WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 30 stycznia 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Polityka imigracyjna – Prawo do łączenia rodzin – Dyrektywa 2003/86/WE – Artykuł 10 ust. 3 lit. a) – Łączenie rodziny w przypadku małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki i jego wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii – Artykuł 2 lit. f) – Pojęcie „osoby małoletniej pozbawionej opieki” – Członek rodziny rozdzielonej, który był małoletni w momencie złożenia wniosku, lecz stał się pełnoletni w toku procedury łączenia rodziny – Data właściwa dla oceny posiadania statusu małoletniego – Termin do złożenia wniosku o łączenie rodziny – Pełnoletnia siostra członka rodziny rozdzielonej wymagająca stałej opieki rodziców z powodu poważnej choroby – Skuteczność (effet utile) prawa do łączenia rodziny przysługującego małoletniemu uchodźcy pozbawionemu opieki – Artykuł 7 ust. 1 – Artykuł 12 ust. 1 akapity pierwszy i trzeci – Możliwość uzależnienia łączenia rodziny od dodatkowych warunków
W sprawie C‑560/20
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Verwaltungsgericht Wien (sąd administracyjny w Wiedniu, Austria) postanowieniem z dnia 25 września 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 26 października 2020 r., w postępowaniu:
CR,
GF,
TY
przeciwko
Landeshauptmann von Wien,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: K. Lenaerts, prezes, L. Bay Larsen, wiceprezes, A. Arabadjiev, A. Prechal, E. Regan, T. von Danwitz i O. Spineanu-Matei, prezesi izb, M. Ilešič, J.-C. Bonichot, L. S. Rossi (sprawozdawczyni), I. Jarukaitis, A. Kumin, N. Jääskinen, N. Wahl i M. Gavalec, sędziowie,
rzecznik generalny: A. M. Collins,
sekretarz: M. Krausenböck, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 14 lutego 2023 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu CR, GF i TY – J. Ecker, Rechtsanwältin, i D. Bernhart, kierownik wydziału ds. łączenia rodzin przy sekretariacie generalnym austriackiego Czerwonego Krzyża,
– w imieniu rządu austriackiego – A. Posch, J. Schmoll, C. Schweda i V.‑S. Strasser, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu niderlandzkiego – M. K. Bulterman, H. S. Gijzen i C. S. Schillemans, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – C. Cattabriga, J. Hottiaux i B.‑R. Killmann, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 4 maja 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 lit. f), art. 7 ust. 1, art. 10 ust. 3 lit. a) oraz art. 12 ust. 1 dyrektywy Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin (Dz.U. 2003, L 251, s. 12).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między CR i GF oraz ich córką TY, obywatelami syryjskimi, a Landeshauptmann von Wien (premierem kraju związkowego Wiedeń, Austria) w przedmiocie oddalenia przez tego ostatniego złożonych przez CR, GF i TY wniosków o wydanie wizy krajowej w celu dołączenia do RI, który ma status uchodźcy w Austrii oraz jest synem CR i GF, a także bratem TY.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy 2, 4 i 6–10 dyrektywy 2003/86 stanowią:
„(2) Środki dotyczące łączenia rodziny powinny zostać przyjęte zgodnie z obowiązkiem ochrony rodziny i poszanowania życia rodzinnego zawartym w wielu instrumentach prawa międzynarodowego. Niniejsza dyrektywa szanuje prawa podstawowe i przestrzega zasad uznanych w szczególności w art. 8 [Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej »EKPC«)] oraz [w] Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej [zwanej dalej »Kartą«].
[…]
(4) Łączenie rodziny jest niezbędne w celu umożliwienia życia rodzinnego. Pomaga ono stworzyć stabilność socjokulturową ułatwiającą integrację obywateli państw trzecich w danym państwie członkowskim, a także wspiera spójność gospodarczą i społeczną, będącą podstawowym celem Wspólnoty określonym w traktacie.
[…]
(6) W celu ochrony rodziny i ustanowienia lub zachowania życia rodzinnego powinno się ustalić istotne warunki dla wykonania prawa do łączenia rodziny na podstawie wspólnych kryteriów.
(7) Państwa członkowskie powinny móc stosować niniejszą dyrektywę również w przypadku, gdy rodzina przybywa razem.
(8) Powinno się zwrócić szczególną uwagę na sytuację uchodźców pod kątem powodów, które zmusiły ich do opuszczenia swojego kraju oraz uniemożliwiają im tam prowadzenie normalnego życia rodzinnego. Dlatego też należy ustanowić korzystniejsze warunki dla wykonywania ich prawa do łączenia rodziny.
(9) Łączenie rodziny powinno mieć zastosowanie w każdym przypadku do członków podstawowej rodziny, czyli małżonka i nieletnich dzieci.
(10) Państwa członkowskie swobodnie podejmują decyzję o zezwoleniu na łączenie rodziny w przypadku krewnych w prostej linii wstępnej, dorosłych niezamężnych lub nieżonatych dzieci, a także, w przypadku małżeństwa poligamicznego, nieletnich dzieci kolejnej żony oraz członka rodziny rozdzielonej. Zezwolenie państwa członkowskiego na łączenie rodziny tych osób nie narusza możliwości państw członkowskich, które nie uznają istnienia więzi rodzinnych w przypadkach objętych tym przepisem, do nietraktowania tych osób jako członków rodziny w odniesieniu do prawa pobytu w innym państwie członkowskim, zgodnie z przepisami zawartymi w odpowiednim ustawodawstwie WE”.
4 Artykuł 1 dyrektywy 2003/86 stanowi:
„Niniejsza dyrektywa ma na celu określenie warunków wykonania prawa do łączenia rodziny przez obywateli państwa trzeciego zamieszkujących legalnie na terytorium państw członkowskich”.
5 Zgodnie z art. 2 tej dyrektywy:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
[…]
c) »członek rodziny rozdzielonej« oznacza obywatela państwa trzeciego mieszkającego zgodnie z prawem w państwie członkowskim i składającego wniosek lub którego członkowie rodziny składają wniosek o przyłączenie się do niego;
[…]
f) określenie »osoby nieletnie [małoletnie] pozbawione opieki« oznacza obywateli państwa trzeciego lub bezpaństwowców poniżej osiemnastego roku życia, którzy przybywają na terytorium państw członkowskich bez opieki osoby dorosłej odpowiedzialnej zgodnie z prawem lub zwyczajowo, oraz o ile nie są skutecznie objęte opieką takiej osoby, bądź też osoby nieletnie [małoletnie], które są pozostawione bez opieki po wjeździe na terytorium państw członkowskich”.
6 Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy przewiduje:
„1. Państwa członkowskie zezwalają na wjazd i pobyt, na mocy niniejszej dyrektywy i z zastrzeżeniem zgodności z warunkami określonymi w rozdziale IV oraz w art. 16, następujących członków rodziny:
a) małżonek członka rodziny rozdzielonej;
b) nieletnie [małoletnie] dzieci członka rodziny rozdzielonej i jego małżonka, włącznie z dziećmi przysposobionymi zgodnie z decyzją podjętą przez właściwe organy danego państwa członkowskiego lub decyzją automatycznie wykonywaną na podstawie zobowiązań międzynarodowych tego państwa członkowskiego lub która musi być uznana zgodnie ze zobowiązaniami międzynarodowymi;
[…].
