WYROK SĄDU (ósma izba)
z dnia 24 marca 2011 r.(*)
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Sektor złączy miedzianych i ze stopów miedzi – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Jednolite i ciągłe naruszenie – Uczestnictwo w naruszeniu
W sprawie T‑385/06
Aalberts Industries NV, z siedzibą w Utrecht (Niderlandy),
Comap SA, dawniej Aquatis France SAS, z siedzibą w La Chapelle‑Saint‑Mesmin (Francja),
Simplex Armaturen + Fittings GmbH & Co. KG, z siedzibą w Argenbühl‑Eisenharz (Niemcy),
reprezentowane początkowo przez R. Wesselinga i M. van der Woudego, a następnie przez R. Wesselinga, adwokatów,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez A. Nijenhuisa, V. Bottkę i R. Sauera, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
której przedmiotem jest wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C (2006) 4180 z dnia 20 września 2006 r. dotyczącej postępowania na mocy art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F-1/38.121 – Złącza) oraz, tytułem ewentualnym, wniosek o obniżenie kwoty grzywny nałożonej na skarżące w tej decyzji,
SĄD (ósma izba),
w składzie: M.E. Martins Ribeiro, prezes, N. Wahl (sprawozdawca) i A. Dittrich, sędziowie,
sekretarz: T. Weiler, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 2 lutego 2010 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporu i zaskarżone decyzja
1 Na mocy decyzji C (2006) 4180 z dnia 20 września 2006 r. dotyczącej postępowania na mocy art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F-1/38.121 – Złącza) (streszczenie opublikowane w Dz.U. L 283, s. 63, zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”) Komisja Wspólnot Europejskich stwierdziła, że liczne przedsiębiorstwa naruszyły art. 81 ust. 1 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), uczestnicząc, w różnych okresach mieszczących się pomiędzy dniem 31 grudnia 1988 r. i dniem 1 kwietnia 2004 r., w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu wspólnotowych reguł konkurencji, mającym postać szeregu porozumień antykonkurencyjnych i uzgodnionych praktyk na rynku złączy miedzianych i ze stopów miedzi, które obejmowały terytorium EOG. Naruszenie polegało na ustalaniu cen, uzgadnianiu cenników, upustów i rabatów oraz mechanizmów wprowadzania podwyżek, podziale rynków krajowych i klientów, wymianie innych informacji handlowych, a także na udziale w regularnych spotkaniach i utrzymywaniu innych kontaktów mających na celu ułatwienie naruszenia.
2 Wśród adresatów zaskarżonej decyzji znajdują się Aalberts Industries NV (zwana dalej „Aalberts”), Comap SA, dawniej Aquatis France SAS (zwana dalej „Aquatis”) i Simplex Armaturen + Fittings GmbH & Co. KG (zwana dalej „Simplex”).
3 Aalberts jest spółką dominującą międzynarodowej grupy przemysłowej notowanej na giełdzie Euronext w Amsterdamie (Niderlandy). W sposób bezpośredni lub pośredni kontroluje ona kapitał szeregu spółek działających w sektorze produkcji lub dystrybucji złączy. W dniu 30 sierpnia 2002 r. Aalberts nabyła całość związanych z produkcją i dystrybucją złączy aktywów należących do IMI plc, które były wówczas zgromadzone w „Yorkshire Fittings Group”. Operacja ta polegała między innymi na zakupie całości akcji Raccord Orléanais SA (późniejszej Aquatis) i R Woeste & Co Yorkshire GmbH (późniejszej Simplex). Oba te przedsiębiorstwa zostały włączone do jednego z dwóch głównych rodzajów działalności grupy Aalberts, jakim jest kontrola przepływu.
4 W marcu 2006 r. Comap, będąca adresatem zaskarżonej decyzji ze względu na fakt, że jako spółka zależna Legris Industries SA uczestniczyła w naruszeniu, i stroną skarżącą w sprawie T‑377/06, została zbyta na rzecz grupy Aalberts. W dniu 16 kwietnia 2007 r. za pośrednictwem poczty elektronicznej Sąd został powiadomiony, że całość aktywów i pasywów Aquatis została przekazana Comap i że Aquatis przestała istnieć jako podmiot prawny. W celu zapewnienia jednolitości nazewnictwa w stosunku do zaskarżonej decyzji również w niniejszym wyroku będzie ona nazywana Aquatis
5 W dniu 9 stycznia 2001 r. Mueller Industries Inc., inna spółka produkująca złącza miedziane, poinformowała Komisję o istnieniu kartelu w sektorze złączy i w innych powiązanych sektorach na rynku rur miedzianych i o swojej woli współpracy na podstawie komunikatu Komisji w sprawie nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 1996, C 207, s. 4, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy z 1996 r.”) (motyw 114 zaskarżonej decyzji).
6 W dniach 22 i 23 marca 2001 r. w ramach dochodzenia w sprawie rur i złączy miedzianych Komisja przeprowadziła, na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 grudnia 1962 r. – pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 WE] i 82 [WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204), niezapowiedziane kontrole w lokalach należących do szeregu przedsiębiorstw, m.in. IMI, będącej wówczas spółką dominującą Raccords Orléanais i R Woeste & Co Yorkshire (motyw 119 zaskarżonej decyzji).
7 W następstwie tych pierwszych kontroli Komisja w kwietniu 2001 r. postanowiła rozdzielić dochodzenie w sprawie rur miedzianych na trzy odrębne postępowania, to znaczy postępowanie w sprawie COMP/E-1/38.069 (Miedziane rury instalacyjne), postępowanie w sprawie COMP/F-1/38.121 (Złącza) i postępowanie w sprawie COMP/E-1/38.240 (Rury przemysłowe) (motyw 120 zaskarżonej decyzji).
8 W dniach 24 i 25 kwietnia 2001 r. Komisja przeprowadziła dalsze niezapowiedziane kontrole w lokalach Delta plc, spółki stojącej na czele międzynarodowej grupy projektowej, w skład której w ramach działu „Inżynieria” wchodziło wielu producentów złączy. Kontrole te dotyczyły wyłącznie złączy (motyw 121 zaskarżonej decyzji).
9 Począwszy od przełomu lutego i marca 2002 r. Komisja skierowała do zainteresowanych stron szereg pism z żądaniem udzielenia informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17, a następnie art. 18 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) (motyw 122 zaskarżonej decyzji).
10 We wrześniu 2003 r. IMI wystąpiła z wnioskiem o umożliwienie jej skorzystania z komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. Następnie z takimi wnioskami wystąpiły grupa Delta (marzec 2004 r.) i FRA.BO SpA (lipiec 2004 r.). Ostatni wiosek o złagodzenie sankcji został złożony w maju 2005 r. przez Advanced Fluid Connections plc (zwaną dalej „AFC”). FRA.BO dostarczyła m.in. informacje, które zwróciły uwagę Komisji na fakt, że w latach 2001–2004, to znaczy po przeprowadzeniu przez nią kontroli, nadal dokonywano naruszenia (motywy 115–118 zaskarżonej decyzji).
11 W dniu 22 września 2005 r. Komisja, w ramach sprawy COMP/F‑1/38.121 (Złącza), wszczęła postępowanie w sprawie naruszenia i wystosowała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które zostało podane między innymi do wiadomości skarżącej (motywy 123, 124 zaskarżonej decyzji).
12 W dniu 20 września 2006 r. Komisja wydała zaskarżoną decyzję.
13 W art. 1 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że skarżące uczestniczyły w naruszeniu w następujących okresach:
– Aalberts – od dnia 25 czerwca 2003 r. do dnia 1 kwietnia 2004 r.;
– Aquatis i Simplex – od dnia 31 stycznia 1991 r. do dnia 22 marca 2001 r. jako członkowie grupy IMI i w okresie od dnia 25 czerwca 2003 r. do dnia 1 kwietnia 2004 r. jako członkowie grupy Aalberts.
14 Za to naruszenie Komisja, w art. 2 lit. a) i b) zaskarżonej decyzji, nałożyła na skarżące następujące grzywny:
„a) [Aalberts]: 100,80 mln EUR,
z której to kwoty odpowiadają solidarnie:
[Aquatis]: 55,15mln EUR oraz
[Simplex]: 55,15 mln EUR
b) 1. [IMI], solidarnie z IMI Kynoch Ltd: 48,30 mln EUR,
z której to kwoty odpowiadają solidarnie:
[…]
[Aquatis]: 48,30 mln EUR oraz
[Simplex]: 48,30 mln EUR
2. [Aquatis] oraz [Simplex] odpowiadają solidarnie za zapłatę dodatkowej kwoty w wysokości: 2,04 mln EUR”.
