WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (pierwsza izba w składzie powiększonym)
z dnia 20 lutego 2001 r.(*)
Skarga o stwierdzenie nieważności – Konkurencja – Decyzja w sprawie żądania informacji – Okresowe kary pieniężne – Prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi oznaczającej przyznanie się do naruszenia – Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
W sprawie T‑112/98
Mannesmannröhren-Werke AG, z siedzibą w Mülheim an der Ruhr (Niemcy), reprezentowana przez M. Klusmanna i K. Mooseckera, adwokatów z Düsseldorfu, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, w kancelarii adwokackiej Bonn i Schmidt, 7, Val Sainte-Croix,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Wspólnot Europejskich, reprezentowanej przez K. Wiednera, urzędnika ze służby prawnej, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez M. Hilfa, profesora z uniwersytetu w Hamburgu, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, u C. Gómeza de la Cruza, urzędnika ze służby prawnej, Centre Wagner, Kirchberg,
strona pozwana,
mającej za przedmiot żądanie stwierdzenia nieważności decyzji Komisji C(98)1204 z dnia 15 maja 1998 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 11 ust. 5 rozporządzenia Rady nr 17,
SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
(pierwsza izba w składzie powiększonym),
w składzie: B. Vesterdorf, prezes, A. Potocki, A.W.H. Meij, M. Vilaras i N.J. Forwood, sędziowie,
sekretarz: H. Jung,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 23 maja 2000 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Ramy prawne
1 Artykuł 11 rozporządzenia Rady EWG nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. 85 i 86 traktatu (Dz.U. 1962, 13, str. 204), zatytułowany „Żądanie informacji”, w ust. 1, 4 i 5 przewiduje:
„1. Komisja, w celu wykonania zadań powierzonych jej na mocy art. 89 i w przepisach przyjętych na podstawie art. 87 traktatu, może uzyskiwać od rządów i właściwych władz państw członkowskich oraz przedsiębiorstw i związków przedsiębiorstw wszystkie konieczne informacje.
[…]
4. Do udzielenia informacji są zobowiązani właściciele przedsiębiorstwa lub ich przedstawiciele, a w przypadku osób prawnych, spółek, firm lub stowarzyszeń niemających osobowości prawnej – osoby powołane do ich reprezentacji zgodnie z ustawą lub statutem.
5. Jeśli przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw nie udzielą żądanych informacji w wyznaczonym przez Komisję terminie lub udzielą niepełnych informacji, Komisja, w drodze decyzji, żąda informacji. W decyzji wskazuje się żądane informacje, wyznacza odpowiedni termin na ich udzielenie i wskazuje na kary przewidziane w art. 15 ust. l litera b) oraz art. 16 ust. l lit. c) oraz na prawo do poddania decyzji kontroli Trybunału Sprawiedliwości”.
2 Artykuł 16 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Okresowe kary pieniężne”, stanowi:
„1. Komisja może, w drodze decyzji, nakładać na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw okresowe kary pieniężne w wysokości 50–1000 jednostek rozliczeniowych za każdy dzień zwłoki od chwili wskazanej w decyzji, w celu przymuszenia ich do:
[…]
c) udzielenia pełnych i prawdziwych informacji, których zażądała w decyzji wydanej na podstawie art. 11 ust. 5,
[…]”.
3 Ponadto, art. 6 ust. 1 i 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”) stanowi:
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej […].
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą”.
Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu
4 Komisja wszczęła postępowanie wyjaśniające wobec skarżącej oraz innych producentów rur stalowych. W trakcie tego postępowania kilkakrotnie dokonała kontroli, między innymi w przedsiębiorstwie skarżącej.
5 Po zakończeniu tych kontroli Komisja w dniu 13 sierpnia 1997 r. skierowała do skarżącej żądanie informacji, w którym postawiła jej pytania odnoszące się do domniemanych naruszeń reguł konkurencji, w których skarżąca miała brać udział.
6 Wspomniane żądanie informacji zawierało między innymi następujące cztery pytania:
„1.6. Spotkania między europejskimi i japońskimi producentami
Zgodnie z posiadanymi przez Komisję informacjami Państwa przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach między europejskimi a japońskimi producentami rur bezszwowych. Spotkania te odbywały się w ramach tak zwanych w branży »Europe–Japan Club«. Spotkania prowadzone były na poziomie prezesów (»President Meetings« lub »P-Meetings«), na poziomie kadry zarządzającej (»Managers Committee« lub »Manager Meetings«, lub »M-Meetings«), na poziomie ekspertów (»Experts Meetings« lub »E-Meetings«) oraz na poziomie grup roboczych (»Working Group«).
Proszę przedstawić, w odniesieniu do okresu od 1984 r. do chwili obecnej:
– daty, miejsca i nazwy przedsiębiorstw uczestniczących w każdym ze spotkań między europejskimi i japońskimi producentami rur bezszwowych na poziomie prezesów, kadry zarządzającej, ekspertów i grup roboczych;
– nazwiska osób, które reprezentowały Państwa przedsiębiorstwo na wyżej wymienionych spotkaniach oraz dokumenty podróży (rozliczenie kosztów podróży, bilety lotnicze itp.) tych osób;
– kopie wszelkich zaproszeń, porządków obrad, protokołów, notatek wewnętrznych, sprawozdań oraz wszystkich innych dokumentów znajdujących się w posiadaniu Państwa przedsiębiorstwa lub jego pracowników, które dotyczą wyżej wymienionych spotkań;
– względem spotkań, w odniesieniu do których nie jesteście Państwo w stanie odszukać stosownych dokumentów, proszę opisać przedmiot spotkania, przyjęte decyzje oraz rodzaj dokumentów otrzymanych przed i po spotkaniu.
1.7. Spotkania »Special Circle«
Zgodnie z posiadanymi przez Komisję informacjami, Państwa przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach między europejskimi producentami rur bezszwowych w ramach tzw. Special Circle.
Proszę przedstawić, w odniesieniu do okresu od 1984 r. do chwili obecnej:
– daty, miejsca i nazwy przedsiębiorstw uczestniczących w każdym ze spotkań między europejskimi producentami rur bezszwowych na poziomie prezesów, kadry zarządzającej, ekspertów i grup roboczych;
– nazwiska osób, które reprezentowały Państwa przedsiębiorstwo na wyżej wymienionych spotkaniach oraz dokumenty podróży (rozliczenie kosztów podróży, bilety lotnicze itp.) tych osób;
– kopie wszelkich zaproszeń, porządków obrad, protokołów, notatek wewnętrznych, sprawozdań oraz wszystkich innych dokumentów znajdujących się w posiadaniu Państwa przedsiębiorstwa lub jego pracowników, które dotyczą wyżej wymienionych spotkań;
– względem spotkań, w odniesieniu do których nie jesteście Państwo w stanie odszukać stosownych dokumentów – opisać przedmiot spotkania, przyjęte decyzje oraz rodzaj dokumentów otrzymanych przed i po spotkaniu.
