Sprawa C‑221/17

M.G. Tjebbes i in.

przeciwko

Minister van Buitenlandse Zaken

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Raad van State (radę stanu, Niderlandy)]

 Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 12 marca 2019 r.

Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii Europejskiej – Artykuł 20 TFUE – Artykuły 7 i 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Obywatelstwo państwa członkowskiego i obywatelstwo państwa trzeciego – Utrata z mocy prawa obywatelstwa państwa członkowskiego i obywatelstwa Unii – Konsekwencje – Proporcjonalność

1.        Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Podmiotowy zakres stosowania – Obywatel Unii posiadający obywatelstwo jednego tylko państwa członkowskiego, który utracił to obywatelstwo z mocy prawa – Włączenie

(art. 20 TFUE)

(zob. pkt 32)

2.        Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Obywatelstwo państwa członkowskiego – Utrata z mocy prawa tego obywatelstwa z powodu braku rzeczywistego związku z tym państwem członkowskim – Utrata obywatelstwa Unii – Dopuszczalność – Przesłanki – Możliwość dokonania przez organy i sądy krajowe oceny konsekwencji tej utraty obywatelstwa i doprowadzenia do odzyskania ex tunc obywatelstwa przez dane osoby – Poszanowanie zasady proporcjonalności

(art. 20 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 7, 24)

(zob. pkt 35, 39, 40, 42, 44–48; sentencja)

Streszczenie

Prawo Unii Europejskiej nie stoi na przeszkodzie utracie obywatelstwa państwa członkowskiego, a w konsekwencji obywatelstwa Unii, w przypadku trwałego zerwania rzeczywistego związku między daną osobą a tym państwem członkowskim

W dniu 12 marca 2019 r., w wyroku Teva UK i in. (C‑221/17), Trybunał, orzekając w składzie wielkiej izby, dokonał oceny, czy utrata z mocy prawa obywatelstwa państwa członkowskiego prowadząca do utraty obywatelstwa Unii jest zgodna z art. 20 TFUE odczytywanym w świetle art. 7 i 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. W sprawie w postępowaniu głównym niderlandzki minister spraw zagranicznych odmówił rozpoznania wniosków o wydanie paszportu obywateli niderlandzkich posiadających także obywatelstwo państwa trzeciego, uzasadniając swoją decyzję tym, że osoby te, w tym małoletni, utraciły obywatelstwo niderlandzkie z mocy prawa. Podstawę dla udzielonej przez niderlandzkiego ministra odmowy stanowiły przepisy dotyczące obywatelstwa niderlandzkiego, na podstawie których pełnoletni traci to obywatelstwo, jeżeli posiada także obywatelstwo innego państwa i w trakcie nieprzerwanego okresu dziesięciu lat ma swoje główne miejsce zamieszkania poza Unią. Ponadto zgodnie z tymi przepisami małoletni traci generalnie obywatelstwo niderlandzkie w razie utraty tego obywatelstwa przez jego ojca lub jego matkę z powodu nieposiadania miejsca zamieszkania w Unii.

Trybunał orzekł, że prawo Unii co do zasady nie stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie przewidywało, ze względów interesu ogólnego, utratę obywatelstwa, nawet jeśli utrata ta powoduje w odniesieniu do zainteresowanej osoby utratę statusu obywatela Unii. Państwo członkowskie ma bowiem prawo uznać, że obywatelstwo stanowi wyraz rzeczywistego związku między państwem a jego obywatelami, a w konsekwencji powiązać brak lub zaprzestanie posiadania takiego rzeczywistego związku z utratą obywatelstwa. Podobnie państwo członkowskie ma prawo dbać o ochronę jednolitości obywatelstwa w obrębie rodziny, przewidując, że małoletni traci to obywatelstwo, jeżeli jeden z jego rodziców traci swoje.

Jednakże, aby uregulowania takie jak rozpatrywane przepisy niderlandzkie były zgodne z art. 20 TFUE odczytywanym w świetle art. 7 i 24 karty praw podstawowych, powinny one umożliwiać właściwym organom krajowym, w tym w stosownym wypadku sądom krajowym, przeprowadzenie w sposób incydentalny oceny konsekwencji tej utraty z mocy prawa obywatelstwa odnośnego państwa członkowskiego i w danym wypadku doprowadzenie do odzyskania ex tunc obywatelstwa przez zainteresowane osoby przy okazji wystąpienia przez nie z wnioskiem o wydanie dokumentu podróży lub każdego innego dokumentu poświadczającego ich obywatelstwo.

W ramach tej oceny organy i sądy krajowe powinny zweryfikować, czy utrata obywatelstwa danego państwa członkowskiego, która powoduje utratę statusu obywatela Unii, jest zgodna z zasadą proporcjonalności ze względu na konsekwencje, jakie pociąga ona za sobą w odniesieniu do sytuacji zainteresowanej osoby i w danym wypadku członków jej rodziny w świetle prawa Unii. Takie badanie wymaga oceny indywidualnej sytuacji konkretnej osoby oraz jej rodziny celem ustalenia, czy utrata obywatelstwa danego państwa członkowskiego pociąga za sobą konsekwencje, które w świetle prawa Unii, a w szczególności w świetle prawa do poszanowania życia rodzinnego, wyrażonego w art. 7 karty praw podstawowych, miałyby nieproporcjonalny – w stosunku do celu zamierzonego przez ustawodawcę krajowego – wpływ na normalny rozwój jej życia rodzinnego i zawodowego.

Co się tyczy okoliczności związanych z indywidualną sytuacją zainteresowanej osoby, które mogą mieć znaczenie przy takiej ocenie, Trybunał wymienił między innymi fakt, iż wskutek utraty z mocy prawa obywatelstwa i statusu obywatela Unii zainteresowana osoba zostałaby narażona na ograniczenia w korzystaniu z prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, polegające w danym wypadku na szczególnych trudnościach w ponownym udaniu się do tego czy innego państwa członkowskiego celem utrzymania rzeczywistych i regularnych związków z członkami swojej rodziny, wykonywania tam swojej działalności zawodowej lub podejmowania kroków koniecznych do wykonywania takiej działalności. Istotne znaczenie mają również, po pierwsze, fakt, że zainteresowana osoba nie mogłaby zrzec się obywatelstwa państwa trzeciego, oraz po drugie, poważne ryzyko znacznego pogorszenia jej bezpieczeństwa lub swobody przemieszczania się, na które byłaby narażona zainteresowana osoba ze względu na brak możliwości korzystania przez nią na terytorium państwa trzeciego, gdzie ta osoba zamieszkuje, z ochrony konsularnej na podstawie art. 20 ust. 2 lit. c) TFUE.

Ponadto, co się tyczy małoletnich, właściwe organy powinny wziąć pod uwagę ewentualne istnienie okoliczności, z których wynika, że utrata obywatelstwa odnośnego państwa członkowskiego przez danego małoletniego nie odpowiada – z uwagi na konsekwencje, jakie pociąga dla niego za sobą ta utrata w świetle prawa Unii – najlepszemu interesowi dziecka, chronionemu w art. 24 karty praw podstawowych.