WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 29 lutego 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Produkty lecznicze stosowane u ludzi – Dyrektywa 2001/83/WE – Artykuł 85c – Zakres stosowania – Sprzedaż ludności na odległość produktów leczniczych – Produkty lecznicze stosowane u ludzi, które nie podlegają obowiązkowi wydania recepty lekarskiej – Osoby uprawnione lub upoważnione do sprzedaży ludności na odległość produktów leczniczych – Możliwość wprowadzania przez państwa członkowskie uzasadnionych względami ochrony zdrowia publicznego warunków detalicznego dostarczania na ich terytorium produktów leczniczych sprzedawanych przez Internet – Usługi społeczeństwa informacyjnego – Dyrektywa 98/34/WE – Dyrektywa (UE) 2015/1535 – Usługa umożliwiająca nawiązywanie kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży produktów leczniczych przez Internet
W sprawie C‑606/21
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu, Francja) postanowieniem z dnia 17 września 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 30 września 2021 r., w postępowaniu:
Doctipharma SAS
przeciwko
Union des Groupements de pharmaciens d’officine (UDGPO),
Pictime Coreyre,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: A. Prechal, prezes izby, F. Biltgen, N. Wahl (sprawozdawca), J. Passer i M.L. Arastey Sahún, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Szpunar,
sekretarz: K. Hötzel, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 19 kwietnia 2023 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Doctipharma SAS – V. Eppendahl, L. Lesur, M. Rivasi i A. Robert, avocats, M. Meulenbelt, advocaat,
– w imieniu Union des Groupements de pharmaciens d’officine (UDGPO) – S. Beaugendre i M. Boccon-Gibod, avocats,
– w imieniu rządu francuskiego – G. Bain, V. Depenne, A.‑L. Desjonquères, M. Guiresse i N. Vincent, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu czeskiego – T. Machovičová, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierała M. Russo, avvocato dello stato,
– w imieniu Komisji Europejskiej – A. Sipos i F. Thiran, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 13 lipca 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni, po pierwsze, dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. 1998, L 204, s. 37), zmienionej dyrektywą 98/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 lipca 1998 r. (Dz.U. 1998, L 217, s. 18, zwanej dalej „dyrektywą 98/34”), a po drugie, art. 85c dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz.U. 2001, L 311, s. 67), zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. (Dz.U. 2011, L 174, s. 74) (zwanej dalej „dyrektywą 2001/83”).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy spółką Doctipharma SAS a Union des Groupements de pharmaciens d’officine (UDGPO) w przedmiocie zgodności z prawem działalności polegającej na sprzedaży przez Internet produktów leczniczych, które nie podlegają obowiązkowi wydania recepty lekarskiej, za pośrednictwem platformy stworzonej i zarządzanej przez Doctipharmę.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 98/34
3 Artykuł 1 dyrektywy 98/34 stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się poniższe terminy:
[…]
2) »usługa«: każda usługa społeczeństwa informacyjnego, to znaczy każda usługa normalnie świadczona za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług.
Do celów niniejszej definicji:
– »na odległość« oznacza usługę świadczoną bez równoczesnej obecności stron,
– »drogą elektroniczną« oznacza, iż usługa jest przesyłana pierwotnie i otrzymywana w miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania (włącznie z kompresją cyfrową) oraz przechowywania danych, i która jest całkowicie przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, odbiornika radiowego, środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych,
– »na indywidualne żądanie odbiorcy usług« oznacza, że usługa świadczona jest poprzez przesyłanie danych na indywidualne żądanie.
[…]”.
Dyrektywa 2001/83
4 Artykuł 85c dyrektywy 2001/83 stanowi:
„1. Bez uszczerbku dla przepisów krajowych zakazujących oferowania ludności w sprzedaży na odległość, w drodze usług społeczeństwa informacyjnego, produktów leczniczych wydawanych na receptę, państwa członkowskie zapewniają, by produkty lecznicze były oferowane w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego w rozumieniu dyrektywy [98/34] przy zachowaniu następujących warunków:
a) osoba fizyczna lub prawna oferująca produkty lecznicze jest uprawniona lub upoważniona do dostarczania ludności produktów leczniczych, w tym na odległość, zgodnie z przepisami krajowymi państwa członkowskiego miejsca zamieszkania lub siedziby danej osoby;
b) osoba, o której mowa w lit. a), zgłosiła państwu członkowskiemu miejsca zamieszkania lub siedziby co najmniej następujące informacje:
(i) nazwisko lub nazwę oraz stały adres wykonywania działalności, z którego dostarczane są produkty lecznicze;
(ii) datę rozpoczęcia działalności polegającej na oferowaniu ludności produktów leczniczych w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego;
(iii) adres strony internetowej wykorzystywanej do tego celu oraz wszelkie odpowiednie informacje niezbędne do identyfikacji tej strony;
(iv) w stosownych przypadkach – klasyfikację produktów leczniczych oferowanych ludności w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego, zgodnie z tytułem VI.
