Υπόθεση C-127/08

Blaise Baheten Metock κ.λπ.

κατά

Minister for Justice, Equality and Law Reform

[αίτηση του High Court (Ιρλανδία)

για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Οδηγία 2004/38/ΕΚ – Δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στο έδαφος κράτους μέλους – Μέλη οικογένειας που είναι υπήκοοι τρίτων χωρών – Υπήκοοι τρίτων χωρών που εισήλθαν στο κράτος μέλος υποδοχής προτού καταστούν σύζυγοι πολίτη της Ένωσης»

Περίληψη της αποφάσεως

1.        Ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και παραμονής στο έδαφος των κρατών μελών – Οδηγία 2004/38 – Δικαίωμα εισόδου και παραμονής υπηκόων τρίτων χωρών, που είναι μέλη της οικογένειας κοινοτικών υπηκόων

(Οδηγία 2004/38 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου)

2.        Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Εργαζόμενοι – Δικαίωμα διαμονής των μελών της οικογένειας – Δικαίωμα διαμονής του συζύγου που είναι υπήκοος τρίτης χώρας

(Κανονισμός 1612/68 του Συμβουλίου, άρθρο 10)

3.        Ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Εργαζόμενοι – Ελευθερία εγκαταστάσεως – Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Αρμοδιότητα της Κοινότητας να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα προς διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών της Ένωσης

(Άρθρα 3 § 1, στοιχείο γ΄, ΕΚ, 18 § 2 ΕΚ, 40 ΕΚ, 44 ΕΚ και 52 ΕΚ· οδηγία 2004/38 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου)

4.        Ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και παραμονής στο έδαφος των κρατών μελών – Οδηγία 2004/38 – Δικαιούχοι

(Οδηγία 2004/38 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 3 § 1)

1.        Η οδηγία 2004/38, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών, για την τροποποίηση του κανονισμού 1612/68 και την κατάργηση των οδηγιών 64/221, 68/360, 72/194, 73/148, 75/34, 75/35, 90/364, 90/365 και 93/96, απαγορεύει κανονιστική ρύθμιση κράτους μέλους δυνάμει της οποίας, για να υπαχθεί στις διατάξεις της οδηγίας αυτής ο υπήκοος τρίτης χώρας, που είναι σύζυγος πολίτη της Ένωσης διαμένοντος στο κράτος μέλος αυτό, του οποίου δεν είναι υπήκοος, πρέπει, πριν την έλευσή του στο κράτος μέλος υποδοχής, να διέμενε νομίμως σε άλλο κράτος μέλος.

Όσον αφορά τα μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης, ουδεμία διάταξη της οδηγίας 2004/38 θέτει ως προϋπόθεση της εφαρμογής της την προηγούμενη διαμονή τους σε κράτος μέλος. Συγκεκριμένα, κατά το άρθρο της 3, παράγραφος 1, η οδηγία 2004/38 ισχύει για όλους τους πολίτες της Ένωσης που μεταβαίνουν ή διαμένουν σε κράτος μέλος διαφορετικό από εκείνο του οποίου είναι υπήκοοι, καθώς και για τα μέλη των οικογενειών τους, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 2, σημείο 2, που τους συνοδεύουν ή μεταβαίνουν στο κράτος μέλος αυτό με σκοπό την οικογενειακή επανένωση. Πάντως, ο ορισμός του «μέλους της οικογένειας» του άρθρου 2, σκέψη 2, της οδηγίας 2004/38 δεν διακρίνει ανάλογα με το αν τα μέλη της οικογένειας διέμεναν νομίμως σε άλλο κράτος μέλος.

Εξάλλου, τα άρθρα 5, 6, παράγραφος 2, και 7, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής απονέμουν δικαίωμα εισόδου, διαμονής έως τρεις μήνες και διαμονής άνω των τριών μηνών στο κράτος μέλος υποδοχής, στους υπηκόους τρίτων χωρών που είναι μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης και τον συνοδεύουν ή μεταβαίνουν στο κράτος μέλος αυτό με σκοπό την οικογενειακή επανένωση, ανεξαρτήτως του τόπου ή των περιστάσεων της διαμονής τους προ της ελεύσεώς τους στο εν λόγω κράτος μέλος.

Ειδικότερα, το άρθρο 5, παράγραφος 2, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 2004/38 ορίζει ότι στους υπηκόους τρίτων χωρών, μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης, επιβάλλεται μόνο θεώρηση εισόδου, εκτός αν διαθέτουν ισχύον δελτίο διαμονής του άρθρου 10 της οδηγίας αυτής. Δεδομένου ότι, όπως προκύπτει από τα άρθρα 9, παράγραφος 1, και 10, παράγραφος 1, της οδηγίας 2004/38, το δελτίο διαμονής είναι το έγγραφο που πιστοποιεί ότι τα μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης που δεν είναι υπήκοοι κράτους μέλους έχουν δικαίωμα διαμονής άνω των τριών μηνών εντός κράτους μέλους, το γεγονός ότι το άρθρο 5, παράγραφος 2, προβλέπει την είσοδο, στο κράτος μέλος υποδοχής, μελών της οικογένειας πολίτη της Ένωσης που δεν διαθέτουν δελτίο διαμονής καθιστά προφανές ότι η οδηγία 2004/38 έχει εφαρμογή και για τα μέλη της οικογένειας που δεν διέμεναν νομίμως σε άλλο κράτος μέλος.