1.8. Porozumienie z 1962 r.
Pomiędzy 1 stycznia 1962 r. a lipcem 1996 r. Państwa przedsiębiorstwo było stroną czterech porozumień dotyczących OCTG [stalowe rury wiertnicze] i rurociągów (Quota Agreement for OCTG, Price Agreement for OCTG, Price Agreement for Linepipe, Supplementary Agreement). Jaki jest związek pomiędzy tymi porozumieniami a wspomnianym powyżej »Europe–Japan Club« i »Special Circle«?
W jakim stopniu istnienie i wykonywanie tych porozumień wpłynęło na decyzje przyjęte w ramach »Europe–Japan Club« lub »Special Circle«?
W jakim stopniu decyzje przyjęte w ramach »Europe–Japan Club« lub »Special Circle« wpłynęły na istnienie i wykonywanie porozumień, o których mowa powyżej?
[…]
2.3. Spotkania między europejskimi i japońskimi producentami
Zgodnie z posiadanymi przez Komisję informacjami Państwa przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach między europejskimi i japońskimi producentami rur spawanych o dużej średnicy.
Proszę przedstawić, w odniesieniu do okresu od 1984 r. do chwili obecnej:
– daty, miejsca i nazwy przedsiębiorstw uczestniczących w każdym ze spotkań między europejskimi i japońskimi producentami rur spawanych o dużej średnicy na poziomie prezesów, kadry zarządzającej, ekspertów i grup roboczych;
– nazwiska osób, które reprezentowały Państwa przedsiębiorstwo na wyżej wymienionych spotkaniach oraz dokumenty podróży (rozliczenie kosztów podróży, bilety lotnicze itp.) tych osób;
– kopie wszelkich zaproszeń, porządków obrad, protokołów, notatek wewnętrznych, sprawozdań oraz wszystkich innych dokumentów znajdujących się w posiadaniu Państwa przedsiębiorstwa lub jego pracowników, które dotyczą wyżej wymienionych spotkań;
– względem spotkań, w odniesieniu do których nie jesteście Państwo w stanie odszukać stosownych dokumentów – opisać przedmiot spotkania, przyjęte decyzje oraz rodzaj dokumentów otrzymanych przed i po spotkaniu”.
7 W piśmie z dnia 14 października 1997 r. adwokaci skarżącej odpowiedzieli na niektóre z pytań zawartych w żądaniu informacji, lecz odmówili udzielenia odpowiedzi na cztery wymienione powyżej pytania. Skarżąca w piśmie z dnia 23 października 1997 r. potwierdziła treść odpowiedzi udzielonej przez jej adwokatów.
8 W odpowiedzi z dnia 10 listopada 1997 r. Komisja odrzuciła argumentację skarżącej, zgodnie z którą nie była on zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na wspomniane cztery pytania. Następnie, na mocy art. 11 ust. 4 rozporządzenia nr 17, Komisja wyznaczyła na dostarczenie jej odpowiedzi na te pytania dziesięciodniowy termin liczony od daty otrzymania jej pisma. Dodała, że w przypadku braku udzielenia odpowiedzi w wyznaczonym terminie, na skarżącą może zostać nałożona okresowa kara pieniężna.
9 W piśmie jej adwokatów z dnia 27 listopada 1997 r. skarżąca powtórzyła swą odmowę udzielenia żądanych informacji.
10 W dniu 15 maja 1998 r. Komisja wydała decyzję na podstawie art. 11 ust. 5 rozporządzenia nr 17 (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), której art. 1 przewiduje, że skarżąca ma obowiązek odpowiedzieć, w terminie 30 dni od doręczenia zaskarżonej decyzji, na cztery sporne pytania do niej załączone. Artykuł 2 zaskarżonej decyzji stanowi, że „w przypadku braku udzielenia żądanych informacji (przez skarżącą) w sposób określony w art. 1 zostanie na nią nałożona okresowa kara pieniężna w wysokości 1000 ECU dziennie, począwszy od upływu terminu wyznaczonego w art. 1”.
Postępowanie
11 Pismem, które wpłynęło de sekretariatu Sądu w dniu 23 lipca 1998 r., skarżąca wniosła niniejszą skargę.
12 Na podstawie art. 14 regulaminu Sądu oraz na wniosek pierwszej izby Sąd po wysłuchaniu stron zgodnie z art. 51 tego regulaminu postanowił przekazać sprawę składowi powiększonemu.
13 Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (pierwsza izba w powiększonym składzie) postanowił otworzyć procedurę ustną.
14 Na rozprawie w dniu 23 maja 2000 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na zadane przez Sąd pytania.
15 W faksie przesłanym do sekretariatu Sądu w dniu 18 grudnia 2000 r., skarżąca wniosła do Sądu o uwzględnienie przy ocenie niniejszej sprawy Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. C 364, str. 1), proklamowanej w Nicei w dniu 7 grudnia 2000 r. (zwanej dalej „kartą”), jako nowego elementu prawnego dotyczącego możliwości stosowania art. 6 ust. 1 EKPC do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy. Tytułem żądania ewentualnego skarżąca wniosła o otwarcie procedury ustnej na nowo.
16 Wezwana do przedstawienia swych uwag w przedmiocie powyższego wniosku, Komisja, w piśmie z dnia 15 stycznia 2001 r., odrzuciła argumentację skarżącej, twierdząc, że Karta praw podstawowych Unii Europejskiej nie ma żadnego wpływu na ocenę niniejszej sprawy.
Żądania stron
17 Skarżąca wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;
– tytułem żądania ewentualnego – stwierdzenie nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
18 Komisja wnosi do Sądu o:
– odrzucenie skargi jako oczywiście niedopuszczalnej, w zakresie w jakim ma ona na celu stwierdzenie nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji;
– oddalenie skargi jako bezzasadnej, w zakresie w jakim ma ona na celu stwierdzenie nieważności art. 1 zaskarżonej decyzji;
– obciążenie skarżącej kosztami postępowania.
19 Podczas rozprawy Komisja potwierdziła, że nie miała „intencji ani uprawnień w odniesieniu do wykonania art. 2 zaskarżonej decyzji”. W wyniku tego stwierdzenia skarżąca odstąpiła od żądania stwierdzenia nieważności tego artykułu oraz, w konsekwencji, od związanych z tym żądaniem zarzutów, co zostało odnotowane w protokole.
Co do istoty sprawy
20 Na poparcie swych żądań stwierdzenia nieważności art. 1 zaskarżonej decyzji skarżąca podnosi cztery zarzuty. W pierwszej kolejności należy łącznie zbadać trzy pierwsze z tych zarzutów, dotyczące rzekomego naruszenia prawa skarżącej do obrony.
Argumenty stron
W przedmiocie zarzutu pierwszego
21 Pierwszy zarzut oparty jest na wyroku Trybunału z dnia 18 października 1989 r. w sprawie 374/87 Orkem przeciwko Komisji, Rec. str. 3283 (zwanym dalej „wyrokiem w sprawie Orkem”).