W odpowiednich przypadkach informacje te są uaktualniane;
c) produkty lecznicze spełniają wymogi przepisów krajowych państwa członkowskiego przeznaczenia zgodnie z art. 6 ust. 1;
d) bez uszczerbku dla wymogów informacyjnych ustanowionych w dyrektywie 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) [Dz.U. 2000, L 178, s. 1] strona internetowa, na której oferowane są produkty lecznicze, zawiera co najmniej:
(i) dane kontaktowe właściwego organu lub organu, do którego wniesiono zgłoszenia na podstawie lit. b);
(ii) hiperłącze do strony internetowej – o której mowa w ust. 4 – państwa członkowskiego miejsca zamieszkania lub siedziby;
(iii) wspólne logo, o którym mowa w ust. 3, wyraźnie widoczne na każdej stronie witryny internetowej odnoszącej się do oferowania ludności produktów leczniczych w sprzedaży na odległość. Wspólne logo zawiera hiperłącze do wpisu osoby w wykazie, o którym mowa w ust. 4 lit. c).
2. Państwa członkowskie mogą wprowadzić uzasadnione względami ochrony zdrowia publicznego warunki detalicznego dostarczania na ich terytorium produktów leczniczych oferowanych ludności w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego.
[…]
6. Bez uszczerbku dla dyrektywy [2000/31] i dla wymogów ustanowionych w niniejszym tytule państwa członkowskie podejmują działania niezbędne do zapewnienia, by osoby oferujące ludności produkty lecznicze w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego i działające na ich terytorium, a niebędące osobami, o których mowa w ust. 1, podlegały skutecznym, proporcjonalnym i odstraszającym sankcjom”.
Dyrektywa 2011/62
5 Motywy 21–24 dyrektywy 2011/62 mają następujące brzmienie:
„(21) Nielegalna sprzedaż produktów leczniczych ludności za pośrednictwem Internetu stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, gdyż w ten sposób mogą dotrzeć do niej sfałszowane produkty lecznicze. Konieczne jest podjęcie problemu tego zagrożenia. Należy przy tym wziąć pod uwagę fakt, że specjalne warunki dotyczące detalicznych dostaw produktów leczniczych dla ludności nie zostały ujednolicone na poziomie Unii [Europejskiej], a zatem państwa członkowskie mogą wprowadzać warunki odnoszące się do dostaw produktów leczniczych dla ludności w granicach określonych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
(22) Analizując zgodność z prawem Unii warunków detalicznej dostawy produktów leczniczych, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (»Trybunał Sprawiedliwości«) uznał bardzo szczególny charakter produktów leczniczych, których skutki lecznicze odróżniają je od innych towarów. Trybunał Sprawiedliwości uznał również, że zdrowie i życie człowieka zajmuje najważniejsze miejsce wśród dóbr i interesów chronionych na mocy TFUE oraz że do państw członkowskich należy decyzja o poziomie, na jakim zamierzają zapewnić ochronę zdrowia publicznego oraz o sposobie osiągnięcia tego poziomu. W związku z tym, że poziom ten może być różny w poszczególnych państwach członkowskich, należy uznać, że państwom członkowskim przysługuje pewien zakres uznania [wyrok z dnia 19 maja 2009 r., Apothekerkammer des Saarlandes i in., C‑171/07 i C‑172/07, EU:C:2009:316, pkt 19, 31], jeśli chodzi o warunki dostarczania na ich terytorium produktów leczniczych dla ludności.
