Sprawa T‑106/13
(publikacja fragmentów)
d.d. Synergy Hellas Anonymi Emporiki Etaireia Parochis Ypiresion Pliroforikis
przeciwko
Komisji Europejskiej
Klauzula arbitrażowa – Szósty program ramowy w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji – Przedterminowe rozwiązanie umów – Uzasadnione oczekiwania – Proporcjonalność – Dobra wiara – Odpowiedzialność pozaumowna – Zmiana kwalifikacji skargi – Współistnienie żądań odszkodowawczych z tytułu odpowiedzialności umownej i pozaumownej – System wczesnego ostrzegania (SWO) – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom – Związek przyczynowy
Streszczenie – wyrok Sądu (czwarta izba) z dnia 18 listopada 2015 r.
1. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Umowy zawarte w ramach szczegółowego programu w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji – Przedterminowe rozwiązanie umów ze względu na nieprawidłowości finansowe, których dopuścił się kontrahent – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umownej – Cofnięcie skargi przez skarżącą w ramach innej umowy – Skarżąca podnosząca zarzuty identyczne z tymi wysuwanymi w innej skardze – Dopuszczalność
(art. 272 TFUE)
2. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Umowy zawarte w ramach szczegółowego programu w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji – Przedterminowe rozwiązanie umów ze względu na nieprawidłowości finansowe, których dopuścił się kontrahent – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umownej – Występowanie istniejącego i aktualnego interesu prawnego – Niezakończona ocena kwalifikowalności zadeklarowanych kosztów – Brak wpływu
(art. 272 TFUE)
3. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Ochrona uzasadnionych oczekiwań – Przesłanki – Szczegółowe zapewnienia udzielone przez administrację
4. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Umowy zawarte w ramach szczegółowego programu w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji – Przedterminowe rozwiązanie umów ze względu na nieprawidłowości finansowe, których dopuścił się kontrahent – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umownej – Powołanie się na zasadę ochrony uzasadnionych oczekiwań – Niedopuszczalność – Granice – Poszanowanie zasady wykonywania umów w dobrej wierze
(art. 272 TFUE)
5. Postępowanie sądowe – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Przesłanki – Rozszerzenie istniejącego zarzutu – Dopuszczalność
[regulamin postępowania przed Sądem (1991), art. 48 § 2]
6. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Umowy zawarte w ramach szczegółowego programu w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji – Przedterminowe rozwiązanie umów ze względu na nieprawidłowości finansowe, których dopuścił się kontrahent – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umownej – Podnoszenie zasady proporcjonalności – Dopuszczalność – Obowiązek wykonywania umów w dobrej wierze
(art. 5 ust. 4 TUE; art. 272 TFUE)
7. Skarga o odszkodowanie – Odpowiedzialność pozaumowna – Skarga dotycząca w rzeczywistości sporu o charakterze umownym – Zmiana kwalifikacji skargi – Przesłanki – Współistnienie żądań odszkodowawczych z tytułu odpowiedzialności umownej i pozaumownej – Przesłanki
(art. 268 TFUE, 272 TFUE)
1. W przypadku skargi o stwierdzenie odpowiedzialności umownej wniesionej w następstwie przedterminowego rozwiązania przez Komisję umowy o przyznaniu dotacji w ramach szczegółowego programu w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji ze względu na nieprawidłowości finansowe, których miał się dopuścić kontrahent, cofnięcie takiej skargi w innej sprawie, której przedmiotem była podobna umowa, nie wywiera wpływu na prawo Komisji do powoływania się na nieprawidłowości mające związek z wykonaniem umowy będącej przedmiotem tej innej sprawy w ramach żądań podnoszonych w obecnie toczącym się postępowaniu, dotyczących odpowiedzialności umownej Komisji z tytułu rozwiązania umowy będącej przedmiotem obecnie toczącego się postępowania.