22 Skarżąca podnosi, że chociaż przedsiębiorstwo jest rzeczywiście zobowiązane do dostarczenia Komisji wszystkich niezbędnych informacji dotyczących faktów, które mogą być mu znane, oraz do przedstawienia Komisji w razie potrzeby dokumentów z nimi związanych i będących w posiadaniu tego przedsiębiorstwa, nawet jeśli mogą one posłużyć do ustalenia, w odniesieniu do tego lub innego przedsiębiorstwa, istnienia antykonkurencyjnego zachowania, to obowiązek ten i odpowiadające mu prawo Komisji zostały uzależnione przez Trybunał od warunku, że decyzja nakazująca dostarczenie informacji nie będzie naruszać prawa tego przedsiębiorstwa do obrony (wyrok w sprawie Orkem, pkt 34, oraz wyrok Sądu z dnia 8 marca 1995 r. w sprawie T‑34/93 Société générale przeciwko Komisji, Rec. str. II‑545, pkt 73 i nast., zwany dalej „wyrokiem w sprawie Société générale”). Zasady te zostały rozszerzone na stadium wstępnego postępowania wyjaśniającego. Skarżąca dodaje, że w wyroku w sprawie Orkem Trybunał uznał, że nastąpiło naruszenie prawa do obrony, ponieważ Komisja zażądała nie tylko informacji o okolicznościach faktycznych, lecz postawiła pytania dotyczące celu podjętego działania i przedmiotu niektórych spotkań. Tak więc Trybunał uznał za niezgodne z prawem pytanie zmuszające skarżącą do przyznania się do udziału w porozumieniu, które mogło zapobiegać konkurencji lub ją ograniczać. W niniejszym przypadku pytania będące przedmiotem zaskarżonej decyzji miały, zdaniem skarżącej, ten sam niezgodny z prawem cel.
23 Niezgodność z prawem pytania 1.6 wynikać ma, zdaniem skarżącej, przede wszystkim z jego brzmienia, wskazującego, że Komisja znajdowała się już w posiadaniu informacji o okolicznościach faktycznych odnoszących się do omawianych spotkań. Następnie ten niezgodny z prawem charakter ma wynikać także z zawartego w czwartym tiret omawianego pytania żądania, aby skarżąca opisała przedmiot spornych spotkań oraz decyzje przyjęte w ich trakcie, jeżeli nie dysponuje „stosownymi” dokumentami. Wymóg ten z konieczności odnosi się do celu spotkań i ich potencjalnie niezgodnej z prawem treści lub wyniku. Gdyby w trakcie tych spotkań omawiano lub decydowano o jakimkolwiek antykonkurencyjnym porozumieniu lub uzgodnionej praktyce, skarżąca z konieczności doprowadzona zostałaby, poprzez udzielenie odpowiedzi na tę część pytania, do przyznania w sposób wyraźny, że jego uczestnicy zmierzali do celu o charakterze antykonkurencyjnym. Informacje dostarczone w odpowiedzi na tę część pytania umożliwiłyby ponadto Komisji zinterpretowanie odpowiedzi udzielonych na pytania zawarte w pozostałych trzech tiret tego pytania jako potwierdzenie przyznania się do niezgodnego z prawem zachowania. Tym samym obowiązek udzielenia odpowiedzi na te pytania skutkowałby także, w odniesieniu do każdego z nich, naruszeniem przysługującego skarżącej prawa do obrony.
24 To samo odnosi się do pytania 1.7, które w analogiczny sposób wymaga udzielenia informacji na temat celu zamierzonego przez uczestników spotkań europejskich producentów rur bezszwowych w ramach „Special Circle” oraz omawianych spraw i decyzji przyjętych w trakcie niektórych z tych spotkań.
25 Pytanie 1.8 nie dotyczy okoliczności faktycznych, co biorąc pod uwagę charakter uprawnień przyznanych na mocy art. 11 ust. 1 i 5 rozporządzenia nr 17, czyni je niezgodnym z prawem. Komisja może bowiem wymagać jedynie informacji dotyczących sytuacji faktycznych. Nie jest ona natomiast uprawniona do pytania o opinie lub ocenne sądy ani do wzywania skarżącej do formułowania przypuszczeń lub wyciągania wniosków. W niniejszym przypadku pytanie dotyczące „związku” między określonymi porozumieniami prawnymi, znajdującymi się w posiadaniu Komisji i pewnymi domniemanymi naruszeniami odnosi się wyłącznie do oceny stanu faktycznego. Ponadto jeżeli przedmiot spotkań w ramach „Europe–Japan Club” i „Special Circle” miał charakter antykonkurencyjny i jeżeli istniał związek między tymi spotkaniami i znanymi Komisji porozumieniami, Komisja mogła być o tym poinformowana wyłącznie poprzez fakt przyznania się do antykonkurencyjnego zachowania, przy czym zgodnie z zasadami ustanowionymi w wyroku w sprawie Orkem nikt nie może zostać zmuszony do przyznania się do takiego zachowania.
26 Jeżeli chodzi o pytanie 2.3, które zostało sformułowane tak jak dwa pierwsze pytania, stosują się do niego mutatis mutandis argumenty przywołane w odniesieniu do tych dwóch pytań.
27 Ponadto skarżąca podnosi, że w wyroku w sprawie Société générale (pkt 75), Sąd stwierdził, że pytanie co do zasady dotyczące okoliczności faktycznych nie staje się niezgodne z prawem przez sam fakt, że udzielenie na nie odpowiedzi wymaga również zastanowienia się nad wykładnią rzekomo antykonkurencyjnych porozumień. Ze stwierdzenia tego nie wynika jednak w żadnym razie, że pytania mające na celu uzyskanie interpretacji lub ocen są zawsze zgodne z prawem i że tym samym należy udzielić na nie odpowiedzi. Skarżąca dodaje, że we wspomnianym wyroku Sąd bowiem wyraźnie zaznaczył, że na mocy art. 11 ust. 5 rozporządzenia nr 17 przedsiębiorstwa są zobowiązane jedynie do udzielenia odpowiedzi dotyczącej „okoliczności czysto faktycznych”.
28 Komisja ze swej strony utrzymuje, że w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego przedsiębiorstwa są zobowiązane do poinformowania jej o wszystkich znanych im okolicznościach faktycznych, o które Komisja zapytuje w żądaniu informacji. Zdaniem Komisji na przedsiębiorstwach ciąży również obowiązek przekazania jej wszystkich dokumentów odnoszących się do tych okoliczności faktycznych. Obowiązek ten ma na celu zagwarantowanie zarówno skuteczności wspólnotowego prawa kartelowego, jak również utrzymania systemu konkurencji zamierzonego przez traktat WE, który bezwzględnie musi być przestrzegany przez przedsiębiorstwa. Skarżąca nie może skutecznie przeciwstawić temu obowiązkowi prawa do obrony. Rozporządzenie nr 17 przyznaje takim przedsiębiorstwom pewne gwarancje procesowe w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego, lecz nie zezwala im na wstrzymanie się od udzielenia odpowiedzi na pewne pytania w oparciu o argument, że mogłaby ona posłużyć do ustalenia, że przedsiębiorstwa te dokonały naruszenia reguł konkurencji oraz stanowić tym samym samooskarżenie. Niemniej jednak Komisja przyznaje, że nie może zmuszać przedsiębiorstwa do udzielenia jej odpowiedzi prowadzących do potwierdzenia z jego strony naruszenia, którego istnienie zobowiązana jest udowodnić ta instytucja.