15 Na mocy art. 3 zaskarżonej decyzji przedsiębiorstwom, których dotyczy jej art. 1, nakazano niezwłocznie zaprzestać naruszenia, o ile jeszcze tego nie uczyniły, i w przyszłości powstrzymać się od podejmowania działań lub zachowań opisanych w art. 1oraz od wszelkich działań lub zachowań o tym samym bądź równoważnym celu lub skutku.
16 W celu ustalenia wysokości grzywny nałożonej na każde przedsiębiorstwo Komisja zastosowała w zaskarżonej decyzji metodę określoną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 [EWWiS] (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej wytycznymi „z 1998 r.”).
17 W pierwszej kolejności, jeżeli chodzi o ustalenie kwoty wyjściowej grzywny na podstawie wagi naruszenia, Komisja uznała naruszenie za bardzo poważne, ze względu na sam jego charakter i na jego zasięg geograficzny (motyw 755 zaskarżonej decyzji).
18 Komisja uznała następnie, że między przedsiębiorstwami, których dotyczyły grzywny, istniały znaczne różnice, i potraktowała je w zróżnicowany sposób, opierając się w tym celu na ich względnym znaczeniu na rynku właściwym, określonym poprzez ich udział w rynku. Na tej podstawie podzieliła ona przedsiębiorstwa, których dotyczyły grzywny, na sześć kategorii, opierając się na obrotach odnoszących się do produktu, którego dotyczy niniejsza sprawa, osiągniętych odpowiednio przez każde z tych przedsiębiorstw w 2000 r., z wyjątkiem Aalberts i AFC, w przypadku których wzięła pod uwagę rok 2003 (motyw 758 zaskarżonej decyzji).
19 Aalberts została zakwalifikowana do pierwszej kategorii, dla której wyjściową kwotę grzywny ustalono w wysokości 60 mln EUR, natomiast IMI została zakwalifikowana do drugiej kategorii, w przypadku której wyjściowa kwota grzywny została określona na 46 mln EUR (motyw 765 zaskarżonej decyzji).
20 Wyjściową kwotę grzywny nałożonej na każde z omawianych przedsiębiorstw Komisja zwiększyła następnie o 10% za każdy rok udziału w kartelu, zaś w stosownym przypadku, za każdy okres od sześciu miesięcy do roku, zwiększyła ją o 5%. Jeżeli chodzi o okres od dnia 31 grudnia 1988 r. do dnia 31 stycznia 1991 r., ze względu na ograniczony w tym czasie zasięg geograficzny kartelu Komisja uznała za właściwe zwiększenie grzywny o 5% rocznie (motyw 775 zaskarżonej decyzji).
21 Wreszcie dalsze uczestnictwo w naruszeniu po kontrolach przeprowadzonych przez Komisję, to znaczy w okresie od dnia 25 czerwca 2003 r. i 1 kwietnia 2004 r., zostało uznane za okoliczność obciążającą uzasadniającą zwiększenie o 60% kwoty wyjściowej grzywny nałożonej na skarżące (motywy 779, 782 zaskarżonej decyzji).
Przebieg postępowania i żądania stron
22 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 14 grudnia 2006 r. skarżące wniosły niniejszą skargę.
23 Po wysłuchaniu sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (ósma izba) postanowił otworzyć procedurę ustną i w ramach środków organizacji postępowania zwrócił się do Komisji o przedstawienie pewnych dokumentów, czego dokonała ona w wyznaczonym terminie.
24 Podczas rozprawy w dniu 2 lutego 2010 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na pytania ustne postawione przez Sąd.
25 Skarżące zwracają się do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności art. 1, art. 2 lit. a) i b) pkt 2 oraz art. 3 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim postanowienia te ich dotyczą;
– ewentualnie, znaczące obniżenie kwoty grzywny, którą na nie nałożono;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
26 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżących kosztami postępowania.
Co do prawa
27 Na poparcie swojej skargi skarżące podnoszą pięć zarzutów dotyczących odpowiednio:
– bezprawności przypisania Aalberts jako spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie;
– braku naruszenia art. 81 WE;
– braku uczestnictwa w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu, o którym mowa w art. 1 zaskarżonej decyzji;
– naruszenia art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 i wytycznych z 1998 r.;
– naruszenia art. 2 rozporządzenia nr 1/2003 i art. 11 ust. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. L 123, s. 18).
28 W niniejszym przypadku Sąd uznaje za stosowne zbadać w pierwszej kolejności zarzuty drugi i trzeci.
W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego braku naruszenia art. 81 WE
Argumenty stron
29 Skarżące uważają, iż Komisja nie udowodniła w wymagany prawem sposób, że kontakty Aquatis i Simplex z ich konkurentami, na których oparła się Komisja w zaskarżonej decyzji, stanowiły naruszenie art. 81 WE.
30 W tym względzie skarżące wskazują przede wszystkim, że stwierdzenie w art. 1 zaskarżonej decyzji domniemanego uczestnictwa Aquatis w naruszeniu w okresie od dnia 25 czerwca 2003 r. do dnia 1 kwietnia 2004 r. opiera się wyłącznie na jej udziale w pięciu spotkaniach komitetu logistycznego Fédération française des négociants en appareils sanitaires, chauffage, climatisation et canalisations (francuskiej federacji sprzedawców urządzeń sanitarnych, grzewczych, klimatyzacyjnych i kanalizacyjnych – FNAS), które odbyły się między dniem 25 czerwca 2003 r. i dniem 20 stycznia 2004 r., oraz w konferencji telefonicznej w dniu 16 lutego 2004 r., która również miała miejsce w ramach FNAS.
31 Podkreślają one po pierwsze, że spotkania komitetu logistycznego FNAS zostały zorganizowane na wniosek francuskich hurtowników, którzy wyrazili chęć oferowania swoim klientom opakowań zawierających mniejszą liczbę artykułów armatury hydraulicznej, co spowodowałoby dodatkowe koszty, a tym samym wzrost ceny produktów. Na tych spotkaniach, oprócz technicznych zagadnień dotyczących wprowadzenia nowego opakowania i związanych z tym zagadnień organizacyjnych, zostały poruszone kwestie finansowe związane z nowym konfekcjonowaniem armatury hydraulicznej. Wbrew twierdzeniom Komisji cel tych spotkań nie był antykonkurencyjny. Według skarżących takie samo znaczenie mają uwagi przedstawione przez AFC w związku z jej wnioskiem o złagodzenie sankcji.
32 Po drugie, oprócz tego, że przedstawione przez Komisję dowody na poparcie jej twierdzenia dotyczącego istnienia antykonkurencyjnego porozumienia obejmują protokoły spotkań, które zostały sporządzone przez przedstawiciela komitetu logistycznego FNAS i nie są podpisane przez przedstawicieli spółek uczestniczących w tych spotkaniach, skarżące nie zgadzają się ze sposobem, w jaki interpretuje je Komisja.
33 Ich zdaniem z protokołów tych wynika, że dyskusja w ramach grupy roboczej komitetu logistycznego FNAS nie zaowocowała zawarciem porozumienia ani nie spowodowała wymienienia poufnych informacji.
34 Jeżeli chodzi o Simplex, skarżące twierdzą, że podstawą zarzucanego mu uczestnictwa w naruszeniu w okresie od dnia 25 czerwca 2003 r. do dnia 1 kwietnia 2004 r. są wyłącznie dwa wydarzenia, to znaczy rozmowa telefoniczna z FRA.BO w dniu 25 lutego 2004 r. i dyskusja na targach w Essen (Niemcy) w dniu 18 marca 2004 r.
