CURIA - Documents

Home > Search form > List of results > Documents

Start printing

Language of document : ECLI:EU:T:2009:519

Sprawa T‑57/01

Solvay SA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Rynek sody we Wspólnocie (z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa oraz Irlandii) – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 82 WE – Porozumienia w sprawie dostaw zawierane na zbyt długi okres – Upust lojalnościowy – Przedawnienie uprawnień Komisji do nakładania grzywien lub kar – Rozsądny termin – Istotne wymogi proceduralne – Właściwy rynek geograficzny – Istnienie pozycji dominującej – Nadużywanie pozycji dominującej – Prawo dostępu do akt – Grzywna – Waga i czas trwania naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Okoliczności łagodzące

Streszczenie wyroku

1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przedawnienie w zakresie postępowań – Zawieszenie – Decyzja Komisji będąca przedmiotem postępowania zawisłego przed Trybunałem Sprawiedliwości – Zakres

(rozporządzenie Rady nr 2988/74, art. 3)

2. Prawo wspólnotowe – Zasady – Dochowanie rozsądnego terminu – Zakres stosowania – Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Postępowanie sądowe – Rozróżnienie w aspekcie oceny dochowania rozsądnego terminu

(rozporządzenie Rady nr 17)

3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Dochowanie rozsądnego terminu

(rozporządzenie Rady nr 17)

4. Komisja – Zasada kolegialności – Zakres – Decyzja w dziedzinie konkurencji

(traktat fuzyjny, art. 17)

5. Zarzut niezgodności z prawem – Zakres – Akty, na których niezgodność z prawem można się powołać – Regulamin wewnętrzny instytucji

(art. 241 WE)

6. Akty instytucji – Uwierzytelnianie przyjętych aktów – Sposoby

(regulamin wewnętrzny Komisji z 1999 r., art. 16 akapit pierwszy)

7. Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawo do obrony – Zakres stosowania – Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Zakres zasady po stwierdzeniu nieważności pierwszej decyzji Komisji

(art. 81 ust. 1 WE)

8. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Uprawnienia kontrolne Komisji – Zakres – Dostęp do pomieszczeń przedsiębiorstw

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 14)

9. Konkurencja – Pozycja dominująca – Rynek właściwy – Wyodrębnienie geograficzne

(art. 82 WE)

10. Konkurencja – Pozycja dominująca – Charakterystyka w oparciu o szczególnie duży udział w rynku

(art. 82 WE)

11. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat skutkujący wykluczeniem z rynku – Rabat lojalnościowy

(art. 82 WE)

12. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat ilościowy – Dopuszczalność – Przesłanki – System rabatów stanowiący nadużycie

(art. 82 WE)

13. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Umowy wyłącznej dostawy – Rabat lojalnościowy

(art. 82 WE)

14. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat ilościowy – Dopuszczalność – Przesłanki – Sposoby obliczania

(art. 82 akapit drugi WE)

15. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Odmowa przekazania dokumentu – Konsekwencje

16. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Dostęp do akt – Przedmiot – Nieujawnienie dokumentów będących w posiadaniu Komisji – Ocena przez Sąd w świetle poszanowania prawa do obrony w danym przypadku

17. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Naruszenie prawa do obrony – Nieprawidłowy dostęp do akt – Dostęp zapewniony w trakcie postępowania sądowego – Poprawienie – Wyłączenie

18. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji – Decyzja stwierdzająca naruszenie i nakładająca grzywnę – Stwierdzenie nieważności ze względu na uchybienie proceduralne

(rozporządzenie Rady nr 17)

19. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Naruszenia o szczególnej wadze

(art. 82 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Pojęcie naruszeń tego samego typu – Naruszenie art. 81 WE i 82 WE – Wyłączenie

(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Okoliczności łagodzące – Brak powrotu do naruszenia – Wyłączenie

(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

22. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Okoliczności łagodzące – Współpraca przedsiębiorstwa w trakcie kontroli dokonywanych przez pracowników Komisji – Wyłączenie

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 14)

23. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uwzględnienie obrotu w celu obliczenia górnej granicy grzywny

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

24. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Odstraszający charakter

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

1. Zgodnie z art. 3 rozporządzenia nr 2988/74 dotyczącego okresów przedawnień w postępowaniach i wykonywaniu sankcji zgodnie z regułami konkurencji bieg terminu przedawnienia w zakresie postępowania ulega zawieszeniu na okres, w którym decyzja Komisji jest przedmiotem „postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich”. Nawiązanie to należy, od czasu utworzenia Sądu Pierwszej Instancji, rozumieć jako dotyczące przede wszystkim postępowania przed Sądem, ponieważ jego właściwości podlegają środki polegające na wymierzeniu kary lub grzywny w dziedzinie prawa konkurencji.