W wypadku cofnięcia skargi Sąd nie orzeka bowiem ani w przedmiocie dopuszczalności, ani co do istoty, lecz przyjmuje do wiadomości, że po stronie skarżącej istnieje wola rezygnacji z postępowania sądowego. Postanowienie w przedmiocie cofnięcia skargi nie ma powagi rzeczy osądzonej. W sytuacji gdy skarżący cofa skargę będącą przedmiotem toczącego się postępowania, wynikły z niej spór przestaje istnieć, a więc znika sytuacja zawisłości sporu względem innej skargi. Trybunał wyjaśnił, że interes w uniknięciu sytuacji, w której podmioty prawne czynią użytek z tej możliwości w sposób sprzeczny z zasadą ekonomii procesowej, nie wymaga, by sytuacja zawisłości sporu istniała nadal nawet z uwagi na skargę, którą skarżący wycofał, ponieważ interes ten jest wystarczająco chroniony przez obciążenie skarżącego kosztami postępowania.
(por. pkt 46, 47)
2. W przypadku skargi o stwierdzenie odpowiedzialności umownej wniesionej w następstwie przedterminowego rozwiązania przez Komisję umowy o przyznaniu dotacji w ramach szczegółowego programu w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji ze względu na nieprawidłowości finansowe, których miał się dopuścić kontrahent, okoliczność, że Komisja jest w trakcie dokonywania oceny, czy przedstawione przez skarżącą koszty są kwalifikowalne, a tym samym, czy płatność określonej kwoty jest należna na podstawie wspomnianej umowy, nie pozwala stwierdzić braku po stronie skarżącej istniejącego i rzeczywistego interesu prawnego w nakazaniu Komisji przez Sąd dokonania zapłaty w wykonaniu umowy. Oczywiste jest bowiem, że od chwili wniesienia skargi doprowadzenie do jej uwzględnienia było dla skarżącej korzystne.
Ponadto Komisja nie może powoływać się na brak po stronie skarżącej interesu prawnego ze względu na to, że w chwili wniesienia skargi brak zapłaty na rzecz skarżącej kwoty należnej w wykonaniu umowy był niepewny lub hipotetyczny. W chwili wniesienia skargi było bowiem pewne, że Komisja nie zapłaciła spornej kwoty.
Kwestie, czy Komisja była zobowiązana do zapłaty spornej kwoty przed wniesieniem skargi, czy mogła ona wstrzymać płatność ze względu na wniesienie skargi i czy Sąd powinien zawiesić postępowanie sądowe do czasu zakończenia audytu Komisji, czy też, przeciwnie, powinien on od razu wypowiedzieć się w przedmiocie kwalifikowalności kosztów, wymagają oceny elementów związanych z istotą skargi, a nie z jej dopuszczalnością.
Wniosku tego nie podważa orzecznictwo dotyczące uzyskania stwierdzenia przez sąd Unii, że dana strona może zatrzymać kwoty, które Komisja wypłaciła jej już na podstawie rozpatrywanych umów. Chociaż w przypadku powództw o spełnienie świadczenia, dotyczących spełnienia konkretnych roszczeń, interes prawny można wywieść z reguły już z kontekstu żądania strony skarżącej, to stwierdzenie jej uzasadnionego interesu odnośnie do abstrakcyjnego sądowego ustalenia istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego – względnie zasadności lub braku zasadności określonego roszczenia – wymaga z reguły szczególnego uzasadnienia. Zadaniem sądów Unii nie jest bowiem wydawanie abstrakcyjnych opinii prawnych.
(por. pkt 51–55)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 66)
4. W przypadku skargi o stwierdzenie odpowiedzialności umownej wniesionej w następstwie przedterminowego rozwiązania przez Komisję umowy o przyznaniu dotacji w ramach szczegółowego programu w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji ze względu na nieprawidłowości finansowe, których miał się dopuścić kontrahent, Sąd powinien uznać za niedopuszczalny zarzut dotyczący naruszenia przez Komisję, przy wykonywaniu przez tę instytucję wskazanej powyżej umowy, zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań, która to zasada reguluje stosunek podporządkowania obywatela względem organu administracji.
Powyższa zasada mieści się bowiem – na podstawie art. 263 TFUE – w ramach kontroli legalności, którą Sąd może przeprowadzać w odniesieniu do aktów przyjmowanych przez instytucje.
Natomiast w przypadku skargi o stwierdzenie odpowiedzialności umownej do Sądu wnosi się o rozstrzygnięcie sporu, którego źródłem jest umowa. W tym względzie okoliczność, że umowa ta podlega w szczególności przepisom prawa Unii, nie pozwala na zmianę zakresu kompetencji Sądu, który został zdefiniowany poprzez dokonany przez skarżącą wybór środka zaskarżenia. W ramach żądania odszkodowawczego, którego źródłem jest umowa, skarżąca może więc zarzucać Komisji jedynie naruszenia prawa, które ma zastosowanie do umowy.
