WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 16 września 2015 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Znaki towarowe – Dyrektywa 2008/95/WE – Artykuł 3 ust. 3 – Pojęcie charakteru odróżniającego uzyskanego w następstwie używania – Trójwymiarowy znak towarowy – Składający się z czterech paluszków wafel w czekoladzie Kit Kat – Artykuł 3 ust. 1 lit. e) – Oznaczenie tworzone jednocześnie przez kształt wynikający z charakteru samego towaru oraz kształt niezbędny do uzyskania efektu technicznego – Objęcie procesu produkcji pojęciem efektu technicznego
W sprawie C‑215/14
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez High Court of Justice of England & Wales, Chancery Division, Intellectual Property (Zjednoczone Królestwo) postanowieniem z dnia 27 stycznia 2014 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 kwietnia 2014 r., w postępowaniu:
Société des Produits Nestlé SA
przeciwko
Cadbury UK Ltd,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: A. Tizzano, prezes izby, S. Rodin, E. Levits, M. Berger i F. Biltgen (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: M. Wathelet,
sekretarz: L. Hewlett, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 30 kwietnia 2015 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Société des Produits Nestlé SA przez T. Scourfielda i T. Reida, solicitors, oraz przez S. Malynicza, barrister,
– w imieniu Cadbury UK Ltd przez P. Walsha i S. Dunstan, solicitors, oraz przez T. Mitchesona, QC,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez L. Christiego, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez N. Saundersa, barrister,
– w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego oraz J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu polskiego przez B. Majczynę, B. Czech i J. Fałdygę, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez F.W. Bulsta i J. Samnaddę, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 11 czerwca 2015 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 lit. b), art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (i) i (ii) oraz art. 3 ust. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. L 299, s. 25).
2 Kwestia ta została podniesiona w ramach sporu między Société des Produits Nestlé SA (zwaną dalej „spółką Nestlé”) a Cadbury UK Ltd (zwaną dalej „spółką Cadbury”) w przedmiocie sprzeciwu wniesionego przez tę ostatnią wobec zgłoszenia spółki Nestlé dotyczącego rejestracji jako znaku towarowego w Zjednoczonym Królestwie oznaczenia trójwymiarowego przedstawiającego kształt składającego się z czterech paluszków wafelka w czekoladzie.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Dyrektywa 2008/95 uchyliła i zastąpiła pierwszą dyrektywę Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającą na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków (Dz.U. 1989, L 40, s. 1).
4 Motyw 1 dyrektywy 2008/95 stanowi:
„Treść dyrektywy [89/104] została zmieniona. Dla zapewnienia jasności i zrozumiałości powinna zostać sporządzona jej wersja ujednolicona”.
5 Zgodnie z art. 2 dyrektywy 2008/95 „znak towarowy może składać się z jakichkolwiek oznaczeń, które można przedstawić w formie graficznej […], pod warunkiem że oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw”.
6 Artykuł 3 dyrektywy 2008/95, zatytułowany „Podstawy odmowy lub stwierdzenia nieważności rejestracji”, który przejmuje bez zasadniczych zmian treść art. 3 dyrektywy 89/104, stanowi:
„1. Nie są rejestrowane, a w przypadku gdy zostały już zarejestrowane, mogą zostać uznane za nieważne [unieważnione]:
[…]
b) znaki towarowe, które pozbawione są jakiegokolwiek odróżniającego charakteru;
[…]
e) oznaczenia, które składają się wyłącznie z:
(i) kształtu wynikającego z charakteru samych towarów;
(ii) kształtu towaru niezbędnego do uzyskania efektu technicznego;
(iii) kształtu zwiększającego znacznie wartość towaru;
[…]
3. Nie można odmówić rejestracji znaku towarowego ani stwierdzać jego nieważności [odmówić ani unieważnić rejestracji znaku towarowego] zgodnie z ust. 1 lit. b), c) lub d), jeżeli przed datą złożenia wniosku o rejestrację [dokonania zgłoszenia do rejestracji] i w następstwie jego używania znak ten uzyskał charakter odróżniający. Każde państwo członkowskie może ponadto postanowić, że niniejszy przepis będzie miał także zastosowanie, kiedy charakter odróżniający został uzyskany po dacie złożenia wniosku o rejestrację [dokonania zgłoszenia do rejestracji] lub po dacie rejestracji.