Bieg terminu przedawnienia ulega również zawieszeniu na czas trwania postępowania w przedmiocie odwołania przed Trybunałem Sprawiedliwości. Ponieważ art. 60 statutu Trybunału Sprawiedliwości i art. 3 rozporządzenia nr 2988/74 mają różny zakres stosowania, brak skutku zawieszającego odwołania nie może pozbawiać skuteczności art. 3 rzeczonego rozporządzenia, który dotyczy sytuacji, w jakich Komisja jest zmuszona czekać na orzeczenie sądu wspólnotowego. Ponadto art. 3 rozporządzenia nr 2988/74 chroni Komisję przed skutkami przedawnienia, w sytuacji gdy musi ona czekać na orzeczenie sądu wspólnotowego w ramach postępowań, których przebieg nie zależy od niej, zanim zostanie ustalone, czy zaskarżony akt jest zgodny lub niezgodny z prawem. Nie można zatem uwzględnić argumentu, że wprowadzenie dwuinstancyjnego sądownictwa nie pozwala na wydłużenie okresu, w którym bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia pozwala Komisji jedynie wydać ewentualnie nową decyzję, w sytuacji gdy odwołanie od wyroku Sądu stwierdzającego nieważność decyzji Komisji zostało oddalone. Takie zawieszenie biegu terminu przedawnienia nie ma żadnego wpływu na decyzję, której nieważność została stwierdzona w wyroku Sądu. Wprawdzie w przypadku odwołania nie ma przeszkód formalnych, by Komisja podjęła czynności i wydała nową decyzję po stwierdzeniu przez Sąd nieważności pierwotnej decyzji, jednak skarga na decyzję nakładającą kary powoduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia postępowania do czasu, aż sąd wspólnotowy wyda ostateczne orzeczenie w przedmiocie tejże skargi. Jeśli po stwierdzeniu przez Sąd nieważności decyzji Komisja powinna by była wydać nową decyzję, nie czekając na wyrok Trybunału, istniałoby ryzyko, że gdyby Trybunał uchylił wyrok Sądu, to w tym samym czasie współistniałyby dwie decyzje dotyczące tej samej kwestii. Wymaganie, by Komisja – przed ustaleniem, czy pierwotna decyzja jest, czy też nie jest niezgodna z prawem – wydała nową decyzję tylko po to, by uniknąć upływu terminu przedawnienia, jest sprzeczne z wymogami ekonomii postępowania administracyjnego.

Wreszcie, ponieważ bieg terminu przedawnienia ulega zgodnie z art. 3 rozporządzenia nr 2988/74 zawieszeniu na cały czas trwania postępowania w przedmiocie odwołania przed Trybunałem, nie można zarzucać Komisji naruszenia zasady rozsądnego terminu tylko z tego powodu, że przed wydaniem nowej decyzji czeka, aż Trybunał wyda orzeczenie w sprawie tego odwołania.

(por. pkt 90, 97, 98, 102, 103, 105–108, 121)

2. Badając zarzut oparty na naruszeniu zasady rozsądnego terminu, należy dokonać rozróżnienia między postępowaniem administracyjnym prowadzonym na podstawie rozporządzenia nr 17 a postępowaniem sądowym w przypadku skargi na decyzję Komisji. Okres, w którym sąd wspólnotowy bada zgodność z prawem decyzji, a w przypadku odwołania – ważność wyroku wydanego w pierwszej instancji, nie może być brany pod uwagę przy określaniu czasu trwania postępowania przed Komisją.

(por. pkt 124)

3. Naruszenie zasady rozsądnego terminu przy wydawaniu decyzji po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego z zakresu konkurencji uzasadnia stwierdzenie nieważności decyzji wydanej przez Komisję jedynie wówczas, gdy pociąga za sobą również naruszenie prawa do obrony danego przedsiębiorstwa. Jeśli bowiem nie zostało wykazane, że nadmierny upływ czasu wpłynął na zdolność zainteresowanych przedsiębiorstw do skutecznej obrony, naruszenie zasady rozsądnego terminu nie będzie miało wpływu na ważność postępowania administracyjnego.

(por. pkt 132)

4. Zasada kolegialności opiera się na równości członków Komisji w zakresie udziału w podejmowaniu decyzji i oznacza w szczególności, że decyzje są podejmowane wspólnie i że wszyscy członkowie kolegium ponoszą na płaszczyźnie politycznej zbiorową odpowiedzialność za wszystkie wydane decyzje. Poszanowaniem tej zasady, a zwłaszcza wymogiem, by decyzje były podejmowane wspólnie, są bezwzględnie zainteresowane podmioty prawa, których dotyczą skutki prawne tych decyzji, w tym znaczeniu, że muszą one mieć pewność, iż owe decyzje zostały rzeczywiście przyjęte przez kolegium i odpowiadają w pełni jego woli. Dotyczy to w szczególności aktów nazwanych wyraźnie decyzjami, które Komisja ma wydać w stosunku do przedsiębiorstw lub związków przedsiębiorstw, by zapewnić przestrzeganie reguł konkurencji, i których celem jest stwierdzenie naruszenia tych reguł, wydanie nakazów tym przedsiębiorstwom i nałożenie na nie kar pieniężnych.