29 Tak więc, według Komisji, w następstwie żądania informacji każde przedsiębiorstwo jest zobowiązane do przekazania informacji o wszystkich okolicznościach faktycznych istotnych w świetle prawa kartelowego. Z drugiej strony przedsiębiorstwa nie mogą być pytane o intencje, cel lub skutek poszczególnych praktyk lub środków, ponieważ takie pytania mogą zmusić je do przyznania się do naruszeń.
30 Komisja zauważa, że pytania 1.6, 1.7 i 2.3 odpowiadają w dużej mierze pytaniom postawionym przez nią w sprawie, w której zapadł wyrok Orkem, a których Trybunał nie uznał za niedopuszczalne. Pytania te mają na celu pozyskanie informacji na temat odbytych spotkań, charakteru, w jakim występowali ich uczestnicy oraz uzyskanie dokumentów z nimi związanych. Wszystkie żądane informacje dotyczyły zatem obiektywnych faktów i nie wymagały przyznania się do niezgodnych z prawem zachowań. Pytania nie mogą więc zostać uznane za niedopuszczalne.
31 Pytanie 1.8 odnosi się do czterech porozumień zawartych przez skarżącą w 1962 r. i zgłoszonych Bundeskartellamt (federalny urząd antymonopolowy). Według Komisji pytanie to dotyczy okoliczności czysto faktycznych, jest więc zgodne z prawem. Pozostałoby ono zgodne z prawem, nawet gdyby wymagało interpretacji tych porozumień (wyrok w sprawie Société générale, pkt 75).
32 Wreszcie Komisja podnosi, że Trybunał wyraźnie nie uznał istnienia prawa do wstrzymania się od zeznawania przeciwko sobie samemu (wyrok w sprawie Orkem, pkt 27).
W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu art. 6 ust. 1 EKPC
33 Skarżąca podkreśla, że Komisja jest zobowiązana do poszanowania w prowadzonych przez siebie postępowaniach art. 6 EKPC (wyrok Sądu z dnia 22 października 1997 r. w sprawach połączonych T‑213/95 i T‑18/96 SCK i FNK przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1739, pkt 41, 42 i 53). Prawa podstawowe zagwarantowane na mocy EKPC, jak również ogólne zasady prawa wspólnotowego, mają pierwszeństwo przed zwykłymi przepisami przewidzianymi przez rozporządzenie nr 17. Zdaniem skarżącej z jedenastego motywu zaskarżonej decyzji wynika ponadto, że Komisja uznaje swój obowiązek poszanowania EKPC.
34 Jeżeli chodzi o przesłanki stosowania art. 6 ust. 1 EKPC, skarżąca podnosi, że przepis ten między innymi przyznaje prawa każdej osobie oskarżonej w wytoczonej przeciwko niej sprawie karnej. Przez „każdą osobę” należy rozumieć zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne (opinia Europejskiej Komisji Praw Człowieka załączona do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27 lutego 1992 r. w sprawie Société Stenuit, seria A nr 232-A). Skarżąca dodała, że podobnie orzekł Trybunał w wyroku w sprawie Orkem, uznając wyraźnie, że nie tylko osoby fizyczne, ale także przedsiębiorstwa, wobec których prowadzone jest postępowanie z zakresu prawa konkurencji, mogą powoływać się na prawa zagwarantowane w art. 6 ust. 1 EKPC. Trybunał miał również przyznać w sposób dorozumiany, że fakt, iż Komisja nie ma statusu sądu, nie stanowi przesłanki niestosowania tego przepisu.
35 Postępowanie wyjaśniające mające na celu nałożenie kar stanowi również „oskarżenie w sprawie karnej” w rozumieniu art. 6 EKPC (Europejski Trybunał Praw Człowieka, wyrok z dnia 21 lutego 1984 r. w sprawie Öztürk, seria A nr 73, § 56). W przywołanej powyżej opinii Europejska Komisja Praw Człowieka przyjęła to założenie w odniesieniu do postępowania z zakresu prawa kartelowego, które doprowadziło do nałożenia grzywny.
36 Według skarżącej zakres ochrony przyznanej na mocy art. 6 EKPC znacząco wykracza poza zasady zaakceptowane w wyroku w sprawie Orkem. Artykuł ten nie tylko upoważnia osoby, przeciwko którym wszczęto postępowanie mogące doprowadzić do nałożenia grzywny, do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytania lub odmowy dostarczenia dokumentów zawierających informacje na temat celu praktyk o charakterze antykonkurencyjnym, ale również ustanawia prawo do wstrzymania się od oskarżania siebie samego poprzez aktywne działanie.
37 Skarżąca powołuje się na fakt, że w wyroku w sprawie Funke z dnia 25 lutego 1993 r. (seria A nr 256-A) Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że każdy środek mający na celu zmuszenie osoby fizycznej lub prawnej, przeciwko której prowadzone jest postępowanie wyjaśniające, do oskarżenia siebie samej poprzez aktywne działanie, narusza art. 6 ust. 1 EKPC, bez względu na przepisy prawa krajowego przywołane przez organ administracyjny prowadzący to postępowanie.
38 Analogicznie należy zatem zaliczyć do środków niezgodnych z prawem nie tylko wymóg przyznania się jako takiego lub ujawnienia antykonkurencyjnego celu poszczególnych spotkań, ale także wywieranie presji za pomocą groźby zastosowania kar w celu umożliwienia Komisji zdobycia informacji obciążających skarżącej. Wymaganie, za pomocą groźby zastosowania kar, odnalezienia i przedstawienia dokumentów odnoszących się do spotkań, w których wedle przypuszczeń Komisji uczestniczyła skarżąca i które w jej przekonaniu miały niezgodny z prawem charakter uzasadniający nałożenie kar na mocy art. 15 rozporządzenia nr 17, ma na celu zmuszenie skarżącej do oskarżenia samej siebie. Należy uznać, że skarżąca nie ma obowiązku odnalezienia i przedstawienia protokołów, notatek i dokumentów odnoszących się do kosztów podróży lub innych aspektów spotkań, których przedmiot był według Komisji sprzeczny z art. 85 traktatu WE (obecnie art. 81 WE).
39 Skarżąca twierdzi, że na podstawie art. 6 ust. 1 EKPC może ona zgodnie z prawem odmówić wszelkiego aktywnego zachowania, które zmusiłoby ją do bezpośredniego zeznawania na swoją niekorzyść w postępowaniu wyjaśniającym, bez względu na fakt, czy w świetle częściowo wypartych zasad uznanych w wyroku w sprawie Orkem takie zachowanie doprowadziłoby do przekazania informacji ją obciążających lub uznania niezgodnych z prawem celów czy antykonkurencyjnych zamiarów. Także z tego powodu zaskarżona decyzja nie powinna była zostać wydana.
40 W celu udowodnienia, że w niniejszym przypadku EKPC ma zastosowanie, skarżąca opracowała siedem dodatkowych punktów.
41 Po pierwsze, utrzymuje ona, że z wyroków Trybunału z dnia 29 maja 1997 r. w sprawie C‑299/95 Kremzow, Rec. str. I‑2629, pkt 14, oraz z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. str. I‑8417, wynika, że środki niezgodne z zasadą poszanowania praw człowieka uznanych i zagwarantowanych na mocy EKPC, nie mogą zostać przyjęte we Wspólnocie Europejskiej.