[…]”.
Prawo Zjednoczonego Królestwa
7 Zgodnie z art. 3 ust. 1 Trade Marks Act 1994 (ustawy w sprawie znaków towarowych z 1994 r.) nie są rejestrowane znaki towarowe, które pozbawione są charakteru odróżniającego, chyba że przed datą dokonania zgłoszenia do rejestracji faktycznie uzyskały one charakter odróżniający w następstwie ich używania.
8 Na mocy art. 3 ust. 2 tego aktu nie jest rejestrowane jako znak towarowy oznaczenie tworzone wyłącznie przez kształt wynikający z charakteru samych towarów lub kształt towaru niezbędny do uzyskania efektu technicznego.
Okoliczności sporu w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne
9 Towar, którego dotyczy postępowanie główne, był sprzedawany w Zjednoczonym Królestwie od 1935 r. przez Rowntree & Co Ltd pod nazwą „Rowntree’s Chocolate Crisp”. W 1937 r. nazwa towaru została zmieniona na „Kit Kat Chocolate Crisp”, a następnie skrócona do „Kit Kat”. W 1988 r. spółka ta, której późniejsza firma brzmiała Rowntree plc, została kupiona przez spółkę Nestlé.
10 Chociaż przez długi czas towar był sprzedawany w opakowaniu składającym się z dwóch warstw: wewnętrznej srebrnej folii oraz zewnętrznego opakowania papierowego z nadrukowanym z przodu biało-czerwonym logo z napisem Kit Kat, to obecnie towar sprzedawany jest w opakowaniu o jednej warstwie, opatrzonym tym samym logo. Logo ewoluowało w czasie, ale zasadniczo pozostało takie samo.
11 Podstawowy kształt towaru pozostał niemalże identyczny od 1935 r., jedynie wymiary zostały nieznacznie zmienione. Obecnie nieopakowany towar wygląda następująco:
12 Należy wskazać, że na każdym paluszku wytłoczone są wyrazy „Kit Kat” wraz z elementami owalu, który stanowi część logo.
13 W dniu 8 lipca 2010 r. spółka Nestlé zgłosiła do rejestracji w charakterze znaku towarowego w Wielkiej Brytanii oznaczenie trójwymiarowe, którego przedstawienie graficzne zostało zaprezentowane poniżej (zwane dalej „spornym znakiem towarowym”):
14 Sporny znak towarowy różni się zatem od faktycznego kształtu towaru tym, że nie zawiera wytłoczonych wyrazów „Kit Kat”.
15 Omawiane zgłoszenie zostało dokonane dla następujących towarów z klasy 30 w rozumieniu Porozumienia nicejskiego dotyczącego międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków z dnia 15 czerwca 1957 r., ze zmianami:
„Czekolada; czekoladowe wyroby cukiernicze; produkty z czekolady; wyroby cukiernicze; preparaty na bazie czekolady; produkty piekarskie; ciasta; herbatniki; herbatniki pokryte czekoladą; wafle pokryte czekoladą; ciastka; biszkopty; wafle”.
16 Zgłoszenie zostało przyjęte przez brytyjski urząd ds. znaków towarowych i opublikowane w celu umożliwienia wniesienia sprzeciwu. Według tego urzędu pomimo tego, że sporny znak towarowy pozbawiony był samoistnego charakteru odróżniającego, zgłaszający ten znak do rejestracji wykazał, iż uzyskał on charakter odróżniający w następstwie używania.
17 W dniu 28 stycznia 2011 r. spółka Cadbury wniosła sprzeciw wobec zgłoszenia do rejestracji, podnosząc różne zastrzeżenia, a w szczególności zastrzeżenie, zgodnie z którym rejestracji należało odmówić na podstawie przepisów Trade Marks Act 1994 dokonujących transpozycji art. 3 ust. 1 lit. b), art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (i) i (ii) oraz art. 3 ust. 3 dyrektywy 2008/95.
18 W decyzji z dnia 20 czerwca 2013 r. ekspert brytyjskiego urzędu ds. znaków towarowych uznał, że sporny znak towarowy nie posiadał samoistnego charakteru odróżniającego ani nie uzyskał takiego charakteru w następstwie używania.
