WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 29 lutego 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Układ stowarzyszeniowy WE–Algieria – Zabezpieczenie społeczne algierskich pracowników migrujących i osób pozostałych przy życiu po ich śmierci – Przeniesienie świadczeń do Algierii według stawek stosowanych zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego będącego dłużnikiem – Renta rodzinna – Przepisy krajowe stosujące zasadę państwa miejsca zamieszkania – Klauzula miejsca zamieszkania obejmująca obniżenie kwoty renty rodzinnej dla beneficjentów zamieszkujących w Algierii
W sprawie C‑549/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i służby publicznej, Niderlandy) postanowieniem z dnia 15 sierpnia 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 18 sierpnia 2022 r., w postępowaniu:
X
przeciwko
Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: A. Prechal, prezes izby, F. Biltgen, N. Wahl, J. Passer i M.L. Arastey Sahún (sprawozdawczyni), sędziowie,
rzecznik generalny: A.M. Collins,
sekretarz: D. Dittert, kierownik wydziału,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 28 czerwca 2023 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank – C. Speear, W. van den Berg i M. Van der Ent-Eltink, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu niderlandzkiego – K. Bulterman i H.S. Gijzen, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – B.-R. Killmann, D. Martin i F. van Schaik, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 12 października 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 68 ust. 4 Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Algierską Republiką Ludowo-Demokratyczną, z drugiej strony (Dz.U. 2005, L 265, s. 2, zwanego dalej „układem stowarzyszeniowym WE–Algieria”).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między X a Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank (zarządem zakładu ubezpieczeń społecznych, Niderlandy) (zwanym dalej „SVB”), dotyczącego obniżenia kwoty renty rodzinnej wypłacanej X ze względu na, że ma ona miejsce zamieszkania w Algierii.
Ramy prawne
Prawo Unii
Układ stowarzyszeniowy WE–Algieria
3 Układ stowarzyszeniowy WE–Algieria został podpisany w Walencji (Hiszpania) w dniu 22 kwietnia 2002 r. i zatwierdzony w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2005/690/WE z dnia 18 lipca 2005 r. (Dz.U. 2005, L 265, s. 1). Zgodnie z jego art. 110 ust. 1 wszedł on w życie w dniu 1 września 2005 r., jak wynika z informacji opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (Dz.U. 2005, L 292, s. 10). Ponadto zgodnie z jego art. 110 ust. 2 z chwilą jego wejścia w życie zastąpił on Umowę o współpracy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Algierską Republiką Ludowo-Demokratyczną, podpisaną w Algierze (Algieria) w dniu 26 kwietnia 1976 r. i zatwierdzoną w imieniu Wspólnoty rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2210/78 z dnia 26 września 1978 r. (Dz.U. 1978, L 263, s. 1, zwaną dalej „umową o współpracy EWG–Algieria”).
4 Artykuł 1 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria stanowi:
„1. Ustanawia się niniejszym stowarzyszenie między Wspólnotą i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Algierią z drugiej strony.
2. Celem niniejszego układu jest:
– stworzenie stosownych ram dla dialogu politycznego między stronami, umożliwiającego rozwój bliskich stosunków i współpracy we wszystkich dziedzinach, które te uznają za istotne dla takiego dialogu;
– wspieranie handlu i rozwój harmonijnych stosunków gospodarczych i społecznych między stronami oraz stworzenie warunków sprzyjających stopniowej liberalizacji handlu towarami, usługami i kapitałem;
– ułatwienie wymiany zasobów ludzkich, w szczególności w kontekście procedur administracyjnych;
– zachęcanie do integracji państw Maghrebu poprzez wspieranie handlu i współpracy w ramach grupy państw Maghrebu oraz pomiędzy tymi państwami a Wspólnotą i jej państwami członkowskimi;
– wspieranie współpracy gospodarczej, społecznej, kulturalnej i finansowej” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tego układu poniżej].
5 Artykuł 68 tego układu ma następujące brzmienie:
„1. Z zastrzeżeniem postanowień następnych ustępów pracownicy posiadający obywatelstwo algierskie oraz członkowie ich rodzin, którzy z nimi zamieszkują, korzystają w zakresie zabezpieczenia społecznego z traktowania wolnego od jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na przynależność państwową w stosunku do obywateli państw członkowskich, w których są zatrudnieni.
