POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU (siódma izba)
z dnia 24 czerwca 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem – Wyłączenia sędziów od orzekania – Artykuł 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – Pojęcie „niezawisłego i bezstronnego sądu” – Wykładnia – Brak właściwości Trybunału
W sprawie C‑64/24 [Zarębala](i)
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie (Polska) postanowieniem z dnia 13 listopada 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 26 stycznia 2024 r., w postępowaniu karnym przeciwko:
ML,
NQ,
YD,
AR,
DW,
JW,
FP,
HX,
CG,
przy udziale:
Prokuratury Krajowej, Małopolski Wydział Zamiejscowy Departamentu do spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji w Krakowie,
TRYBUNAŁ (siódma izba),
w składzie: F. Biltgen, prezes izby, A. Prechal (sprawozdawczyni), prezes drugiej izby, pełniąca obowiązki sędziego siódmej izby, i J. Passer, sędzia,
rzecznik generalny: T. Ćapeta,
sekretarz: A. Calot Escobar,
postanowiwszy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem, zgodnie z art. 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem,
wydaje następujące
Postanowienie
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania karnego wszczętego przeciwko ML, NQ, YD, AR, DW, JW, FP, HX i CG.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
3 Z informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym wydaje się wynikać, że w kontekście postępowania karnego toczącego się przeciwko ML, NQ, YD, AR, DW, JW, FP, HX i CG przed sądami polskimi oskarżeni ci wnieśli zażalenie do sądu odsyłającego, czyli Sądu Apelacyjnego w Krakowie (Polska), który ma orzec w przedmiocie wyłączenia od orzekania z jednej strony sędziego sądu okręgowego, a z drugiej strony sędziego sądu apelacyjnego.
4 Sąd odsyłający wskazuje ponadto, że te dwa wyłączenia mają opierać się na wnioskach wypływających z dwóch wyroków Sądu Najwyższego (Polska), odpowiednio, z dnia 7 czerwca i z dnia 18 lipca 2023 r., które z kolei zostały zainspirowane uzasadnieniem uchwały wydanej w dniu 2 czerwca 2022 r. przez Izbę Karną Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów.
5 Na podstawie tych dwóch wyroków i uchwały, a także z uwagi na okoliczność, że obaj wspomniani sędziowie zostali powołani na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (Polska) nowo ukonstytuowanej zgodnie z procedurą przewidzianą w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. z 2011 r., nr 126, poz. 714), zmienionej ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3), podnoszono bowiem, że oba te powołania należy uznać za nieprawidłowe oraz że niezawisłość tych sędziów nie jest zagwarantowana. W tych okolicznościach przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 2 kodeksu postępowania karnego, oparta na „nienależytej obsadzie sądu”, miała prowadzić do wyłączeń, o których mowa w postępowaniu głównym.
6 Sąd odsyłający wskazuje wreszcie, że w swojej uchwale z dnia 2 czerwca 2022 r. Izba Karna Sądu Najwyższego oparła się zasadniczo na art. 6 EKPC i orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zgodnie z którym brak widocznych oznak niezawisłości sędziego lub obiektywne wrażenie braku bezstronności sędziego mogą prowadzić do naruszenia tego artykułu.
7 Sąd odsyłający nie zgadza się zaś z taką koncepcją niezawisłości, którą uważa za hipotetyczną oraz za godzącą w wolność i godność sędziów. Zdaniem tego sądu pojęcie „niezawisłości” powinno być w większym stopniu skoncentrowane na rzeczywistej i osobistej bezstronności sędziego mającego rozpoznać daną sprawę karną oraz na zdolności tego sędziego do wydania sprawiedliwego i słusznego rozstrzygnięcia. Sąd odsyłający nie podziela również oceny Izby Karnej Sądu Najwyższego dotyczącej udziału nowej Krajowej Rady Sądownictwa w procesie powoływania sędziów ani wynikających z tego udziału konsekwencji w sferze niezawisłości powołanych w ten sposób sędziów.
8 W świetle powyższego sąd odsyłający podkreśla, że kierowany przez niego do Trybunału wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy raczej wykładni art. 6 EKPC aniżeli przepisu prawa Unii. Jego zdaniem okoliczność ta nie może jednak stanąć na przeszkodzie wydaniu przez Trybunał orzeczenia, ponieważ art. 6 EKPC i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”) ustanawiają równoważne standardy w zakresie niezawisłości i bezstronności sądu.
9 W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału „z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym właściwej interpretacji zawartych w art. 6 ust. 1 [EKPC] »pojęć« (rozumianych jako znaczenie terminu) »niezawisłość« i »bezstronność«, w aspekcie wybiórczego orzecznictwa Sądu Najwyższego Izby Karnej Rzeczypospolitej Polskiej”.
W przedmiocie właściwości Trybunału
10 Zgodnie z art. 53 § 2 regulaminu postępowania, jeżeli Trybunał jest oczywiście niewłaściwy do rozpoznania sprawy lub jeżeli wniosek jest oczywiście niedopuszczalny, Trybunał może, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, w każdej chwili wydać postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych.
11 Przepis ten należy zastosować w niniejszej sprawie.
12 Z art. 19 ust. 1 TUE wynika, że zadaniem Trybunału jest zapewnienie poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu traktatów. Zgodnie z art. 267 TFUE Trybunał jest zatem właściwy w szczególności do orzekania w trybie prejudycjalnym o wykładni traktatów oraz aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii Europejskiej.