(23) W szczególności, w świetle zagrożeń dla zdrowia publicznego oraz mając na uwadze przyznane państwom członkowskim uprawnienie do określania poziomu ochrony zdrowia publicznego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości uznano, iż państwa członkowskie mogą co do zasady zastrzec prawo do sprzedaży detalicznej produktów leczniczych dla samych farmaceutów [wyrok z dnia 19 maja 2009 r., Apothekerkammer des Saarlandes i in., C‑171/07 i C‑172/07, EU:C:2009:316, pkt 34, 35].
(24) Dlatego, oraz w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, państwa członkowskie powinny być uprawnione do wprowadzania wobec detalicznej dostawy produktów leczniczych oferowanych do sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego warunków uzasadnionych ochroną zdrowia publicznego. Warunki takie nie powinny nadmiernie ograniczać funkcjonowania rynku wewnętrznego”.
Dyrektywa 2015/1535
6 Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/1535 z dnia 9 września 2015 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. 2015, L 241, s. 1) stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
b) »usługa« oznacza każdą usługę społeczeństwa informacyjnego, to znaczy każdą usługę normalnie świadczoną za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług.
Do celów niniejszej definicji:
(i) »na odległość« oznacza, że usługa świadczona jest bez równoczesnej obecności stron;
(ii) »drogą elektroniczną« oznacza, iż usługa jest wysyłana i odbierana w miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania (włącznie z kompresją cyfrową) oraz przechowywania danych, i która jest całkowicie przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, fal radiowych, środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych;
(iii) »na indywidualne żądanie odbiorcy usług« oznacza, że usługa świadczona jest poprzez przesyłanie danych na indywidualne żądanie.
Przykładowy wykaz usług nieobjętych niniejszą definicją został określony w załączniku I.
[…]”.
7 Artykuł 10 tej dyrektywy stanowi:
„Dyrektywa 98/34/WE, zmieniona aktami prawnymi wymienionymi w części A załącznika III do niniejszej dyrektywy, traci moc, bez uszczerbku dla zobowiązań państw członkowskich dotyczących terminów transpozycji do prawa krajowego dyrektyw określonych w części B załącznika III do uchylonej dyrektywy oraz w części B załącznika III do niniejszej dyrektywy.
Odesłania do uchylonej dyrektywy odczytuje się jako odesłania do niniejszej dyrektywy zgodnie z tabelą korelacji zamieszczoną w załączniku IV”.
8 Zgodnie z art. 11 dyrektywy 2015/1535 weszła ona w życie w dniu 7 października 2015 r., czyli dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Prawo francuskie
9 Zgodnie z art. L. 5125‑25 akapit drugi code de la santé publique (kodeksu zdrowia publicznego), w wersji mającej zastosowanie do okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu głównym:
„Zabrania się farmaceutom przyjmowania zamówień na produkty lecznicze i inne produkty lub przedmioty wymienione w art. L. 4211‑1 poprzez zwyczajowo działających pośredników oraz angażowania się w sprzedaż i dostawę do domu produktów leczniczych lub wyżej wymienionych produktów i przedmiotów, których zamówienie odbywa się w takiej formie”.
10 Artykuł L. 5125‑26 tego kodeksu stanowi:
„Zabroniona jest sprzedaż konsumencka wszystkich produktów leczniczych, produktów i przedmiotów wymienionych w art. L. 4211‑1 za pośrednictwem domów sprzedaży komisowej, grup zakupowych lub zakładów będących własnością lub zarządzanych przez osoby nieposiadające jednego z dyplomów, świadectw lub innych tytułów, o których mowa w art. L. 4221‑1”.
11 Artykuł L. 5125‑33 wspomnianego kodeksu przewiduje:
„Handel elektroniczny produktami leczniczymi oznacza działalność gospodarczą, w ramach której farmaceuta oferuje lub zapewnia na odległość i drogą elektroniczną sprzedaż detaliczną i dostarczanie ludności produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz udziela w tym celu online informacji związanych ze zdrowiem.
Działalność w zakresie handlu elektronicznego prowadzona jest poprzez stronę internetową apteki stacjonarnej.
Zakładanie i prowadzenie takiej witryny zastrzeżone jest wyłącznie dla następujących farmaceutów:
1) farmaceuty prowadzącego aptekę;
2) farmaceuty zarządzającego apteką instytucji dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego lub apteką należącą do ratownictwa górniczego, wyłącznie na rzecz swoich członków.