Pojęcie zabezpieczenia społecznego obejmuje dziedziny zabezpieczenia społecznego dotyczące świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa, inwalidztwa, świadczeń emerytalnych, rent rodzinnych dla osób pozostałych przy życiu, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zasiłków pogrzebowych, zasiłków dla bezrobotnych i dodatków rodzinnych.
Jednakże postanowienie to nie może prowadzić do stosowania innych zasad koordynacji, przewidzianych w postanowieniach wspólnotowych opartych na art. [48] traktatu [FUE], w inny sposób niż na warunkach określonych w art. 70 niniejszego układu.
[…]
4. Pracownicy ci mają prawo swobodnego przeniesienia do Algierii – według stawek stosowanych na mocy ustawodawstwa państwa członkowskiego lub państw członkowskich będących dłużnikami – świadczeń rentowych i emerytalnych przysługujących ze względu na wiek, rent rodzinnych, świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, a także świadczeń z tytułu inwalidztwa, w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, z wyjątkiem specjalnych świadczeń o charakterze nieskładkowym.
[…]”.
6 Artykuł 70 wspomnianego układu stanowi:
„1. Przed końcem pierwszego roku po wejściu w życie niniejszego układu Rada Stowarzyszenia przyjmuje postanowienia w celu wykonania zasad określonych w art. 68.
2. Rada Stowarzyszenia przyjmuje szczegółowe zasady współpracy administracyjnej, zapewniające niezbędne gwarancje zarządzania i kontroli w celu stosowania postanowień określonych w ust. 1”.
Projekt decyzji Rady Stowarzyszenia
7 W decyzji Rady 2010/699/UE z dnia 21 października 2010 r. w sprawie stanowiska, jakie ma zająć Unia Europejska w Radzie Stowarzyszenia utworzonej na mocy Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Algierską Republiką Ludowo-Demokratyczną, z drugiej strony, w odniesieniu do przyjęcia przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2010, L 306, s. 14), zawarto, w załączniku, projekt decyzji Rady Stowarzyszenia (zwany dalej „projektem decyzji Rady Stowarzyszenia”) mającej na celu wdrożenie art. 70 tego układu.
8 Projekt ten został przyjęty przez Radę Unii Europejskiej na podstawie projektu decyzji Rady Stowarzyszenia załączonego do wniosku dotyczącego decyzji Rady przedstawionego przez Komisję Europejską w dniu 12 grudnia 2007 r. [COM(2007) 790 wersja ostateczna].
9 Artykuł 1 ust. 1 projektu decyzji Rady Stowarzyszenia stanowi:
„Do celów niniejszej decyzji:
[…]
i) »świadczenia podlegające przeniesieniu« oznaczają,
(i) w odniesieniu do państw członkowskich:
[…]
– renty rodzinne,
[…]
w rozumieniu [rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1)], z wyjątkiem specjalnych świadczeń pieniężnych o charakterze nieskładkowym wymienionych w załączniku X do rozporządzenia;
[…]”
10 Artykuł 2 tego projektu, zatytułowany „Zakres podmiotowy”, ma następujące brzmienie:
„Niniejsza decyzja ma zastosowanie do:
a) pracowników, którzy są obywatelami Algierii i są lub byli legalnie zatrudnieni na terytorium państwa członkowskiego oraz podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich, a także do osób pozostałych przy życiu;
[…]”.
11 Artykuł 4 wspomnianego projektu, zatytułowany „Uchylenie klauzul zamieszkania”, stanowi w ust. 1:
„Świadczenia podlegające przeniesieniu w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. i), do których uprawnione są osoby, o których mowa w art. 2 lit. a) i c), nie podlegają redukcji, zmianie, zawieszeniu, cofnięciu ani konfiskacie z racji tego, że beneficjent zamieszkuje:
(i) do celów świadczeń podlegających ustawodawstwu państwa członkowskiego – na terytorium Algierii; lub
(ii) do celów świadczeń podlegających ustawodawstwu Algierii – na terytorium państwa członkowskiego”.
Prawo niderlandzkie
ANW
12 Artykuł 14 ust. 1 Algemene nabestaandenwet (ustawy o powszechnym ubezpieczeniu osób pozostałych przy życiu, zwanej dalej „ANW”) ma następujące brzmienie:
„Uprawnionym do renty rodzinnej jest osoba pozostała przy życiu, która:
a. ma niepozostające w związku małżeńskim dziecko poniżej 18. roku życia, które nie jest członkiem gospodarstwa domowego innej osoby; lub
b. jest niezdolna do pracy
[…]”.