35 W pierwszej kolejności, jeżeli chodzi o rozmowę telefoniczną pomiędzy panią P. (FRA.BO) i panem W. (Simplex), skarżące wskazują, że jedynym dokumentem z tego okresu, na którym Komisja opiera swoje zarzuty wobec Simplex, są notatki znajdujące się w terminarzu pani P. pod datą 25 lutego 2004 r. Zdaniem skarżących notatki te są niejasne i nie można na ich podstawie wyciągnąć żadnych wniosków. Zdaniem skarżących niejednoznaczność wspomnianych notatek i wyjaśnień FRA.BO doprowadziła Komisje do stwierdzenia w motywie 511 zaskarżonej decyzji, że podwyższenie cen zostało potwierdzone przez niezależnego importera Simplex (pana D.). Według nich taka interpretacja oznacza, że w dniu 25lutego 2004 r. pan W. powiadomił panią P., iż pan D. postanowił podnieść swoje ceny o 5% od dnia 1 marca 2004 r. O ile było to prawdą, informacja dotycząca polityki handlowej pana D., nie zaś polityki handlowej skarżących, byłaby już znana na rynku. Przedstawione w odpowiedzi na zarzuty alternatywne wyjaśnienie Komisji, w myśl którego wyrażenie „potwierdzone przez [D.]” odnosiło się prawdopodobnie do oświadczenia pana W., zgodnie z którym podwyższenie cen dotyczyło sprzedaży dokonywanych przez Simplex za pośrednictwem pana D., raz jeszcze wskazuje, że Komisja nie przeanalizowała okoliczności faktycznych i formułowanych zarzutów.
36 W drugiej kolejności, jeżeli chodzi o rozmowę na targach w Essen w dniu 18 marca 2004 r. między panem Ha. (IBP Ltd) i panami H. oraz Be., będącymi odpowiednio konsultantem i pracownikiem Simplex, skarżące wskazują, że jedyny dowód stanowi to, co na ten temat zapamiętał pan Ha. Według tego ostatniego odbył on krótkie rozmowy z panami H. i Be., a także z panem K. (Comap), którzy wypytywali go na temat zamiarów IBP dotyczących podwyższenia cen, na co odpowiedział im, że IBP zamierzała podwyższyć ceny pod koniec miesiąca. Oświadczył on również, że już wcześniej poinformował o tym swoich klientów, wobec czego informacja nie była już poufna.
37 W tym względzie skarżące podnoszą, że po pierwsze oświadczenie pana Ha. nie zostało potwierdzone żadnym innym dowodem, a po drugie główna myśl zawarta w tym oświadczeniu została zaprzeczona przez panów H. i Be. Ich oświadczenia potwierdza również okoliczność, że na długo przed dniem 18 marca 2004 r. Simplex podjęła już decyzję w sprawie podwyższenia cen i wprowadził je w życie, informując o nim swoich klientów. Według skarżących nie było zatem żadnego powodu, aby pan H. lub pan B. zasięgali informacji o zamiarach pana Ha.
38 Ponadto jednostronne oświadczenie pana Ha. dotyczące zamiaru podwyższenia cen nie zawiera według skarżących niczego, co pozwalałoby przypuszczać, że doszło do porozumienia lub uzgodnionej praktyki, o których mowa w art. 81 WE. Co więcej, informacja przekazana przez panaHa. nie może być uważana za sprawę delikatną z handlowego punktu widzenia, ponieważ była już znana na rynku.
39 Wreszcie skarżące zwracają uwagę na brak dowodów dotyczących innych okresów. W tym kontekście odnoszą się do rzekomych kontaktów między panią P. i pracownikami Comap, Simplex i Aquatis. Skarżące wskazują w tym względzie, że chodzi o „trzy pozbawione znaczenia rozmowy”, które nie spowodowały żadnego naruszenia art. 81 WE.
40 Komisja odpowiada, że jeżeli chodzi o dowody na istnienie tajnego porozumienia w ramach spotkań FNAS, w których uczestniczyła Aquatis, Komisja oparła swoje twierdzenia na protokołach rzeczonych spotkań. Nie ma zresztą żadnych powodów, aby wątpić w wiarygodność tych protokołów.
41 Jeśli chodzi o Simplex, Komisja uważa, że notatki w terminarzu pani P. są jasne i nie pozostawiają żadnych wątpliwości co do przedmiotu jej rozmowy z panem W., to znaczy podwyższenia cen w Grecji o 5%.
42 Co do dyskusji na targach w Essen w dniu 18 marca 2004 r., Komisja wskazuje również, że kontakty między panem Ha. i przedstawicielami Simplex nie były „jednostronne”, ponieważ pan Ha. wyjaśnił, w odpowiedzi na pytanie przedstawicieli Simplex, że IBP przewidywała podwyższenie cen pod koniec miesiąca. Co więcej, z komercyjnego punktu widzenia chodziło o informację wrażliwą i dość dokładną, co się tyczy terminu wprowadzenia w życie. Nawet jeśli, jak twierdzą skarżące, Simplex podjęła już w odniesieniu do siebie decyzję o podwyższeniu cen, to jednak dążenie do ograniczenia niepewności dotyczących powodzenia jej zachowania na rynku miałoby charakter antykonkurencyjny, ponieważ byłoby sprzeczne z wymogiem niezależnego zachowania na rynku.
43 Wreszcie Komisja zwraca uwagę, że jedynym wnioskiem, jaki może zostać wyciągnięty z dowodów dotyczących spotkań FNAS, targów w Essen i dyskusji na temat rynku greckiego, jest to, że skarżące zaczęły ponownie uczestniczyć w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu, które zostało rozpoczęte w 1988 r.
Ocena Sądu
44 Sąd przypomina na wstępie, że jeżeli chodzi o przeprowadzenie dowodu naruszenia art. 81 ust. 1 WE, obowiązkiem Komisji jest przedstawienie dokładnych i zgodnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że naruszenie zostało popełnione (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 28 marca 1984 r. w sprawach połączonych 29/83 i 30/83 CRAM i Rheinzink przeciwko Komisji, Rec. s. 1679, pkt 20). Jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem dojść do wniosku, że Komisja wykazała istnienie danego naruszenia w sposób wystarczający pod względem prawnym, jeżeli ma jeszcze co do tego wątpliwości, w szczególności w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (wyrok Sądu z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 215).
45 Również z utrwalonego orzecznictwa wynika, że nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego z elementu naruszenia. Wystarczy, żeby zbiór poszlak przywołanych przez tę instytucję oceniany globalnie odpowiadał temu wymogowi (zob. wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 180 i przytoczone tam orzecznictwo).
46 Jest ponadto normalne, że działania, które obejmują te praktyki i porozumienia, mają miejsce poza prawem, i że spotkania odbywają się potajemnie, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Z tego wynika, że nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o nawiązaniu bezprawnego kontaktu pomiędzy przedsiębiorstwami – takie jak sprawozdania ze spotkań – będą one zazwyczaj jedynie fragmentaryczne i odosobnione, i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja poszczególnych elementów w drodze dedukcji. Dlatego też w większości przypadków istnienie praktyki lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wywnioskowane na podstawie pewnej liczby zbieżnych okoliczności oraz przesłanek, które razem ujęte mogą stanowić, wobec braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (wyroki Trybunału: z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 55–57; z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawach połączonych C‑403/04 P i C‑405/04 P Sumitomo Metal Industries i Nippon Steel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑729, pkt 51).
47 W tym względzie należy zauważyć, że oświadczenia złożone w ramach polityki łagodzenia sankcji odgrywają istotną rolę. Te składane w imieniu przedsiębiorstw oświadczenia mają dużą wartość dowodową, ponieważ pociągają za sobą znaczne ryzyko prawne i handlowe (zob. podobnie ww. w pkt 45 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 205, 211; ww. w pkt 46 wyrok w sprawach połączonych Sumitomo Metal Industries i Nippon Steel przeciwko Komisji, pkt 103). Jednak oświadczenie przedsiębiorstwa, któremu zarzuca się udział w kartelu, a którego prawdziwość jest kwestionowana przez szereg innych przedsiębiorstw, którym zarzuca się udział w kartelu, nie może być uważane za stanowiące wystarczający dowód istnienia naruszenia popełnionego przez te ostatnie, jeżeli nie jest poparte innymi dowodami (zob. ww. wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 219 i przytoczone tam orzecznictwo).
48 W niniejszym przypadku wystąpienie zarzucanych przez Komisję zachowań, to znaczy udziału w spotkaniach FNAS, kontaktów miedzy pracownikiem jednej ze skarżących i przedstawicielem FRA.BO, jak również kontaktów nawiązanych na targach w Essen, nie zostało zakwestionowane. Skarżące kwestionują natomiast antykonkurencyjny charakter tych zachowań, stanowiący warunek sine qua non stwierdzenia naruszenia art. 81 WE.
49 Należy zatem ustalić, czy zachowania stwierdzone po przeprowadzeniu przez Komisję kontroli w marcu 2001 r. należy uznać za kontakty o charakterze antykonkurencyjnym.
