Sprawy połączone T‑479/11 RENV i T‑157/12 RENV
Republika Francuska i IFP Énergies nouvelles
przeciwko
Komisji Europejskiej
Wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 5 października 2020 r.
Pomoc państwa – Poszukiwanie paliw – System pomocy wdrożony przez Francję – Dorozumiana i nieograniczona gwarancja państwa przyznana IFPEN poprzez nadanie statusu EPIC – Korzyść – Domniemanie istnienia korzyści – Proporcjonalność
1. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Przyznanie korzyści beneficjentom – Gwarancje państwa na rzecz przedsiębiorstwa, które nie podlega uregulowanym w prawie powszechnym przepisom dotyczącym postępowań upadłościowych i likwidacyjnych – Spoczywający na Komisji ciężar dowodu na okoliczność wystąpienia korzyści – Ocena w świetle wszystkich istotnych okoliczności – Domniemanie korzyści w stosunkach między przedsiębiorstwem będącym beneficjentem wspomnianej gwarancji a jego dostawcami i klientami – Przesłanki – Wcześniejsza weryfikacja istnienia warunków rynkowych uzasadniających przypadek korzyści analogicznej do istniejącej w stosunkach przedsiębiorstwa będącego beneficjentem z instytucjami bankowymi i finansowymi – Brak
(zob. pkt 74, 75, 82, 83, 87–92, 94–104)
2. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Przyznanie korzyści beneficjentom – Gwarancje państwa na rzecz przedsiębiorstwa, które nie podlega uregulowanym w prawie powszechnym przepisom dotyczącym postępowań upadłościowych i likwidacyjnych – Domniemanie poprawy sytuacji finansowej tego przedsiębiorstwa jako dowód istnienia korzyści – Obalenie tego domniemania – Przesłanki – Dowód braku rzeczywistej korzyści gospodarczej w przeszłości i w przyszłości
(art. 107 ust. 1 TFUE)
(zob. pkt 77, 124–132, 140–151)
3. Pomoc przyznawana przez państwa – Decyzja Komisji – Ocena zgodności z prawem w oparciu o informacje dostępne w momencie wydania decyzji
(art. 107 ust. 1 TFUE)
(zob. pkt 132, 133)
4. Pomoc przyznawana przez państwa – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Sumienne i bezstronne badanie – Uwzględnienie najbardziej kompletnych i wiarygodnych informacji – Zakres obowiązku
(art. 107, art. 108 ust. 2 TFUE)
(zob. pkt 134–143)
5. Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Decyzja uznająca pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym pod pewnymi warunkami – Naruszenie zasady proporcjonalności
(art. 107 ust. 1 TFUE)
(zob. pkt 202–207)
Streszczenie
Institut français du pétrole (francuski instytut ropy naftowej), obecnie zwany IFP Énergies nouvelles (zwany dalej „IFPEN”), jest francuskim przedsiębiorstwem publicznym wykonującym zadania w zakresie badań i rozwoju, szkoleń oraz informacji i dokumentacji. Do 2006 r. IFPEN było osobą prawną prawa prywatnego kontrolowaną pod względem ekonomicznym i finansowym, zgodnie z francuskimi przepisami krajowymi, przez rząd francuski. W 2006 r. IFPEN zostało przekształcone w osobę prawną prawa publicznego, czyli przedsiębiorstwo publiczne o charakterze przemysłowo-handlowym (EPIC).
W 2011 r.(1) Komisja Europejska uznała, że przyznanie tego statusu skutkowało udzieleniem IFPEN nieograniczonej gwarancji publicznej na całą jego działalność. Komisja wywnioskowała stąd, że objęcie tą gwarancją działalności gospodarczej IFPEN (takich jak transfery technologiczne i badania umowne) stanowi pomoc państwa. Komisja uznała bowiem, że IFPEN czerpało korzyść gospodarczą z dorozumianej i nieograniczonej gwarancji państwa nie tylko w ramach jego stosunków z instytucjami bankowymi i finansowymi, ale także w jego relacjach z dostawcami i klientami. Zdaniem tej instytucji rzeczona korzyść była selektywna, ponieważ konkurenci IFPEN, podlegający przepisom prawa powszechnego dotyczącym postępowań upadłościowych, nie korzystali z podobnej gwarancji państwa. Niemniej jednak Komisja doszła do wniosku, że z zastrzeżeniem spełnienia określonych warunków przyznana w ten sposób pomoc państwa mogła zostać uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym.
Republika Francuska i IFPEN wniosły do Sądu Unii Europejskiej skargę o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji. W pierwotnym wyroku z dnia 26 maja 2016 r.(2) Sąd częściowo uwzględnił skargi i stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim zakwalifikowano w niej gwarancję wynikającą ze statusu EPIC przysługującego IFPEN jako pomoc państwa. W swoim pierwotnym wyroku Sąd uznał, że aby wykazać istnienie korzyści gospodarczej na rzecz IFPEN w ramach jego stosunków z jego dostawcami i klientami, Komisja nie mogła powoływać się na domniemanie korzyści gospodarczej przyznanej EPIC poprzez dorozumianą i nieograniczoną gwarancję państwa związaną z jego statusem, ustanowioną przez Trybunał(3). Ponadto Sąd orzekł również, że w relacjach IFPEN z instytucjami finansowymi i bankowymi owo domniemanie korzyści zostało obalone na tej podstawie, że w okresie badanym w zaskarżonej decyzji na rzecz IFPEN nie została przyznana żadna rzeczywista korzyść gospodarcza w postaci korzystniejszych warunków kredytowych. W tym względzie Sąd zważył również, że skoro domniemanie zostało obalone w odniesieniu do okresu rozważanego w decyzji, domniemanie nie może być powoływane w przyszłości bez istotnej zmiany okoliczności, w jakich zostało ono obalone.