19 Ekspert uznał, że zgłoszony do rejestracji kształt ma trzy właściwości:
– podstawowy kształt prostokąta w formie tabliczki;
– obecność, umiejscowienie i głębokość rowków rozmieszczonych wzdłuż tej tabliczki; oraz
– liczba rowków, która wraz z szerokością tabliczki określa liczbę „paluszków”.
20 Ekspert uznał, że na pierwszą z tych właściwości składa się kształt wynikający z charakteru samych towarów, który to kształt nie może wobec tego być przedmiotem rejestracji, z wyjątkiem jednak „ciastek” i „ciast”, dla których kształt znaku towarowego odbiega znacząco od norm branżowych. Z kolei dwie pozostałe właściwości są niezbędne do uzyskania efektu technicznego, w związku z czym ekspert odrzucił zgłoszenie do rejestracji w pozostałym zakresie.
21 W dniu 18 lipca 2013 r. spółka Nestlé wniosła odwołanie od tej decyzji do High Court of Justice of England & Wales, Chancery Division, Intellectual Property (Zjednoczone Królestwo), podważając stwierdzenie, zgodnie z którym sporny znak towarowy nie uzyskał charakteru odróżniającego w następstwie używania przed rozpatrywaną datą. Ponadto spółka Nestlé podnosi, że sporny znak towarowy nie jest tworzony wyłącznie albo przez kształt wynikający z charakteru samego towaru, albo przez kształt niezbędny do uzyskania efektu technicznego.
22 W odwołaniu wzajemnym wniesionym w tym samym dniu spółka Cadbury podważa decyzję z dnia 20 czerwca 2013 r. w zakresie, w jakim stwierdzono w niej, że w odniesieniu do ciastek i ciast sporny znak towarowy ma samoistny charakter odróżniający i nie jest tworzony wyłącznie przez kształt wynikający z charakteru samego towaru albo przez kształt niezbędny do uzyskania efektu technicznego.
23 High Court of Justice of England & Wales, Chancery Division, Intellectual Property uważa przede wszystkim, że ekspert nie powinien był wprowadzić rozróżnienia pomiędzy ciastkami i ciastami z jednej strony, a pozostałymi towarami z klasy 30 porozumienia nicejskiego z drugiej strony, ani w odniesieniu do dowodu na odróżniający charakter spornego znaku towarowego, ani w odniesieniu do stosowania art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (i) i (ii) dyrektywy 2008/95.
24 Co się tyczy następnie tego, czy sporny znak towarowy uzyskał charakter odróżniający w następstwie używania przed rozpatrywaną datą, sąd odsyłający, przypomniawszy wcześniej orzecznictwo w tym przedmiocie, poddał rozważeniu, czy do wykazania, że znak towarowy uzyskał charakter odróżniający, wystarczy, aby w rozpatrywanej dacie znacząca część zainteresowanego kręgu odbiorców rozpoznawała znak towarowy i kojarzyła go z towarami zgłaszającego. Sąd ten twierdzi bowiem, że to raczej do zgłaszającego należy dowiedzenie, iż znacząca część zainteresowanego kręgu odbiorców uważa sam ten znak towarowy, z pominięciem wszelkich innych znaków towarowych, które również mogą występować, za wskazujący pochodzenie danych towarów.
25 Jeśli chodzi wreszcie o kształt wynikający z charakteru samego towaru i kształt niezbędny do uzyskania efektu technicznego, sąd odsyłający wskazuje, że jedynie nieznaczna część orzecznictwa odnosi się do art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (i) i (ii) dyrektywy 2008/95.
26 W tych okolicznościach High Court of Justice of England & Wales, Chancery Division, Intellectual Property postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy w celu ustalenia, czy znak towarowy uzyskał charakter odróżniający w następstwie używania w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 2008/95 wystarczy, aby zgłaszający udowodnił, że w rozpatrywanej dacie znacząca część zainteresowanego kręgu odbiorców rozpoznawała znak i kojarzyła go z towarami zgłaszającego w tym znaczeniu, że gdyby osoby te miały stwierdzić, kto sprzedaje towary opatrzone tym znakiem, wskazałyby one zgłaszającego, czy też zgłaszający musi udowodnić, że znacząca część zainteresowanego kręgu odbiorców uważa sam ten znak (z pominięciem wszelkich innych znaków towarowych, które również mogą występować) za wskazujący pochodzenie towarów?
