Sprawa C‑263/18
Nederlands Uitgeversverbond
i
Groep Algemene Uitgevers
przeciwko
Tom Kabinet Internet BV i in.
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez rechtbank Den Haag)
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 19 grudnia 2019 r.
Odesłanie prejudycjalne – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Dyrektywa 2001/29 WE – Artykuł 3 ust. 1 – Prawo do publicznego udostępniania – Podawanie do publicznej wiadomości – Artykuł 4 – Prawo do rozpowszechniania – Wyczerpanie – Książki elektroniczne (e-booki) – Wirtualny rynek „używanych” książek elektronicznych
1. Zbliżanie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Cel
(dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, motywy 2, 4, 5, 9, 10, art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 1)
(zob. pkt 46–48)
2. Zbliżanie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Publiczne udostępnianie – Pojęcie – Dostarczanie publiczności książki elektronicznej, poprzez pobranie, dla celów stałego użytku – Włączenie – Ustalenie spoczywające na sądzie krajowym
(dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, motyw 23, art. 3 ust. 1)
(zob. pkt 49, 61–66, 68–72; sentencja)
Streszczenie
Sprzedaż używanych książek elektronicznych za pośrednictwem witryny internetowej stanowi publiczne udostępnianie podlegające zezwoleniu autora
Wyrokiem Nederlands Uitgeversverbond i Groep Algemene Uitgevers (C‑263/18), ogłoszonym w dniu 19 grudnia 2019 r., wielka izba Trybunału orzekła, że dostarczanie publiczności książki elektronicznej poprzez pobranie, dla celów stałego użytku, mieści się pojęciu „publicznego udostępniania”, w rozumieniu dyrektywy 2001/29 o prawie autorskim(1).
Nederlands Uitgeversverbond (zwane dalej „NUV”) i Groep Algemene Uitgevers (zwane dalej „GAU”), dwa stowarzyszenia, których celem jest obrona interesów niderlandzkich wydawców, zwróciły się do rechtbank Den Haag (sądu w Hadze, Niderlandy) o zakazanie między innymi spółce Tom Kabinet podawania książek elektronicznych do wiadomości członków „klubu czytelniczego” utworzonego przez nią w swojej witrynie internetowej lub zwielokrotniania tych książek. NUV i GAU podnoszą, że działalność ta narusza prawa autorskie ich członków do tych książek elektronicznych. Oferując do sprzedaży w ramach tego klubu „używane” książki elektroniczne, Tom Kabinet dokonuje ich zdaniem niedozwolonego publicznego udostępnienia tych książek. Tom Kabinet twierdzi natomiast, że taka działalność jest objęta prawem do rozpowszechniania, które zgodnie ze wspomnianą dyrektywa podlega zasadzie wyczerpania, jeżeli dany przedmiot – w niniejszej sprawie książki elektroniczne – został sprzedany na terytorium Unii przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem. Zdaniem tej spółki zasada ta oznacza, że w następstwie sprzedaży rozpatrywanych książek NUV i GAU nie dysponują już wyłącznym prawem do zezwalania na ich publiczne rozpowszechniania lub do zabraniania takiego rozpowszechniania.
Trybunał stwierdził, że dostarczanie książek elektronicznych, poprzez pobranie, dla celów stałego użytku nie wchodzi w zakres prawa do „publicznego rozpowszechniania” z art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/29, lecz prawa do „publicznego udostępniania” z art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, dla którego wyczerpanie jest wyłączone na podstawie ust. 3 tego artykułu.
Na poparcie tego stwierdzenia Trybunał w szczególności wywiódł z traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) o prawie autorskim, leżącego u podstaw tej dyrektywy, a także z prac przygotowawczych do niej, że zamiarem prawodawcy Unii było zastrzeżenie tej zasady wyczerpania dla rozpowszechniania przedmiotów materialnych, takich jak książki na nośniku materialnym. Natomiast zastosowanie tej zasady wyczerpania do książek elektronicznych grozi naruszeniem interesu podmiotów praw autorskich w otrzymaniu za utwory odpowiedniego wynagrodzenia w znacznie większym stopniu niż w przypadku książek na nośniku materialnym, ponieważ zdematerializowane kopie cyfrowe książek elektronicznych nie pogarszają się wraz używaniem, a zatem stanowią doskonałe substytuty nowych kopii.
Jeżeli chodzi dokładniej o pojęcie „publicznego udostępniania”, Trybunał wskazał, że należy je rozumieć szeroko, w ten sposób, że obejmuje ono każde udostępnianie utworu odbiorcom nieznajdującym się w miejscu, z którego udostępnianie pochodzi, a zatem każdą transmisję lub retransmisję tego rodzaju, drogą przewodową lub bezprzewodową. Pojęcie to łączy dwa kumulatywne elementy, mianowicie musi mieć miejsce czynność udostępniania utworu, a utwór musi zostać udostępniony publiczności.
Jeżeli chodzi o pierwszy element, to z uzasadnienia wniosku w sprawie dyrektywy 2001/29 wynika, że „czynnością decydującą jest czynność polegająca na podaniu utworu do publicznej wiadomości, a zatem oferowanie go na witrynie publicznie dostępnej, która to czynność poprzedza rzeczywistą transmisję na żądanie” oraz że „[n]ie ma znaczenia, czy ktoś rzeczywiście pobrał ten utwór”. Tak więc zdaniem Trybunału fakt podania przedmiotowych utworów do wiadomości każdej osobie, która zarejestruje się w witrynie internetowej klubu czytelniczego, należy uważać za „udostępnianie” utworu, i nie jest konieczne, by osoba ta skorzystała z tej możliwości, rzeczywiście pobierając książkę elektroniczną z tej witryny internetowej.
Co się tyczy drugiego elementu, to należy uwzględnić nie tylko liczbę osób, które mogą mieć dostęp do tego samego utworu równocześnie, ale też ile spośród nich może mieć dostęp do tego utworu kolejno po sobie. W niniejszej sprawie zdaniem Trybunału liczba osób, które – równocześnie lub kolejno – mogą mieć dostęp do tego samego utworu za pośrednictwem platformy klubu czytelniczego, jest znaczna. W związku z tym, z zastrzeżeniem dokonania przez sąd odsyłający ustaleń uwzględniających wszystkie istotne elementy, rozpatrywany utwór należy uważać za publicznie udostępniony.
Trybunał orzekł już zresztą, że uznanie, iż doszło do „publicznego udostępniania”, wymaga, aby utwór chroniony został udostępniony w oparciu o szczególną technologię, inną niż dotychczas używane, lub – w wypadku niespełnienia powyższej przesłanki – wśród nowej publiczności, czyli publiczności, której podmiot praw autorskich dotychczas nie brał pod uwagę, zezwalając na pierwotne publiczne udostępnienie utworu. W niniejszej sprawie, ponieważ podaniu do wiadomości książki elektronicznej towarzyszy generalnie licencja na używanie uprawniająca tylko do odczytania przez użytkownika, który pobrał daną książkę elektroniczną, tejże książki przy użyciu własnego sprzętu, należy uznać, że udostępnianie takie jak dokonywane przez Tom Kabinet jest udostępnianiem publiczności, której podmiot praw autorskich nie brał dotychczas pod uwagę, a zatem nowej publiczności.