13 Artykuł 17 ust. 1 i 3 ANW, zmienionej Wet woonlandbeginsel in de sociale zekerheid (ustawą o zasadzie państwa miejsca zamieszkania w dziedzinie zabezpieczenia społecznego), która weszła w życie w dniu 1 lipca 2012 r., stanowi:
„1. Kwotę brutto renty rodzinnej ustala się w wysokości takiej – po odliczeniu podatku dochodowego od osób fizycznych oraz składek na ubezpieczenie społeczne, które mają zostać potrącone od tej kwoty w przypadku osoby, która nie osiągnęła jeszcze wieku emerytalnego, z uwzględnieniem wyłącznie ogólnej ulgi podatkowej, o której mowa w art. 22 Wet op de loonbelasting 1964 (ustawy z 1964 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych) – aby renta rodzinna netto odpowiadała 70 % wynagrodzenia minimalnego netto.
[…]
3. W odniesieniu do osoby pozostałej przy życiu zamieszkującej poza Niderlandami, innymi państwami będącymi stronami porozumienia o [Europejskim Obszarze Gospodarczym] i Szwajcarią, kwota brutto renty rodzinnej odpowiada odsetkowi, określonemu w rozporządzeniu ministerialnym, kwoty ustalonej zgodnie z ust. 1, 2 lub 5. Odsetek ten jest ustalany w taki sposób, aby odzwierciedlał relację między poziomem kosztów utrzymania w państwie miejsca zamieszkania osoby pozostałej przy życiu a poziomem kosztów utrzymania w Niderlandach. Odsetek ten nie może przekraczać 100 %”.
Rozporządzenie w sprawie zasady państwa miejsca zamieszkania
14 Artykuł 1 Regeling woonlandbeginsel in de sociale zekerheid 2012 (rozporządzenia z 2012 r. w sprawie zasady państwa miejsca zamieszkania w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, zwanego dalej „rozporządzeniem w sprawie zasady państwa miejsca zamieszkania”) stanowi:
„Odsetek, o którym mowa […] w art. 17 ust. 3 […] ANW […] dla państwa miejsca zamieszkania innego niż:
a. Niderlandy,
b. jedno z pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej,
c. jedno z pozostałych państw będących stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz
d. Szwajcaria,
odpowiada odsetkowi określonemu w załączniku do niniejszego rozporządzenia”.
15 Zgodnie z załącznikiem do tego rozporządzenia, co się tyczy Algierii, współczynnik państwa miejsca zamieszkania, o którym mowa w art. 1 rozporządzenia w sprawie zasady państwa miejsca zamieszkania, wynosi 60 % od dnia 1 stycznia 2013 r. i 40 % od dnia 1 stycznia 2016 r.”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
16 X zamieszkuje w Algierii. Jej małżonek pracował w Niderlandach i w chwili śmierci był ubezpieczony na podstawie ANW. Jako osoba pozostała przy życiu po śmierci jej małżonka od dnia 1 stycznia 1999 r. jest ona uprawniona do renty rodzinnej na podstawie ANW.
17 Decyzjami z dnia 19 września 2018 r. SVB, po pierwsze, w następstwie wyroku rechtbank Amsterdam (sądu rejonowego w Amsterdamie, Niderlandy) z dnia 10 listopada 2016 r. przywrócił z mocą wsteczną rentę rodzinną X, której wypłatę zakończył w dniu 1 listopada 2012 r. Po drugie, SVB poinformował X, że ta renta rodzinna zostanie obniżona od dnia 1 stycznia 2013 r. ze względu na to, że od tej daty powinna ona była być wypłacana zgodnie z zasadą państwa miejsca zamieszkania, a mianowicie według odsetka odzwierciedlającego poziom kosztów utrzymania w tym państwie w stosunku do kosztów utrzymania w Niderlandach. Zgodnie z przepisami załącznika do rozporządzenia w sprawie zasady państwa miejsca zamieszkania odsetek ten został ustalony dla Algierii na poziomie 60 % maksymalnej kwoty renty rodzinnej od dnia 1 stycznia 2013 r. i na poziomie 40 % wspomnianej maksymalnej kwoty od dnia 1 stycznia 2016 r.