50 Jeżeli chodzi o Simplex, należy przypomnieć, że jako podstawę wniosku, iż uczestniczyła ona w naruszeniu zarzucanym w art. 1 zaskarżonej decyzji w okresie między dniem 25 czerwca 2003 r. i dniem 1 kwietnia 2004 r. (zwanym dalej „spornym okresem”), Komisja przyjęła dwa wydarzenia, to znaczy kontakt telefoniczny między panią P. (FRA.BO) i panem W. (Simplex) w pierwszej połowie 2004 r. i spotkanie na targach w Essen w dniu 18 marca 2004 r.
51 Zgodnie z motywem 511 zaskarżonej decyzji w kwietniu 2004 r. pan W. powiadomił FRA.BO o możliwym podniesieniu cen na rynku greckim o 5%. Pan W. poprosił FRA.BO o skontaktowanie się z nim w celu porozumienia się w sprawie tej podwyżki. Zanim ten kontakt nastąpił, w rozmowie telefonicznej w dniu 25 lutego 2004 r. pan W. poinformował panią P., że podniesienie cen o 5% wejdzie w życie w dniu 1 marca 2004 r. Ta podwyżka została potwierdzona przez pana D., greckiego importera Simplex.
52 Przede wszystkim należy stwierdzić, iż wniosek Komisji, że Simplex uczestniczyła w kartelu przez cały sporny okres, nie jest poparty żadnym dowodem w odniesieniu do 2003 r. Komisja oparła się bowiem wyłącznie na wspomnianych wyżej wydarzeniach, które wszystkie miały miejsce w 2004 r.
53 Niewątpliwie ze streszczonego w motywie 506 zaskarżonej decyzji wniosku FRA.BO o złagodzenie sankcji wynika, że oświadczyła ona, iż po przeprowadzeniu przez Komisję kontroli nadal trwała wymiana wrażliwych informacji pomiędzy konkurentami, przede wszystkim w drodze kontaktów dwustronnych. FRA.BO wskazała między innymi, że „miały miejsce kontakty z szeregiem osób, a w szczególności z panem [W.] (IMI/Aalberts) i panem [L.] z Comap”.
54 Należy jednak zauważyć, że FRA.BO nie przedstawiła dowodów w postaci dokumentów, które potwierdzałyby, że Simplex prowadziła częste rozmowy telefoniczne z jej przedstawicielami. Natomiast w zestawieniach rozmów telefonicznych pań P. i B. (FRA.BO), dotyczących lat 2002–2004, które zostały załączone do odpowiedzi FRA.BO na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, nazwisko pana W. nie występuje.
55 Następnie należy stwierdzić, że terminarz pani P. (FRA.BO) z 2004 r. zawiera kilka odręcznych notatek, których tylko jedna część dotyczy Simplex, to znaczy fragment odnoszący się do rozmowy telefonicznej z panem W. w dniu 25 lutego 2004 r. W związku z tym należy zauważyć, że w zaskarżonej decyzji Komisja wspomina o kontakcie miedzy panem W. i panią P., do którego doszło pod koniec kwietnia, prawdopodobnie w dniu 29 kwietnia 2004 r. Niezależnie od tego, że rzekomy kontakt miał miejsce po przyjętej przez Komisję dacie zakończenia naruszenia, trzeba zauważyć, iż ze wspomnianych odręcznych notatek nie wynika, że chodzi o kontakt z panem W. Ponadto nawet przy założeniu, że chodzi o kontakt z panem W., z tych odręcznych notatek nie wynika, że zapowiedział on podwyższenie cen w odniesieniu do rynku greckiego.
56 Okazało się bowiem, że we wniosku o złagodzenie sankcji FRA.BO pomyliła różne odręczne notatki. W tym względzie z początkowych uwag FRA.BO z dnia 14 lipca 2004 r. wynika, że oświadczyła ona, iż dyrektor IMI, pan W., poinformował ją pod koniec lipca 2004 r. o ewentualnym podwyższeniu cen na rynku greckim i poprosił, żeby porozmawiać na ten temat kilka dni później, w celu zawarcia porozumienia (mettersi d’accordo). Wzmianka o zawarciu porozumienia znajdowała się w trzeciej części odręcznych notatek w terminarzu pani P., to znaczy we fragmencie dotyczącym rozmowy telefonicznej odbytej w dniu 29 kwietnia 2004 r. jedynie, po pierwsze, z panem B. i, po drugie, z panem Hu., a zawarcie porozumienia należało rozumieć w kontekście stosunku dostawca (Aquatis/Raccord Orléanais) – klient (FRA.BO).
57 Pismem z dnia 25 stycznia 2005 r. FRA.BO sprostowała swoje stanowisko i oświadczyła, że rozmowa telefoniczna między panem W. i panią P., w trakcie której omawiane było podwyższenie cen na rynku greckim, odbyła się w dniu 25 lutego 2004 r. Pan W. miał również oświadczyć, że jeżeli chodzi o pana D., podwyższenie cen o 5% zostało potwierdzone ze skutkiem od dnia 1 marca 2004 r.
58 Tymczasem z pkt 55 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wynika, że Komisja nie wzięła pod uwagę zaistniałego pomylenia ze sobą trzech różnych fragmentów odręcznych notatek, o których mowa w pkt 55 i 56 powyżej. Pomimo uwag skarżących dotyczących tej pomyłki Komisja, poza dokonaniem kilku pomniejszych zmian, nie sprostowała tego błędu również w motywie 511 zaskarżonej decyzji (zob. pkt 51 powyżej).
59 Należy zatem stwierdzić, że jedynym dowodem dotyczącym kontaktu pomiędzy Simplex i FRA.BO w spornym okresie jest fragment odręcznych notatek z dnia 25 lutego 2004 r. w terminarzu pani P. (FRA.BO), wspomniany w motywie 511 zaskarżonej decyzji, który zawiera informację „Odbyta rozmowa z [W.] x podwyżka w Grecji potwierdzona x [D.] + 5 od dnia 1 marca 2004 r.”.
60 W tym względzie należy stwierdzić, że odręczne notatki z dnia 25 lutego 2004 r. wskazują, że rzeczywiście w tym dniu odbyła się dyskusja na temat cen. Na podstawie tych odręcznych notatek nie jest jednak jasne, kto podjął decyzję o podwyższeniu cen. Nie jest wykluczone, że to niezależny importer Simplex (pan D.) postanowił podnieść swoje ceny o 5% od dnia 1 marca 2004 r.
61 Zważywszy, że kontakt z panem W. jest tematem jednego tylko fragmentu odręcznych notatek w terminarzu pani P., wspomnianego w pkt 59 powyżej, ten fragment notatek sam w sobie nie wystarczał, aby udowodnić uczestnictwo Simplex w naruszeniu zarzucanym jej w niniejszej sprawie. Nie jest bowiem wykluczone, że ten kontakt można potraktować jako pojedynczy incydent. Ponadto, jak stwierdzono powyżej, sam ten fragment notatek nie dowodzi, że w 2003 r. Simplex była zamieszana w kartel.
62 Jeżeli chodzi o drugie zdarzenie przyjetę jako podstawa zarzutów wobec Simplex, to znaczy spotkanie pana Ha. (IBP) z dwoma przedstawicielami Simplex na targach w Essen w dniu 18 marca 2004 r., o którym mowa w motywie 520 zaskarżonej decyzji, to z oświadczenia pana Ha. z dnia 28 listopada 2005 r., załączonego do odpowiedzi AFC i na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów i sprostowanego następnie, jeżeli chodzi o datę tego zdarzenia (targi te odbyły się w marcu 2004 r., nie zaś w 2002 r., jak wskazano we wniosku o złagodzenie sankcji), wynika, że odpowiedział on na pytanie dotyczące cen IBP. Pan Ha. oświadczył, że przypomina sobie, iż odbył krótką rozmowę z panamiH. i Be. (Simplex), i drugą z panem K. W tym względzie złożył on następujące oświadczenie:
„Pytali mnie o zamiary IBP Niemcy dotyczące cen i powiedziałem im, że przewidujemy ich podniesienie pod koniec miesiąca. Podniesienie cen wynikało ze wzrostu kosztów surowców. Nie było mowy o wysokości podniesienia cen ani o tym, kiedy wejdzie ono w życie, tylko o tym, że go dokonamy. Myślę, że zapowiadałem już wówczas klientom, iż nastąpi podniesienie cen, wobec czego informacja ta przestała być poufna. Mogły krążyć na ten temat pogłoski i być może to skłoniło ich do wypytywania mnie na temat podniesienia cen. Nie byliby w stanie potwierdzić tego, wyłącznie prosząc klientów o kopię oficjalnego cennika IBP Niemcy, gdyż został on opublikowany dopiero w dniu 30 marca 2004 r. […]”.