Farmaceuta prowadzący aptekę lub zarządzający apteką instytucji dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego lub apteką należącą do ratownictwa górniczego jest odpowiedzialny za treść edytowanej przez siebie strony internetowej oraz za warunki prowadzenia handlu elektronicznego produktami leczniczymi.
Zastępcy farmaceuty, którzy zostali oddelegowani przez jednego z farmaceutów, o których mowa w akapicie szóstym, mogą uczestniczyć w prowadzeniu strony internetowej apteki.
Farmaceuci zastępujący osoby prowadzące apteki lub osoby zarządzające apteką mogą po ich śmierci prowadzić stronę internetową apteki utworzonej wcześniej przez osobę prowadzącą aptekę”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
12 Doctipharma stworzyła stronę internetową www.doctipharma.fr, prowadzoną przez spółkę Pictime Coreyre, za pośrednictwem której to strony internauci mogli nabywać na stronach internetowych aptek produkty farmaceutyczne i produkty lecznicze, które nie podlegają obowiązkowi wydania recepty lekarskiej.
13 Uznawszy, że usługa świadczona przez Doctipharmę za pośrednictwem jej strony internetowej wiązała się z uczestnictwem tej spółki w handlu elektronicznym produktami leczniczymi, mimo że nie posiadała ona statusu farmaceuty, UDGPO, stowarzyszenie zrzeszające grupy aptek, pozwało Doctipharmę i spółkę Pictime Coreyre przed tribunal de commerce de Nanterre (sąd gospodarczy w Nanterre, Francja) w celu stwierdzenia nielegalnego charakteru tej strony internetowej i nakazania, pod rygorem grzywny, zaprzestania przez nią działalności.
14 Wyrokiem z dnia 31 maja 2016 r. tribunal de commerce de Nanterre (sąd gospodarczy w Nanterre) uwzględnił żądania UDGPO. Sąd ten orzekł, że strona www.doctipharma.fr jest nielegalna w odniesieniu do sprzedaży produktów leczniczych, i nakazał zasadniczo Doctipharmie zaprzestania elektronicznego handlu produktami leczniczymi na tej stronie internetowej.
15 Doctipharma wniosła apelację do cour d’appel de Versailles (sądu apelacyjnego w Wersalu, Francja), który wyrokiem z dnia 12 grudnia 2017 r. uchylił wyrok sądu pierwszej instancji w szczególności ze względu na to, że strona www.doctipharma.fr jest platformą techniczną, która nie wprowadzała bezpośrednio do obrotu produktów leczniczych.
16 Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2019 r. Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja) uchylił ten wyrok ze względu na naruszenie art. L. 5125‑25 akapit drugi i art. L. 5125‑26 kodeksu zdrowia publicznego i skierował sprawę do ponownego rozpoznania przed cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu, Francja), który jest sądem odsyłającym. Cour de cassation (sąd kasacyjny) wywnioskował z działalności Doctipharmy, która polega w szczególności na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami z aptek a potencjalnymi pacjentami w celu sprzedaży produktów leczniczych, że spółka ta pełni rolę pośrednika, a tym samym uczestniczy w handlu elektronicznym produktami leczniczymi, przy czym nie posiada statusu farmaceuty, z naruszeniem tych przepisów.
17 Doctipharma podniosła przed sądem odsyłającym, że jej działalność ogranicza się do obsługi technicznej wspólnego rozwiązania przeznaczonego dla farmaceutów z aptek w celu umożliwienia im edytowania i prowadzenia ich stron internetowych. W tym względzie, z jednej strony, opiera się ona w szczególności na art. 85c dyrektywy 2001/83. Z drugiej strony spółka ta podnosi, że rozwiązania przyjętego w wyroku z dnia 20 grudnia 2017 r., Asociación Profesional Elite Taxi (C‑434/15, EU:C:2017:981), które dotyczyło działalności niezawodowych kierowców Ubera, nie można zastosować w sporze w postępowaniu głównym.
18 W tym względzie sąd odsyłający zauważa, że farmaceuci z aptek, w odróżnieniu od niezawodowych kierowców Ubera, są profesjonalistami w zakresie sprzedaży produktów leczniczych, których to sprzedaż na odległość stanowi jedynie rozszerzenie oferty, i że nie wydaje się, by Doctipharma ingerowała w ustalanie cen produktów leczniczych sprzedawanych w ten sposób, w związku z czym sąd ten wątpi, czy wykładnia dokonana przez Trybunał w wyroku z dnia 20 grudnia 2017 r., Asociación Profesional Elite Taxi (C‑434/15, EU:C:2017:981) może znaleźć zastosowanie w niniejszej sprawie.