Nieletnie [małoletnie] dzieci określone w niniejszym artykule muszą znajdować się poniżej granicy wieku pełnoletności określonej w prawodawstwie danego państwa członkowskiego oraz muszą być niezamężne lub nieżonate [nie pozostawać w związku małżeńskim].
[…]
2. Państwa członkowskie mogą, na mocy przepisu ustawowego lub wykonawczego, zezwolić na wjazd i pobyt, na mocy niniejszej dyrektywy i z zastrzeżeniem zgodności z warunkami określonymi w rozdziale IV, następujących członków rodziny:
a) wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii członka rodziny rozdzielonej lub jego małżonka, w przypadku gdy pozostają na ich utrzymaniu i nie posiadają wsparcia własnej rodziny w kraju pochodzenia;
b) dorosłych niezamężnych lub nieżonatych [niepozostających w związku małżeńskim] dzieci członka rodziny rozdzielonej lub jego małżonka, w przypadku gdy obiektywnie z uwagi na stan zdrowia nie są one w stanie zapewnić sobie utrzymania [zaspokoić własnych potrzeb].
[…]”.
7 Artykuł 5 tej dyrektywy stanowi:
„1. Państwa członkowskie określają, czy w celu wykonania prawa do łączenia rodziny wnioski o wjazd i pobyt składane są do właściwych organów danego państwa członkowskiego przez członka rodziny rozdzielonej czy też przez członka lub członków jego rodziny.
[…]
5. Rozpatrując wniosek, państwa członkowskie należycie uwzględniają interes nieletniego [małoletniego] dziecka”.
8 Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 2003/86 stanowi:
„1. W przypadku złożenia wniosku o łączenie rodziny dane państwo członkowskie może zażądać, aby osoba, która złożyła ten wniosek, dostarczyła dowodów, że członek rodziny rozdzielonej posiada:
a) zakwaterowanie uznawane za normalne dla porównywalnej rodziny w tym samym regionie oraz [które] spełnia ogólne standardy w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa obowiązujące w danym państwie członkowskim;
b) ubezpieczenie chorobowe w odniesieniu do wszystkich rodzajów ryzyka, którym zwykle obejmuje się jego współobywateli w danym państwie członkowskim, dla siebie i członków rodziny;
c) stabilne i regularne środki, które wystarczają na utrzymanie [do zaspokojenia własnych potrzeb] tej osoby oraz [potrzeb] członków jej rodziny bez korzystania z systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego. Państwa członkowskie dokonują oceny tych środków poprzez odniesienie do ich rodzaju i regularności wpływu, przy czym mogą wziąć pod uwagę poziom najniższych krajowych płac, rent i emerytur, a także liczbę członków rodziny”.
9 Artykuł 10 ust. 2 i art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy stanowią:
„2. Państwa członkowskie mogą zezwolić na łączenie rodziny w przypadku innych członków rodziny nieokreślonych w art. 4, jeżeli pozostają na utrzymaniu uchodźcy.
3. Jeżeli uchodźca jest osobą nieletnią [małoletnią] pozbawioną opieki, państwa członkowskie:
a) zezwalają na wjazd i pobyt do celów łączenia rodziny w przypadku wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii, przy pozbawieniu możliwości [bez konieczności] stosowania warunków określonych w art. 4 ust. 2 lit. a);
[…]”.
10 Stosownie do art. 12 ust. 1 wspomnianej dyrektywy:
„W drodze odstępstwa od art. 7 państwa członkowskie nie wymagają od uchodźcy i/lub członka(-ów) jego rodziny dostarczenia, w odniesieniu do wniosków dotyczących tych członków rodziny określonych w art. 4 ust. 1, dowodu, że uchodźca spełnia wymagania, określone w art. 7.
Bez uszczerbku dla międzynarodowych zobowiązań, w przypadku gdy łączenie rodziny jest możliwe w państwie trzecim, z którym członka rodziny rozdzielonej i/lub członka jego rodziny łączą szczególne więzi, państwa członkowskie mogą wymagać dostarczenia dowodów określonych w akapicie pierwszym.
Państwa członkowskie mogą wymagać od uchodźcy spełnienia warunków określonych w art. 7 ust. 1, jeżeli wniosek o łączenie rodziny nie zostanie przedłożony w terminie trzech miesięcy od przyznania statusu uchodźcy”.
Prawo austriackie
11 Bundesgesetz über die Niederlassung und den Aufenthalt in Österreich (Niederlassungs-und Aufenthaltsgesetz – NAG) [ustawa federalna o osiedlaniu się i pobycie w Austrii (ustawa o osiedlaniu się i pobycie – NAG)] z dnia 16 sierpnia 2005 r. (BGBl. I, 100/2005), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, (zwana dalej „NAG”), przewiduje w § 11, zatytułowanym „Ogólne warunki uzyskania zezwolenia na pobyt”:
„[…]
2. Dokumenty pobytowe mogą zostać wydane cudzoziemcowi, jeżeli:
[…]
2) udowodni on posiadanie prawa do zakwaterowania uznawanego za normalne dla porównywalnej rodziny;
3) posiada ubezpieczenie chorobowe obejmujące wszystkie rodzaje ryzyka, również w Austrii;
4) jego pobyt nie pociąga za sobą obciążenia finansowego dla władz lokalnych;
[…]
3. Nawet w przypadku wystąpienia podstawy odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt a podstawie ust. 1 pkt 3, 5 lub 6 lub niespełnienia warunku określonego w ust. 2 pkt 1–7 zezwolenia na pobyt można udzielić, jeżeli jest to konieczne dla zachowania życia prywatnego i rodzinnego w rozumieniu art. 8 [EKPC] […]”.
12 Paragraf 46 NAG, zatytułowany „Przepisy dotyczące łączenia rodzin”, stanowi:
„1. Członkom rodzin obywateli państw trzecich, jeżeli spełniają oni warunki określone w pierwszej części, należy wydać dokument pobytowy w formie »Rot-Weiss-Rot – Karte plus« [»czerwono-biało-czerwona – karta plus«], pod warunkiem że:
[…]
2) nie została wyczerpana liczba dostępnych zezwoleń, a członek rodziny rozdzielonej:
[…]
c) posiada status uchodźcy i nie znajduje zastosowania […] § 34 ust. 2 [Bundesgesetz über die Gewährung von Asyl (federalnej ustawy o udzielaniu azylu) z dnia 16 sierpnia 2005 r. (BGBl. I, nr 100/2005), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej »AsylG«)]”.
13 Paragraf 34 AsylG, zatytułowany „Postępowanie rodzinne w Austrii”, stanowi w ust. 2 i 4:
„2. Na wniosek członka rodziny cudzoziemca, któremu nadano status uchodźcy, organ nadaje temu członkowi rodziny status uchodźcy w drodze decyzji, jeżeli:
1) cudzoziemiec ten nie popełnił przestępstwa oraz
[…]
3) wobec cudzoziemca, któremu nadano status uchodźcy, nie toczy się żadne postępowanie w sprawie utraty tego statusu (§ 7).
[…]
4. Organ rozpatruje oddzielnie wnioski członków rodziny osoby ubiegającej się o azyl; postępowania są połączone; wszyscy członkowie rodziny uzyskują taką samą ochronę na warunkach przewidzianych w ust. 2 i 3. […]”.