Sam fakt, iż niewydany przez Komisję i pozbawiony charakteru oficjalnego komunikat prasowy wspomina o oświadczeniu rzecznika Komisji, precyzując dzień, w którym zostanie wydana decyzja z zakresu konkurencji, i jej treść, nie wystarczy, by uznać, że Komisja naruszyła zasadę kolegialności. Kolegium komisarzy nie jest związane takim oświadczeniem i może postanowić po przeprowadzeniu wspólnych obrad, że nie wyda takiej decyzji.

(por. pkt 151–155)

5. Zakres stosowania art. 241 WE powinien obejmować zwłaszcza przepisy regulaminu wewnętrznego danej instytucji, które – mimo że nie stanowią podstawy prawnej zaskarżonej decyzji i nie wywołują skutków analogicznych do skutków rozporządzenia w rozumieniu tego przepisu traktatu – określają istotne dla wydania tej decyzji wymogi proceduralne i w konsekwencji gwarantują pewność prawa osobom będącym adresatami tej decyzji. Ważne jest bowiem, by każdy adresat decyzji mógł incydentalnie zakwestionować zgodność z prawem aktu warunkującego formalną ważność tej decyzji, bez względu na okoliczność, iż dany akt nie stanowi jej podstawy prawnej, jeżeli ów adresat nie był w stanie wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nieważności tego aktu przed doręczeniem spornej decyzji. Dlatego też zarzut niezgodności z prawem może dotyczyć przepisów regulaminu wewnętrznego Komisji w zakresie, w jakim zapewniają one ochronę jednostek. Zarzut niezgodności z prawem nie powinien wykraczać poza to, co jest niezbędne do rozstrzygnięcia sporu. Skoro celem art. 241 WE nie jest umożliwienie stronie zakwestionowania stosowania jakiegokolwiek aktu o charakterze ogólnym przy okazji jakiejkolwiek skargi, akt ogólny, którego niezgodność z prawem jest podnoszona, powinien ponadto mieć zastosowanie bezpośrednio lub pośrednio do przypadku, którego dotyczy skarga, powinien też istnieć bezpośredni związek prawny między zaskarżoną decyzją indywidualną i danym aktem o charakterze ogólnym.

(por. pkt 165–167)

6. Artykuł 16 akapit pierwszy regulaminu wewnętrznego Komisji z 1999 r. przewiduje, że akty przyjęte przez Komisję na posiedzeniu winny być dołączane nierozdzielnie, w języku autentycznym lub językach autentycznych, do streszczenia przygotowanego na koniec posiedzenia Komisji, na którym owe akty zostały przyjęte, i że akty te są uwierzytelniane podpisami przewodniczącego i sekretarza generalnego złożonymi na ostatniej stronie streszczenia z posiedzenia. Ten przepis nie jest niezgodny z prawem. Formalności związane z uwierzytelnianiem w nim ustanowione spełniają wymogi zasady pewności prawa.

(por. pkt 170, 175, 176)

7. Jeżeli po stwierdzeniu nieważności decyzji Komisji wymierzającej karę przedsiębiorstwom, które naruszyły art. 81 ust. 1 WE, z powodu uchybienia proceduralnego dotyczącego wyłącznie sposobu ostatecznego wydania tej decyzji przez kolegium komisarzy Komisja wydaje nową decyzję, której treść jest zasadniczo identyczna i która opiera się na tych samych zarzutach, Komisja nie ma obowiązku przeprowadzenia ponownego przesłuchania zainteresowanych przedsiębiorstw.

Nie ma ona obowiązku zasięgać ponownie opinii komitetu doradczego ds. praktyk ograniczających konkurencję i pozycji dominującej mimo iż pomiędzy zasięgnięciem opinii tego komitetu a wydaniem nowej decyzji do Wspólnoty Europejskiej przystąpiło kilka państw członkowskich i skład tego komitetu uległ w konsekwencji zmianie. Zmiany w składzie danej instytucji nie mają bowiem wpływu na ciągłość działania samej instytucji, a jej akty ostateczne lub przygotowawcze co do zasady nadal wywołują wszystkie zamierzone przez nie skutki. Poza tym nie istnieje żadna ogólna zasada prawa wspólnotowego, która nakazywałaby ciągłość w składzie organów administracyjnych, przed którymi toczy się postępowanie mogące doprowadzić do nałożenia grzywny.

Jeśli chodzi o inne kwestie prawne mogące pojawić się przy stosowaniu art. 233 WE, takie jak kwestie dotyczące upływu czasu, możliwości podjęcia ścigania na nowo, dostępu do akt, który jest związany z ponownym podjęciem postępowania, udziału funkcjonariusza ds. przesłuchań, jak również ewentualnych następstw stosowania art. 20 rozporządzenia nr 17, kwestie te również nie wymagają przeprowadzenia ponownego przesłuchania, jeżeli nie zmieniają treści zarzutów, podlegają one w stosownym przypadku jedynie późniejszej kontroli sądowej.