Ομοίως, το άρθρο 10, παράγραφος 2, της οδηγίας 2004/38, το οποίο απαριθμεί περιοριστικά τα έγγραφα που οι υπήκοοι τρίτων χωρών, μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης, μπορούν να υποχρεωθούν να προσκομίσουν, προκειμένου να τους χορηγηθεί δελτίο διαμονής, δεν προβλέπει δυνατότητα του κράτους μέλους υποδοχής να ζητήσει έγγραφα που να βεβαιώνουν ενδεχομένως την προηγούμενη νόμιμη διαμονή σε άλλο κράτος μέλος.

(βλ. σκέψεις 49-53, 70, 80, διατακτ. 1)

2.        Αντιθέτως προς ό,τι έκρινε το Δικαστήριο με την απόφασή του της 23ης Σεπτεμβρίου 2003, C-109/01, Akrich (Συλλογή 2003, σ. I-9607), για να μπορεί ο υπήκοος τρίτης χώρας που είναι σύζυγος πολίτη της Ένωσης να ασκεί τα δικαιώματα που προβλέπει το άρθρο 10 του κανονισμού 1612/68, περί της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων στο εσωτερικό της Κοινότητας, δεν απαιτείται να διαμένει νομίμως σε ένα κράτος μέλος κατά τον χρόνο της μεταβάσεώς του σε άλλο κράτος μέλος, στο οποίο μεταναστεύει ή έχει μεταναστεύσει ο πολίτης της Ενώσεως.

Συγκεκριμένα, η άσκηση τέτοιων δικαιωμάτων δεν μπορεί να εξαρτάται από προηγούμενη νόμιμη διαμονή του συζύγου σε άλλο κράτος μέλος.

(βλ. σκέψεις 53-54, 58, διατακτ. 1)

3.        Ο κοινοτικός νομοθέτης είναι αρμόδιος να ρυθμίσει, όπως πράττει με την οδηγία 2004/38, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών, για την τροποποίηση του κανονισμού 1612/68 και την κατάργηση των οδηγιών 64/221, 68/360, 72/194, 73/148, 75/34, 75/35, 90/364, 90/365 και 93/96, τα της εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών, μελών της οικογένειας πολίτη της Ένωσης, στο κράτος μέλος εντός του οποίου ο πολίτης ασκεί το δικαίωμά του ελεύθερης κυκλοφορίας, ακόμη και στην περίπτωση που τα μέλη της οικογένειας δεν διέμεναν νομίμως σε άλλο κράτος μέλος.

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της αρμοδιότητας που αντλεί από τα άρθρα 18, παράγραφος 2, ΕΚ, 40 ΕΚ, 44 ΕΚ και 52 ΕΚ –τα οποία αποτελούν, μεταξύ άλλων, τη νομική βάση της οδηγίας 2004/38–, ο κοινοτικός νομοθέτης μπορεί να ρυθμίσει τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής μελών της οικογένειας πολίτη της Ένωσης στο έδαφος των κρατών μελών, διότι το να μην έχει η οικογένεια του πολίτη της Ένωσης τη δυνατότητα να τον συνοδεύσει ή να μεταβεί στο κράτος μέλος υποδοχής με σκοπό την οικογενειακή επανένωση θίγει το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας του πολίτη, καθώς τον αποτρέπει από την άσκηση του δικαιώματος εισόδου και διαμονής στο κράτος μέλος αυτό.

Πάντως, η άρνηση του κράτους μέλους υποδοχής να χορηγήσει στα μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης δικαιώματα εισόδου και διαμονής μπορεί να αποθαρρύνει τον πολίτη από το να μεταβεί ή να διαμείνει στο κράτος μέλος αυτό, έστω και αν τα μέλη της οικογένειάς του δεν διέμεναν ήδη νομίμως στο έδαφος άλλου κράτους μέλους.

Επομένως, είναι απορριπτέα η ανάλυση σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέλη είναι αποκλειστικώς αρμόδια, με την επιφύλαξη των διατάξεων του τίτλου IV του τρίτου μέρους της Συνθήκης, να ρυθμίζουν τα της πρώτης προσβάσεως στο κοινοτικό έδαφος των μελών της οικογένειας πολίτη της Ένωσης, τα οποία είναι υπήκοοι τρίτων χωρών.