14 Paragraf 35 AsylG, zatytułowany „Wnioski o zezwolenie na wjazd złożone w organach przedstawicielskich”, ma następujące brzmienie:
„1. Członek rodziny, w rozumieniu ust. 5, cudzoziemca, któremu nadano status uchodźcy i który przebywa za granicą, może w celu złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej zgodnie z § 34 ust. 1 pkt 1 w związku z § 2 ust. 1 pkt 13 niniejszej ustawy złożyć wniosek o zezwolenie na wjazd do austriackiego organu odpowiedzialnego za wykonywanie zadań konsularnych za granicą (organu przedstawicielskiego). Jeżeli wniosek o zezwolenie na wjazd został złożony po upływie trzech miesięcy od ostatecznego nadania statusu uchodźcy, muszą zostać spełnione warunki określone w § 60 ust. 2 pkt 1–3.
[…]
2a. Jeżeli wnioskodawca jest jednym z rodziców małoletniego pozbawionego opieki, któremu nadano status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej, warunki określone w § 60 ust. 2 pkt 1–3 uznaje się za spełnione.
[…]
5. Zgodnie z [§ 17 ust. 1 i 2 AsylG] członkiem rodziny jest osoba będąca rodzicem małoletniego dziecka, współmałżonkiem lub małoletnim niepozostającym w chwili złożenia tego wniosku w związku małżeńskim dzieckiem cudzoziemca, któremu nadano status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej, pod warunkiem że w przypadku małżonków zawarli oni związek małżeński jeszcze przed wjazdem tego cudzoziemca; dotyczy to również zarejestrowanych partnerów, jeżeli związek partnerski był już zarejestrowany przed wjazdem cudzoziemca”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
15 RI, urodzony w dniu 1 września 1999 r., przybył do Austrii w dniu 31 grudnia 2015 r. jako małoletni pozbawiony opieki, a w dniu 8 stycznia 2016 r. złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na podstawie AsylG. Decyzją Bundesamt für Fremdenwesen und Asyl (federalnego urzędu ds. cudzoziemców i azylu, Austria), doręczoną RI w dniu 5 stycznia 2017 r., nadano mu status uchodźcy. Decyzja ta uprawomocniła się w dniu 2 lutego 2017 r.
16 W dniu 6 kwietnia 2017 r., czyli trzy miesiące i jeden dzień po doręczeniu wspomnianej decyzji, CR i GF, rodzice RI, a także TY, jego pełnoletnia siostra, złożyli w ambasadzie Republiki Austrii w Syrii wnioski o zezwolenie na wjazd i pobyt w Austrii w celu dołączenia do RI na podstawie § 35 AsylG (zwane dalej „pierwszymi wnioskami o zezwolenie na wjazd i pobyt”). W chwili złożenia tych wniosków RI był jeszcze małoletni. Wnioski te zostały jednak oddalone przez tę ambasadę decyzją doręczoną w dniu 29 maja 2018 r., ponieważ w toku procedury łączenia rodziny RI osiągnął pełnoletniość. Decyzja ta, która nie została zaskarżona, stała się prawomocna w dniu 26 czerwca 2018 r.
17 W dniu 11 lipca 2018 r. CR, GF i TY złożyli do premiera rządu kraju związkowego Wiedeń wnioski o udzielenie zezwolenia na pobyt w celu dołączenia do RI na podstawie § 46 ust. 1 pkt 2 NAG (zwane dalej „drugimi wnioskami o zezwolenie na wjazd i pobyt”). W tym celu CR i GF powołali się na prawa, które wywodzą z dyrektywy 2003/86, podczas gdy TY oparła swój wniosek na art. 8 EKPC. Decyzjami z dnia 20 kwietnia 2020 r. premier rządu kraju związkowego Wiedeń odrzucił te wnioski, ponieważ nie zostały one złożone w terminie trzech miesięcy od nadania RI statusu uchodźcy.
18 CR, GF i TY zaskarżyli te decyzje do Verwaltungsgericht Wien (sądu administracyjnego w Wiedniu, Austria), który jest sądem odsyłającym w niniejszej sprawie.
19 W pierwszej kolejności sąd odsyłający ma wątpliwości co do praw, jakie CR, GF i TY mogą wywodzić z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, jeśli wziąć pod uwagę, że RI osiągnął pełnoletność w toku procedury łączenia rodziny. W tym względzie sąd odsyłający uważa, że wykładnia przyjęta przez Trybunał w wyroku z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S (C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 64) w odniesieniu do sytuacji, w której małoletni pozbawiony opieki osiąga pełnoletność w trakcie procedury azylowej, a zatem nawet przed złożeniem wniosku o łączenie rodziny, powinna mieć zastosowanie do sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, w której członek rodziny rozdzielonej jest jeszcze małoletni w chwili złożenia tego wniosku, w związku z czym również w tej drugiej sytuacji prawo do łączenia rodziny może być oparte na tym przepisie.
20 Na wypadek gdyby takie rozumowanie zostało potwierdzone, sąd odsyłający zastanawia się w drugiej kolejności, czy uściślenie dokonane przez Trybunał w pkt 61 tego wyroku, zgodnie z którym wniosek o łączenie rodziny złożony na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 przez członka rodziny rozdzielonej, który osiągnął pełnoletność w toku procedury azylowej, powinien co do zasady zostać złożony w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym nadano mu status uchodźcy, należy zastosować również do sytuacji członka rodziny rozdzielonej, który uzyskał pełnoletność w toku procedury łączenia rodzin. Można bowiem przyjąć pogląd, że w tego rodzaju sytuacji taki termin nie powinien rozpocząć biegu przed uzyskaniem pełnoletności przez uchodźcę. W związku z tym termin ten musi być zachowany, gdy – jak w niniejszej sprawie – członek rodziny rozdzielonej był jeszcze małoletni w chwili złożenia wniosku o łączenie rodziny.
21 Natomiast, w przypadku gdyby taki termin miał zastosowanie również do tej sytuacji i rozpoczynał swój bieg w dniu, w którym danemu małoletniemu nadano status uchodźcy, sąd odsyłający dąży w trzeciej kolejności do ustalenia, czy termin ten należy uznać za zachowany, jeżeli – jak w niniejszym wypadku – między doręczeniem członkowi rodziny rozdzielonej decyzji o nadaniu statusu uchodźcy a pierwszymi wnioskami o zezwolenie na wjazd i pobyt, w odniesieniu do których zdaniem tego sądu należy oceniać dochowanie wspomnianego terminu, upłynęły trzy miesiące i jeden dzień. W tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się w szczególności nad kryteriami, jakie należy stosować przy ocenie, czy wniosek o łączenie rodziny został złożony w terminie.
22 W czwartej kolejności sąd odsyłający zastanawia się, czy spełnienie warunków przewidzianych w art. 7 dyrektywy 2003/86, a mianowicie, że członek rodziny rozdzielonej posiada, po pierwsze, zakwaterowanie uznawane za normalne dla siebie i jego rodziny, po drugie, ubezpieczenie chorobowe obejmujące wszelkie rodzaje ryzyka dla niego samego i członków jego rodziny, a po trzecie, stabilne i regularne środki wystarczające do zaspokojenia własnych potrzeb i potrzeb jego rodziny bez korzystania z systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego, może być również wymagane w przypadku łączenia rodzin na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy. W tym względzie sąd ten dąży również do ustalenia, czy możliwość wymagania spełnienia tych warunków zależy od tego, czy wniosek o łączenie rodziny został złożony po upływie terminu trzech miesięcy, o którym mowa w art. 12 ust. 1 akapit trzeci wspomnianej dyrektywy.