18 X wniosła odwołanie od tej decyzji, które zostało oddalone jako bezzasadne decyzją SVB z dnia 4 grudnia 2018 r.
19 Ponieważ rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie) uznał skargę wniesioną na tę ostatnią decyzję za bezzasadną, X wniosła apelację do Centrale Raad van Beroep (sądu apelacyjnego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i służby publicznej, Niderlandy), który jest sądem odsyłającym.
20 Sąd odsyłający wskazał, że strony nie zgadzają się co do tego, czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria stoi na przeszkodzie obniżeniu kwoty renty rodzinnej X, opartemu na zasadzie państwa miejsca zamieszkania.
21 W tym względzie, po pierwsze, sąd ten powziął wątpliwości co do tego, czy osoba taka jak X jest objęta podmiotowym zakresem stosowania tego postanowienia układu. Sąd odsyłający podkreśla, że to ostatnie postanowienie układu – w przeciwieństwie do art. 68 ust. 1 i 3 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria – dotyczy wyłącznie pracowników, a nie członków ich rodzin.
22 Ponadto w przypadku gdyby osoby pozostałe przy życiu – jako beneficjenci świadczeń – były objęte zakresem stosowania art. 68 ust. 4 tego układu, wspomniany sąd dąży do ustalenia, czy jedynie osoby pozostałe przy życiu mające miejsce zamieszkania w Niderlandach korzystają z prawa do swobodnego przeniesienia kwot przysługujących im świadczeń do Algierii, czy też – jak zamierza uznać ten sąd – osoby pozostałe przy życiu mające miejsce zamieszkania w Algierii mogą również powołać się na to postanowienie układu.
23 Po drugie, sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria jest bezpośrednio skuteczny. Jego zdaniem w art. 68 tego układu przewidziano pewną liczbę zasad ogólnych, lecz zgodnie z art. 70 wspomnianego układu dokładna treść materialna tych zasad oraz warunki współpracy między państwami będącymi stronami tego układu są regulowane decyzją Rady Stowarzyszenia. Jednakże sąd ten uważa, że – analogicznie w szczególności do wyroków: z dnia 31 stycznia 1991 r., Kziber (C‑18/90, EU:C:1991:36); z dnia 5 kwietnia 1995 r., Krid (C‑103/94, EU:C:1995:97); a także postanowień: z dnia 13 czerwca 2006 r., Echouikh (C‑336/05, EU:C:2006:394); z dnia 17 kwietnia 2007 r., El Youssfi (C‑276/06, EU:C:2007:215) – konieczność wydania takiej decyzji nie stoi na przeszkodzie temu, by niektóre elementy tego art. 68, takie jak zakaz dyskryminacji w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, o których mowa w ust. 1 tego artykułu, mogły mieć skutek bezpośredni.
24 Co się tyczy w szczególności art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria, sąd odsyłający uważa, że ani brzmienie, ani przedmiot i charakter tego układu, wynikające z jego art. 1, nie stoją na przeszkodzie uznaniu bezpośredniej skuteczności tego postanowienia. Niemniej przyznaje on, że obowiązek przeniesienia świadczeń na rzecz osób zamieszkałych w Algierii może być uzależniony, w ramach jego wykonania, od wydania późniejszego aktu, czyli aktu, który ustanawia szczegółowe zasady współpracy administracyjnej zapewniającej niezbędne gwarancje zarządzania i kontroli, o których mowa w art. 70 ust. 2 tego układu.
25 Wreszcie, po trzecie, sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria stoi na przeszkodzie obniżeniu świadczeń na podstawie zasady państwa miejsca zamieszkania. Uważa on, że nawet jeśli projekt decyzji Rady Stowarzyszenia załączony do wniosku, o którym mowa w pkt 8 niniejszego wyroku, nie został jeszcze przyjęty, jego art. 4 mógłby dostarczyć wskazówek co do zakresu art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria, sugerując, że w tym postanowieniu układu ustanowiono zasadę zakazu stosowania klauzul miejsca zamieszkania.
26 W tych okolicznościach Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i służby publicznej) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego [WE–Algieria] należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do osoby pozostałej przy życiu po śmierci pracownika, która zamieszkuje w Algierii i chce przenieść przysługującą jej rentę rodzinną do Algierii?
Na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej:
2) Czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego [WE–Algieria], w świetle jego brzmienia oraz celu i charakteru tego układu, należy interpretować w ten sposób, że ma on skutek bezpośredni, w związku z czym osoby, do których to postanowienie ma zastosowanie, mogą powołać się na nie bezpośrednio przed sądami krajowymi państw członkowskich w celu odstąpienia od stosowania przepisów prawa krajowego, które są z nim sprzeczne?