2) W przypadku gdy kształt wykazuje trzy zasadnicze właściwości, z których jedna wynika z charakteru samych towarów, a dwie pozostałe są niezbędne do uzyskania efektu technicznego, czy art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (i) lub ppkt (ii) dyrektywy 2008/95 wyklucza rejestrację tego kształtu jako znaku towarowego?
3) Czy art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że wyklucza on rejestrację kształtów, które są niezbędne do uzyskania efektu technicznego z punktu widzenia sposobu, w jaki towary są wytwarzane, przeciwstawionego sposobowi, w jaki funkcjonują?”.
W przedmiocie wniosku o otwarcie na nowo ustnego etapu postępowania
27 Zważywszy, że ustny etap postępowania został zamknięty w dniu 11 czerwca 2015 r. po przedstawieniu opinii przez rzecznika generalnego, spółka Nestlé wniosła o otwarcie na nowo tego etapu postępowania pismem z dnia 26 czerwca 2015 r., złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 30 czerwca 2015 r.
28 Na poparcie tego wniosku spółka Nestlé podniosła w szczególności, że z uwagi na to, iż opinia rzecznika generalnego nie odpowiada w sposób wystarczający na pytanie pierwsze, sąd odsyłający nie będzie w stanie zająć stanowiska w poruszonej tam kwestii.
29 Ponadto spółka Nestlé podnosi, że opinia rzecznika generalnego opiera się na błędnej interpretacji przedstawionych przez nią uwag na piśmie.
30 Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 83 regulaminu postępowania przed Trybunałem może on w każdej chwili, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, postanowić o otwarciu ustnego etapu postępowania na nowo, w szczególności jeśli uzna, że okoliczności zawisłej przed nim sprawy nie są wystarczająco wyjaśnione lub jeśli po zamknięciu tego etapu strona przedstawiła nowy fakt mogący mieć decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia Trybunału, lub też jeśli sprawa ma zostać rozstrzygnięta na podstawie argumentu, który nie był przedmiotem dyskusji między stronami lub podmiotami określonymi w art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zob. wyrok Komisja/Parker Hannifin Manufacturing i Parker-Hannifin, C‑434/13 P, EU:C:2014:2456, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).
31 W niniejszym przypadku Trybunał, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, stwierdza, że okoliczności zawisłej przed nim sprawy zostały wystarczająco wyjaśnione do celów wydania orzeczenia, że nie istnieje żaden nowy fakt mogący mieć decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy oraz że niniejsza sprawa nie jest rozstrzygana na podstawie argumentu, który nie był przedmiotem dyskusji między stronami.
32 Ponadto należy zauważyć, że na podstawie art. 252 akapit drugi TFUE zadaniem rzecznika generalnego jest publiczne przedstawianie, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych opinii w sprawach, które zgodnie ze statutem Trybunału Sprawiedliwości wymagają jego zaangażowania. Jednakże Trybunał nie jest związany ani opinią rzecznika generalnego, ani jej uzasadnieniem (zob. wyrok Komisja/Parker Hannifin Manufacturing i Parker-Hannifin, C‑434/13 P, EU:C:2014:2456, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
33 W związku z powyższym wniosku o otwarcie na nowo ustnego etapu postępowania należy oddalić.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
34 W pierwszej kolejności należy wskazać, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni przepisów dyrektywy 2008/95.
35 Jak wynika z wyroku Oberbank i in. (C‑217/13 i C‑218/13, EU:C:2014:2012, pkt 31), dyrektywa 2008/95 stanowi właściwie ujednolicenie dyrektywy 89/104, w związku z czym przepisy omawiane w niniejszej sprawie nie doznały żadnej zasadniczej zmiany w zakresie brzmienia, treści lub celu w stosunku do odpowiadających im przepisów dyrektywy 89/104. Wynika stąd, że odesłania do orzecznictwa dotyczącego dyrektywy 89/104 pozostają aktualne do celów rozpatrywania niniejszej sprawy
36 W drugiej kolejności zgodnie z art. 2 dyrektywy 2008/95 oznaczenie przedstawiające kształt towaru może co do zasady stanowić znak towarowy, pod warunkiem że oznaczenie takie jest z jednej strony możliwe do przedstawienia w formie graficznej, z drugiej zaś strony umożliwia odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw.