(por. pkt 184, 185, 202, 207–209)

8. Z celu rozporządzenia nr 17, jak i z zawartego w jego art. 14 wyliczenia uprawnień przysługujących urzędnikom Komisji wynika, że zakres prowadzonych kontroli może być bardzo szeroki.

W tym względzie prawo dostępu do wszystkich pomieszczeń, terenów lub środków transportu przedsiębiorstw ma szczególne znaczenie, gdyż ma ono pozwolić Komisji na zgromadzenie dowodów naruszenia reguł konkurencji w miejscach, gdzie dowody takie zwykle się znajdują, czyli w handlowych pomieszczeniach przedsiębiorstw.

Owo prawo dostępu byłoby bezużyteczne, gdyby urzędnicy Komisji musieli ograniczyć się do żądania przedstawienia dokumentów lub akt, które musieliby wcześniej precyzyjnie określić. Przeciwnie, daje ono możliwość poszukiwania różnych elementów informacji, które nie są jeszcze znane lub w pełni zidentyfikowane. Bez takiej możliwości Komisja nie byłaby w stanie zgromadzić informacji niezbędnych do kontroli w przypadku odmowy współpracy lub mimo obstrukcji ze strony zainteresowanych przedsiębiorstw.

Wykonywanie szerokich uprawnień śledczych, jakimi dysponuje Komisja, podlega jednak zasadom mającym zapewnić poszanowanie praw zainteresowanych przedsiębiorstw. W tym względzie ciążący na Komisji obowiązek wskazania przedmiotu i celu kontroli stanowi podstawowy wymóg mający nie tylko wykazać, że planowana interwencja w lokalach danych przedsiębiorstw jest uzasadniona, ale także umożliwić im określenie zakresu ich zobowiązania do współpracy przy jednoczesnym zabezpieczeniu ich prawa do obrony.

Wynika stąd, że zakres obowiązku uzasadnienia decyzji o kontroli nie może zostać ograniczony w oparciu o względy związane ze skutecznością dochodzenia. W tym względzie Komisja nie ma wprawdzie obowiązku podać do wiadomości adresata decyzji o kontroli wszystkich będących w jej posiadaniu informacji dotyczących domniemywanych naruszeń ani dokonywać ścisłej kwalifikacji prawnej tych naruszeń, powinna jednak jasno wskazać przypuszczenia, które ma zamiar zweryfikować.

Skoro na Komisji nie ciąży obowiązek dokonania ścisłej kwalifikacji prawnej naruszeń, okoliczność, że decyzja o kontroli nawiązuje jedynie do art. 81 WE i nie wymienia wprost art. 82 WE, nie prowadzi sama przez się do wniosku, że Komisja naruszyła art. 14 rozporządzenia nr 17. W istocie, nawet jeśli z treści decyzji o kontroli wynika, że Komisja wyraźnie zamierza sprawdzić jedynie, czy przedsiębiorstwo brało udział w porozumieniach lub uzgodnionych praktykach, ponieważ nic nie pozwala uznać, że podejrzewano również nadużycie pozycji dominującej, zajęcie dokumentów nie wykracza poza ramy prawne wyznaczone w decyzji o kontroli, zważywszy, że niektóre okoliczności faktyczne, do których zbadania urzędnicy Komisji zostali upoważnieni celem uzyskania dowodów popełnienia naruszenia art. 81 WE, są takie same jak te, które później stanowiły podstawę zarzutów nadużycia pozycji dominującej stawianych zainteresowanemu przedsiębiorstwu, i zważywszy, że decyzja o kontroli zawiera niezbędne w świetle art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 17 istotne elementy.

(por. pkt 218–222, 225, 226)

9. W kontekście art. 82 WE rynek geograficzny może zostać zdefiniowany jako obszar, na którym wszystkie podmioty gospodarcze znajdują się w podobnych warunkach konkurencyjnych w zakresie rozpatrywanych produktów. Nie ma wcale potrzeby, by obiektywne warunki konkurencji między podmiotami gospodarczymi były w pełni jednolite. Wystarczy, by były one podobne lub wystarczająco jednolite. Dlatego też jedynie obszary, gdzie obiektywne warunki konkurencji są różnorodne, nie mogą być uważane za stanowiące jednolity rynek.

Choć dokonanie pełnej kontroli, czy zaszły okoliczności uzasadniające zastosowanie reguł konkurencji, należy zasadniczo do sądu wspólnotowego, to jednak w przypadku kontroli dokonywanych przez Komisję złożonych ocen ekonomicznych sąd wspólnotowy ogranicza się do zbadania, czy przestrzegane były przepisy proceduralne oraz dotyczące obowiązku uzasadnienia, a także czy dokonano prawidłowych ustaleń faktycznych, czy nie wystąpił oczywisty błąd w ocenie i czy nie doszło do nadużycia władzy.