19 Wreszcie podkreśla on, że cechy usługi oferowanej przez Doctipharmę i wykładnia art. 85c dyrektywy 2001/83 były przedmiotem przeciwstawnych podejść ze strony sądów francuskich, które rozpatrywały spór w postępowaniu głównym.
20 W tych okolicznościach cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy działalność prowadzoną przez Doctipharmę wykonywaną poprzez jej stronę internetową www.doctipharma.fr należy uznać za »usługę społeczeństwa informacyjnego« w rozumieniu dyrektywy [98/34]?
2) Czy w takim przypadku działalność prowadzona przez Doctipharmę wykonywana poprzez jej stronę internetową www.doctipharma.fr wchodzi w zakres stosowania art. 85c dyrektywy [2001/83]?
3) Czy art. 85c dyrektywy [2001/83] należy interpretować w ten sposób, że stanowi uzasadnione względami ochrony zdrowia publicznego, wynikające z wykładni art. L. 5125‑25 i L. 5125‑26 kodeksu zdrowia publicznego ograniczenie działalności prowadzonej przez Doctipharmę wykonywanej poprzez jej stronę internetową www.doctipharma.fr?
4) Jeśli nie, to czy art. 85c dyrektywy [2001/83] należy interpretować w ten sposób, że zezwala on na działalność prowadzoną przez Doctipharmę wykonywaną poprzez jej stronę internetową www.doctipharma.fr?
5) Czy w takim przypadku zakaz prowadzenia działalności przez Doctipharmę wynikający z dokonanej przez Cour de cassation [sąd kasacyjny] wykładni art. L. 5125‑25 i L. 5125‑26 kodeksu zdrowia publicznego jest uzasadniony względami ochrony zdrowia publicznego w rozumieniu art. 85c dyrektywy [2001/83]?
6) Jeśli nie, to czy art. 85c dyrektywy [2001/83] należy interpretować w ten sposób, że zezwala on na prowadzenie działalności »usługi społeczeństwa informacyjnego«, którą proponuje Doctipharma?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
21 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy działalność prowadzoną przez Doctipharmę wykonywaną poprzez jej stronę internetową www.doctipharma.fr należy uznać za „usługę społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu dyrektywy 98/34.
22 Po pierwsze, należy podkreślić, że jak wynika z art. 10 i 11 dyrektywy 2015/1535, dyrektywa 98/34 została uchylona ze skutkiem od dnia 7 października 2015 r. Tymczasem Doctipharma wskazuje w swoich uwagach, że usługi rozpatrywane w postępowaniu głównym były świadczone do 2016 r., a z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że wyrokiem z dnia 31 maja 2016 r. Doctipharmie nakazano zaprzestania handlu elektronicznego produktami leczniczymi na jej stronie internetowej. W związku z tym do okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu głównym mogą mieć zastosowanie ratione temporis również przepisy dyrektywy 2015/1535.
23 Należy jednak zauważyć, że art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535, które definiują pojęcie „usługi społeczeństwa informacyjnego”, mają identyczne brzmienie.
24 Po drugie, z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że usługa oferowana przez Doctipharmę jest świadczona na stronie internetowej i polega na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej.
25 W konsekwencji należy rozumieć, że poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535 należy interpretować w ten sposób, że usługa świadczona na stronie internetowej, polegająca na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, wchodzi w zakres pojęcia „usługi społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu tych przepisów.
26 W tym względzie, art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535, definiują pojęcie „usługi społeczeństwa informacyjnego” jako oznaczające „każdą usługę normalnie świadczoną za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług”.
27 W niniejszej sprawie należy przypomnieć, w odniesieniu do pierwszej przesłanki ustanowionej w tych przepisach, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wynagrodzenie za usługę świadczoną przez usługodawcę w ramach działalności gospodarczej niekoniecznie musi być wypłacane przez osoby, które z niej korzystają (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 września 2016 r., Mc Fadden, C‑484/14, EU:C:2016:689, pkt 41; z dnia 4 maja 2017 r., Vanderborght, C‑339/15, EU:C:2017:335, pkt 36).