63 Należy jednak zauważyć, że skarżące zaprzeczają istnieniu kontaktu o charakterze antykonkurencyjnym. W tym celu w trakcie postępowania administracyjnego przedstawiły one dwa oświadczenia podważające oświadczenie pana Ha.
64 Skarżące przedstawiły oświadczenie pana H., który stwierdził, co następuje:
„Pamiętam, że spotkałem pana [Ha.] przy stoisku Woeste i rozmawiałem z nim, ale w żadnym wypadku nie pytałem go o możliwe podniesienie cen IBP Niemcy. O ile sobie przypominam, pan [Ha.] również nic na ten temat nie wspominał”.
65 Skarżące przedstawiły również oświadczenie pana Be., który wyjaśnił, że choć nie pamięta już, czy na pewno spotkał pana Ha. na tych targach, nie może jednak wykluczyć, że widział go, choć nie przypomina sobie, żeby rozmawiali akurat o cenach.
66 W związku z tym należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem oświadczenie złożone w ramach wniosku o złagodzenie sankcji samo w sobie nie wystarcza jako dowód, jeżeli prawdziwość tego oświadczenia została zakwestionowana (zob. pkt 47 powyżej).
67 W tym względzie Sąd uważa, że wbrew twierdzeniom Komisji przedstawionym podczas rozprawy oświadczenie pana Ha. nie jest bardziej wiarygodne niż oświadczenia panów H., i Be., dwóch przedstawicieli jednej ze skarżących. Okoliczność, ze zarówno IBP, jak i jej dawne spółki zależne, postępowały w przeszłości w sposób antykonkurencyjny, nie wystarcza, jeżeli chodzi o zdarzenia, jakie miały miejsce na tych targach, aby przyznać większą wartość oświadczeniu pana Ha., niż oświadczeniu, na które powołują się skarżące. Wobec tego należy stwierdzić, że w braku innych wskazówek, rzekomo antykonkurencyjny charakter kontaktu nawiązanego między przedstawicielem IBP i przedstawicielami skarżących nie został dowiedziony w sposób wymagany przez prawo.
68 Z powyższego wynika, że uczestnictwo Simplex w naruszeniu w spornym okresie nie zostało dowiedzione w sposób wymagany przez prawo.
69 Oznacza to, że należy stwierdzić nieważność art. 1 zaskarżonej decyzji, w zakresie w jakim Komisja uznała, że w spornym okresie Simplex uczestniczyła w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu.
70 Co się tyczy domniemanego uczestnictwa Aquatis w naruszeniu, Sąd uważa za wskazane zbadanie tej kwestii w ramach rozpatrywania zarzutu trzeciego.
W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego braku uczestnictwa w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu, o którym mowa w art. 1 zaskarżonej decyzji
Argumenty stron
71 Skarżące wskazują, że Komisja nie udowodniła istnienia jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia trwającego nadal po kontrolach w marcu 2001 r., nie zdołała wykazać istnienia obiektywnego związku pomiędzy zachowaniem Aquatis i „globalnym systemem ograniczającym” i nie udowodniła, że Aquatis wiedziała lub powinna była wiedzieć o istnieniu takiego systemu.
72 Skarżące wskazują, że w marcu 2001 r. kontrole Komisji położyły kres spotkaniom zwanym „Super EFMA”, organizowanym przed spotkaniami lub po spotkaniach European Fittings Manufacturers Association (EFMA, europejskiego stowarzyszenia producentów złączy) i „długotrwałemu kartelowi”. Komisja trwała jednak w przekonaniu, że Raccord Orléanais (zwany następnie Aquatis) naruszała art. 81 WE od czerwca 2003 r. do dnia 1 kwietnia 2004 r. Zdaniem Komisji kontakty, o których poinformowała FRA.BO, dowodziły, że nie zaprzestano jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia.
73 W związku z tym skarżące przypominają, że odwołanie się od pojęcia jednolitego, ciągłego i złożonego naruszenia stanowi odstępstwo od zasady, zgodnie z którą na Komisji spoczywa obowiązek dokładnego sposobu uczestniczenia przedsiębiorstwa w naruszeniu. Według skarżących wymaga to, jak każde inne odstępstwo od podstawowej zasady, interpretacji zawężającej. W niniejszym przypadku podejście przyjęte przez Komisję jest zdaniem skarżących sprzeczne z domniemaniem niewinności, ponieważ prowadzi do sytuacji, kiedy każdy ciąg pozornie niezależnych kontaktów pomiędzy konkurentami byłby utożsamiany z jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniem.
74 Przywołują one również wyroki Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑295/04 Buchmann przeciwko Komisji, Rec. s. II‑813, pkt 121 i z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgese Winyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑931, pkt 773. Według skarżących wynika z nich, że należało przede wszystkim ustalić, na czym polegał „wspólny system” i w jakim zakresie rzeczywiście był on nadal utrzymywany po kontrolach w 2001 r. Następnie należało wykazać, że zachowanie skarżących było związane z tym wspólnym systemem, i wreszcie Komisja powinna była udowodnić, że Aquatis wiedziała lub z dużym prawdopodobieństwem mogła wiedzieć, że poprzez swoje zachowanie uczestniczyła w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu.
75 Po pierwsze skarżące twierdzą, że struktura i wprowadzenie w życie jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia, jak również zdarzenia, które nastąpiły po 2001 r., były całkowicie różne.
76 Według skarżących „kartel »Super EFMA«”, w postaci, w jakiej funkcjonował przed kontrolami w 2001 r., był zorganizowany na trzech poziomach, to znaczy na poziomie ogólnoeuropejskim, na poziomie krajowym lub regionalnym i w sposób dwustronny, i polegał na dyskusjach i porozumieniach dotyczących struktury cen i cenników dla niektórych rynków. Zamieszanych w nie było w sumie 27 producentów miedzianej armatury hydraulicznej z 13 państw członkowskich, spośród których trzej (IBP, IMI i Comap) byli odpowiedzialni za organizację i zarządzanie spotkaniami zwanymi „Super EFMA”. Co więcej, spotkania te odbywały się nie tylko przed spotkaniami EFMA, lecz również zawsze wtedy, kiedy wymagała tego zmiana rynku.
77 Natomiast rzekoma kontynuacja jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia w okresie między marcem 2001 r. i kwietniem 2004 r. polegała, według Komisji, na kontaktach telefonicznych między AFC i FRA.BO oraz między Comap i FRA.BO, trzech rozmowach telefonicznych między „spółkami powiązanymi z Aalberts i z FRA.BO”, trzech dwustronnych kontaktach między Comap i FRA.BO, dwóch dwustronnych kontaktach na targach w marcu 2004 r. między IBP i Simplex oraz między IBP i Comap, jak również na spotkaniach komitetu logistycznego FNAS dotyczących pakowania produktów, na które to spotkania zaproszeni zostali producenci armatury hydraulicznej we Francji.
78 Skarżące zaprzeczają, jakoby wspomniane wyżej kontakty i kilka spotkań hurtowników we Francji dowodziły w wymagany prawem sposób istnienia jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia art. 81 WE i jakoby to „domniemane naruszenie” było tym samym naruszeniem co naruszenie, które miało miejsce przed kontrolami Komisji. W tym względzie podkreślają one, że liczne przedsiębiorstwa, wśród nich IMI, zgodnie z ustaleniami Komisji po jej kontrolach zaprzestały uczestnictwa w „domniemanym naruszeniu”. Zresztą według skarżących sektor został całkowicie zrestrukturyzowany w 2003 r. Podobnie większość najważniejszych osób, które uczestniczyły w organizacji i przebiegu spotkań „wysokiego szczebla”, nie brała udziału w organizacji i przebiegu domniemanych antykonkurencyjnych kontaktów w okresie, który nastąpił po wspomnianych kontrolach. Ponadto kartel w sektorze miedzianej armatury hydraulicznej miałby sens wyłącznie wówczas, gdyby dotyczył wszystkich państw członkowskich, co nie miało miejsca po 2001 r., niezależnie od sposobu rozumienia i interpretacji elementów, o których mowa w motywie 566 zaskarżonej decyzji.
79 Po drugie, w razie gdyby Sąd uznał, iż Komisja udowodniła, że ogólny system kartelu został utrzymany po marcu 2001 r., skarżące podnoszą, że Komisja nie wykazała, iż zachowanie Aquatis było związane z tym systemem.