Na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej:
3) Czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego [WE–Algieria] należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie zastosowaniu zasady państwa miejsca zamieszkania, o której mowa w art. 17 ust. 3 [ANW] i która skutkuje ograniczeniem możliwości przeniesienia renty rodzinnej do Algierii?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania drugiego
27 Poprzez pytanie drugie, które należy rozpatrzyć w pierwszej kolejności, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria należy interpretować w ten sposób, że jest on bezpośrednio skuteczny, w związku z czym osoby, do których ma zastosowanie to postanowienie, mają prawo powoływać się na nie bezpośrednio przed sądami państw członkowskich w celu odstąpienia przez te sądy od stosowania sprzecznych z tym postanowieniem przepisów prawa krajowego.
28 Z tego art. 68 ust. 4 wynika, że pracownicy posiadający obywatelstwo algierskie mają prawo do swobodnego przeniesienia do Algierii – według stawek stosowanych na mocy ustawodawstwa państwa członkowskiego lub państw członkowskich będących dłużnikami – świadczeń rentowych i emerytalnych przysługujących ze względu na wiek, rent rodzinnych, świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, a także świadczeń z tytułu inwalidztwa, w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, z wyjątkiem specjalnych świadczeń o charakterze nieskładkowym.
29 Ponadto z art. 70 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria wynika, że przed końcem pierwszego roku po wejściu w życie tego układu Rada Stowarzyszenia przyjmuje, po pierwsze, przepisy umożliwiające stosowanie zasad określonych we wspomnianym art. 68, a po drugie, szczegółowe warunki współpracy administracyjnej zapewniającej gwarancje zarządzania i kontroli niezbędne do stosowania tych postanowień. Niemniej – pomimo że Rada przyjęła decyzję 2010/699, o której mowa w pkt 7 niniejszego wyroku, zawierającą w załączniku projekt decyzji Rady Stowarzyszenia mającej na celu stosowanie art. 70 wspomnianego układu – wspomniane postanowienia, które powinny były zostać przyjęte przez Radę Stowarzyszenia przed końcem pierwszego roku następującego po dniu 1 września 2005 r., czyli dniu wejścia w życie układu stowarzyszeniowego WE–Algieria, nie zostały jeszcze przyjęte.
30 Co się tyczy ewentualnego bezpośredniego skutku art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału postanowienie umowy zawartej przez Wspólnotę z państwami trzecimi należy postrzegać jako wywierające bezpośredni skutek, jeżeli uwzględniając jego brzmienie oraz cel i charakter tej umowy, zawiera ono jasny i jednoznaczny obowiązek, którego wykonanie i skutki nie są uzależnione od wydania kolejnego aktu (zob. podobnie wyroki: z dnia 30 września 1987 r., Demirel, 12/86, EU:C:1987:400, pkt 14; z dnia 26 maja 2011 r., Akdas i in., C‑485/07, EU:C:2011:346, pkt 67 i przytoczone tam orzecznictwo).
31 W niniejszej sprawie należy stwierdzić w pierwszej kolejności, że art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria ustanawia w sposób jasny, precyzyjny i bezwarunkowy prawo do swobodnego przeniesienia do Algierii emerytur i rent, o których mowa w tym postanowieniu, i to według stawek stosowanych zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego będącego dłużnikiem. I tak zgodnie z samym brzmieniem tego postanowienia określono w nim, w odniesieniu do państw członkowskich, jasny i precyzyjny obowiązek osiągnięcia rezultatu, polegający na umożliwieniu zainteresowanym skorzystania z takiego swobodnego przeniesienia, które jako takie nie jest uzależnione – w zakresie jego wykonania lub skutków – od wydania kolejnego aktu.