42 Po drugie, skarżąca wskazuje, że zarówno Europejski Trybunał Praw Człowieka, w przywołanych powyżej wyrokach w sprawie Funke i w sprawie Öztürk, jak i Europejska Komisja Praw Człowieka w przywołanej wyżej opinii, uznali prawo do wstrzymania się od oskarżania siebie samego w postępowaniu krajowym lub podlegającym prawu wspólnotowemu. Skarżąca dodaje, że w przywołanym powyżej wyroku w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji Trybunał przyznał, że art. 6 EKPC stosuje się do postępowań, które mogą prowadzić do nałożenia grzywny na podstawie rozporządzenia nr 17.
43 Po trzecie, utrzymuje ona, że zasady sformułowane w wyroku w sprawie Orkem nie zostały potwierdzone w wyroku Trybunału z dnia 10 listopada 1993 r. w sprawie C‑60/92 Otto, Rec. str. I‑5683, ani w wyroku w sprawie Société générale.
44 Po czwarte, brak jest uzasadnienia dla twierdzenia Komisji, że jej zdolność do pełnienia jej funkcji i wprowadzania w życia całości wspólnotowego prawa kartelowego zależy częściowo od tego, czy może ona zmusić poszczególne przedsiębiorstwa do oskarżania siebie samych.
45 Po piąte, skarżąca przypomina, że zgodnie z wyrokami Trybunału w sprawie Orkem (pkt 30) i w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji (pkt 21) stosowanie praw zagwarantowanych na mocy EKPC nie jest uzależnione od rozróżnienia na osoby fizyczne i prawne.
46 Po szóste, skarżąca podnosi, że w prawie wspólnotowym nie istnieje przywołana przez Komisję „dalece ograniczona dziedzina prawa karnego w ścisłym tego słowa znaczeniu” odnosząca się do szczególnych praw i obowiązków. Ocena, czy pojęcie „oskarżenia w sprawie karnej” w rozumieniu EKPC obejmuje również sankcje administracyjne i grzywny, zależy wyłącznie od tego, czy mają one charakter kary. Zrozumienie i wykładnia tego pojęcia są ustalane w sposób niezależny przez Europejski Trybunał Praw Człowieka i Europejską Komisję Praw Człowieka (wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27 czerwca 1968 r. w sprawie Neumeister, seria A nr 8, § 18, i przywołany powyżej wyrok w sprawie Öztürk, § 50). Argument Komisji, zgodnie z którym nie posiada ona żadnych kompetencji w sprawach karnych, nie ma więc znaczenia dla wykładni art. 6 ust. 1 EKPC. Według skarżącej z powyższego wynika, że wspólnotowe prawo kartelowe oraz jego stosowanie wchodzą w zakres prawa „karnego” w rozumieniu EKPC.
47 Skarżąca podnosi wreszcie, że Komisja musi być uznawana za „sąd” w rozumieniu art. 6 EKPC.
48 Tytułem wstępu Komisja podnosi, że nawet jeśli prawa zagwarantowane na mocy EKPC stanowią źródło inspiracji dla ogólnych zasad prawa wspólnotowego, a w szczególności dla praw podstawowych, przy założeniu, że wszystkie państwa członkowskie przystąpiły do EKPC, która jest odzwierciedleniem wspólnych państwom członkowskim norm w dziedzinie praw podstawowych, to zgodność z prawem aktów organów wspólnotowych nie może być oceniana poprzez bezpośrednie odniesienie do EKPC. Tym samym zaskarżona decyzja nie mogła zostać wydana z naruszeniem art. 6 EKPC.
49 Komisja przyznaje ponadto, że Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że zgodnie z art. 6 EKPC każdy, kto w rozumieniu tej konwencji został poddany przesłuchaniu, ma prawo milczeć lub wstrzymać się od składania zeznań go obciążających. Niezależnie od powyższego Komisja przedstawia pięć argumentów w celu wykazania, że art. 6 ust. 1 nie ma zastosowania do okoliczności niniejszej sprawy.
50 Przede wszystkim podkreśla ona, że Europejski Trybunał Praw Człowieka dotychczas nie orzekł, że prawo do wstrzymania się od zeznawania przeciwko sobie samemu musi zostać uznane w krajowych lub wspólnotowych postępowaniach dotyczących karteli.
51 Jeżeli chodzi o postępowanie wspólnotowe, Komisja zwraca uwagę w szczególności na specyficzne jego cechy, a mianowicie na fakt, że dotyczy ono wyłącznie osób prawnych i że w żadnym razie nie może ono prowadzić do działań represyjnych lub do nałożenia sankcji w ścisłym tego słowa znaczeniu.
52 Po drugie, podnosi ona, że jak dotąd Europejski Trybunał Praw Człowieka nie orzekł, że prawo do wstrzymania się od zeznawania przeciwko sobie samemu ma zastosowanie do osób prawnych.
53 Po trzecie, Komisja utrzymuje, że przysługujące zainteresowanemu prawo do odmowy dostarczenia informacji narażających go na ryzyko zeznawania przeciwko sobie samemu zostało przyznane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka jedynie w bardzo ograniczonej dziedzinie prawa karnego w ścisłym, tradycyjnym rozumieniu, czyli w ramach postępowań, w których może zostać orzeczona kara pozbawienia wolności i które ze względu na szczególny charakter ponoszonej kary mogą jednoznacznie zostać uznane w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPC za oskarżenia w sprawie karnej.
54 Po czwarte, Komisja zaprzecza, jakoby miała status „sądu”, a co za tym idzie utrzymuje, że zasady wynikające z art. 6 ust. 1 EKPC nie znajdują w mniejszym przypadku zastosowania (zob. w szczególności wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑348/94 Enso Española przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1875, pkt 56). Ponieważ Komisja nie posiada kompetencji sądowych, postępowanie dotyczące karteli nie jest postępowaniem karnym. Zasady wyrażone w art. 6 EKPC nie mają zatem zastosowania do prowadzonego przez Komisję wstępnego postępowania wyjaśniającego.
55 Komisja wskazuje następnie, że stosowanie wspólnotowego prawa kartelowego byłoby praktycznie niemożliwe, gdyby na przedsiębiorstwach nie ciążył obowiązek aktywnej współpracy w zakresie dochodzeń w sprawie faktów. Jest zatem konieczne, aby Komisja mogła w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego żądać od przedsiębiorstw dostarczenia informacji, które mogą je obciążyć. Konieczność ta została uznana przez Trybunał i Sąd (wyrok w sprawie Société générale, pkt 71 i nast., oraz opinia rzecznika generalnego J.P. Warnera w sprawie 155/79 AM & SL przeciwko Komisji, w której wyrok Trybunału został wydany w dniu 18 maja 1982 r., Rec. str. 1575). Według Komisji, jeżeli danemu przedsiębiorstwu zostałoby przyznane prawo do odmowy składania oświadczeń lub przedstawiania dokumentów, które mogłyby być użyte do udowodnienia niezgodności z prawem jego zachowania, procedura ustanowiona w art. 11 rozporządzenia nr 17 nie prowadziłaby już do wyznaczonego jej celu.