80 Po trzecie Komisja nie wykazała też, że Aquatis wiedziała lub powinna była wiedzieć, że nawiązując kontakty z konkurentami w ramach spotkań FNAS, przystąpiła do „kartelu »Super EFMA«”. W zaskarżonej decyzji Komisja ograniczyła się do oświadczenia, że skarżące były poinformowane o kontrolach, czemu skarżące nie zaprzeczają. Podkreślają natomiast, że w sierpniu 2002 r., kiedy Aalberts przejęła całość działalności IMI w zakresie produkcji i dystrybucji złączy, upewniła się, że IMI i jej spółki zależne, a wśród nich Raccord Orléanais (stanowiące odtąd część Aquatis) i R Woeste & Co Yorkshire (stanowiące odtąd część Simplex), rzeczywiście zaprzestały uczestnictwa w naruszeniu.
81 Komisja odpowiada, że w zaskarżonej decyzji obszernie wyjaśniła, z jakiego powodu w niniejszej sprawie chodziło o jednolite naruszenie, najpierw do 2001 r. (motywy 559–563 zaskarżonej decyzji), a następnie po 2001 r. (motywy 564–597 zaskarżonej decyzji). Dokładniej rzecz ujmując, motywy 564–597 zaskarżonej decyzji zawierają bardzo szczegółową analizę ciągłości naruszenia. Komisja dodaje, że nie może być wątpliwości, iż zachowanie skarżących po 2001 r. zmierzało do tego samego antykonkurencyjnego celu co zachowanie innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w całym kartelu.
82 Ponadto zdaniem Komisji spełnione są przesłanki wymagające, aby skarżące „wiedziały lub bezwzględnie powinny były wiedzieć, że tajne porozumienie, w którym uczestniczyły, wpisywało się w ogólny plan”, oraz „miały świadomość noszących znamiona naruszenia zachowań podejmowanych przez innych uczestników lub mogły rozsądnie je przewidzieć i były gotowe zaakceptować wiążące się z tym ryzyko”, są spełnione. W tym względzie Komisja przypomina, że Aalberts została przypisana odpowiedzialność za działania jej dwóch spółek zależnych, Aquatis i Simplex, które są prawnymi następcami Raccord Orléanais i R Woeste & Co Yorkshire, w których to działaniach brały udział niektóre podmioty uczestniczące przed przeprowadzeniem kontroli w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu.
Ocena Sądu
83 Należy przede wszystkim zbadać, czy zachowania stanowiące naruszenie zarzucane po kontrolach Komisji z marca 2001 r. są kontynuacją jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia poprzedzającego wspomniane kontrole.
84 W przypadku odpowiedzi twierdzącej należało będzie ustalić, czy uczestnictwo Aquatis w spotkaniach FNAS wpisywało się w ramy tego jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia.
85 Zważywszy bowiem na wyciągnięte w pkt 68 i 69 powyżej wnioski dotyczące Simplex, zbadanie zarzutu trzeciego ma znaczenie jedynie w odniesieniu do Aquatis.
86 Pojęcie jednolitego naruszenia odnosi się do sytuacji, w której kilka przedsiębiorstw uczestniczyło w naruszeniu polegającym na ciągłym zachowaniu, któremu przyświeca jedyny cel gospodarczy w postaci zakłócenia konkurencji, lub na poszczególnych naruszeniach powiązanych ze sobą tożsamością przedmiotu (ten sam cel wszystkich zachowań) i podmiotów (te same zainteresowane przedsiębiorstwa, świadome tego, że działają we wspólnym celu) (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑53/03 BPB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1333, pkt 257). Taka wykładnia nie może zostać podważona ze względu na to, że jedno lub kilka ze zdarzeń stanowiących ten szereg działań lub to ciągłe zachowanie, rozpatrywane odrębnie, może również samo w sobie stanowić naruszenie art. 81 WE. (ww. wyrok w sprawie BPB przeciwko Komisji, pkt 252).
87 W przypadku gdy poszczególne działania z uwagi na identyczny cel polegający na zakłóceniu konkurencji na wspólnym rynku wpisują się w „całościowy plan”, Komisja jest uprawniona przypisać odpowiedzialność za te działania na podstawie udziału w naruszeniu postrzeganym jako całość (ww. w pkt 46 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 258).
88 Należy również wskazać, że pojęcie jednolitego celu nie może zostać zdefiniowane za pomocą ogólnego odniesienia do zakłócenia konkurencji na rynku, którego dotyczy naruszenie, ponieważ wpływ na konkurencję jako cel lub skutek jest nieodłącznym elementem wszelkiego zachowania wchodzącego w zakres stosowania art. 81 ust. 1 WE. Taka definicja pojęcia jednolitego celu mogłaby pozbawić pojęcie jednolitego i ciągłego naruszenia części jego znaczenia, ponieważ pociągałaby za sobą konieczność systematycznej kwalifikacji kilku zachowań dotyczących jednego sektora gospodarki, które są zakazane przez art. 81 ust. 1 WE, jako elementów stanowiących jednolite naruszenie. Zatem, aby zakwalifikować różne działania jako jednolite i ciągłe naruszenie, należy zbadać, czy istnieje między nimi związek komplementarności w tym znaczeniu, że każde z nich miało być odpowiedzią na jedną lub kilka konsekwencji normalnego działania konkurencji, a wzajemnie oddziałując, każde z nich przyczyniało się do realizacji całości skutków antykonkurencyjnych zamierzonych przez ich sprawców w ramach całościowego planu mającego jednolity cel. W tym względzie trzeba wziąć pod uwagę wszelkie okoliczności mogące wykazać lub podważyć ten związek, takie jak okres stosowania, treść (w tym zastosowane metody) i jednocześnie cel różnych rozpatrywanych działań (zob. podobnie wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawach połączonych T‑101/05 i T‑111/05 BASF i UCB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4949, pkt 179–181).
89 Ponadto aby ustalić udział przedsiębiorstwa w antykonkurencyjnym porozumieniu, Komisja musi udowodnić, że dane przedsiębiorstwo zamierzało przyczynić się swoim zachowaniem do wspólnych celów realizowanych przez ogół uczestników oraz że było świadome rzeczywistego postępowania planowanego lub wprowadzonego w życie przez inne przedsiębiorstwa w dążeniu do tych samych celów lub że mogło to rozsądnie przewidzieć i było gotowe zaakceptować takie ryzyko (wyrok Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 87).
90 Wreszcie okoliczność, że przedsiębiorstwo nie brało udziału we wszystkich zachowaniach składających się na kartel, nie jest istotna dla stwierdzenia istnienia popełnionego przez nie naruszenia. Tego rodzaju okoliczności należy brać pod uwagę dopiero w ramach oceny wagi naruszenia i, w razie potrzeby, przy ustalaniu kwoty grzywny (ww. w pkt 46 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 86).
91 W niniejszym przypadku w odniesieniu do okresu przed marcem 2001 r. należy wskazać, że zgodnie z zaskarżoną decyzją kartel polegał na organizowaniu w sposób regularny, przez szereg lat, wielostronnych i dwustronnych kontaktów pomiędzy konkurencyjnymi producentami, mających na celu ustanowienie nielegalnych praktyk zmierzających do sztucznej organizacji funkcjonowania rynku złączy, w szczególności na poziomie cen.
92 Zgodnie z zaskarżoną decyzją w ramach tego ogólnego kartelu odbywały się spotkania i inne antykonkurencyjne kontakty na poziomie ogólnoeuropejskim, jak również na poziomie krajowym, ponieważ każdy kraj miał własną procedurę koordynacji cen i własne lokalne ustalenia stanowiące uzupełnienie ustaleń powziętych na poziomie europejskim (motywy 129, 140, 559 zaskarżonej decyzji).
93 Funkcjonowanie kartelu opierało się bowiem po pierwsze – na spotkaniach „wysokiego szczebla”, dotyczących strategii i cen dla kilku krajów; po drugie – na spotkaniach dotyczących wyłącznie jednego lub kilku terytoriów krajowych, służących często wykonaniu decyzji powziętych na wyższym szczeblu; po trzecie – na dyskusjach na szczeblu dwustronnym (motyw 147 zaskarżonej decyzji).
94 Według zaskarżonej decyzji antykonkurencyjne ustalenia były dokonywane przed spotkaniami British Plumbing Fittings Manufacturers Association (BPFMA, stowarzyszenia brytyjskich producentów złączy i rur), spotkaniami EFMA, spotkaniami ad hoc lub spotkaniami odbywającymi się podczas targów, w trakcie tych spotkań lub po ich zakończeniu (motywy 140, 141 zaskarżonej decyzji).