(por. pkt 249, 250)

10. Pozycja dominująca, o której mowa w art. 82 WE, dotyczy sytuacji, w której przedsiębiorstwo posiada taką siłę ekonomiczną, która pozwala mu stawać na przeszkodzie utrzymaniu skutecznej konkurencji na danym rynku, dając mu możliwość zachowywania się w sposób w znacznej mierze niezależny od jego konkurentów, klientów i wreszcie konsumentów. Taka pozycja – w odróżnieniu od pozycji monopolistycznej lub quasi‑monopolistycznej – nie wyklucza istnienia pewnej konkurencji, ale pozwala przedsiębiorstwu, które ją zajmuje, jeśli nie decydować o warunkach, w jakich owa konkurencja będzie się rozwijać, to przynajmniej wpływać w istotny sposób na te warunki, a w każdym razie pozwala mu zachowywać się w znacznej mierze w ten sposób, że nie musi uwzględniać tychże warunków w zakresie, w jakim taka postawa mu nie szkodzi.

Istnienie pozycji dominującej wynika zasadniczo z łącznego wystąpienia szeregu czynników, które – gdy są rozpatrywane z osobna – nie mają koniecznie decydującego znaczenia. Badanie istnienia pozycji dominującej na danym rynku powinno polegać na zbadaniu najpierw struktury tego rynku, a następnie sytuacji konkurencyjnej na owym rynku.

Bardzo duże udziały w rynku stanowią same w sobie, poza wyjątkowymi okolicznościami, dowód istnienia pozycji dominującej. Posiadanie bardzo dużego udziału w rynku – w sytuacji gdy przedsiębiorstwa posiadające znacznie mniejsze udziały w rynku nie są w stanie szybko zaspokoić popytu ze strony podmiotów, które pragnęłyby odwrócić się od przedsiębiorstwa posiadającego największy udział w rynku – stawia bowiem przedsiębiorstwo, które posiada ów udział przez pewien czas, ze względu na wielkość produkcji i podaż, jakie ono reprezentuje, w pozycji siły, która czyni z tego przedsiębiorstwa nieuniknionego partnera handlowego i która chociażby z tego powodu zapewnia mu, przynajmniej przez względnie długie okresy, niezależność w działaniu typową dla pozycji dominującej.

Tak więc udział w rynku wynoszący 70–80% stanowi sam w sobie wyraźną wskazówkę co do istnienia pozycji dominującej. Podobnie udział w rynku wynoszący 50% stanowi sam w sobie, poza wyjątkowymi okolicznościami, dowód istnienia pozycji dominującej.

(por. pkt 275–279)

11. System rabatów skutkujący wykluczeniem z rynku jest uważany za niezgodny z art. 82 WE, jeśli jest on stosowany przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą. Tak jest w przypadku rabatu lojalnościowego przyznawanego w zamian za zobowiązanie klienta do zaopatrywania się wyłącznie lub prawie wyłącznie u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą. Rabat taki, poprzez przyznawanie korzyści finansowych, ma bowiem na celu zapobieżenie zaopatrywaniu się klientów u konkurencyjnych producentów.

(por. pkt 316, 317)

12. Systemy rabatów ilościowych związanych wyłącznie z wielkością zakupów dokonywanych u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą są zazwyczaj uważane za niewywołujące zakazanego przez art. 82 WE skutku wykluczającego. Jeżeli zwiększenie dostarczanych ilości pociąga za sobą obniżenie kosztów dostawcy, wtedy ma on prawo – poprzez zaoferowanie korzystniejszej ceny – przenieść to obniżenie kosztów na swego klienta. Rabaty ilościowe powinny być więc odzwierciedleniem zwiększonej wydajności i oszczędności skali osiągniętych przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą.

Z powyższego wynika, że system rabatowy, w ramach którego wysokość upustu wzrasta wraz z wielkością zakupów, nie narusza art. 82 WE, chyba że kryteria i warunki przyznawania rabatów wskazują na to, iż system ten nie opiera się na gospodarczo uzasadnionym świadczeniu wzajemnym, lecz ma za cel, tak jak rabat lojalnościowy i rabat celowy, zapobieżenie zaopatrywaniu się klientów u konkurencyjnych producentów.

Aby ustalić, czy stosowanie danego systemu rabatów ilościowych stanowi ewentualne nadużycie, należy najpierw ocenić wszystkie jego okoliczności, a w szczególności kryteria i warunki przyznawania rabatów, oraz zbadać, czy rabaty te nie zmierzają – poprzez przyznanie korzyści, która nie opiera się na żadnym usprawiedliwiającym ją świadczeniu gospodarczym – do pozbawienia nabywcy możliwości wyboru źródła zaopatrzenia bądź do jej ograniczenia, do zamknięcia konkurentom dostępu do rynku, do stosowania wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych czy do wzmocnienia pozycji dominującej dzięki zakłóceniu konkurencji.