23 W piątej kolejności sąd odsyłający wskazuje, że zgodnie z mającym zastosowanie prawem austriackim TY, jako siostra członka rodziny rozdzielonej RI, nie należy do „członków rodziny”, w odniesieniu do których przewidziano prawo do łączenia rodzin. Sąd odsyłający podkreśla jednak, że TY, która w Syrii mieszka razem ze swoimi rodzicami, cierpi na mózgowe porażenie dziecięce, ze względu na które może poruszać się tylko na wózku inwalidzkim i wymaga codziennej opieki osobistej, w tym przy przyjmowaniu pokarmów. Opieka ta jest świadczona głównie przez jej matkę, CR, jako że w swoim aktualnym miejscu zamieszkania TY nie może korzystać z żadnej sieci pomocy społecznej w celu uzyskania owej opieki. W tych okolicznościach rodzice TY nie mogą pozostawić jej samej w Syrii, gdzie nie zamieszkuje żaden inny członek rodziny.
24 Sąd odsyłający stwierdza, że ze względu na szczególną sytuację, w jakiej z powodu swojej choroby znajduje się siostra RI, rodzice RI byliby de facto zmuszeni do zrzeczenia się swojego prawa do łączenia rodziny wynikającego z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, gdyby zezwolenie na pobyt nie zostało udzielone również TY.
25 Wreszcie sąd ten zauważa, że zgodnie z prawem austriackim pełnoletniej siostrze członka rodziny rozdzielonej można ewentualnie udzielić zezwolenia na pobyt, mimo niespełnienia przesłanek prawnych, z nadrzędnych względów związanych z życiem prywatnym i rodzinnym w rozumieniu art. 8 EKPC. Jednakże w zakresie, w jakim wynikające bezpośrednio z prawa Unii prawo do uzyskania zezwolenia na pobyt może wykraczać poza ochronę przyznaną przez art. 8 EKPC, konieczne jest ustalenie, czy TY może powoływać się na takie prawo.
26 W tych okolicznościach Verwaltungsgericht Wien (sąd administracyjny w Wiedniu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy będący obywatelami państwa trzeciego rodzice uchodźcy, który złożył wniosek o udzielenie azylu jako małoletni pozbawiony opieki i któremu udzielono azylu jeszcze jako małoletniemu, mogą w dalszym ciągu powoływać się na art. 2 lit. f) w związku z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy [2003/86], w przypadku gdy uchodźca osiągnął pełnoletniość po udzieleniu mu azylu, ale w trakcie postępowania w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt jego rodzicom?
2) W razie udzielenia na pytanie pierwsze odpowiedzi twierdzącej: czy w takim przypadku konieczne jest, aby rodzice obywatela państwa trzeciego dotrzymali terminu do złożenia wniosku o łączenie rodziny, o którym mowa w wyroku [z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S (C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 61)], »co do zasady trzech miesięcy od dnia, w którym dany ‘małoletni’ uzyskał status uchodźcy«?
3) W razie udzielenia na pytanie pierwsze odpowiedzi twierdzącej: czy pełnoletnia, będąca obywatelem państwa trzeciego siostra osoby, która uzyskała status uchodźcy, powinna uzyskać zezwolenie na pobyt bezpośrednio na podstawie prawa Unii, jeżeli w przypadku odmowy wydania jej tego zezwolenia na pobyt rodzice uchodźcy byliby de facto zmuszeni do rezygnacji ze swojego prawa do łączenia rodziny na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy [2003/86], ponieważ ta pełnoletnia siostra uchodźcy ze względu na swój stan zdrowia wymaga stałej opieki rodziców i w związku z tym nie może pozostać sama w państwie pochodzenia?
4) W razie udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie drugie: jakie kryteria należy zastosować przy ocenie, czy taki wniosek o łączenie rodziny został złożony o czasie, tj. »co do zasady« w terminie trzech miesięcy w rozumieniu wyjaśnień zawartych w wyroku [z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S (C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 61)]?
5) W razie udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie drugie: czy rodzice uchodźcy mogą nadal powoływać się na prawo do łączenia rodzin na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy [2003/86], jeżeli od dnia nadania małoletniemu statusu uchodźcy do dnia złożenia przez rodziców wniosku o łączenie rodzin upłynęły trzy miesiące i jeden dzień?
6) Czy w ramach procedury łączenia rodzin na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy [2003/86] państwo członkowskie może co do zasady żądać od rodziców uchodźcy spełnienia wymagań określonych w art. 7 ust. 1 [tej dyrektywy]?
7) Czy żądanie spełnienia przesłanek określonych w art. 7 ust. 1 dyrektywy [2003/86] w ramach łączenia rodziny na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) [tej dyrektywy] zależy od tego, czy w rozumieniu art. 12 ust. 1 akapit trzeci [owej dyrektywy] wniosek o łączenie rodziny został złożony w terminie trzech miesięcy od nadania statusu uchodźcy?”.
Postępowanie przed Trybunałem
27 W dniu 9 lipca 2021 r. prezes Trybunału zawiesił postępowanie w niniejszej sprawie do chwili wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawach połączonych C‑273/20 i C‑355/20 i w sprawie C‑279/20.
28 Postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2022 r. prezes Trybunału doręczył sądowi odsyłającemu wyroki z dnia 1 sierpnia 2022 r., Bundesrepublik Deutschland (Łączenie rodziny obejmujące małoletniego uchodźcę) (C‑273/20 i C‑355/20, EU:C:2022:617); a także z dnia 1 sierpnia 2022 r., Bundesrepublik Deutschland (Łączenie rodziny obejmujące dziecko, które osiągnęło pełnoletność) (C‑279/20, EU:C:2022:618), zwracając się do niego o wskazanie, czy w świetle tych wyroków zamierza podtrzymać swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w całości lub w części.
29 Pismem z dnia 30 sierpnia 2022 r., złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 6 września 2022 r., sąd ten wskazał, że podtrzymuje swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, ale nie wnosi już o udzielenie odpowiedzi na pytanie pierwsze, ponieważ w świetle powyżej wskazanych wyroków na to pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. W tym względzie sąd ten doprecyzował, że w zakresie, w jakim uważa on za spełniony warunek, pod jakim sformułował on pytania drugie i trzecie, chciałby uzyskać odpowiedź na te pytania.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania drugiego
30 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że powyższy przepis, aby można było oprzeć prawo do łączenia rodziny na tym przepisie i skorzystać w ten sposób z przewidzianych w nim korzystniejszych warunków, nakłada na wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii (zwanych dalej „rodzicami”) małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki obowiązek złożenia wniosku o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu dołączenia do niego w określonym terminie, jeżeli w dniu złożenia tego wniosku ów uchodźca jest jeszcze małoletni i osiąga pełnoletniość w toku procedury łączenia rodziny.
31 Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 1 dyrektywy 2003/86 jej celem jest określenie warunków wykonania prawa do łączenia rodziny przez obywateli państwa trzeciego zamieszkujących legalnie na terytorium państw członkowskich.
32 W tym względzie z motywu 8 tej dyrektywy wynika, że przewidziano w niej korzystniejsze warunki wykonywania tego prawa do łączenia rodziny przez uchodźców, ponieważ ich sytuacja wymaga szczególnej uwagi w świetle powodów, które zmusiły ich do opuszczenia ich kraju oraz uniemożliwiają im prowadzenie tam normalnego życia rodzinnego.
