 akapit pierwszy TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
(zob. pkt 294–296)
8. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Możliwość odstąpienia przez Komisję od wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien – Tym bardziej restrykcyjne wymogi dotyczące uzasadnienia
(art. 101 ust. 1, art. 296 akapit drugi TFUE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 37)
(zob. pkt 338–341, 344–353)
9. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Ustalenie kwoty podstawowej – Niestosowanie metodologii przewidzianej w wytycznych – Dopuszczalność – Przesłanki – Wartość zastępcza oparta na wpływach gotówkowych, do których zastosowano współczynnik obniżający – Niewystarczający charakter uzasadnienia dotyczącego ustalenia współczynnika obniżającego
(art. 101 ust. 1 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 13, 37)
(zob. pkt 318–328, 332–334)
Streszczenie
W wyroku HSBC Holdings i in./Komisja (T‑105/17), wydanym w dniu 24 września 2019 r., Sąd stwierdził nieważność części decyzji Komisji stwierdzającej, że HSBC Holdings i inne przedsiębiorstwa działające na rynku instrumentów pochodnych stopy procentowej nominowanych w euro (Euro Interest Rate Derivatives, zwanych dalej „EIRD”) naruszyły art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), uczestnicząc w jednolitym i ciągłym naruszeniu(1). Zdaniem Komisji naruszenie to obejmowało szereg porozumień lub praktyk polegających na kontaktach między traderami dotyczących, po pierwsze, manipulowania propozycjami w zakresie Euribor, po drugie, pozycji tradingowych w odniesieniu do EIRD, a po trzecie, szczegółowych i niedostępnych publicznie informacji na temat ich zamiarów i strategii w zakresie cen EIRD. W związku z tym Komisja nałożyła na te przedsiębiorstwa grzywnę.
Skarżące wniosły o Sądu skargę na podstawie art 263 TFUE, żądając przede wszystkim stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji i pomocniczo – zmiany kwoty grzywny.
Sąd zbadał wpierw fakt zastosowania klasyfikacji jako ograniczenia ze względu na cel do różnych kategorii zachowań zarzucanych skarżącym przez Komisję. W pierwszej kolejności zauważył on, że rozumowanie Komisji nie wskazuje na naruszenie prawa ani na błąd w ocenie w odniesieniu do zachowań związanych z manipulowaniem propozycjami w zakresie Euribor. W drugiej kolejności sformułował ten sam wniosek w odniesieniu do wymiany informacji na temat zamiarów i strategii w zakresie cen EIRD.
W trzeciej kolejności Sąd stwierdził natomiast, że pewne rozmowy, podczas których traderzy wymienili się informacjami na temat ich pozycji tradingowych, nie miały na celu ograniczenia konkurencji, jak przyjęła Komisja, ponieważ owe rozmowy nie zmniejszyły ani nie zniosły stopnia niepewności na rynku w taki sposób, by Komisja mogła wywnioskować stąd wpływ na normalny proces ustalania składników cen w sektorze EIRD bez konieczności badania skutków tych rozmów. W związku z tym Sąd uznał, że zaskarżona decyzja narusza w tym zakresie prawo.
Sąd uściślił jednak w tym względzie, że wspomniany błąd nie ma wpływu na zgodność z prawem ustalenia, że skarżące uczestniczyły w rozpatrywanym naruszeniu, które opisano w zaskarżonej decyzji. Sąd podkreślił natomiast, że wśród czynników wpływających na wagę naruszenia, od której zależy kwota grzywny, znajdują się liczba i natężenie zachowań o znamionach naruszenia.
W ramach oceny kwoty grzywny Sąd zajął stanowisko w przedmiocie podjętej przez Komisję decyzji o dostosowaniu metody zawartej w wytycznych z 2006 r.(2). w zakresie ustalenia kwoty podstawowej na podstawie wartości sprzedaży, ponieważ EIRD nie generują sprzedaży w powszechnym znaczeniu tego słowa. W ramach tego badania Sąd stwierdził, że Komisja oparła się na wartości zastępczej obliczonej na podstawie wpływów gotówkowych uzyskanych z tytułu EIRD, do których to wpływów zastosowano współczynnik obniżający w wysokości 98,849%, uwzględniający charakterystyczną dla sektora EIRD kompensację związaną z dokonanymi płatnościami. Sąd podkreślił, że współczynnik obniżający odgrywa kluczową rolę ze względu na szczególnie wysoką kwotę wpływów gotówkowych, do których ma on mieć zastosowanie. Sąd doszedł na tej podstawie do wniosku, że zważywszy na kluczową rolę odgrywaną przez współczynnik obniżający w ramach metody przyjętej przez Komisję, uzasadnienie zaskarżonej decyzji powinno pozwolić zainteresowanym przedsiębiorstwom na zrozumienie, w jaki sposób Komisja ustaliła współczynnik obniżający właśnie na poziomie 98,849%, a Sądowi – na przeprowadzenie pogłębionej kontroli tego elementu zaskarżonej decyzji pod względem prawnym i faktycznym. Tymczasem różne względy uzasadniające przestawione przez Komisję w zaskarżonej decyzji nie spełniają tych wymogów. W związku z tym Sąd, wskazując na niewystarczający charakter uzasadnienia, stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim Komisja nałożyła w niej na skarżące grzywnę w wysokości 33 606 000 EUR.