(por. pkt 318–320)

13. Fakt, w przypadku przedsiębiorstwa zajmującego dominującą pozycję na rynku, związania nabywców – nawet na ich wniosek – obowiązkiem lub obietnicą zaopatrywania się wyłącznie w tym przedsiębiorstwie w taki sposób, aby dostawy pokrywały całość lub znaczną część ich zapotrzebowania, stanowi nadużywanie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE, bez względu na to, czy ów obowiązek został ustalony bez dodatkowych zastrzeżeń, czy też w zamian za przyznanie rabatu. To samo dotyczy sytuacji, w której to przedsiębiorstwo, nie wiążąc nabywców formalnym obowiązkiem, stosuje – bądź to na podstawie umów zawartych z tymi nabywcami, bądź jednostronnie – system rabatów lojalnościowych, czyli upustów związanych z warunkiem, że klient będzie zaopatrywał się, celem pokrycia całości lub dużej części swojego zapotrzebowania, wyłącznie u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą. Tego rodzaju zobowiązania w przedmiocie wyłącznej dostawy – bez względu na to, czy oferowany jest w zamian rabat lub przyznawany jest rabat lojalnościowy, aby zachęcić nabywcę do zaopatrywania się wyłącznie u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą – są bowiem niezgodne z celem niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku, ponieważ nie opierają się na świadczeniu gospodarczym usprawiedliwiającym ten ciężar lub tę korzyść, lecz zmierzają do pozbawienia nabywcy możliwości wyboru źródeł zaopatrzenia, bądź mu je ograniczają, i do zamknięcia producentom dostępu do rynku.

(por. pkt 365)

14. Przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą ma prawo przyznawać swoim klientom rabaty ilościowe związane wyłącznie z wielkością dokonywanych u niego zakupów. Zasady naliczania tych rabatów nie mogą jednak prowadzić do stosowania wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych z naruszeniem art. 82 akapit drugi lit. c) WE.

W tym względzie istotą systemu rabatów ilościowych jest to, że najważniejsi nabywcy lub użytkownicy produktu lub usługi korzystają z niższych średnich cen jednostkowych lub – co daje ten sam efekt – z wyższych średnich stawek zniżek w porównaniu ze stawkami przyznanymi mniej ważnym nabywcom lub użytkownikom tego produktu lub tej usługi. Nawet w przypadku liniowego wzrostu stawek rabatów w zależności od ilości z rabatem maksymalnym średnia stawka zniżki wzrasta lub średnia cena matematycznie zmniejsza się, na początku, w stosunku wyższym od wzrostu zakupów, a następnie w stosunku niższym od wzrostu zakupów, zmierzając potem do ustabilizowania się na poziomie maksymalnej stawki rabatu. Sam fakt, iż system rabatów ilościowych wywołuje taki skutek, że niektórzy klienci korzystają przy danych ilościach ze średniej stawki zniżki proporcjonalnie wyższej niż stawka przyznana innym klientom w stosunku do różnicy w wielkości ich zakupów, jest właściwy dla tego rodzaju systemów i nie pozwala sam na wyprowadzenie wniosku, że system ma charakter dyskryminacyjny.

Gdy jednak progi uruchamiające kolejne transze rabatów powiązane ze stosowanymi stawkami prowadzą do zastrzeżenia korzyści płynących z rabatu lub rabatów dodatkowych tylko dla niektórych partnerów handlowych, zapewniając im jednocześnie korzyść gospodarczą nieuzasadnioną wzrostem działalności, który generują, ani też ewentualnymi oszczędnościami skali, które pozwalają osiągnąć dostawcy w porównaniu ze swoimi konkurentami, system rabatów ilościowych prowadzi do stosowania nierównych warunków do równoważnych świadczeń.

Oznaką takiego dyskryminującego traktowania, w braku obiektywnego uzasadnienia, może być wysoki próg uruchamiający system rabatowy, który może dotyczyć tylko kilku szczególnie ważnych partnerów handlowych przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą lub brak liniowego wzrostu stawek rabatów wraz ze wzrostem ilości.

(por. pkt 396)

15. Prawo dostępu do akt sprawy będące konsekwencją zasady poszanowania prawa do obrony oznacza – w postępowaniu administracyjnym z zakresu stosowania reguł konkurencji – że Komisja zapewnia zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość zbadania wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony. Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumentów wewnętrznych Komisji oraz innych poufnych informacji.

Co się tyczy dowodów obciążających, zainteresowane przedsiębiorstwo musi wykazać, że wniosek, do jakiego doszła Komisja w decyzji, byłby inny, gdyby dokument, który nie został podany do wiadomości i na którym Komisja oparła swoje wobec niego zarzuty, należało wyłączyć jako obciążający je środek dowodowy. Jeśli chodzi o dowody odciążające, zainteresowane przedsiębiorstwo musi wykazać, że ich nieujawnienie mogło wpłynąć na jego niekorzyść na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji. Wystarczy, że przedsiębiorstwo wykaże, że mogło wykorzystać te dokumenty w obronie na swoją korzyść, czyli że jeśli miałoby możliwość powołać się na nie w postępowaniu administracyjnym, to mogłoby wskazać elementy, które nie były zgodne z wnioskami wyprowadzonymi na tym etapie przez Komisję, a w konsekwencji mogłoby w jakikolwiek sposób wpłynąć na ocenę dokonaną przez Komisję w ewentualnej decyzji – przynajmniej jeśli chodzi o wagę i czas trwania zachowania, które jest mu zarzucane – a zatem na wysokość grzywny. Istnienie możliwości, że nieujawniony dokument mógł mieć wpływ na przebieg postępowania administracyjnego i treść decyzji Komisji, może być wykazane dopiero po wstępnym zbadaniu niektórych środków dowodowych, które wskazują, że w świetle tych środków dowodowych nieujawnione dokumenty mogły mieć znaczenie, którego nie należało lekceważyć.