32 Jest prawdą, po pierwsze, że to prawo do swobodnego przeniesienia nie jest prawem bezwzględnym, ponieważ jego konkretne skutki w każdym przypadku będą zależały, jak wskazano w art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria, od „stawek stosowanych na mocy ustawodawstwa państwa członkowskiego lub państw członkowskich będących dłużnikami”. Jednakże fragmentu tego nie można interpretować w ten sposób, że pozwala on państwom członkowskim na ograniczenie w sposób dyskrecjonalny wspomnianego prawa do swobodnego przeniesienia i tym samym na pozbawienie tego prawa jego istoty (zob. analogicznie wyrok z dnia 8 maja 2003 r., Deutscher Handballbund, C‑438/00, EU:C:2003:255, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
33 Po drugie, wykonanie lub skutki prawa przewidzianego w tym postanowieniu nie są uzależnione od wydania innego aktu, w szczególności od przyjęcia przez Radę Stowarzyszenia przepisów, o których mowa w art. 70 ust. 1 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria (zob. podobnie postanowienie z dnia 13 czerwca 2006 r., Echouikh, C‑336/05, EU:C:2006:394, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo). Rola, jaką to ostatnie postanowienie układu przypisuje wspomnianej Radzie Stowarzyszenia, polega bowiem na ułatwianiu poszanowania prawa do swobodnego przeniesienia do Algierii emerytur i rent, o których mowa w art. 68 ust. 4 tego układu, lecz nie można tego postanowienia układu uznać za warunkujące natychmiastowe stosowanie tego prawa (zob. analogicznie wyrok z dnia 31 stycznia 1991 r., Kziber, C‑18/90, EU:C:1991:36, pkt 19).
34 Co się tyczy w drugiej kolejności przedmiotu i charakteru układu stowarzyszeniowego WE–Algieria, Trybunał orzekł już, po pierwsze, że cele tego układu, określone w jego art. 1 ust. 2, stanowią bezpośrednią kontynuację celów, na których opierała się umowa o współpracy EWG–Algieria (zob. analogicznie postanowienie z dnia 13 czerwca 2006 r., Echouikh, C‑336/05, EU:C:2006:394, pkt 40), a po drugie, że cel tej ostatniej umowy – polegający na wspieraniu ogólnej współpracy między umawiającymi się stronami, w szczególności w dziedzinie siły roboczej – potwierdza, że zasada niedyskryminacji ustanowiona w art. 39 ust. 1 tej umowy o współpracy może regulować bezpośrednio sytuację prawną jednostek, w związku z czym postanowienie to ma bezpośredni skutek (zob. podobnie wyrok z dnia 15 stycznia 1998 r., Babahenini, C‑113/97, EU:C:1998:13, pkt 17, 18 i przytoczone tam orzecznictwo).
35 W związku z tym cele układu stowarzyszeniowego WE–Algieria, które świadczą o chęci wzmocnienia i pogłębienia celów umowy o współpracy EWG–Algieria, należy a fortiori uznać za potwierdzające bezpośrednią skuteczność prawa do swobodnego przeniesienia do Algierii emerytur i rent, o których mowa w art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria (zob. analogicznie wyrok z dnia 14 grudnia 2006 r., Gattoussi, C‑97/05, EU:C:2006:780, pkt 27).
36 W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie należy udzielić odpowiedzi, iż art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria należy interpretować w ten sposób, że jest on bezpośrednio skuteczny, w związku z czym osoby, do których ma zastosowanie to postanowienie, mają prawo powoływać się na nie bezpośrednio przed sądami państw członkowskich w celu odstąpienia przez te sądy od stosowania sprzecznych z tym postanowieniem przepisów prawa krajowego.
W przedmiocie pytania pierwszego
37 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do osób pozostałych przy życiu po śmierci pracownika, które – domagając się przeniesienia ich renty rodzinnej do Algierii – same nie są pracownikami i zamieszkują w Algierii.
38 W tym względzie należy zauważyć w pierwszej kolejności, że ów art. 68 ust. 4 odnosi się wyraźnie jedynie do „[tych] pracowników”, co odsyła do „pracowników posiadających obywatelstwo algierskie”, o których mowa w ust. 1 tego artykułu. Należy jednak stwierdzić, że zgodnie z brzmieniem tego art. 68 ust. 4 wśród świadczeń, które mogą być swobodnie przeniesione do Algierii, znajdują się emerytury i renty rodzinne. Tymczasem z definicji to nie pracownicy, lecz osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci mogą korzystać z takich świadczeń. W związku z tym, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 44 opinii, art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria byłby pozbawiony skuteczności (effet utile), gdyby te osoby pozostałe przy życiu były wyłączone z jego podmiotowego zakresu stosowania.