13 Jak Trybunał konsekwentnie przypomina, w ramach takiego odesłania prejudycjalnego może on jedynie dokonywać wykładni prawa Unii w granicach kompetencji przyznanych Unii (postanowienie z dnia 7 maja 2015 r., Pondiche, C‑608/14, EU:C:2015:313, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo). W szczególności Trybunał nie jest właściwy na podstawie art. 267 TFUE do orzekania o wykładni przepisów prawa międzynarodowego, które wiążą państwa członkowskie poza ramami prawa Unii (postanowienie z dnia 10 maja 2012 r., Corpul Naţional al Poliţiştilor, C‑134/12, EU:C:2012:288, pkt 14 i przytoczone tam orzecznictwo).
14 Tymczasem w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy nie wykładni prawa Unii, lecz wykładni art. 6 EKPC, w rozumieniu nadanym mu w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
15 Należy przypomnieć w tym względzie, że o ile prawdą jest, iż państwa członkowskie Unii są również stronami EKPC, o tyle Unia nie jest stroną tej konwencji, a Europejski Trybunał Praw Człowieka nie jest ani sądem Unii, ani sądem państwa członkowskiego.
16 Trybunał zauważył zatem, że o ile zgodnie z art. 6 ust. 3 TUE prawa podstawowe, zagwarantowane w EKPC oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne, o tyle postanowienie to nie reguluje relacji między EKPC a porządkami prawnymi państw członkowskich ani nie określa konsekwencji, jakie sąd krajowy powinien wyciągnąć w razie sprzeczności między prawami gwarantowanymi w tej konwencji a normą prawa krajowego (zob. podobnie wyrok z dnia 24 kwietnia 2012 r., Kamberaj, C‑571/10, EU:C:2012:233, pkt 61, 62).
17 Ponadto okoliczność, że zgodnie z art. 52 ust. 3 Karty ustanowione w niej prawa podstawowe odpowiadają prawom zagwarantowanym w EKPC, nie oznacza, że naruszenie art. 6 ust. 1 tej konwencji – przy założeniu, że zostanie ono wykazane – prowadzi samo w sobie do naruszenia prawa Unii, a w szczególności do naruszenia art. 47 Karty, do którego odwołuje się sąd odsyłający we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
18 W tym względzie należy przypomnieć, że autonomia, z jakiej korzysta prawo Unii w stosunku do praw państw członkowskich oraz w stosunku do prawa międzynarodowego, wymaga, aby wykładnia praw podstawowych uznanych w Karcie była zapewniona w ramach struktury i celów Unii. W takich ramach do sądów krajowych i Trybunału należy zapewnienie pełnego stosowania prawa Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również ochrony sądowej praw, jakie podmioty prawa wywodzą z prawa Unii [zob. podobnie opinia 2/13 (Przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 170, 175 i przytoczone tam orzecznictwo].
19 Co się tyczy działań państw członkowskich, zakres stosowania Karty w odniesieniu do nich został określony w jej art. 51 ust. 1, zgodnie z którym postanowienia Karty mają zastosowanie do państw członkowskich tylko w sytuacji, gdy stosują one prawo Unii (wyrok z dnia 27 marca 2014 r., Torralbo Marcos, C‑265/13, EU:C:2014:187, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).
20 Jeżeli stan prawny nie jest objęty zakresem stosowania prawa Unii, Trybunał nie jest właściwy do jego oceny, a przytaczane ewentualnie postanowienia Karty nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do nadania mu takiej właściwości (wyrok z dnia 27 marca 2014 r., Torralbo Marcos, C‑265/13, EU:C:2014:187, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).
21 Tak więc, chociaż prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem gwarantowane przez art. 6 ust. 1 EKPC, do którego odnosi się sąd odsyłający, stanowi zasadę ogólną prawa Unii i zostało potwierdzone w art. 47 Karty, to jednak w niniejszym wypadku postanowienie odsyłające nie zawiera żadnej konkretnej informacji pozwalającej na stwierdzenie, że przedmiot sporu w postępowaniu głównym ma związek z prawem Unii (zob. podobnie postanowienie z dnia 1 marca 2011 r., Chartry, C‑457/09, EU:C:2011:101, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).
22 W tym względzie należy bowiem podkreślić, że postanowienie odsyłające, wydane w ramach sprawy karnej rozpoznawanej w postępowaniu głównym, nie zawiera żadnego wyjaśnienia co do czynów zarzucanych oskarżonym ani nie sugeruje, że postępowanie to dotyczy stosowania środków krajowych, za pomocą których dane państwo członkowskie stosuje prawo Unii. Co się tyczy rozpatrywanych w kontekście tego postępowania wyłączeń sędziów, do których – również w sposób lakoniczny – odnosi się to postanowienie, ograniczono się w nim do wskazania, że z uchwały Izby Karnej Sądu Najwyższego, której treść nie została zresztą przytoczona, wynika, iż podstawą tych wyłączeń miała być ostatecznie wykładnia art. 6 EKPC dokonana przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, przy czym nie wydaje się, by prawo Unii, a w szczególności art. 47 Karty, odgrywało rolę w owej uchwale.
23 W świetle całości powyższych rozważań należy stwierdzić, że Trybunał jest oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie.
W przedmiocie kosztów
24 Dla stron w postępowaniach głównych niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów Trybunał (siódma izba) postanawia, co następuje:
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie (Polska) postanowieniem z dnia 13 listopada 2023 r.
Podpisy