33 Jedna z tych korzystniejszych przesłanek dotyczy łączenia rodziny ze wstępnymi pierwszego stopnia uchodźcy w prostej linii. Jak stwierdził już bowiem Trybunał, podczas gdy na mocy art. 4 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2003/86 możliwość takiego łączenia jest, co do zasady, pozostawiona uznaniu każdego państwa członkowskiego i uzależniona w szczególności od warunku, aby wstępni pierwszego stopnia w prostej linii pozostawali na utrzymaniu członka rodziny rozdzielonej i nie posiadali koniecznego wsparcia własnej rodziny w kraju pochodzenia, w art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy przewidziano wyjątek od tej zasady, zgodnie z którym prawo do takiego łączenia, które przysługuje małoletnim uchodźcom pozbawionym opieki, nie podlega ani zakresowi uznania państw członkowskich, ani przesłankom określonym we wspomnianym art. 4 ust. 2 lit. a). Wspomniany art. 10 ust. 3 lit. a) ma zatem konkretnie na celu zapewnienie wzmocnionej ochrony tym z uchodźców, którzy posiadają status małoletnich pozbawionych opieki (wyrok z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S, C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 33, 34, 44).
34 W wyroku z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S (C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 64) Trybunał orzekł, że art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86, który definiuje pojęcie „osoby nieletniej [małoletniej] pozbawionej opieki”, w związku z art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że jako „osobę nieletnią [małoletnią]” w rozumieniu tego przepisu należy zakwalifikować obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który nie ukończył 18 lat w dniu wjazdu na terytorium państwa członkowskiego i w dniu złożenia przez niego wniosku o udzielenie azylu w tym państwie, lecz który w toku procedury azylowej osiągnął pełnoletność i otrzymał następnie status uchodźcy.
35 Uzależnienie wskazanego w art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 prawa do łączenia rodziny od momentu, w którym właściwy organ krajowy przyjmie formalną decyzję nadającą status uchodźcy danej osobie i, w konsekwencji, od szybkości rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez ten organ, podważałoby bowiem skuteczność (effet utile) tego przepisu i byłoby niezgodne nie tylko z celem tej dyrektywy, jakim jest wspieranie łączenia rodzin i przyznanie w tym względzie szczególnej ochrony uchodźcom, w szczególności małoletnim pozbawionym opieki, lecz także z zasadami równego traktowania i pewności prawa (wyrok z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S, C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 55).
36 Ponadto należy zauważyć, że te same rozważania mają zastosowanie a fortiori do sytuacji, w której małoletni pozbawiony opieki staje się pełnoletni nie w trakcie procedury azylowej, lecz w toku procedury łączenia rodziny. Tym samym taki małoletni uchodźca może powołać się na art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 w celu skorzystania z prawa do łączenia rodziny obejmującego jego rodziców na podstawie korzystniejszych warunków przewidzianych w tym przepisie, a dane państwo członkowskie nie może odrzucić wniosku o łączenie rodziny ze względu na to, że w dniu wydania decyzji w sprawie tego wniosku dany uchodźca nie jest już małoletni [zob. podobnie wyrok z dnia 1 sierpnia 2022 r., Bundesrepublik Deutschland (Łączenie rodziny obejmujące małoletniego uchodźcę), C‑273/20 i C‑355/20, EU:C:2022:617, pkt 52].
37 Niemniej w wyroku z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S (C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 61), Trybunał orzekł również, że ze względu na to, iż nie do pogodzenia z celem art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 byłoby to, że uchodźca posiadający status małoletniego pozbawionego opieki w momencie złożenia wniosku o udzielenie azylu, lecz który uzyskał pełnoletność w toku procedury azylowej, mógłby powoływać się na ten przepis „bez żadnego ograniczenia czasowego” w celu skorzystania z łączenia rodziny, do złożenia wniosku o łączenie rodziny powinno dojść w rozsądnym terminie. W tym względzie Trybunał zauważył, że dla celów określenia takiego rozsądnego terminu orientacyjny charakter ma rozstrzygnięcie przyjęte przez prawodawcę Unii Europejskiej w podobnym kontekście określonym w art. 12 ust. 1 akapit trzeci tej dyrektywy, w związku z czym należy stwierdzić, że sformułowany na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) wspomnianej dyrektywy wniosek o łączenie rodziny powinien w takiej sytuacji, co do zasady, zostać złożony w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym dany małoletni uzyskał status uchodźcy.
38 Tymczasem wątpliwości sądu odsyłającego dotyczą w istocie kwestii, czy takiego terminu należy przestrzegać również w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w sprawie w postępowaniu głównym, a mianowicie w sytuacji, w której dany uchodźca był jeszcze małoletni w chwili złożenia wniosku o łączenie rodziny i osiągnął pełnoletność w toku procedury rozpatrywania tego wniosku.
39 W tym względzie należy zauważyć, że z orzecznictwa przytoczonego w pkt 37 niniejszego wyroku wynika, iż wymóg dochowania takiego terminu ma na celu uniknięcie ryzyka, że na prawo do łączenia rodziny będzie można powołać się bez żadnych ograniczeń czasowych w sytuacji, w której uchodźca osiągnął pełnoletność już w toku procedury azylowej, a zatem nawet przed złożeniem wniosku o łączenie rodziny.
40 Jednakże, jak podkreśliła Komisja Europejska, takie ryzyko nie istnieje, w sytuacji gdy dany uchodźca osiąga pełnoletność w toku procedury łączenia rodziny. Ponadto w świetle celu art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, którym jest konkretnie wspieranie w ramach łączenia rodzin dołączania do małoletnich uchodźców pozbawionych opieki ich rodziców w celu zapewnienia tym małoletnim wzmocnionej ochrony z uwagi na ich szczególną podatność na zagrożenia, wniosku o łączenie rodziny na podstawie tego przepisu nie można uznać za złożony po terminie, jeżeli wpłynął on, gdy dany uchodźca był jeszcze małoletni. W związku z tym, zważywszy na ten cel, termin na złożenie takiego wniosku nie może rozpocząć biegu, zanim dany uchodźca nie stanie się pełnoletni.
41 W konsekwencji, dopóki uchodźca jest małoletni, jego rodzice mogą złożyć wniosek o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu dołączenia do niego na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, aby móc skorzystać z korzystniejszych warunków przewidzianych w tym przepisie, bez konieczności dochowania terminu.
42 Wynika z tego, że w niniejszym przypadku okoliczność, iż pierwsze wnioski o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu łączenia rodziny zostały złożone przez skarżących w postępowaniu głównym ponad trzy miesiące po doręczeniu decyzji, na mocy której członkowi rodziny rozdzielonej nadano status uchodźcy, jest pozbawiona znaczenia, ponieważ w dniu złożenia tych wniosków rzeczony członek rodziny rozdzielonej był małoletni. Tym samym, z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający, decyzja, o której mowa w pkt 16 niniejszego wyroku, a na mocy której odrzucono te wnioski, nie wydaje się zgodna z przepisami dyrektywy 2003/86.
43 W świetle powyższego odpowiedź na pytanie drugie winna brzmieć: art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że powyższy przepis, aby można było oprzeć prawo do łączenia rodziny na tym przepisie i skorzystać w ten sposób z przewidzianych w nim korzystniejszych warunków, nie nakłada na rodziców małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki obowiązku złożenia wniosku o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu dołączenia do niego w określonym terminie, jeżeli w dniu złożenia tego wniosku ów uchodźca jest jeszcze małoletni i osiąga pełnoletniość w toku procedury łączenia rodziny.