56 Wreszcie Komisja podnosi, że pozostałe argumenty skarżącej również nie pozwalają wyciągnąć wniosku, że art. 1 zaskarżonej decyzji jest sprzeczny z zasadami wyrażonymi w art. 6 ust.1 EKPC.
W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na naruszeniu art. 6 ust. 2 i art. 10 EKPC
57 Skarżąca podnosi, że prawo do wstrzymania się od zeznawania przeciwko sobie samemu jest chronione przez domniemanie niewinności ustanowione w art. 6 ust. 2 EKPC oraz przez wolność wyrażania opinii zagwarantowaną w art. 10 EKPC (opinia Europejskiej Komisji Praw Człowieka załączona do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 czerwca 1993 r. w sprawie K. przeciwko Austrii, seria A nr 255-B). Skarżąca wskazała w swej skardze, że ograniczyła się do tego stwierdzenia, ponieważ Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł w przywołanym powyżej wyroku w sprawie Funke (§ 45), że naruszenie art. 6 ust. 1 EKPC zwalnia ją z konieczności rozpatrzenia rzekomego uchybienia innej zasadzie wyrażonej w tej konwencji.
58 Komisja przyznaje, że ze względu na ścisłe powiązanie domniemania niewinności z prawem do wstrzymania się od zeznawania przeciwko sobie samemu prawo to jest oparte w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na przepisach art. 6 ust. 1 EKPC, czytanych w związku z przepisami ust. 2 tego artykułu. Niemniej jednak art. 6 ust. 2 EKPC nie nadaje temu prawu, w odniesieniu do możliwości odmowy dostarczenia informacji, innej treści ani szerszego zakresu niż wynikające z ust. 1 tego artykułu.
Ocena Sądu
59 Tytułem wstępu należy podkreślić, że Sąd nie jest właściwy do oceny zgodności z prawem dochodzenia z zakresu prawa konkurencji w świetle postanowień EKPC, ponieważ nie stanowią one jako takie części prawa wspólnotowego (wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑347/94 Mayr-Melnhof przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1751, pkt 311).
60 Jednakże zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, prawa podstawowe stanowią integralną część ogólnych zasad prawa, których przestrzeganie zapewniają sądy wspólnotowe (zob. w szczególności opinia Trybunału nr 2/94 z dnia 28 marca 1996 r., Rec. str. I‑1759, pkt 33, oraz przywołany powyżej wyrok w sprawie Kremzow, pkt 14). W tym celu, Trybunał i Sąd opierają się na tradycjach konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim oraz na wskazówkach zawartych w aktach prawa międzynarodowego dotyczących ochrony praw człowieka, przy tworzeniu których państwa członkowskie współpracowały i do których przystąpiły. EKPC posiada w tym zakresie znaczenie szczególne (wyroki Trybunału z dnia 15 maja 1986 r. w sprawie 222/84 Johnston, Rec. str. 1651, pkt 18, i przywołany powyżej wyrok w sprawie Kremzow, pkt 14). Ponadto zgodnie z art. F ust. 2 traktatu o Unii Europejskiej (obecnie, po zmianie, art. 6 ust. 2 UE) „Unia szanuje prawa podstawowe, zagwarantowane w [EKPC] oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego”.
61 Następnie przypomnieć należy, że uprawnienia przyznane Komisji na mocy rozporządzenia nr 17 mają na celu umożliwienie jej wykonywania powierzonego jej przez traktat zadania czuwania nad poszanowaniem reguł konkurencji wewnątrz wspólnego rynku.
62 Rozporządzenie nr 17 nie przyznaje przedsiębiorstwu, wobec którego zastosowano środek dochodzeniowy, żadnego prawa do uchylenia się w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego od wykonania tego środka, opartego na założeniu, że jego wynik mógłby dostarczyć dowodów naruszenia przez nie reguł konkurencji. Przeciwnie, rozporządzenie to nakłada na przedsiębiorstwo obowiązek aktywnej współpracy, co oznacza, że pozostawia ono do dyspozycji Komisji wszelkie informacje odnoszące się do przedmiotu dochodzenia (wyroki w sprawie Orkem, pkt 27, i w sprawie Société générale, pkt 72).
63 W braku prawa do milczenia wyrażonego wyraźnie w rozporządzeniu nr 17 należy zbadać, czy niektóre ograniczenia uprawnień dochodzeniowych Komisji w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego są jednak podyktowane potrzebą zapewnienia poszanowania prawa do obrony (wyrok w sprawie Orkem, pkt 32).
64 Z tego względu należy zapobiec niemożliwym do naprawienia naruszeniom prawa do obrony w toku wstępnych postępowań wyjaśniających, które mogą mieć rozstrzygające znaczenie dla ustalenia niezgodnego z prawem charakteru zachowań przedsiębiorstw (wyroki w sprawie Orkem, pkt 33, i w sprawie Société générale, pkt 73).
65 Jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w celu zapewnienia skuteczności art. 11 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 17 Komisja jest uprawniona do zobowiązania przedsiębiorstwa do dostarczenia jej wszystkich niezbędnych informacji dotyczących faktów, które mogą być mu znane, oraz do ujawnienia Komisji, w razie potrzeby, dokumentów z nimi związanych i będących w posiadaniu tego przedsiębiorstwa, nawet jeśli mogą one posłużyć do ustalenia, w odniesieniu do tego lub innego przedsiębiorstwa, istnienia antykonkurencyjnego zachowania (wyrok w sprawie Orkem, pkt 34, wyrok Trybunału z dnia 18 października 1989 r. w sprawie 27/88 Solvay przeciwko Komisji, Rec. str. 3355, publikacja skrócona, oraz wyrok w sprawie Société générale, pkt 74).
66 Uznanie absolutnego prawa do milczenia, na które przywołuje się skarżąca, wykraczałoby poza to, co jest niezbędne do zachowania przysługującego przedsiębiorstwu prawa do obrony, i stanowiłoby nieuzasadnioną przeszkodę w wykonywaniu przez Komisję zadania czuwania nad poszanowaniem reguł konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, powierzonego jej na mocy art. 89 traktatu WE (obecnie, po zmianach, art. 85 WE).
67 Wynika z tego, że prawo do milczenia może przysługiwać przedsiębiorstwu będącemu adresatem decyzji zawierającej żądanie informacji w rozumieniu art. 11 ust. 5 rozporządzenia nr 17 wyłącznie w zakresie, w jakim byłoby ono zmuszone do udzielenia odpowiedzi prowadzących do potwierdzenia z jego strony naruszenia, którego istnienie zobowiązana jest udowodnić Komisja (wyrok w sprawie Orkem, pkt 35).
68 Argumenty skarżącej należy poddać ocenie w ramach wyznaczonych powyżej granic.
69 W niniejszym przypadku należy przede wszystkim zbadać zgodność z prawem pytań 1.6, 1.7 i 2.3, które są niemal identyczne, a następnie poddać ocenie pytanie 1.8.