37 Niemniej art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 wyraźnie indywidualizuje niektóre oznaczenia tworzone przez kształt towaru poprzez wyliczenie szczególnych podstaw odmowy rejestracji zachodzących wówczas, gdy oznaczenia te są tworzone wyłącznie przez kształt wynikający z charakteru samych towarów, przez kształt towaru niezbędny do uzyskania efektu technicznego i przez kształt zwiększający znacznie wartość towaru.
38 Ponieważ art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 jest wstępną przeszkodą mogącą uniemożliwić rejestrację oznaczenia tworzonego wyłącznie przez kształt towaru, wynika stąd, że jeżeli jedno z trzech kryteriów wymienionych w tym przepisie zostanie spełnione, tego typu oznaczenie nie może zostać zarejestrowane jako znak towarowy (zob. podobnie wyroki: Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, pkt 76; a także Linde i in., od C‑53/01 do C‑55/01, EU:C:2003:206, pkt 44).
39 Ponadto oznaczenie, którego rejestracji odmówiono na podstawie art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95, nigdy nie może uzyskać charakteru odróżniającego w rozumieniu art. 3 ust. 3 w następstwie jego używania (zob. podobnie wyroki: Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, pkt 75; a także Linde i in., od C‑53/01 do C‑55/01, EU:C:2003:206, pkt 44).
40 W konsekwencji w kontekście zgłoszenia do rejestracji oznaczenia tworzonego wyłącznie przez kształt towaru należy zbadać na wstępie, czy nie istnieje żadna przeszkoda na podstawie art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 mogąca uniemożliwić rejestrację, a następnie przeanalizować, czy dane oznaczenie może w danym wypadku uzyskać charakter odróżniający do celów art. 3 ust. 3 tej dyrektywy.
41 A zatem, aby zachować logikę i porządek obrane przez prawodawcę Unii w sformułowaniu art. 3 dyrektywy 2008/95, należy odwrócić porządek rozpatrywania pytań prejudycjalnych, zaczynając najpierw od analizy pytań drugiego i trzeciego, dotyczących wykładni art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95, a następnie przejść do udzielenia odpowiedzi na pytanie pierwsze, dotyczące art. 3 ust. 3 tej dyrektywy.
W przedmiocie pytania drugiego
42 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie zarejestrowaniu w charakterze znaku towarowego oznaczenia tworzonego przez kształt towaru, jeżeli ów kształt przejawia trzy podstawowe właściwości, z których jedna wynika z charakteru samego towaru, a dwie pozostałe są niezbędne do uzyskania efektu technicznego.
43 Na wstępie należy przypomnieć, że poszczególne podstawy odmowy rejestracji wymienione w art. 3 dyrektywy 2008/95 muszą być interpretowane w świetle interesu ogólnego, który leży u podstaw każdej z nich (zob. podobnie wyroki: Windsurfing Chiemsee, C‑108/97 i C‑109/97, EU:C:1999:230, pkt 25–27; a także Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, pkt 77).
44 Sens przewidzianych w art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 podstaw odmowy rejestracji zasadza się na unikaniu tego, by ochrona na podstawie prawa znaków towarowych prowadziła do przyznania ich właścicielom monopolu na rozwiązania techniczne lub funkcjonalne właściwości towaru, których użytkownik mógłby poszukiwać w towarach konkurencyjnych (zob. podobnie wyroki: Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, pkt 78; Hauck, C‑205/13, EU:C:2014:2233, pkt 18).
45 W istocie chodzi tu o zapobieżenie, aby wyłączne i trwałe prawo przyznane wskutek rejestracji znaku towarowego mogło służyć przedłużaniu bez ograniczenia w czasie ważności innych praw, które prawodawca Unii chciał podporządkować terminom peremptoryjnym (zob. podobnie wyrok Hauck, C‑205/13, EU:C:2014:2233, pkt 19, a w odniesieniu do art. 7 ust. 1 lit. e) rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. 1994, L 11, s. 1) – przepisu, który jest co do istoty identyczny z art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95, wyrok Lego Juris/OHIM, C‑48/09 P, EU:C:2010:516, pkt 45).