95 Spotkania „wysokiego szczebla” co do zasady były organizowane przy okazji spotkań EFMA wiosną i jesienią każdego roku. Spotkania jesienne zasadniczo polegały na dyskusjach na temat ustalania cen, natomiast spotkania wiosenne poświęcone były raczej obserwowaniu ewolucji stosowania cen ustalonych w roku poprzedzającym (motyw 148 zaskarżonej decyzji).
96 Decyzje dotyczące podwyższenia cen kończyły się zazwyczaj, według zaskarżonej decyzji, porozumieniem w sprawie poziomu podniesienia i sposobu, w jaki miało ono zostać przeprowadzone, i zmierzały do wyznaczenia dat wprowadzenia podniesienia cen oraz przedsiębiorstwa, które miało je zainicjować (często był to lider danego rynku geograficznego) (motywy 149, 159 zaskarżonej decyzji).
97 Według zaskarżonej decyzji spotkania dotyczyły też sposobów kredytowania i upustów, kategorii klientów i różnic cenowych, podziału klientów pomiędzy dostawców, wymiany informacji odnoszących się do podnoszenia lub obniżania wielkości sprzedaży i cen osiąganych w ramach kartelu, dyskusji na temat dystrybucji krzyżowej, skarg któregoś z członków kartelu na innych jego członków, oraz uzgodnień przeciwko producentom lub dystrybutorom niebędącym członkami kartelu i ustalania ofert przetargowych w odpowiedzi na zaproszenia do przetargów (motyw 161 zaskarżonej decyzji).
98 Uczestnikami spotkań „wysokiego szczebla” byli, według zaskarżonej decyzji, dyrektorzy generalni, dyrektorzy ds. handlowych lub ds. sprzedaży i kierownicy handlowi, przy czym na tego typu spotkaniach zawsze były reprezentowane IMI, IBP i Comap (motyw 156 zaskarżonej decyzji).
99 Po spotkaniach „wysokiego szczebla” następowały bardziej ukierunkowane spotkania na szczeblu krajowym. Dotyczyły one przygotowania i realizacji decyzji i spotkań „wysokiego szczebla”. Według zaskarżonej decyzji uczestnikami spotkań na szczeblu krajowym byli co do zasady dyrektorzy do spraw handlowych lub lokalni kierownicy handlowi, którzy informowali uczestników spotkań „wysokiego szczebla” o sukcesie lub porażce zmian cen i warunków na rynku (motyw 157 zaskarżonej decyzji).
100 Wreszcie były również organizowane spotkania dwustronne i nieoficjalne spotkania o szerszym zasięgu.
101 Co się tyczy zarzucanych zachowań, które miały miejsce po marcu 2001 r., według zaskarżonej decyzji również polegały one na kontaktach nawiązanych w ramach stowarzyszeń branżowych (spotkania FNAS), kontaktach dwustronnych dotyczących parametrów konkurencji i kontaktach nawiązanych podczas targów (targi w Essen) (motywy 599–602 zaskarżonej decyzji).
102 Oczywiście bezsporne jest, że co się tyczy okresu po marcu 2001 r., kartel charakteryzowała stosunkowo elastyczna „organizacja”, jeżeli chodzi o jego strukturę, i polegał on przede wszystkim na dwustronnych kontaktach ad hoc. Zawodziła również koordynacja strategii na „wysokim szczeblu”, a tym samym wykonanie na poziomie krajowym decyzji powziętych na szczeblu ogólnoeuropejskim.
103 Bezsporne jest również, że jak wynika z zaskarżonej decyzji, po przeprowadzeniu kontroli w marcu 2001 r. liczba uczestników kartelu zmniejszyła się z dziewięciu do czterech.
104 Wreszcie należy stwierdzić, że podczas gdy przed 2001 r. kartel miał zasięg ogólnoeuropejski obejmujący trzynaście krajów, po roku 2001 stanowiące naruszenie zachowania uczestników zostały ograniczone do rynków niemieckiego, greckiego, hiszpańskiego, francuskiego i włoskiego, przy czym nie występuje pomiędzy nimi oczywisty związek.
105 Ze względu na to, że cel tych antykonkurencyjnych praktyk nie uległ zmianie i w dalszym ciągu polegał na uzgodnieniu cen, okoliczność, iż pewne cechy charakterystyczne czy intensywność tych praktyk zmieniły się, jest pozbawiona znaczenia dla kwestii dalszego istnienia rozpatrywanego kartelu. W tym względzie należy zauważyć, że jest prawdopodobne to, iż po przeprowadzeniu przez Komisję kontroli kartel przybrał mniej ustrukturyzowaną postać i prowadził działalność o bardziej zróżnicowanej intensywności. Nie można w każdym razie wyciągać wniosku, iż kartel został zakończony, na tej podstawie, że w jego działalności mogły wystąpić okresy zróżnicowanej intensywności.
106 Komisja zatem słusznie uznała, że po przeprowadzeniu przez nią w marcu 2001 r. kontroli kartel w dalszym ciągu istniał, i stwierdziła istnienie jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia.
107 Wobec tego należy zbadać, czy biorąc udział w spotkaniach, które odbyły się w ramach grupy roboczej komitetu logistycznego FNAS w celu wprowadzenia nowego opakowania armatury hydraulicznej, a dokładniej – omawiając związane z tym koszty, Aquatis uczestniczyła w tym jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu.
108 Należy przypomnieć, że w zaskarżonej decyzji Komisja zarzuca Acquatis, że w spornym okresie uczestniczyła w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu obejmującym całość rynku określonego jako ogólnoeuropejski, które zostało opisane w art. 1 tej decyzji.
109 Jak wynika z pkt 101 powyżej, elementami składającymi się na jednolite, złożone i ciągłe naruszenie po marcu 2001 r. były kontakty dwustronne, kontakty nawiązane podczas targów i kontakty nawiązane w ramach spotkań FNAS w celu uzgadniania cen.
110 W tym względzie bezsprzeczne jest, że w spornym okresie Aquatis uczestniczyła wyłącznie w spotkaniach FNAS, nie zaś w dwóch pozostałych elementach naruszenia. W związku z tym należy zauważyć, że udział Aquatis w spotkaniach FNAS, mających przedmiot zgodny z przedmiotem dwóch innych elementów jednolitego, złożonego i ciągłego naruszenia, czyli uzgodnienie cen, nie wystarczy sam w sobie, aby stwierdzić uczestnictwo w tym naruszeniu, chyba że zostanie ustalone, iż wiedziała ona, lub bezwzględnie powinna była wiedzieć, że po pierwsze jej zachowanie wpisywało się w ogólny plan, a po drugie, że ten ogólny plan dotyczył całości elementów składających się na kartel (zob. podobnie ww. w pkt 89 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Parecipazioni, pkt 83; wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑491, pkt 4027, 4112).
111 W niniejszym przypadku należy zatem zbadać, czy uczestnicząc w spotkaniach FNAS, Aquatis wiedziała, lub bezwzględnie powinna była wiedzieć, że przyłącza się do grupy uczestników ogólnoeuropejskiego kartelu. Jedynie bowiem w przypadku, gdy zostanie ustalone, że Aquatis miała świadomość istnienia dwóch innych elementów składających się na naruszenie, jej udział w porozumieniu dotyczącym rynku francuskiego mógł być uznany za wyraz jej przystąpienia do stwierdzonego naruszenia.
112 Tymczasem trzeba stwierdzić, że Komisja nie wykazała, iż uczestnicząc w spotkaniach FNAS, Aquatis była świadoma antykonkurencyjnych działań innych przedsiębiorstw, ani że w sposób rozsądny mogła je przewidzieć, i że wobec tego jej zachowanie wpisywało się w ogólny plan dotyczący całości elementów składających się na stwierdzony kartel.
113 W celu wykazania, że Aquatis była świadoma elementów składających się na stwierdzone naruszenie, Komisja odniosła się wyłącznie do faktu, iż Aquatis uczestniczyła w kartelu od 1991 r. do marca 2001 r. Okoliczność ta nie wystarczy jednak, aby udowodnić, że Aquatis ponownie przystąpiła do kartelu.
114 W tym względzie po pierwsze należy stwierdzić, że kiedy jej kapitał był kontrolowany przez IMI, jej dawną spółkę dominującą, Aquatis zaprzestała uczestnictwa w naruszeniu niezwłocznie po kontrolach przeprowadzonych przez Komisję w marcu 2001 r. Nic nie wskazuje, że Aquatis wiedziała o kontynuowaniu tego naruszenia przez IBP, Comap i FRA.BO.