Κατά τα λοιπά, αν αναγνωριζόταν στα κράτη μέλη αποκλειστική αρμοδιότητα να επιτρέπουν ή να αρνούνται την είσοδο και διαμονή στο εσωτερικό τους των υπηκόων τρίτων χωρών που είναι μέλη της οικογένειας πολιτών της Ένωσης και δεν διέμεναν νομίμως σε άλλο κράτος μέλος, οι προϋποθέσεις της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών της Ένωσης σε κράτος μέλος του οποίου δεν είναι υπήκοοι θα διέφεραν μεταξύ των κρατών μελών, ανάλογα με τις διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας περί μεταναστεύσεως, καθώς ορισμένα κράτη μέλη επιτρέπουν την είσοδο και διαμονή μελών της οικογένειας πολίτη της Ένωσης, ενώ άλλα όχι.

Το αποτέλεσμα αυτό θα αντέβαινε προς τον σκοπό του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο γ΄, ΕΚ, όσον αφορά την εσωτερική αγορά την οποία χαρακτηρίζει η εξάλειψη των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Για τη δημιουργία μιας εσωτερικής αγοράς είναι απαραίτητο οι προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής πολίτη της Ένωσης σε κράτος μέλος του οποίου δεν είναι υπήκοος να είναι ίδιες σε όλα τα κράτη μέλη. Επομένως, η ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών της Ένωσης πρέπει να θεωρηθεί ως το δικαίωμα του πολίτη της Ένωσης να εγκαταλείψει οποιοδήποτε κράτος μέλος, ιδίως δε το κράτος μέλος του οποίου είναι υπήκοος, για να εγκατασταθεί, υπό τις ίδιες προϋποθέσεις, σε οποιοδήποτε κράτος μέλος, εκτός αυτού του οποίου είναι υπήκοος.

(βλ. σκέψεις 63-68)

4.        Το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2004/38, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών, για την τροποποίηση του κανονισμού 1612/68 και την κατάργηση των οδηγιών 64/221, 68/360, 72/194, 73/148, 75/34, 75/35, 90/364, 90/365 και 93/96, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι ο υπήκοος τρίτης χώρας που είναι σύζυγος πολίτη της Ένωσης, διαμένοντος σε κράτος μέλος του οποίου δεν είναι υπήκοος, και τον συνοδεύει ή μεταβαίνει στο κράτος μέλος υποδοχής με σκοπό την οικογενειακή επανένωση, μπορεί να επικαλεστεί τις διατάξεις της εν λόγω οδηγίας, ανεξαρτήτως του τόπου και της ημερομηνίας συνάψεως του γάμου, καθώς και του τρόπου με τον οποίον ο υπήκοος της τρίτης χώρας εισήλθε στο κράτος μέλος υποδοχής.

Συγκεκριμένα, πρώτον, καμία από τις διατάξεις της οδηγίας 2004/38 δεν ορίζει ότι ο πολίτης της Ένωσης, κατά τον χρόνο μεταβάσεώς του στο κράτος μέλος υποδοχής, πρέπει ήδη να έχει οικογένεια, ώστε τα μέλη της, υπήκοοι τρίτων χωρών, να μπορούν να επικαλεστούν τα δικαιώματα που καθιερώνει η εν λόγω οδηγία. Προβλέποντας ότι τα μέλη της οικογένειας του πολίτη της Ένωσης μπορούν να μεταβούν στο κράτος μέλος υποδοχής με σκοπό την οικογενειακή επανένωση, ο κοινοτικός νομοθέτης δέχθηκε, αντιθέτως, το ενδεχόμενο ο πολίτης της Ένωσης να δημιουργήσει οικογένεια αφού ασκήσει το δικαίωμά του ελεύθερης κυκλοφορίας. Η ερμηνεία αυτή είναι σύμφωνη με τον σκοπό της οδηγίας 2004/38 να διευκολυνθεί η άσκηση του πρωτογενούς δικαιώματος διαμονής των πολιτών της Ένωσης σε κράτος μέλος εκτός εκείνου του οποίου είναι υπήκοοι.

Δεύτερον, υπό το πρίσμα της ανάγκης να μην ερμηνεύονται περιοριστικά οι διατάξεις της οδηγίας 2004/38 και να μη στερούνται την πρακτική αποτελεσματικότητά τους, η φράση του άρθρου 3, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας «μέλη των οικογενειών [πολιτών της Ένωσης] που τους συνοδεύουν» πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι περιλαμβάνει τόσο τα μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης που εισήλθαν μαζί του στο κράτος μέλος υποδοχής, όσο και εκείνα που διαμένουν μαζί του στο κράτος μέλος αυτό, χωρίς, στη δεύτερη περίπτωση, να χρειάζεται να γίνει διάκριση ανάλογα με το αν οι υπήκοοι τρίτων χωρών εισήλθαν στο εν λόγω κράτος μέλος είτε πριν ή μετά τον πολίτη της Ένωσης είτε προτού καταστούν ή αφού κατέστησαν μέλη της οικογένειάς του.

Τρίτον, ούτε το άρθρο 3, παράγραφος 1, ούτε άλλη διάταξη της οδηγίας 2004/38 θέτει προϋποθέσεις όσον αφορά τον τόπο συνάψεως του γάμου πολίτη της Ένωσης με υπήκοο τρίτης χώρας.

(βλ. σκέψεις 87-90, 93, 98-99, διατακτ. 2)