39 W uwagach na piśmie SVB, sprzeciwiając się takiemu wnioskowi, powołuje się na orzecznictwo Trybunału dotyczące art. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U. 1971, L 149, s. 2), zgodnie z którym członkom rodziny pracownika przysługują jedynie prawa pochodne, a nie prawa własne, jeśli chodzi o przepisy tego rozporządzenia mające zastosowanie wyłącznie do pracowników (wyroki: z dnia 30 kwietnia 1996 r., Cabanis-Issarte, C‑308/93, EU:C:1996:169; z dnia 21 lutego 2006 r., Hosse, C‑286/03, EU:C:2006:125).
40 Tymczasem należy przypomnieć, że Trybunał wielokrotnie stwierdzał, iż orzecznictwa tego nie można przenieść na grunt układu takiego jak układ stowarzyszeniowy WE–Algieria (zob. podobnie wyrok z dnia 15 stycznia 1998 r., Babahenini, C‑113/97, EU:C:1998:13, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo; a także postanowienie z dnia 17 kwietnia 2007 r., El Youssfi, C‑276/06, EU:C:2007:215, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo).
41 W drugiej kolejności, o ile nie ulega wątpliwości, że art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria ma zastosowanie, gdy osoba pozostała przy życiu zamieszkuje w państwie członkowskim będącym dłużnikiem, o tyle należy zauważyć, że byłoby sprzeczne z logiką leżącą u podstaw samej zasady swobodnego przeniesienia świadczeń do Algierii wymaganie, aby beneficjent był zobowiązany do zamieszkiwania w państwie członkowskim będącym dłużnikiem, jak w pkt 46 i 47 opinii wskazał w istocie rzecznik generalny.
42 W konsekwencji na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do osób pozostałych przy życiu po śmierci pracownika, które – domagając się przeniesienia ich renty rodzinnej do Algierii – same nie są pracownikami i zamieszkują w Algierii.
W przedmiocie pytania trzeciego
43 Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie obniżeniu kwoty renty rodzinnej ze względu na to, że beneficjent tego świadczenia zamieszkuje w Algierii.
44 Z postanowienia odsyłającego wynika, po pierwsze, że obniżenie rozpatrywane w postępowaniu głównym wynika z ustawy o zasadzie państwa miejsca zamieszkania w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, która wprowadziła tę zasadę w szczególności w odniesieniu do rent rodzinnych wypłacanych na podstawie ANW. Po drugie, wspomniana zasada ma na celu zagwarantowanie, by świadczenia związane z niderlandzką płacą minimalną, które są wypłacane poza Niderlandami, odzwierciedlały stosunek między poziomem kosztów utrzymania w państwie miejsca zamieszkania beneficjenta a poziomem kosztów utrzymania w Niderlandach. Renta rodzinna rozpatrywana w postępowaniu głównym należy właśnie do świadczeń związanych z niderlandzkim minimalnym wynagrodzeniem, ponieważ zgodnie z art. 17 ust. 1 ANW jej wysokość netto odpowiada 70 % tego minimalnego wynagrodzenia netto.
45 W tym względzie na rozprawie SVB wskazał, że jest to maksymalny odsetek, przy czym kwota świadczenia otrzymywanego przez każdą z osób pozostałych przy życiu jest obliczana w stosunku do jej dochodów. Ponadto podczas tej rozprawy rząd niderlandzki wyjaśnił, że renta rodzinna jest ubezpieczeniem ryzyka i że wysokość składek uiszczanych z tytułu tego świadczenia jest taka sama dla wszystkich ubezpieczonych. Zauważył również, że płaca minimalna w Niderlandach jest dostosowywana przy uwzględnieniu kosztów utrzymania w tym państwie członkowskim.
46 Należy przypomnieć, że w art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria przewidziano prawo do swobodnego przeniesienia do Algierii świadczeń, o których mowa w tym postanowieniu układu, „według stawek stosowanych na mocy ustawodawstwa państwa członkowskiego lub państw członkowskich będących dłużnikami”.
47 Z tego uściślenia wynika, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 57 opinii, że państwo członkowskie będące dłużnikiem dysponuje zakresem uznania przy ustalaniu reguł dotyczących obliczania kwoty świadczeń, o których mowa w tym art. 68 ust. 4. Dokładniej rzecz ujmując, w zakresie, w jakim wspomniane uściślenie znajduje się w postanowieniu tego układu dotyczącym przeniesienia tych świadczeń do Algierii, należy je interpretować w ten sposób, że pozwala ono co do zasady temu państwu członkowskiemu na ustanowienie reguł mających na celu dostosowanie wysokości wspomnianych świadczeń przy okazji tego przeniesienia, takich jak reguła oparta na zasadzie państwa miejsca zamieszkania, której dotyczy postępowanie główne.