115 Co więcej, zważywszy na szczególny cel, jaki miała grupa robocza komitetu logistycznego FNAS, to znaczy możliwość nowego pakowania, trudno jest bezpośrednio powiązać odbywane w jego ramach spotkania z kartelem rozpoczętym przed marcem 2001 r. Okoliczność, że niektórzy producenci omawiali ciężar związanych z tym kosztów, nie może podważyć tego stwierdzenia.
116 Po drugie należy zauważyć, że wbrew temu, co stwierdziła Komisja w motywach 575 i 584 zaskarżonej decyzji, dyskusje w ramach spotkań FNAS dotyczyły wyłącznie rynku francuskiego. Tymczasem, jak Komisja sama przyznała na rozprawie, ze sprawozdań z tych posiedzeń w żadnym wypadku nie wynika, że dotyczyły one również „Hiszpanii, Włoch, Zjednoczonego Królestwa, Niemiec i ogólnie rynku europejskiego”, co według Komisji oznaczałoby, że miały one wymiar ogólnoeuropejski. Należy zatem stwierdzić, że tajne porozumienie w ramach spotkań FNAS nie miało zasięgu ogólnoeuropejskiego.
117 Po trzecie zważywszy, że wspomniane spotkania dotyczyły wyłącznie rynku francuskiego i że brak jest wskazówek pozwalających uznać, iż były one wykorzystywane przez innych uczestników jako okazja do omawiania lub uzgadniania cen złączy na innych rynkach krajowych, nie zostało ustalone, iż Aquatis mogła rozsądnie przewidzieć, że spotkania te wpisywały się w ramy naruszenia o szerszym zasięgu stanowiącego część ogólnego planu.
118 Oczywiście należy zauważyć, że w dniu 29 kwietnia 2004 r. miał miejsce dwustronny kontakt między przedstawicielem Aquatis i przedstawicielem FRA.BO w ramach stosunku dostawca – klient (zob. pkt 56 powyżej). Niemniej jednak oprócz tego, że kontakt ten nastąpił poza okresem trwania naruszenia, tego rodzaju kontakt nie ma znaczenia z punktu widzenia prawa konkurencji, chyba że zostanie stwierdzone, iż w trakcie tego kontaktu handlowego były poruszane tematy o charakterze antykonkurencyjnym. Odręczne notatki w terminarzu pani P. nie dostarczają jednak w tym względzie żadnej wskazówki.
119 Wobec tego należy stwierdzić, że nie zostało ustalone, iż Aquatis była świadoma, że poprzez swoje zachowanie przystąpiła do kartelu złożonego z wielu elementów mających wspólny cel, ani nawet do kartelu, w którym już uczestniczyła przed marcem 2001 r. i który nadal istniał.
120 Należy zatem stwierdzić nieważność, w odniesieniu do wszystkich skarżących, art. 1 zaskarżonej decyzji, w zakresie w jakim Komisja stwierdziła, że biorąc udział w opisanym w tym postanowieniu szeregu porozumień i uzgodnionych praktyk na rynku złączy miedzianych i ze stopów miedzi, uczestniczyły one w spornym okresie w jednolitym, złożonym i ciągłym naruszeniu.
121 W tych okolicznościach nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie pozostałych zarzutów, to znaczy zarzutu pierwszego, dotyczącego bezprawności przypisania Aalberts jako spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie, zarzutu czwartego, dotyczącego szeregu uchybień przy ustalaniu kwoty grzywny nałożonej na skarżące, ani też zarzutu piątego, dotyczącego naruszenia ich prawa do obrony.
122 Mając na względzie całość powyższych rozważań, należy uchylić grzywnę w kwocie 100,8 mln EUR nałożoną na Aalberts, z której to kwoty Aquatis i Simplex odpowiadają solidarnie do wysokości 55,15 mln EUR, oraz w kwocie 2,04 mln EUR, za której zapłatę Aquatis i Simplex odpowiadają solidarnie, ponieważ kwota ta została obliczona na podstawie błędnych ustaleń.
123 Należy bowiem wskazać, że Komisja obliczyła kwotę podstawową grzywny nałożonej za uczestnictwo Aquatis i Simplex w kartelu, w czasie gdy ich kapitał był kontrolowany przez IMI, czyli kwotę wyjściową grzywny w wysokości 46 mln EUR, do której zastosowano zwiększenie o 100% ze względu na czas trwania naruszenia, i za ich rzekome uczestnictwo w naruszeniu, w czasie gdy ich kapitał był kontrolowany przez Aalberts, czyli kwotę wyjściową grzywny w wysokości 60 mln EUR, do której zastosowano zwiększenie o 5% ze względu na czas trwania naruszenia. Ze względu na okoliczności obciążające ta druga kwota została zwiększona o 60%. Daje to całkowitą kwotę grzywny w wysokości 192,8 mln EUR (92 mln EUR + 100,8 mln EUR). Ta całkowita kwota została następnie zmniejszona do wysokości 105,5 mln EUR w celu uwzględnienia pułapu 10% obrotów Aalberts, a następnie rozdzielona proporcjonalnie w stosunku do tego, że uczestnictwo Aquatis i Simplex w naruszeniu zostało stwierdzone w czasie, gdy były one kontrolowane przez IMI (50,34 mln EUR) bądź Aalberts (55,15 mln EUR).
124 Podczas gdy IMI mogła skorzystać ze zmniejszenia kwoty grzywny o 50% na podstawie komunikatu Komisji dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżania ich kwoty w sprawach dotyczących karteli, kwota podstawowa nałożonej na nią grzywny, która wynosiła 96,6 mln EUR, czyli kwota wyjściowa w wysokości 46 mln EUR, do której zastosowano zwiększenie o 110% ze względu na czas trwania naruszenia, została zmniejszona do wysokości 48,30 mln EUR. Jako że IMI wystąpiła z wnioskiem o złagodzenie sankcji dopiero we wrześniu 2003 r., jej dwie dawne spółki zależne nie mogły skorzystać z przyznanego IMI obniżenia kwoty grzywny o 50%. Wobec tego Komisja stwierdziła, że Aquatis i Simplex odpowiadają solidarnie za zapłatę kwoty 2,04 mln EUR (50,34 – 48,30), za której zapłatę nie odpowiadają ani IMI, ani Aalberts.
125 Ponadto należy przypomnieć, że jeżeli kilku adresatów zaskarżonej decyzji stanowiło w chwili jej wydania „przedsiębiorstwo”, to wysokość pułapu 10%, o którym mowa w art. 32 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, może być obliczona na podstawie całkowitego obrotu tego przedsiębiorstwa. Jeżeli natomiast ten podmiot gospodarczy podzielił się i w chwili wydania decyzji stanowi dwa odrębne podmioty, każdy adresat decyzji ma prawo, aby wspomniany pułap został wobec niego zastosowany indywidualnie (wyrok Sądu z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych T‑71/03, T‑74/03, T‑87/03 i T‑91/03 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 390). Jako że skarżące wnoszą jedynie o stwierdzenie nieważności art. 2 lit. a) i b) pkt 2 zaskarżonej decyzji, nie ma potrzeby zbadania, czy okoliczność, że przedsiębiorstwo IMI zostało podzielone na kilka odrębnych podmiotów, powinna mieć wpływ na wysokość pułapu kwoty grzywny nałożonej na Simplex i na Aquatis w art. 2 lit. b) pkt 1 zaskarżonej decyzji.
W przedmiocie kosztów
126 Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja przegrała sprawę, zgodnie z żądaniem skarżących należy obciążyć ją kosztami postępowania.
Z powyższych względów
SĄD (ósma izba)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność art. 1 decyzji Komisji C (2006) 4180 z dnia 20 września 2006r. dotyczącej postępowania na mocy art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F-1/38.121 – Złącza) w zakresie, w jakim stanowi on, że Aalberts Industries NV, Comap SA, dawniej Aquatis France SAS i Simplex Armaturen + Fittings GmbH & Co. KG uczestniczyły w naruszeniu w okresie od dnia 25 czerwca 2003 r. do dnia 1 kwietnia 2004 r.
2) Stwierdza się nieważność art. 2 lit. a) i b) pkt 2 decyzji C (2006) 4180.
3) Komisja Europejska zostaje obciążona kosztami postępowania.
Martins Ribeiro | Wahl | Dittrich |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 24 marca 2011 r.
Podpisy