46 W odniesieniu do kwestii, czy poszczególne podstawy odmowy rejestracji mogą być przedmiotem łącznego stosowania, Trybunał wyjaśnił, że z brzmienia art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 wyraźnie wynika, iż trzy wymienione tam podstawy odmowy rejestracji mają charakter autonomiczny, a każda z nich znajduje zastosowanie niezależnie od pozostałych (zob. podobnie wyrok Hauck, C‑205/13, EU:C:2014:2233, pkt 39).
47 Trybunał wywiódł z tego, że jeśli jedno z kryteriów wymienionych w tym przepisie jest spełnione, to oznaczenie tworzone wyłącznie przez kształt towaru nie może zostać zarejestrowane jako znak towarowy. Ponadto nie ma znaczenia, że odmowa rejestracji tego oznaczenia może nastąpić w oparciu o kilka podstaw, o ile jedna z tych podstaw ma w pełni zastosowanie do wspomnianego oznaczenia (zob. podobnie wyrok Hauck, C‑205/13, EU:C:2014:2233, pkt 40, 41).
48 W konsekwencji art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 nie wyklucza możliwości zastosowania do podstawowych właściwości danego oznaczenia jednej lub kilku z określonych w nim podstaw odmowy rejestracji. Niemniej w takim wypadku odmowa rejestracji obwarowana jest wymogiem, by przynajmniej jedna z tych podstaw znajdowała zastosowanie do owego oznaczenia w pełni.
49 Istota interesu ogólnego, który leży u źródła stosowania trzech podstaw odmowy rejestracji przewidzianych w art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95, sprzeciwia się bowiem odmowie rejestracji, gdy żadna z tych trzech podstaw nie ma w pełni zastosowania (wyrok Hauck, C‑205/13, EU:C:2014:2233, pkt 42).
50 Wykładnia art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95, która nie pozwalałaby na odmowę rejestracji znaku towarowego, gdyby w następstwie analizy okazało się, że zastosowanie znajduje więcej niż jedna z trzech podstaw odmowy rejestracji lub – przeciwnie – pozwalałaby na zastosowanie tego przepisu, w sytuacji gdy każda z tych trzech podstaw zachodzi jedynie w części, w sposób oczywisty stałaby w sprzeczności z przypomnianym w pkt 43–45 niniejszego wyroku istotą interesu ogólnego, który leży u źródła stosowania trzech podstaw odmowy rejestracji przewidzianych w art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95.
51 Zważywszy na ogół powyższych rozważań, odpowiedź na pytanie drugie winna brzmieć, iż art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie zarejestrowaniu w charakterze znaku towarowego oznaczenia tworzonego przez kształt towaru, jeżeli ów kształt przejawia trzy podstawowe właściwości, z których jedna wynika z charakteru samego towaru, a dwie pozostałe są niezbędne do uzyskania efektu technicznego, pod warunkiem jednak, że przynajmniej jedna z podstaw odmowy rejestracji określonych w tym przepisie znajduje zastosowanie do owego kształtu w pełni.
W przedmiocie pytania trzeciego
52 Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) dyrektywy 2008/95, który dopuszcza odmowę rejestracji oznaczeń tworzonych wyłącznie przez kształt towaru niezbędny do uzyskania efektu technicznego, należy interpretować w tym sensie, że dotyczy on wyłącznie sposobu, w jaki dany towar funkcjonuje, czy też znajduje on zastosowanie również do sposobu, w jaki jest on wytwarzany.
53 W tym względzie należy zauważyć, że we wspomnianym przepisie odniesiono się wyraźnie do kształtu towaru niezbędnego do uzyskania „efektu technicznego”, nie nawiązując do procesu wytwarzania tego towaru.
54 Z punktu widzenia literalnej wykładni tego przepisu określona w nim podstawa odmowy rejestracji ogranicza się do sposobu, w jaki dany towar funkcjonuje, ponieważ „efekt techniczny” stanowi rezultat szczególnej metody wytwarzania danego kształtu.
55 Powyższa wykładnia znajduje potwierdzenie w celu przyświecającym art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) dyrektywy 2008/95, który polega, jak zostało to przypomniane w pkt 44 niniejszego wyroku, na unikaniu przyznawania monopolu na rozwiązania techniczne, których użytkownik mógłby poszukiwać w towarach konkurencyjnych. Z punktu widzenia konsumenta rozstrzygający jest bowiem sposób, w jaki dany towar funkcjonuje, natomiast metody jego wytwarzania nie są tak istotne.