28 Zatem do celów zakwalifikowania usługi takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym jako wchodzącej w zakres pojęcia „usługi społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535 nie ma znaczenia, czy usługa ta jest świadczona nieodpłatnie na rzecz osoby nabywającej produkt leczniczy wydawany bez recepty lekarskiej, skoro prowadzi ona do zawarcia między dostawcą tej usługi a każdym farmaceutą korzystającym z tej usługi umowy o odpłatne świadczenie usług.
29 Podobnie bez znaczenia jest w tym względzie okoliczność, że – jak wskazała Doctipharma – zgodnie z ogólnymi warunkami sprzedaży otrzymywała ona wynagrodzenie od farmaceutów, którzy wykupili dostęp do jej platformy, w formie ryczałtu, czy też, jak wskazał rząd francuski, okoliczność, że usługa świadczona przez Doctipharmę była przedmiotem miesięcznego abonamentu uiszczanego na rzecz Doctipharmy przez farmaceutów będących klientami oraz zwrotu określonego procentowo od wielkości sprzedaży, pobieranego przez platformę.
30 Z powyższego wynika, że, z zastrzeżeniem ustaleń, jakich powinien dokonać sąd odsyłający, usługę rozpatrywaną w postępowaniu głównym należy w każdym wypadku uznać za świadczoną za wynagrodzeniem.
31 Co się tyczy przesłanek drugiej i trzeciej przewidzianych w art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i w art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535, usługę świadczoną przez Doctipharmę można, biorąc pod uwagę jej cechy, uznać za świadczoną na odległość i drogą elektroniczną w rozumieniu tych przepisów, ponieważ nawiązywanie kontaktu między klientami a farmaceutami odbywa się za pośrednictwem strony internetowej, bez jednoczesnej obecności, z jednej strony, usługodawcy, i, z drugiej strony, klienta lub farmaceuty, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.
32 Co się tyczy czwartej przesłanki przewidzianej w art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i w art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535, z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, a w szczególności z opisu usługi świadczonej przez Doctipharmę wynika, że usługa ta jest świadczona, po pierwsze, na indywidualne żądanie farmaceutów, którzy, aby móc skorzystać z tej usługi, muszą wykupić dostęp do strony internetowej Doctipharmy, i po drugie, na indywidualne żądanie klientów, którzy, aby uzyskać dostęp do wybranych przez siebie stron farmaceutów w celu zakupu, na zamówienie, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, muszą stworzyć konto klienta.
33 Z powyższego wynika, że usługę taką jak usługa świadczona przez Doctipharmę należy, z zastrzeżeniem weryfikacji, których powinien dokonać sąd odsyłający, uznać za „usługę społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535.
34 Wniosku tego nie podważa orzecznictwo wypracowane przez Trybunał w wyrokach z dnia 20 grudnia 2017 r., Asociación Profesional Elite Taxi (C‑434/15, EU:C:2017:981), z dnia 19 grudnia 2019 r., Airbnb Ireland (C‑390/18, EU:C:2019:1112), i z dnia 3 grudnia 2020 r., Star Taxi App (C‑62/19, EU:C:2020:980).
35 Z orzecznictwa tego wynika bowiem, że usługę mającą na celu kojarzenie klientów z dostawcami innej usługi o odmiennym charakterze i spełniającą wszystkie przesłanki przewidziane w art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i w art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535 należy uznać za „usługę społeczeństwa informacyjnego”, jeżeli taka usługa jest usługą odrębną od usługi o odmiennym charakterze świadczonej przez tych dostawców. Jednakże inna sytuacja ma miejsce wówczas, gdy okaże się, że owa usługa umożliwiająca nawiązywanie kontaktu stanowi integralną część złożonej usługi, której główny element jest objęty inną kwalifikacją prawną niż „usługa społeczeństwa informacyjnego” (wyrok z dnia 3 grudnia 2020 r., Star Taxi App, C‑62/19, EU:C:2020:980, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).
36 Otóż, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 28 i 29 opinii, usługa umożliwiająca nawiązywanie kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, nie może stanowić integralnej części złożonej usługi, której głównego elementu nie można uznać za „usługę społeczeństwa informacyjnego”.
37 W konsekwencji, w braku odrębnego systemu prawnego mającego zastosowanie do takiej usługi nie należy brać pod uwagę wykładni i kryteriów wynikających z wyroków wymienionych w pkt 34 niniejszego wyroku w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie pierwsze.