Naruszenie prawa dostępu do akt sprawy może skutkować stwierdzeniem nieważności decyzji Komisji w całości lub w części tylko wtedy, gdy nieprawidłowy dostęp do akt dochodzenia w toku postępowania administracyjnego uniemożliwił zainteresowanemu przedsiębiorstwu lub zainteresowanym przedsiębiorstwom zapoznanie się z dokumentami, które mogły być przydatne do ich obrony, i naruszył w ten sposób ich prawo do obrony. Byłoby tak w przypadku, gdyby ujawnienie dokumentu stwarzało szanse, nawet ograniczone, na zmianę wyniku postępowania administracyjnego, w sytuacji gdy zainteresowane przedsiębiorstwo mogłoby wykorzystać ten dokument w toku tego postępowania.

(por. pkt 405–407)

16. Dostęp do akt stanowi jedną z gwarancji proceduralnych, których celem jest ochrona prawa do obrony, a naruszenie prawa dostępu do akt Komisji w toku postępowania poprzedzającego wydanie decyzji może zasadniczo prowadzić do stwierdzenia jej nieważności, jeśli doszło do naruszenia prawa zainteresowanego przedsiębiorstwa do obrony.

Naruszenie prawa do obrony należy badać z uwzględnieniem szczególnych okoliczności każdego przypadku, jako że zależy ono głównie od zarzutów przyjętych przez Komisję, by wykazać istnienie naruszenia przypisywanego danemu przedsiębiorstwu. Trzeba więc przeprowadzić sumaryczne badanie zarzutów co do istoty sprawy, które Komisja postawiła w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w zaskarżonej decyzji.

W sytuacji gdy w toku postępowania administracyjnego poprzedzającego przyjęcie decyzji wymierzającej karę przedsiębiorstwu Komisja nie sporządziła szczegółowej listy dokumentów tworzących akta i nie przekazała zainteresowanemu przedsiębiorstwu wszystkich dokumentów z akt, które były dla niej dostępne, lecz jedynie dokumenty obciążające, nie umożliwiając mu zapoznania się ze wszystkimi dokumentami w jej lokalach, postępowanie administracyjne jest wadliwe. Jednakże nie należy stwierdzać nieważności końcowej decyzji, jeżeli nie zostało wykazane, że przedsiębiorstwo nie miało możliwości zbadania wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach, które mogły mieć znaczenie dla jego obrony, nawet jeśli w ramach rozpoznawania skargi na tę decyzję po zarządzeniu środków organizacji postępowania okazuje się, że brakuje części akt.

(por. pkt 450, 454, 456, 458, 465, 467, 468, 481, 482)

17. Sąd może, rozpoznając skargę na decyzję Komisji wymierzającą karę przedsiębiorstwu za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji, zarządzić środki organizacji postępowania służące zapewnieniu pełnego dostępu do akt, aby ocenić, czy odmowa ujawnienia przez Komisję dokumentu lub udostępnienia dowodu mogła zaszkodzić obronie przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie. Ani celem, ani skutkiem takiego badania, ograniczającego się do sądowej kontroli podniesionych zarzutów, nie jest zastąpienie kompletnego dochodzenia prowadzonego w sprawie w ramach postępowania administracyjnego. Spóźnione zapoznanie się z niektórymi dokumentami zawartymi w aktach nie sprawi, że przedsiębiorstwo, które wniosło skargę, znajdzie się w sytuacji, w której znajdowałoby się, gdyby miało możliwość posłużenia się tymi samymi dokumentami, by zaprezentować tej instytucji swe uwagi ustne i na piśmie. Ponadto, gdy dostęp do akt jest zapewniony na etapie postępowania sądowego, zainteresowane przedsiębiorstwo nie musi wykazywać, że gdyby miało dostęp do nieprzekazanych dokumentów, Komisja wydałaby decyzję o innej treści, a jedynie, że wspomniane dokumenty mogły być przydatne dla jego obrony.

(por. pkt 458, 459)

18. W przypadku gdy stwierdzono nieważność decyzji Komisji z zakresu konkurencji ze względu na uchybienia proceduralne, Komisja ma prawo wydać nową decyzję, nie wszczynając nowego postępowania administracyjnego. Ze względu na to, że treść nowej decyzji jest niemal identyczna z treścią poprzedniej decyzji i że obie mają takie samo uzasadnienie, nowa decyzja podlega w kwestii ustalania wysokości grzywny przepisom obowiązującym w chwili wydania poprzedniej decyzji. Komisja podejmuje bowiem postępowanie od momentu, w którym doszło do naruszenia przepisów proceduralnych, i wydaje nową decyzję, nie dokonując ponownej oceny tej sprawy pod kątem przepisów, które nie istniały w czasie wydania pierwszej decyzji.