70 Pytania 1.6, 1.7 i 2.3 zawierają, w trzech pierwszych tiret, wyłącznie żądania dostarczenia informacji na temat okoliczności faktycznych oraz przedstawienia dokumentów już istniejących. Porównywalne pytania nie zostały uznane przez Trybunał za niezgodne z prawem w wyroku w sprawie Orkem. Wynika z tego, że skarżąca była zobowiązana do udzielenia na nie odpowiedzi.
71 Natomiast ostatnie tiret każdego z tych trzech pytań nie dotyczy wyłącznie informacji na temat okoliczności faktycznych. Komisja wzywa w nich skarżącą, w taki sam sposób, do opisania między innymi „przedmiotu” spotkań, w których uczestniczyła, oraz „decyzji przyjętych” w ich trakcie, mimo iż jest jasne, że instytucja ta podejrzewa, że przedmiotem owych spotkań było osiągnięcie porozumień w sprawie cen sprzedaży, mogących zapobiec konkurencji lub ją ograniczyć. Z powyższego wynika, że pytania tego typu mają na celu zmuszenie skarżącej do przyznania się do udziału w porozumieniu sprzecznym ze wspólnotowymi regułami konkurencji.
72 W tym względzie należy zauważyć, że Komisja wyraźnie wskazała w ostatnim tiret każdego z trzech spornych pytań, że skarżąca powinna dostarczyć jej omawiane informacje jedynie w przypadku, gdy nie jest on w stanie odszukać stosownych dokumentów, opisanych we wcześniejszym tiret. Skarżąca była więc zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na ostatnie tiret postawionych jej pytań jedynie w przypadku, gdy nie była w stanie przedstawić żądanych dokumentów. Niemniej jednak ze względu na kolejność i treść pytań w trzech pierwszych tiret nie można wykluczyć, że skarżąca musiałaby odpowiedzieć na ostatnie tiret tych trzech pytań.
73 Co za tym idzie, należy uznać, że ostatnie tiret pytań 1.6, 1.7 i 2.3 stanowi naruszenie przysługującego skarżącej prawa do obrony.
74 Jeżeli chodzi o pytanie 1.8, należy podnieść, że Komisja zażądała od skarżącej wyjaśnień, po pierwsze, w sprawie związku między czterema porozumieniami dotyczącymi OCTG i rurociągów zawartymi w 1962 r. i zgłoszonymi Bundeskartellamt oraz „Europe–Japan Club” i „Special Circle” oraz po drugie, w sprawie decyzji przyjętych w ramach „Europe–Japan Club” lub „Special Circle”, czyli decyzji, które według Komisji mogły stanowić naruszenia reguł ustanowionych w traktacie. Udzielenie odpowiedzi na to pytanie zmuszałoby skarżącą do sformułowania oceny charakteru tych decyzji. Należy zatem uznać, że pytanie 1.8 stanowi, zgodnie z wyrokiem w sprawie Orkem, naruszenie przysługującego skarżącej prawa do obrony.
75 W odniesieniu do argumentów, według których art. 6 ust. 1 i 2 EKPC zezwala osobie będącej adresatem żądania informacji na nieudzielanie odpowiedzi na pytania, nawet dotyczące okoliczności czysto faktycznych, oraz na odmowę przedstawienia Komisji dokumentów, wypada przypomnieć, że skarżący nie może przed sądem wspólnotowym powoływać się w sposób bezpośredni na EKPC.
76 W odniesieniu do ewentualnego wpływu przywołanej przez skarżącego karty (zob. pkt 15 powyżej) na ustalenia w niniejszej sprawie, należy przypomnieć, że Karta ta została proklamowana przez państwa członkowskie Unii Europejskiej w dniu 7 grudnia 2000 r. Nie może mieć ona zatem żadnego wpływu na ocenę przyjętego wcześniej zaskarżonego aktu. W tych okolicznościach nie ma powodu, aby uwzględnić wniosek skarżącej o otwarcie procedury ustnej na nowo.
77 Należy jednak podkreślić, że prawo wspólnotowe uznaje podstawową zasadę poszanowania prawa do obrony, jak również prawa do rzetelnego procesu sądowego (zob. przywołany powyżej wyrok Trybunału w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji, pkt 21, oraz wyrok z dnia 28 marca 2000 r. w sprawie C‑7/98 Krombach, Rec. str. I‑1935, pkt 26). To właśnie w wykonaniu tych zasad, które w szczególnej dziedzinie prawa konkurencji mającego zastosowanie do niniejszej sprawy oferują ochronę równą ochronie zagwarantowanej na mocy art. 6 EKPC, Trybunał i Sąd, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, uznały, że adresaci żądań skierowanych do nich przez Komisję na mocy art. 11 ust. 5 rozporządzenia nr 17 mają prawo do ograniczenia się do udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczące okoliczności czysto faktycznych i do przedstawiania jedynie materiałów i dokumentów już istniejących, przy czym prawo to zostało uznane już na pierwszym etapie dochodzenia wszczętego przez Komisję.
78 Fakt bycia zobowiązanym do udzielenia odpowiedzi na postawione przez Komisję pytania dotyczące okoliczności czysto faktycznych oraz spełnienia jej żądań dotyczących przedstawienia dokumentów już istniejących nie może naruszać zasady poszanowania prawa do obrony lub prawa do rzetelnego procesu. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie temu, aby adresat wykazał na późniejszych etapach postępowania administracyjnego lub w trakcie postępowania przed sądem wspólnotowym, korzystając z przysługującego mu prawa do obrony, że okoliczności faktyczne ujawnione w jego odpowiedziach lub w przedstawionych dokumentach mają inne znaczenie niż to przyjmuje Komisja.
79 Z powyższego wynika, że należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim zmusza ona skarżącą do udzielenia odpowiedzi na ostatnie tiret pytań 1.6, 1.7 i 2.3 oraz na pytanie 1.8, które mogłyby doprowadzić do potwierdzenia jej ewentualnego udziału w porozumieniu mającym na celu zakłócenie lub ograniczenie konkurencji.
W przedmiocie zarzutu czwartego, opartego na pominięciu możliwości stosowania gwarancji procesowych prawa krajowego
Argumenty stron
80 Skarżąca podnosi, że przysługujące jej prawo do wstrzymania się od oskarżania siebie samej poprzez aktywne działanie wywodzi się nie tyko z prawa wspólnotowego, ale także z prawa niemieckiego, które w niniejszej sprawie nie może zostać pominięte. Twierdzi ona, że w prawie niemieckim stosuje się zasadę, w myśl której żadna osoba fizyczna lub prawna nie jest zobowiązana do składania przed organem prowadzącym dochodzenie zeznań ją obciążających. Na mocy tej zasady skarżąca miałby prawo odmówić dostarczenia wszelkich informacji i nie mogłaby zostać zmuszona do przedstawienia jakiegokolwiek dokumentu stanowiącego dowód przeciwko niej. Według skarżącej każda osoba oskarżona lub osoba, której dana sprawa dotyczy w inny sposób, ma prawo, na mocy art. 136 ust. 1 Strafprozeßordnung (niemiecki kodeks postępowania karnego), przyjąć bierną postawę w toku administracyjnych i karnych postępowań wyjaśniających, jako że nikt nie może być zmuszony do aktywnego przyczyniania się do ukarania siebie samego.