38 W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535 należy interpretować w ten sposób, że usługa świadczona na stronie internetowej, polegająca na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, wchodzi w zakres pojęcia „usługi społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu tych przepisów.
W przedmiocie pytań od drugiego do szóstego
39 Poprzez pytania od drugiego do szóstego, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 85c dyrektywy 2001/83 należy interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie mogą na podstawie tego przepisu zakazać świadczenia usługi polegającej na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami za pośrednictwem strony internetowej w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej.
40 W tym względzie należy przypomnieć, że art. 1 pkt 20 dyrektywy 2011/62 wprowadził do dyrektywy 2001/83 tytuł VIIA, zatytułowany „Sprzedaż na odległość dla ludności”. Tytuł ten zawiera między innymi art. 85c tej ostatniej dyrektywy dotyczący sprzedaży produktów leczniczych na odległość ludności.
41 Z przepisu tego wynika, po pierwsze, że państwa członkowskie muszą zezwolić na sprzedaż ludności na odległość, w drodze usług społeczeństwa informacyjnego w rozumieniu dyrektywy 98/34, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej. Ustanowiony w ustawodawstwie państwa członkowskiego zakaz oferowania sprzedaży ludności na odległość jest bowiem dopuszczalny jedynie w odniesieniu do produktów leczniczych wydawanych na receptę.
42 Po drugie, ów art. 85c ustanawia w ust. 1 warunki dotyczące osób, produktów leczniczych i stron internetowych, którym podlega sprzedaż ludności na odległość, w drodze usług społeczeństwa informacyjnego, produktów leczniczych, których przestrzeganie muszą zapewnić państwa członkowskie.
43 W szczególności, w odniesieniu do osób uprawnionych lub upoważnionych do prowadzenia takiej sprzedaży, w ust. 1 lit. a) tego artykułu uściślono, że osoba fizyczna lub prawna oferująca takie produkty lecznicze musi być uprawniona lub upoważniona do dostarczania takich produktów na odległość „zgodnie z przepisami krajowymi państwa członkowskiego miejsca zamieszkania lub siedziby danej osoby”.
44 Kompetencja przyznana w ten sposób państwom członkowskim została uzupełniona w art. 85c ust. 6, który stanowi, że są one również właściwe do nakładania sankcji na osoby inne niż te, o których mowa w ust. 1 tego artykułu, oferujące ludności produkty lecznicze w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego w rozumieniu dyrektywy 98/34.
45 W związku z tym to państwa członkowskie mają wyłączną kompetencję do określania osób fizycznych lub prawnych uprawnionych lub upoważnionych do dostarczania ludności produktów leczniczych na odległość.
46 W odniesieniu do warunków, od których może być uzależniona sprzedaż ludności na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego, należy zauważyć, że zgodnie z art. 85c ust. 2 dyrektywy 2001/83 państwa członkowskie mogą wprowadzić warunki detalicznego dostarczania na ich terytorium produktów leczniczych oferowanych ludności w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego.
47 Jak wynika z brzmienia tego przepisu, państwa członkowskie mogą jednak wprowadzić takie warunki detalicznego dostarczania jedynie wówczas, gdy są one „uzasadnione względami ochrony zdrowia publicznego”.
48 Aby ustalić, czy usługi takiej jak usługa świadczona przez Doctipharmę można zakazać na podstawie przepisów krajowych przyjętych zgodnie z art. 85c ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/83, sąd odsyłający winien dokonać oceny, czy, biorąc pod uwagę cechy tej usługi umożliwiającej nawiązywanie kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży przez Internet produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, należy uznać, że dostawca rzeczonej usługi ogranicza się – poprzez świadczenie własnej i odrębnej od sprzedaży usługi – do umożliwienia nawiązywania kontaktu między sprzedawcami a klientami, czy też należy uznać, że dostawca ten sam jest podmiotem świadczącym sprzedaż.
49 W tym względzie do sądu odsyłającego należy ustalenie, w drodze oceny czysto faktycznej, nie charakteru usługi świadczonej przez Doctipharmę, która jest, w każdym wypadku – jak wskazał Trybunał w odpowiedzi na pytanie pierwsze – usługą społeczeństwa informacyjnego, lecz podmiotu – czy to Doctipharmy, czy też farmaceutów korzystających ze świadczonej przez tę spółkę usługi – który prowadzi sprzedaż produktów leczniczych wydawanych bez recepty.