Trybunał, do którego Komisja wystąpiła o uchylenie pierwotnego wyroku, orzekł w wyroku wydanym w postępowaniu odwoławczym(4), że Sąd błędnie zinterpretował zakres domniemania korzyści gospodarczej. Przede wszystkim sama okoliczność, że beneficjent dorozumianej i nieograniczonej gwarancji państwa nie czerpał w przeszłości ze swojego statusu EPIC żadnej rzeczywistej korzyści gospodarczej, nie wystarcza do obalenia domniemania korzyści. Zdaniem Trybunału to zwyczajne domniemanie może zostać obalone jedynie w zakresie, w jakim zostało wykazane, że EPIC z tej gwarancji nie uzyskał w przeszłości i najprawdopodobniej nie uzyska w przyszłości jakiejkolwiek rzeczywistej korzyści gospodarczej. Następnie Trybunał orzekł, że Sąd naruszył prawo, kiedy stwierdził, iż domniemanie korzyści ogranicza się do stosunków, które wiążą się z operacją finansowania, w szczególności do stosunków między EPIC a instytucjami bankowymi i finansowymi. Mimo to wyjaśnił on, że owo domniemanie nie może zostać automatycznie rozszerzone na stosunki EPIC z jego dostawcami i klientami bez uprzedniego zbadania, czy w świetle zachowania tych podmiotów na rynku, korzyść, jaką może czerpać przedsiębiorstwo, jest podobna do korzyści, jaką czerpie ono ze swoich stosunków z instytucjami bankowymi i finansowymi, czego sprawdzenie należy do Komisji.
W wyroku z dnia 5 października 2020 r., wydanym po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania przez Trybunał, Sąd stwierdza nieważność zaskarżonej decyzji w części, ponieważ nie wykazała ona istnienia korzyści, jaką IFPEN mogło czerpać z gwarancji państwa w relacjach z jego dostawcami i klientami, tak że obowiązki nałożone w celu zapewnienia zgodności z rynkiem wewnętrznym zostały uznane za nieproporcjonalne.
Sąd przypomina, że aby zastosować domniemanie korzyści w stosunkach EPIC z jego dostawcami i klientami, zgodnie z wyrokiem wydanym w postępowaniu odwoławczym Komisja ma obowiązek sprawdzenia, czy zachowania dostawców i klientów na rynku uzasadniają hipotezę korzyści analogiczną do tej, która znajduje się w relacjach EPIC z instytucjami bankowymi i finansowymi. Tymczasem Sąd stwierdza, że Komisja nie przeprowadziła tego wstępnego badania. Z jednej strony, jeśli chodzi o relacje między IFPEN a jego dostawcami, Komisja przyznaje, że w zaskarżonej decyzji nie wykazano hipotezy korzyści analogicznej do istniejącej między IFPEN a instytucjami bankowymi i finansowymi. Z drugiej strony, jeśli chodzi o relacje między IFPEN a jego klientami, Sąd zauważa, że Komisja posłużyła się hipotetycznym rozumowaniem i że nie przeprowadziła uprzedniej analizy kontekstu gospodarczego i prawnego, który pozwoliłby na uznanie wiarygodności hipotezy korzyści w relacjach IFPEN z jego klientami, analogicznej do tej, która znajduje się w relacjach tego EPIC z instytucjami bankowymi i finansowymi. W konsekwencji Sąd orzekł, że Komisja nie wywiązała się z obowiązku przedstawienia dowodu na istnienie pomocy państwa w odniesieniu do relacji między IFPEN a jego dostawcami i klientami. Biorąc pod uwagę to stwierdzenie, nałożony na IFPEN obowiązek corocznego przekazywania Komisji danych dotyczących wartości towarów nabytych od jego dostawców i działalności gospodarczej prowadzonej z jego klientami w celu sprawdzenia zgodności pomocy, której istnienie nie zostało wykazane, nie jest uznawany ani za właściwy, ani za niezbędny do realizacji celów realizowanych przez przepisy dotyczące pomocy państwa. W konsekwencji Sąd częściowo uwzględnia zarzut oparty na naruszeniu zasady proporcjonalności.
Sąd uważa natomiast, że Komisja słusznie uznała, iż gwarancja, z której korzysta IFPEN ze względu na jego status EPIC, przysparza korzyści gospodarczej w zakresie jego stosunków z instytucjami bankowymi i finansowymi. W tym względzie Sąd wskazuje, że chociaż domniemanie korzyści zostało obalone w przeszłości, to jednak Francja i IFPEN nie zdołały obalić tego domniemania w przyszłości, czego wymaga wyrok wydany w postępowaniu odwoławczym, ze względu na niedopuszczalność podniesionych przez nie argumentów. Argumenty te odnosiły się bowiem do informacji, które należało przekazać Komisji w toku formalnego postępowania wyjaśniającego, a także do informacji, które dotyczyły okresu po wydaniu zaskarżonej decyzji.