(por. pkt 492–494)

19. Aby ocenić wagę przypisywanych przedsiębiorstwu naruszeń wspólnotowych reguł konkurencji w celu określenia proporcjonalnej do niej kwoty grzywny, Komisja może wziąć pod uwagę szczególnie długi czas trwania określonych naruszeń, liczbę i różnorodność naruszeń, które dotyczyły wszystkich lub prawie wszystkich produktów danego przedsiębiorstwa, a wśród których część miała wpływ na wszystkie państwa członkowskie, szczególną wagę naruszeń wynikających ze spójnej i celowej strategii zmierzającej za pomocą różnorodnych praktyk wykluczających w stosunku do konkurentów i poprzez politykę zwiększającą lojalność klientów do sztucznego utrzymania lub wzmocnienia pozycji dominującej przedsiębiorstwa na rynkach, gdzie konkurencja już i tak była ograniczona, a skutki nadużyć – szczególnie szkodliwe z punktu widzenia konkurencji i korzyści odniesionych przez przedsiębiorstwo dzięki popełnionym naruszeniom.

Komisja może zakwalifikować jako bardzo poważne praktyki przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, które, przyznając swoim klientom rabaty od wyrażonej w tonach dodatkowej wielkości sprzedaży i zawierając z nimi porozumienia lojalnościowe, sztucznie utrzymuje lub wzmacnia swoją pozycję dominującą na rozpatrywanym rynku, gdzie konkurencja i tak jest już ograniczona.

(por. pkt 498–500)

20. Ocena wagi naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji powinna uwzględniać ewentualny powrót do naruszenia. Pojęcie powrotu do naruszenia – tak jak jest ono rozumiane w niektórych krajowych porządkach prawnych – oznacza, że osoba popełnia nowe naruszenia po ukaraniu jej za naruszenia podobne. Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS idą w tym samym kierunku, powołując się na „naruszenie tego samego typu”. Komisja nie może zatem przyjąć okoliczności obciążającej powrotu do naruszenia jako okoliczności obciążającej w stosunku do przedsiębiorstwa, które nadużywa pozycji dominującej, jaką posiada ono na rynku w rozumieniu art. 82 WE na skutek wcześniejszych praktyk polegających na zmowie dotyczących art. 81 WE, które w dodatku bardzo różnią się od tych, które skutkują naruszeniem art. 82 WE.

(por. pkt 507–511)

21. Powrót do naruszenia winien zostać uwzględniony przy ocenie wagi naruszenia reguł konkurencji i może on uzasadniać podwyższenie kwoty grzywny. Natomiast brak powrotu do naruszenia nie może stanowić okoliczności łagodzącej, ponieważ przedsiębiorstwo jest co do zasady zobowiązane nie naruszać wspólnotowych reguł konkurencji.

(por. pkt 522, 523)

22. Współpraca przedsiębiorstwa z Komisją w czasie wizyt w jej pomieszczeniach należy do obowiązków przedsiębiorstwa i nie może stanowić zatem okoliczności łagodzącej uzasadniającej obniżenie kwoty grzywny nałożonej za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji.

(por. pkt 527, 529)

23. W kwestii ustalania kwoty grzywien w sprawach z zakresu konkurencji obrót wskazany w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 jako górna granica grzywny, którą można nałożyć, obejmuje całkowity obrót danego przedsiębiorstwa, który sam wskazuje w przybliżeniu na znaczenie tego przedsiębiorstwa i jego wpływ na rynek. Artykuł 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 nie przewiduje żadnego ograniczenia pod względem terytorialnym, jeśli chodzi o osiągnięty obrót. Przy zachowaniu granicy przewidzianej w tym przepisie Komisja może ustalić grzywnę na podstawie obrotu wybranego przez siebie pod względem obszaru geograficznego i odnośnych produktów.

(por. pkt 548)

24. Przy określaniu kwoty grzywien nałożonych za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji Komisja powinna uwzględnić nie tylko wagę naruszenia i szczególne okoliczności danego przypadku, ale również kontekst naruszenia oraz zapewnić swym działaniom odstraszający skutek, przede wszystkim, jeśli chodzi o naruszenia wyjątkowo szkodliwe dla realizacji celów Wspólnoty. Grzywna nie może zatem tracić swojego represyjnego i odstraszającego charakteru, jeżeli stwierdzono, że dane przedsiębiorstwo naruszyło prawo konkurencji, zwłaszcza gdy naruszenie było poważne, nawet jeśli została ona nałożona w drodze decyzji wydanej po upływie pewnego czasu w wyniku stwierdzenia nieważności pierwszej decyzji.

(por. pkt 554, 555)