81 Skarżąca twierdzi, że ta gwarancja ustanowiona w prawie krajowym ma istotne znaczenie w niniejszej sprawie, ponieważ nałożenie na nią grzywny w postępowaniu wyjaśniającym prowadzonym na mocy prawa wspólnotowego może prowadzić do dochodzeń na mocy prawa krajowego. W szczególności mogą zostać wszczęte inne postępowania wyjaśniające, gdyż nałożenie grzywny na mocy art. 15 rozporządzenia nr 17 nie wyklucza możliwości poddania przedsiębiorstwa nowym lub uzupełniającym dochodzeniom na mocy prawa krajowego (wyrok Trybunału z dnia 13 lutego 1969 r. w sprawie 14/68 Walt Wilhelm i in. przeciwko Bundeskartellamt, Rec. str. 1, 16). Z tego względu należy wziąć pod uwagę fakt, że w przypadku orzeczenia grzywny Komisja zamyka postępowanie, sporządzając uzasadnioną decyzję, publikowaną następnie w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, przedstawiającą wszystkie okoliczności faktyczne, na podstawie których stwierdzono istnienie naruszenia. Skarżąca dodaje, że opublikowanie takich materiałów może doprowadzić do wszczęcia przez właściwy organ krajowy, na tej samej podstawie faktycznej, innych karnych lub administracyjnych postępowań wyjaśniających.
82 Komisja utrzymuje, że wymogi prawa niemieckiego mają znaczenie dla zgodności z prawem zaskarżonej decyzji jedynie w zakresie, w jakim z porządków prawnych poszczególnych państw członkowskich można wywieść wspólną zasadę odmowy zeznawania przeciwko sobie samemu. Twierdzenie takie Trybunał wyraźnie zaś odrzucił w wyroku w sprawie Orkem (pkt 29), przypominając, że porządki prawne większości państw członkowskich uznają prawo do wstrzymania się od zeznawania przeciwko sobie samemu w ramach postępowania karnego wyłącznie osobom fizycznym oskarżonym o dokonanie czynu zabronionego.
83 Komisja twierdzi ponadto, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału jedynie ona jest uprawniona do korzystania z informacji zgromadzonych w ramach postępowania określonego w art. 11 rozporządzenia nr 17 (wyrok Trybunału z dnia 16 lipca 1992 r. w sprawie C‑67/91 AEB i in., Rec. str. I‑4785, pkt 38). Komisja przypomina, że organy państw członkowskich nie mogą się przywoływać na te informacje ani w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego, ani w celu uzasadnienia decyzji podjętej na podstawie przepisów prawa konkurencji, czy to krajowego, czy wspólnotowego. Omawiane informacje muszą pozostać w dyspozycji wewnętrznej tych organów i mogą być wykorzystane jedynie do oceny zasadności wszczęcia lub wstrzymania się od wszczęcia postępowania krajowego (przywołany powyżej wyrok w sprawie AEB i in., pkt 42).
Ocena Sądu
84 Należy przypomnieć, że w dziedzinie prawa konkurencji porządki prawne państw członkowskich nie uznają w sposób ogólny prawa do wstrzymania się od zeznawania przeciwko sobie samemu. Przywołany przez skarżącą fakt istnienia takiej zasady w prawie niemieckim jest więc bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.
85 Co się tyczy przedstawionego przez skarżącą argumentu, według którego istnieje ryzyko, że informacje uzyskane przez Komisję i przekazane organom krajowym mogą zostać przez nie wykorzystane przeciwko skarżącej, wystarczy przypomnieć przywołany powyżej wyrok w sprawie AEB i in. (pkt 42), w którym Trybunał, przypomniawszy o obowiązku przekazania zgromadzonych przez Komisję informacji organom krajowym, wyraźnie orzekł, co następuje:
„Organy państw członkowskich nie mogą się powoływać na te informacje ani w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego, ani w celu uzasadnienia decyzji podjętej na podstawie przepisów prawa konkurencji, czy to krajowego, czy wspólnotowego. Omawiane informacje muszą pozostać w dyspozycji wewnętrznej tych organów i mogą być wykorzystane jedynie do oceny zasadności wszczęcia lub wstrzymania się od wszczęcia postępowania krajowego”.
86 Wynika z tego, że organy niemieckie nie mogą powołać się w celu uzasadnienia decyzji podjętej w odniesieniu do skarżącej na podstawie przepisów prawa konkurencji na informacje otrzymane przez Komisję w drodze żądania informacji opartego na art. 11 rozporządzenia nr 17.
87 Co za tym idzie, jeżeli organy niemieckie uznają, że informacje otrzymane w ten sposób przez Komisję czynią wszczęcie postępowania w sprawie tych samych okoliczności faktycznych zasadnym, mają one obowiązek wystosować własne żądanie informacji odnoszące się do tych okoliczności faktycznych.
88 Fakt, że informacje zgromadzone przez Komisję mogą zwrócić uwagę organów niemieckich na możliwość naruszenia prawa niemieckiego oraz że organy te mogą wykorzystać te informacje do oceny zasadności wszczęcia lub wstrzymania się od wszczęcia postępowania krajowego, nie zmienia wniosku wyraźnie wynikającego z pkt 42 przywołanego powyżej wyroku w sprawie AEB i in., że niniejszy zarzut nie może zostać uwzględniony.
89 Z powyższego wynika, że niniejszy zarzut należy oddalić.
90 Biorąc pod uwagę całość powyższych rozważań, należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim odnosi się ona do ostatnich tiret pytań 1.6, 1.7 i 2.3 oraz pytania 1.8 żądania informacji skierowanego do skarżącej w dniu 13 sierpnia 1997 r., a w pozostałym zakresie skargę oddalić.
W przedmiocie kosztów
91 Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu Sądu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Jednakże zgodnie z § 3 akapit pierwszy tego artykułu w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań oraz w wypadkach szczególnych Sąd może rozstrzygnąć o proporcjonalnym podziale kosztów.
92 W niniejszym przypadku należy uwzględnić po pierwsze, że każda ze stron częściowo przegrała sprawę. Po drugie, należy zauważyć, że żądając od skarżącej udzielenia odpowiedzi na pytania zawarte w ostatnich tiret pytań 1.6, 1.7 i 2.3 oraz na pytanie 1.8, Komisja, z pominięciem wyroku w spawie Orkem, naruszyła prawo do obrony skarżącej i zmusiła ją tym samym do wniesienia niniejszej skargi. W tych okolicznościach Sąd uznaje, że Komisja zobowiązana jest pokryć dwie trzecie kosztów poniesionych przez skarżącą.
Z powyższych względów
SĄD (pierwsza izba w składzie powiększonym)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność decyzji Komisji C(98)1204 z dnia 15 maja 1998 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 11 ust. 5 rozporządzenia Rady nr 17 w zakresie, w jakim odnosi się ona do ostatnich tiret pytań 1.6, 1.7 i 2.3 oraz pytania 1.8 żądania informacji skierowanego do skarżącej w dniu 13 sierpnia 1997 r.
2) W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.
3) Pozwana pokrywa własne koszty, a także dwie trzecie kosztów poniesionych przez skarżącą; skarżąca natomiast pokrywa jedną trzecią własnych kosztów.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 20 lutego 2001 r.