56 Co więcej, z orzecznictwa wynika, że metody wytwarzania nie mają decydującego znaczenia również w ramach oceny zasadniczych właściwości funkcjonalnych kształtu towaru. Rejestracji oznaczenia tworzonego przez kształt uwarunkowany wyłącznie efektem technicznym należy bowiem odmówić nawet jeśli dany efekt techniczny może zostać osiągnięty za pomocą innych kształtów, a w konsekwencji za pomocą innych metod wytwarzania (zob. podobnie wyrok Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, pkt 83).
57 W świetle powyższego odpowiedź na pytanie trzecie winna brzmieć, iż art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) dyrektywy 2008/95, który dopuszcza odmowę rejestracji oznaczeń tworzonych wyłącznie przez kształt towaru niezbędny do uzyskania efektu technicznego, należy interpretować w tym sensie, że dotyczy on sposobu, w jaki dany towar funkcjonuje, i nie znajduje zastosowania do sposobu, w jaki jest on wytwarzany.
W przedmiocie pytania pierwszego
58 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza w istocie do wyjaśnienia, czy osoba dokonująca zgłoszenia znaku towarowego, który uzyskał charakter odróżniający w następstwie używania w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 2008/95, musi przedstawić dowód, że zainteresowany krąg odbiorców postrzega towar lub usługę oznaczone tym tylko znakiem, z pominięciem wszelkich innych znaków, które również mogą występować, jako pochodzące z określonego przedsiębiorstwa, czy też wystarczy, że wykaże on, iż znacząca część zainteresowanego kręgu odbiorców rozpoznaje wspomniany znak i kojarzy go z jego towarami.
59 W tym względzie należy przypomnieć na wstępie, iż podstawową funkcją znaku towarowego jest zagwarantowanie konsumentowi, że towar lub usługa oznaczone danym znakiem towarowym pochodzą z określonego przedsiębiorstwa, umożliwiając mu – bez ryzyka wprowadzenia w błąd – odróżnienie tego towaru lub tej usługi od towarów i usług pochodzących z innych przedsiębiorstw (wyrok Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, pkt 30).
60 Znak towarowy, poprzez swój charakter odróżniający, pozwala na identyfikację towaru lub usługi, które oznacza, jako pochodzących z określonego przedsiębiorstwa, a w efekcie na odróżnienie takiego towaru lub usługi od towarów i usług pochodzących z innych przedsiębiorstw (zob. podobnie wyroki: Windsurfing Chiemsee, C‑108/97 i C‑109/97, EU:C:1999:230, pkt 46; Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, pkt 35, a także Oberbank i in., C‑217/13 i C‑218/13, EU:C:2014:2012, pkt 38).
61 Ów charakter odróżniający należy oceniać, po pierwsze, w odniesieniu do towarów lub usług, dla których stanowi oznaczenie, oraz po drugie z uwzględnieniem przypuszczalnego sposobu postrzegania znaku towarowego przez zainteresowany krąg odbiorców, czyli przez przeciętnych konsumentów danej kategorii towarów lub usług, którzy są właściwie poinformowani oraz dostatecznie uważni i rozsądni (zob. podobnie wyroki: Koninklijke KPN Nederland, C‑363/99, EU:C:2004:86, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo; Nestlé, C‑353/03, EU:C:2005:432, pkt 25; a także Oberbank i in., C‑217/13 i C‑218/13, EU:C:2014:2012, pkt 39).
62 Charakter odróżniający, który stanowi zatem jedną z ogólnych przesłanek wymaganych do tego, by oznaczenie mogło zostać zarejestrowane jako znak towarowy, może być samoistny, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95, lub może zostać uzyskany w następstwie używania w rozumieniu art. 3 ust. 3 tej dyrektywy.
63 Jeżeli chodzi bardziej szczegółowo o uzyskanie charakteru odróżniającego w następstwie używania zgodnie z art. 3 ust. 3 dyrektywy 2008/95, wyrażenie „używanie znaku w charakterze znaku towarowego” należy rozumieć jako odnoszące się wyłącznie do używania znaku w tym celu, aby zainteresowani odbiorcy rozpoznawali towar lub usługę jako pochodzące z określonego przedsiębiorstwa (wyrok Nestlé, C‑353/03, EU:C:2005:432, pkt 29).