Niemniej jednak w prawie umów nie można wykluczyć powoływania się na pewnego rodzaju uzasadnione oczekiwania w sytuacji, gdy przyczyniają się one do poszanowania ciążącego na stronach obowiązku wykonywania umowy w dobrej wierze. Powyższe wynika stąd, że owa zasada wykonywania umów w dobrej wierze sprzeciwia się wykonywaniu umów z nadużyciem prawa.
(por. pkt 66–68, 72)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 70)
6. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 87–89)
7. Ze względu na niezależność umownych i pozaumownych środków zaskarżenia oraz właściwych dla każdego z tych środków przesłanek powstania odpowiedzialności Sąd ma za zadanie ustalić, czy przedmiotem zawisłej przed nim skargi o odszkodowanie jest żądanie odszkodowawcze oparte w sposób obiektywny na prawach i obowiązkach pochodzenia umownego czy też pozaumownego.
Samo powołanie się na przepisy lub zasady prawne niewynikające z wiążącej strony umowy, lecz obowiązujące strony, nie może skutkować zmianą umownego charakteru sporu.
Jednakże, zważywszy, że na mocy traktatu FUE sądy Unii są co do zasady właściwe do orzekania zarówno w przedmiocie skarg dotyczących odpowiedzialności pozaumownej instytucji, jak i w przedmiocie skarg dotyczących odpowiedzialności umownej instytucji, w sytuacji gdy zawarły one umowę zawierającą klauzulę arbitrażową, jeżeli do Sądu została wniesiona skarga o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej, podczas gdy w istocie spór dotyczył materii umownej, Sąd dokonuje zmiany kwalifikacji skargi, jeżeli spełnione są przesłanki dokonania takiej zmiany kwalifikacji.
W szczególności w przypadku sporu o takim charakterze Sąd nie może dokonać zmiany kwalifikacji skargi, jeżeli takiej zmianie sprzeciwia się wyraźna wola skarżącego, aby podstawą jego wniosku nie był art. 272 TFUE, lub też jeżeli na poparcie skargi nie podniesiono żadnego zarzutu opartego na naruszeniu zasad dotyczących danego stosunku umownego lub przepisu prawa krajowego określonego w umowie.
Ponadto naruszenie postanowienia umowy przez instytucję nie może samo w sobie skutkować powstaniem odpowiedzialności pozaumownej tej instytucji względem jednej ze stron, z którą została zawarta umowa zawierająca owo postanowienie. W takim wypadku naruszenie prawa, które przypisuje się tej instytucji, ma bowiem swe źródło wyłącznie w umowie i jest efektem jej związania umową w charakterze strony, a nie występowania przez nią w jakimkolwiek innym charakterze – na przykład organu administracji. W takich okolicznościach twierdzenie o naruszeniu postanowień umowy, przedstawione na poparcie żądania odszkodowawczego, którego źródłem jest odpowiedzialność pozaumowna, należy zatem uznać za pozbawione znaczenia dla sprawy.
Nie można jednak wykluczyć, że odpowiedzialność umowna i pozaumowna instytucji Unii może współistnieć względem podmiotu, z którym zawarła ona umowę. Charakter niezgodnych z prawem zachowań, jakie mogą zostać przypisane instytucji, która wyrządza szkodę mogącą być przedmiotem żądania odszkodowawczego na gruncie odpowiedzialności pozaumownej, nie jest bowiem z góry określony. Przy założeniu, że zachodzi takie współistnienie odpowiedzialności instytucji, sytuacja taka może mieć miejsce tylko pod warunkiem, że po pierwsze, niezgodność z prawem przypisywana danej instytucji stanowi uchybienie nie tylko zobowiązaniu umownemu, ale także ogólnemu obowiązkowi, jaki na niej ciąży, a po drugie, owa niezgodność z prawem odnosząca się do rzeczonego ogólnego obowiązku spowodowała szkodę inną niż ta, która wynika z nienależytego wykonania umowy.
(por. pkt 145–150)