W przedmiocie pytań czwartego i piątego
44 Poprzez pytania czwarte i piąte sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, na podstawie jakich kryteriów należy ocenić, czy wniosek o łączenie rodziny na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 został złożony w terminie.
45 Jak wskazuje ten sąd, pytania te zostały zadane na wypadek, gdyby odpowiedź na pytanie drugie była twierdząca. W związku z odpowiedzią udzieloną na pytanie drugie, nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytania czwarte i piąte.
W przedmiocie pytania trzeciego
46 Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że wymaga on udzielenia zezwolenia na pobyt pełnoletniej siostrze małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki, która jest obywatelem państwa trzeciego i która z powodu poważnej choroby jest całkowicie i trwale zależna od pomocy rodziców, jeżeli odmowa udzielenia tego zezwolenia na pobyt prowadziłaby do pozbawienia tego uchodźcy przyznanego mu w tym przepisie prawa do łączenia rodziny obejmującego jego rodziców.
47 W tym względzie należy zauważyć, że na mocy art. 51 ust. 1 Karty w zakresie, w jakim państwa członkowskie stosują prawo Unii, szanują one prawa i przestrzegają ustanowionych w Karcie zasad oraz popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w traktatach.
48 A zatem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem na państwach członkowskich, w szczególności na ich sądach, spoczywa obowiązek nie tylko dokonywania wykładni ich prawa krajowego w sposób zgodny z prawem Unii, ale także czuwania nad tym, by nie polegać na takiej wykładni przepisu prawa wtórnego, która pozostawałaby w konflikcie z prawami podstawowymi chronionymi przez porządek prawny Unii [wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., État belge (Łączenie rodzin – Małoletnie dziecko), C‑133/19, C‑136/19 i C‑137/19, EU:C:2020:577, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo].
49 W szczególności art. 7 Karty uznaje prawo do poszanowania życia prywatnego lub rodzinnego. Ów art. 7 należy odczytywać, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w świetle obowiązku uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, przywołanego w art. 24 ust. 2 Karty, i zwracając uwagę na potrzebę utrzymywania stałego, osobistego związku z obojgiem rodziców, o czym mowa w art. 24 ust. 3 Karty [wyrok z dnia 1 sierpnia 2022 r., Bundesrepublik Deutschland (Łączenie rodziny obejmujące małoletniego uchodźcę), C‑273/20 i C‑355/20, EU:C:2022:617, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo].
50 Wynika stąd, że przepisy dyrektywy 2003/86 należy interpretować i stosować w świetle art. 7 oraz art. 24 ust. 2 i 3 Karty, co wynika zresztą z brzmienia motywu 2 oraz art. 5 ust. 5 tej dyrektywy, które nakazują państwom członkowskim rozpatrywanie wniosków o łączenie rodzin w interesie dzieci, których one dotyczą, oraz w trosce o sprzyjanie życiu rodzinnemu [wyrok z dnia 1 sierpnia 2022 r., Bundesrepublik Deutschland (Łączenie rodziny obejmujące małoletniego uchodźcę), C‑273/20 i C‑355/20, EU:C:2022:617, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo].
51 Dotyczy to w szczególności art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, który ma konkretnie na celu, jak wskazano w pkt 40 niniejszego wyroku, wspieranie łączenia małoletnich uchodźców pozbawionych opieki z ich rodzicami w celu zapewnienia tym małoletnim zwiększonej ochrony ze względu na ich szczególną podatność na zagrożenia, i który w konsekwencji ma szczególne znaczenie dla skutecznego poszanowania praw podstawowych ustanowionych w art. 7 oraz w art. 24 ust. 2 i 3 arty praw podstawowych.
52 Ponadto Trybunał miał już sposobność stwierdzić, że w art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 nałożono na państwa członkowskie konkretne zobowiązanie pozytywne, któremu odpowiada jasno określone prawo. W przepisie tym nałożono na nie obowiązek, na wypadek gdyby zaistniała wskazana w nim sytuacja, zezwolenia na łączenie rodziny obejmujące wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii członka rodziny rozdzielonej – nie przyznając tym państwom zakresu uznania (wyrok z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S, C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 43).
53 W rezultacie na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 małoletniemu uchodźcy pozbawionemu opieki, takiemu jak RI, przysługuje prawo do łączenia rodziny obejmujące jego oboje rodziców.
54 W niniejszym wypadku z postanowienia odsyłającego wynika, że wnioski o zezwolenie na wjazd i pobyt w Austrii w celu dołączenia do RI zostały złożone przez jego oboje rodziców i przez TY, siostrę RI. Ta ostatnia, mimo że pełnoletnia, jest z powodu poważnej choroby całkowicie i trwale zależna od pomocy materialnej swoich rodziców. Dokładniej rzecz ujmując, cierpi ona na mózgowe porażenie dziecięce i porusza się tylko na wózku inwalidzkim, a także wymaga codziennej opieki osobistej, w tym przy przyjmowaniu pokarmów. Opieka ta jest świadczona głównie przez jej matkę, CR, jako że w swoim aktualnym miejscu zamieszkania TY nie może korzystać z żadnej sieci pomocy społecznej w celu uzyskania owej opieki. W rezultacie rodzice TY są jedynymi osobami, które mogą się nią opiekować, w związku z czym nie mogą pozostawić jej samej w jej państwie pochodzenia.
55 Jak stwierdził sąd odsyłający, z uwagi na tę wyjątkową sytuację i szczególnie poważny charakter choroby TY jej oboje rodzice nie są w stanie dołączyć w Austrii do swojego syna, małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki, bez zabrania z nimi córki. Udzielenie siostrze RI zezwolenia na wjazd i pobyt jest zatem jedynym sposobem umożliwienia mu skorzystania z prawa do łączenia rodziny obejmującego jego rodziców.
56 W tych okolicznościach, gdyby TY nie kwalifikowała się do skorzystania z możliwości dołączenia do RI jednocześnie ze swoimi rodzicami, RI zostałby de facto pozbawiony wynikającego z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 prawa do łączenia rodziny obejmującego jego rodziców.
57 Tymczasem taki rezultat byłby niezgodny z bezwarunkowym charakterem tego prawa i podważałby jego skuteczność (effet utile), co naruszałoby zarówno przypomniany w pkt 51 niniejszego wyroku cel art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, jak i wymogi wynikające z art. 7 oraz z art. 24 ust. 2 i 3 Karty, wymienione w pkt 49 niniejszego wyroku, których przestrzeganie ta dyrektywa powinna zapewniać.
58 Z powyższego wynika, że w świetle wyjątkowych okoliczności sprawy w postępowaniu głównym do sądu odsyłającego należy zapewnienie skuteczności (effet utile) wynikającego z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 prawa RI do łączenia rodziny, jak również poszanowania praw podstawowych ustanowionych w art. 7 oraz art. 24 ust. 2 i 3 Karty, poprzez przyznanie zezwolenia na wjazd i pobyt w Austrii również jego siostrze.