64 Trybunał dopuścił, że taka identyfikacja, a co za tym idzie – uzyskanie charakteru odróżniającego, może być wynikiem zarówno używania znaku jako części zarejestrowanego znaku towarowego w postaci jednego z jego elementów, jak i używania innego znaku towarowego w połączeniu z innym zarejestrowanym znakiem towarowym. Uściślił on jednak, że w obu tych przypadkach ważne jest, by w następstwie tego używania zainteresowany krąg odbiorców faktycznie postrzegał dany towar lub daną usługę, oznaczone samym tylko znakiem zgłoszonym do rejestracji, jako pochodzące z określonego przedsiębiorstwa (wyrok Nestlé, C‑353/03, EU:C:2005:432, pkt 30; a także w kontekście rozporządzenia nr 40/94, którego art. 7 ust. 3 odpowiada co do istoty art. 3 ust. 3 dyrektywy 2008/95, wyrok Colloseum Holding, C‑12/12, EU:C:2013:253, pkt 27).
65 W rezultacie niezależnie od faktu, czy mamy do czynienia z używaniem oznaczenia jako części zarejestrowanego znaku towarowego, czy też w połączeniu z nim, podstawowym warunkiem jest to, by w następstwie tego używania oznaczenie, o którego rejestrację w charakterze znaku towarowego wniesiono, mogło wskazywać zainteresowanemu kręgowi odbiorców, że opatrzone nim towary pochodzą z określonego przedsiębiorstwa (zob. podobnie wyrok Colloseum Holding, C‑12/12, EU:C:2013:253, pkt 28).
66 Należy z tego wywieść, co wynika też z pkt 48–52 opinii rzecznika generalnego, że chociaż znak towarowy, o którego rejestrację wniesiono, może być przedmiotem używania jako część zarejestrowanego znaku towarowego lub w połączeniu z takim znakiem, to wciąż do celów rejestracji tego znaku jako odrębnego znaku towarowego zgłaszający musi przedstawić dowód, że sam ten znak, z pominięciem wszelkich innych znaków towarowych, które również mogą występować, wskazuje, iż dane towary pochodzą z określonego przedsiębiorstwa.
67 W świetle powyższych rozważań odpowiedź na pytanie pierwsze winna brzmieć, że w celu uzyskania rejestracji znaku towarowego, który uzyskał charakter odróżniający w następstwie używania w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 2008/95, niezależnie od tego, czy znak ten był używany jako część innego zarejestrowanego znaku towarowego, czy też w połączeniu z takim znakiem, zgłaszający musi przedstawić dowód, że zainteresowany krąg odbiorców postrzega towar lub usługę oznaczone tym tylko znakiem, z pominięciem wszelkich innych znaków, które również mogą występować, jako pochodzące z określonego przedsiębiorstwa.
W przedmiocie kosztów
68 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie zarejestrowaniu w charakterze znaku towarowego oznaczenia tworzonego przez kształt towaru, jeżeli ów kształt przejawia trzy podstawowe właściwości, z których jedna wynika z charakteru samego towaru, a dwie pozostałe są niezbędne do uzyskania efektu technicznego, pod warunkiem jednak, że przynajmniej jedna z podstaw odmowy rejestracji określonych w tym przepisie znajduje zastosowanie do owego kształtu w pełni.
2) Artykuł 3 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) dyrektywy 2008/95, który dopuszcza odmowę rejestracji oznaczeń tworzonych wyłącznie przez kształt towaru niezbędny do uzyskania efektu technicznego, należy interpretować w tym sensie, że dotyczy on sposobu, w jaki dany towar funkcjonuje, i nie znajduje zastosowania do sposobu, w jaki jest on wytwarzany.
3) W celu uzyskania rejestracji znaku towarowego, który uzyskał charakter odróżniający w następstwie używania w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 2008/95, niezależnie od tego, czy znak ten był używany jako część innego zarejestrowanego znaku towarowego, czy też w połączeniu z takim znakiem, zgłaszający musi przedstawić dowód, że zainteresowany krąg odbiorców postrzega towar lub usługę oznaczone tym tylko znakiem, z pominięciem wszelkich innych znaków, które również mogą występować, jako pochodzące z określonego przedsiębiorstwa.
Podpisy