48 Jednakże takie reguły powinny respektować istotę prawa do swobodnego przeniesienia świadczeń, nie pozbawiając tego prawa jego skuteczności (effet utile) (zob. analogicznie wyrok z dnia 8 maja 2003 r., Deutscher Handballbund, C‑438/00, EU:C:2003:255, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
49 Tymczasem z elementów charakteryzujących rentę rodzinną rozpatrywaną w postępowaniu głównym, przedstawionych w pkt 44 i 45 niniejszego wyroku, wynika, że jej wysokość jest ustalana w zależności od kosztów utrzymania w Niderlandach i że w konsekwencji świadczenie to ma na celu zagwarantowanie, by osoby pozostałe przy życiu dysponowały podstawowym dochodem obliczanym w zależności od kosztów utrzymania w tym państwie członkowskim. W związku z tym, co się tyczy przewidzianego w art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria przeniesienia wspomnianego świadczenia do Algierii, nie wydaje się, aby dostosowanie wysokości tego świadczenia w celu uwzględnienia kosztów utrzymania w tym państwie trzecim mogło pozbawić to prawo do swobodnego przeniesienia jego istoty, o ile określenie stawki stosowanej w celu tego dostosowania opiera się na obiektywnych czynnikach, czego weryfikacja należy do sądu odsyłającego.
50 Wreszcie, co się tyczy okoliczności, że w art. 4 projektu decyzji Rady Stowarzyszenia przewidziano w szczególności zakaz jakiegokolwiek obniżenia kwoty takiego świadczenia należnego na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego ze względu na miejsce zamieszkania beneficjenta w Algierii, należy zauważyć, że ponieważ projekt ten nie został dotychczas przyjęty przez Radę Stowarzyszenia, nie może on wywoływać skutków podobnych do tych, które uznano w odniesieniu do analogicznego przepisu – a mianowicie art. 6 ust. 1 decyzji Rady Stowarzyszenia nr 3/80 z dnia 19 września 1980 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich Wspólnot Europejskich do pracowników tureckich i członków ich rodzin (Dz.U. 1983, C 110, s. 60) – w wyroku z dnia 26 maja 2011 r., Akdas i in. (C‑485/07, EU:C:2011:346).
51 W świetle powyższych rozważań na pytanie trzecie należy odpowiedzieć, że art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE–Algieria należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie obniżeniu kwoty renty rodzinnej ze względu na to, że beneficjent tego świadczenia zamieszkuje w Algierii, jeżeli świadczenie to ma na celu zagwarantowanie dochodu podstawowego obliczonego przy uwzględnieniu kosztów utrzymania w państwie członkowskim będącym dłużnikiem, a dokonane w ten sposób obniżenie respektuje istotę prawa do swobodnego przeniesienia takiego świadczenia.
W przedmiocie kosztów
52 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 68 ust. 4 Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Algierską Republiką Ludowo-Demokratyczną, z drugiej strony,
należy interpretować w ten sposób, że:
jest on bezpośrednio skuteczny, w związku z czym osoby, do których ma zastosowanie to postanowienie, mają prawo powoływać się na nie bezpośrednio przed sądami państw członkowskich w celu odstąpienia przez te sądy od stosowania sprzecznych z tym postanowieniem przepisów prawa krajowego.
2) Artykuł 68 ust. 4 Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Algierską Republiką Ludowo-Demokratyczną, z drugiej strony,
należy interpretować w ten sposób, że:
ma on zastosowanie do osób pozostałych przy życiu po śmierci pracownika, które – domagając się przeniesienia ich renty rodzinnej do Algierii – same nie są pracownikami i zamieszkują w Algierii.
3) Artykuł 68 ust. 4 Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Algierską Republiką Ludowo-Demokratyczną, z drugiej strony,
należy interpretować w ten sposób, że:
nie stoi on na przeszkodzie obniżeniu kwoty renty rodzinnej ze względu na to, że beneficjent tego świadczenia zamieszkuje w Algierii, jeżeli świadczenie to ma na celu zagwarantowanie dochodu podstawowego obliczonego przy uwzględnieniu kosztów utrzymania w państwie członkowskim będącym dłużnikiem, a dokonane w ten sposób obniżenie respektuje istotę prawa do swobodnego przeniesienia takiego świadczenia.
Podpisy