59 Ponadto wniosku tego nie podważa wyrok z dnia 12 grudnia 2019 r., Bevándorlási és Menekültügyi Hivatal (Łączenie rodzin – Siostra uchodźcy) (C‑519/18, EU:C:2019:1070), w którym Trybunał orzekł, że art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie, pod warunkiem spełnienia określonych przesłanek, zezwalało na łączenie rodziny obejmujące siostrę uchodźcy tylko wtedy, gdy ze względu na stan zdrowia nie jest ona w stanie zaspokoić własnych potrzeb.
60 W tym względzie należy stwierdzić, że okoliczności faktyczne takie jak te rozpatrywane w sprawie w postępowaniu głównym oraz podnoszone przez sąd odsyłający kwestie prawne różnią się znacznie od tych, które leżały u podstaw wspomnianego wyroku. Tamten wyrok dotyczył bowiem ustalenia, w jakich okolicznościach art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86, który ma charakter fakultatywny, zezwala w stosownym wypadku uchodźcom, w tym tym, którzy nie są małoletnimi pozbawionymi opieki, na samodzielne ubieganie się o dołączenie do ich rodzeństwa. Natomiast w niniejszym wypadku do Trybunału zwrócono się o wypowiedzenie się w przedmiocie zakresu prawa małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki do łączenia rodziny obejmującego jego rodziców na podstawie art. 10 ust. 3 wspomnianej dyrektywy w szczególnej sytuacji, w której z prawa tego nie można skorzystać w razie braku udzielenia zezwolenia na wjazd i pobyt jego pełnoletniej poważnie chorej siostrze, która z tego powodu znajduje się w sytuacji całkowitej i trwałej zależności od wspomnianych rodziców.
61 W świetle powyższego odpowiedź na pytanie trzecie winna brzmieć: art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że wymaga on udzielenia zezwolenia na pobyt pełnoletniej siostrze małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki, która jest obywatelem państwa trzeciego i która z powodu poważnej choroby jest całkowicie i trwale zależna od pomocy rodziców, jeżeli odmowa udzielenia tego zezwolenia na pobyt prowadziłaby do pozbawienia tego uchodźcy przyznanego mu w tym przepisie prawa do łączenia rodziny obejmującego jego rodziców.
W przedmiocie pytań szóstego i siódmego
62 Poprzez pytania szóste i siódme sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie może wymagać, aby w celu skorzystania z prawa do łączenia rodziny obejmującego jego rodziców na podstawie tego przepisu małoletni uchodźca pozbawiony opieki lub jego rodzice spełniali warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy i czy w danym wypadku możliwość wymagania spełniania tych warunków zależy od tego, czy wniosek o łączenie rodziny został złożony w terminie przewidzianym w art. 12 ust. 1 akapit trzeci wspomnianej dyrektywy.
63 Aby odpowiedzieć na te pytania, należy przypomnieć, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/86, który znajduje się w jej rozdziale IV, zatytułowanym „Wymagania dotyczące wykonania prawa do łączenia rodziny”, przewiduje możliwość zażądania przez państwa członkowskie dostarczenia dowodów, że członek rodziny rozdzielonej posiada zakwaterowanie uznawane za normalne dla porównywalnej rodziny w danym państwie członkowskim, ubezpieczenie chorobowe dla siebie i członków rodziny oraz stabilne i regularne środki, które wystarczają do zaspokojenia jego własnych potrzeb i potrzeb członków swojej rodziny, bez korzystania z systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego.
64 Artykuł 12 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2003/86, który podobnie jak jej art. 10 znajduje się w rozdziale V tej dyrektywy, zatytułowanym „Łączenie rodziny uchodźców”, przewiduje, że w drodze odstępstwa od art. 7 tej dyrektywy państwa członkowskie nie wymagają od uchodźcy lub członków jego rodziny dostarczenia, w odniesieniu do wniosków dotyczących członków rodziny, o których mowa w art. 4 ust. 1 rzeczonej dyrektywy, dowodu, że członek rodziny rozdzielonej spełnia warunki określone w owym art. 7.
65 Zgodnie z ust. 1 wspomnianego art. 4, który jest jedynym artykułem rozdziału II dyrektywy 2003/86, zatytułowanego „Członkowie rodziny”, państwa członkowskie zezwalają na wjazd i pobyt, na mocy tej dyrektywy i z zastrzeżeniem zgodności z warunkami określonymi w rozdziale IV oraz w art. 16, wymienionych w nim członków rodziny, w tym w szczególności małżonka członka rodziny rozdzielonej oraz małoletnich dzieci.
66 Z art. 12 ust. 1 akapit pierwszy w związku z art. 4 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/86 wynika zatem, że ten pierwszy przepis ustanawia korzystniejsze warunki łączenia rodziny uchodźcy obejmującego członków rodziny nuklearnej, wykluczając możliwość wymagania przez państwa członkowskie dowodu, że uchodźca posiada zakwaterowanie uznawane za normalne dla porównywalnej rodziny, ubezpieczenie chorobowe dla siebie i członków jego rodziny, a także stabilne i regularne środki wystarczające do zaspokojenia własnych potrzeb i potrzeb członków jego rodziny.
67 W art. 12 ust. 1 akapit trzeci dyrektywy 2003/86 uściślono jednak, że państwa członkowskie mogą wymagać od uchodźcy spełnienia warunków określonych w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, jeżeli wniosek o łączenie rodziny nie zostanie złożony w terminie trzech miesięcy od nadania statusu uchodźcy.
68 Tak więc z art. 12 ust. 1 akapit trzeci dyrektywy 2003/86 wynika, że w przypadkach określonych w akapicie pierwszym tego przepisu prawodawca Unii upoważnił państwa członkowskie do stosowania, w odniesieniu do warunków określonych w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/86, systemu prawa powszechnego w miejsce zwykle stosowanego względem uchodźców systemu uprzywilejowania, jeżeli wniosek o łączenie rodziny został złożony po upływie określonego terminu po nadaniu statusu uchodźcy (zob. podobnie wyrok z dnia 7 listopada 2018 r., K i B, C‑380/17, EU:C:2018:877, pkt 46).
69 W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że Republika Austrii skorzystała zarówno z możliwości przewidzianej w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/86, wymagając, aby członkowie rodziny rozdzielonej spełniali wymagania określone w tym przepisie, jak i z możliwości przewidzianej w art. 12 ust. 1 akapit trzeci tej dyrektywy, przewidując, że wymagania te muszą być spełnione również przez członków rodziny rozdzielonej, którzy posiadają status uchodźcy, jeżeli wniosek o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu łączenia rodziny został złożony ponad trzy miesiące po ostatecznym nadaniu tego statusu.
70 Sąd odsyłający zastanawia się jednak, czy ta ostatnia możliwość rozciąga się również na łączenie rodziny małoletnich uchodźców pozbawionych opieki obejmujące ich rodziców, o którym mowa w art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, a zatem czy państwa członkowskie mogą wymagać do celów takiego łączenia, aby małoletni uchodźca lub jego rodzice spełniali warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, chyba że wniosek o łączenie rodziny obejmujące rodziców tego małoletniego został złożony w terminie trzech miesięcy od nadania mu statusu uchodźcy.
71 Otóż, mając na uwadze brzmienie, systematykę i cel dyrektywy 2003/86, a także wymogi wynikające z art. 7 oraz art. 24 ust. 2 i 3 Karty, na pytanie to należy udzielić odpowiedzi przeczącej.