50 Gdyby w wyniku tej analizy należało stwierdzić, w świetle specyfiki usługi świadczonej przez Doctipharmę, że należy ją uznać za podmiot świadczący sprzedaż, wówczas art. 85c ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/83 nie sprzeciwiałby się zakazowi świadczenia tej usługi przez państwo członkowskie, na którego terytorium ma ona siedzibę.
51 Jak bowiem wynika z pkt 43–45 niniejszego wyroku, wyłącznie państwa członkowskie są właściwe do określenia osób uprawnionych lub upoważnionych do sprzedaży ludności na odległość, w drodze usług społeczeństwa informacyjnego, produktów leczniczych wydawanych bez recepty. Władze francuskie mogą zatem zastrzec sprzedaż takich produktów leczniczych ludności na odległość w drodze tych usług wyłącznie dla osób mających status farmaceuty.
52 Natomiast, gdyby sąd odsyłający stwierdził, że usługa ta polega wyłącznie na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między sprzedawcami a klientami, w związku z czym Doctipharma świadczy własną usługę, odrębną od sprzedaży, usługa ta nie mogłaby zostać zakazana na podstawie art. 85c ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/83 ze względu na to, że spółka ta, nie mając statusu farmaceuty, uczestniczy w handlu elektronicznym produktami leczniczymi.
53 Ponadto w takim przypadku usługa świadczona przez Doctipharmę nie wchodziłaby w zakres pojęcia „warunków detalicznego dostarczania” produktów leczniczych oferowanych ludności w sprzedaży na odległość w rozumieniu art. 85c ust. 2 dyrektywy 2001/83 i nie mogłaby zostać również zakazana na podstawie tego przepisu.
54 Jak bowiem wynika z odpowiedzi na pytanie pierwsze, usługę świadczoną na stronie internetowej, polegającą na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, należy uznać za „usługę społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 i art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535.
55 Tymczasem art. 85c ust. 1 dyrektywy 2001/83 przewiduje wyraźnie, że, bez uszczerbku dla przepisów krajowych zakazujących oferowania ludności w sprzedaży na odległość produktów leczniczych wydawanych na receptę, państwa członkowskie zapewniają, by produkty lecznicze były oferowane ludności w sprzedaży na odległość w drodze usług społeczeństwa informacyjnego w rozumieniu dyrektywy 98/34.
56 Niespójne byłoby zatem uznanie, że państwa członkowskie mogą zakazać oferowania takich usług na podstawie art. 85c ust. 2 dyrektywy 2001/83.
57 W świetle powyższych rozważań na pytania od drugiego do szóstego należy odpowiedzieć, iż art. 85c dyrektywy 2001/83 należy interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie mogą na podstawie tego przepisu zakazać świadczenia usługi polegającej na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami za pośrednictwem strony internetowej w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, jeżeli okaże się, biorąc pod uwagę cechy tej usługi, że podmiot świadczący tę usługę sam prowadzi sprzedaż takich produktów leczniczych, nie będąc do tego uprawnionym lub upoważnionym przez prawo państwa członkowskiego, na którego terytorium ma siedzibę.
W przedmiocie kosztów
58 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 1 pkt 2 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego, zmienionej dyrektywą 98/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 lipca 1998 r., oraz art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/1535 z dnia 9 września 2015 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego,
należy interpretować w ten sposób, że:
usługa świadczona na stronie internetowej, polegająca na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, wchodzi w zakres pojęcia „usługi społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu tych przepisów.
2) Artykuł 85c dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi, zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r.,
należy interpretować w ten sposób, że:
państwa członkowskie mogą na podstawie tego przepisu zakazać świadczenia usługi polegającej na umożliwieniu nawiązywania kontaktu między farmaceutami a klientami za pośrednictwem strony internetowej w celu sprzedaży, poprzez strony aptek, które wykupiły tę usługę, produktów leczniczych wydawanych bez recepty lekarskiej, jeżeli okaże się, biorąc pod uwagę cechy tej usługi, że podmiot świadczący tę usługę sam prowadzi sprzedaż takich produktów leczniczych, nie będąc do tego uprawnionym lub upoważnionym przez prawo państwa członkowskiego, na którego terytorium ma siedzibę.
Podpisy