72 Artykuł 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 przyznaje bowiem małoletnim uchodźcom pozbawionym opieki preferencyjne traktowanie, zapewniając łączenie rodziny obejmujące ich wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii „przy pozbawieniu możliwości [bez konieczności] stosowania warunków określonych w art. 4 ust. 2 lit. a)” tej dyrektywy.
73 Jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 26 opinii, ten art. 4 ust. 2 lit. a) wyraźnie odsyła do wymagań określonych w rozdziale IV, w którym zawarty jest art. 7. Z brzmienia art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 w związku z jej art. 4 ust. 2 lit. a) wynika zatem, że państwa członkowskie nie mogą wymagać, aby małoletni uchodźca pozbawiony opieki lub jego rodzice spełniali warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, w przypadku gdy ci ostatni składają wniosek o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu dołączenia do małoletniego uchodźcy na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy.
74 Takie rozumienie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 znajduje potwierdzenie zarówno w celu tego przepisu – któremu przyświeca konkretnie, jak przypomniano w pkt 40 i 51 niniejszego wyroku, wspieranie łączenia małoletnich uchodźców pozbawionych opieki z ich rodzicami w celu zapewnienia tym małoletnim zwiększonej ochrony ze względu na ich szczególną podatność na zagrożenia – jak również w systematyce tej dyrektywy, a w szczególności w jej art. 12 ust. 1.
75 Ten ostatni przepis odnosi się bowiem wyraźnie jedynie do „wniosków dotyczących […] członków rodziny określonych w art. 4 ust. 1 [tej dyrektywy]”, czyli w szczególności małżonka członka rodziny rozdzielonej oraz małoletnich dzieci. Z systematyki tej dyrektywy wynika zatem, że prawodawca Unii przewidział w art. 12 ust. 1 z jednej strony oraz w art. 10 ust. 3 lit. a) wspomnianej dyrektywy z drugiej strony dwie odrębne regulacje, z których pierwsza ma zastosowanie do łączenia rodziny obejmującego członków rodziny nuklearnej każdego uchodźcy i przewiduje możliwość wymagania przez państwa członkowskie, by członek rodziny rozdzielonej spełniał warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, jeżeli wniosek o łączenie rodziny nie zostanie złożony w terminie trzech miesięcy od nadania statusu uchodźcy, natomiast druga ma zastosowanie konkretnie do łączenia rodziny obejmującego rodziców małoletnich uchodźców pozbawionych opieki i nie przewiduje takiej możliwości.
76 Ponadto, wykluczając w ramach wniosków o łączenie rodziny obejmujące rodziców małoletnich uchodźców pozbawionych opieki, opartych na art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, możliwość wymagania przez państwa członkowskie spełnienia warunków określonych w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, prawodawca Unii zastosował się do wynikających z art. 7 Karty wymogów dotyczących poszanowania życia rodzinnego, jak również do tych wypływających z art. 24 ust. 2 i 3 Karty, zgodnie z którym we wszystkich działaniach dotyczących dzieci należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka oraz potrzebę regularnego utrzymywania przez dziecko stałego, osobistego związku z obojgiem rodziców.
77 Jak podkreśliła bowiem Komisja, jest praktycznie niemożliwe, aby małoletni uchodźca pozbawiony opieki dysponował dla siebie i członków swojej rodziny zakwaterowaniem, ubezpieczeniem chorobowym oraz wystarczającymi środkami i mógł w związku z tym spełnić warunki określone w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/86. Podobnie wyjątkowo trudno jest rodzicom takiego małoletniego spełnić owe warunki jeszcze przed dołączeniem do ich dziecka w danym państwie członkowskim. Tym samym uzależnienie możliwości łączenia rodzin obejmującego rodziców małoletnich uchodźców pozbawionych opieki od spełnienia wspomnianych warunków sprowadzałoby się w rzeczywistości do pozbawienia tych małoletnich ich prawa do takiego łączenia, z naruszeniem wymogów wynikających z art. 7 oraz art. 24 ust. 2 i 3 Karty.
78 Stąd też w przypadku gdy rodzice małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki składają wniosek o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu dołączenia do niego na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, państwa członkowskie nie mogą wymagać ani od tego małoletniego, ani od jego rodziców, aby spełniali warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, a mianowicie aby posiadali zakwaterowanie uznawane za wystarczające dla wszystkich członków rodziny w danym państwie członkowskim, ubezpieczenie chorobowe obejmujące wszystkich członków tej rodziny oraz stałe i regularne środki, które wystarczają do zaspokojenia potrzeb tej rodziny bez korzystania z systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego.
79 Podobnie w zakresie, w jakim – w świetle wyjątkowych okoliczności sprawy w postępowaniu głównym i jak stwierdzono w pkt 58 niniejszego wyroku – w celu zapewnienia skuteczności (effet utile) prawa RI do łączenia rodziny obejmującego jego oboje rodziców, wynikającego z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, konieczne jest, aby zezwolenie na wjazd i pobyt zostało udzielone również jego pełnoletniej siostrze, zważywszy na to, że jego rodzice nie mogą dołączyć do swojego syna, małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki, w Austrii bez zabrania z nimi córki, a to ze względu na fakt, że córka cierpi na poważną chorobę, która sprawia, że jest ona całkowicie i trwale zależna od pomocy materialnej rodziców, dane państwo członkowskie nie może również wymagać, aby w odniesieniu do siostry małoletniego uchodźcy sam RI lub jego rodzice spełniali warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy.
80 W świetle powyższych rozważań odpowiedź na pytania szóste i siódme winna brzmieć: art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie nie może wymagać, aby w celu skorzystania z prawa do łączenia rodziny obejmującego rodziców małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki na podstawie tego przepisu sam ten małoletni uchodźca lub jego rodzice spełniali warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, i to niezależnie od tego, czy wniosek o łączenie rodziny został złożony w terminie przewidzianym w art. 12 ust. 1 akapit trzeci wspomnianej dyrektywy.
W przedmiocie kosztów
81 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin należy interpretować w ten sposób, że powyższy przepis, aby można było oprzeć prawo do łączenia rodziny na tym przepisie i skorzystać w ten sposób z przewidzianych w nim korzystniejszych warunków, nie nakłada na wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki obowiązku złożenia wniosku o zezwolenie na wjazd i pobyt w celu dołączenia do niego w określonym terminie, jeżeli w dniu złożenia tego wniosku ów uchodźca jest jeszcze małoletni i osiąga pełnoletniość w toku procedury łączenia rodziny.
2) Artykuł 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że wymaga on udzielenia zezwolenia na pobyt pełnoletniej siostrze małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki, która jest obywatelem państwa trzeciego i która z powodu poważnej choroby jest całkowicie i trwale zależna od pomocy rodziców, jeżeli odmowa udzielenia tego zezwolenia na pobyt prowadziłaby do pozbawienia tego uchodźcy przyznanego mu w tym przepisie prawa do łączenia rodziny obejmującego jego wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii.
3) Artykuł 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie nie może wymagać, aby w celu skorzystania z prawa do łączenia rodziny obejmującego wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii małoletniego uchodźcy pozbawionego opieki na podstawie tego przepisu sam ten małoletni uchodźca pozbawiony opieki lub jego wstępni pierwszego stopnia w prostej linii spełniali warunki określone w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy, i to niezależnie od tego, czy wniosek o łączenie rodziny został złożony w terminie przewidzianym w art. 12 ust. 1 akapit trzeci wspomnianej dyrektywy.
Podpisy