Language of document : ECLI:EU:T:2012:494

Sprawa T‑82/08

Guardian Industries Corp.
i Guardian Europe Sàrl

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek szkła płaskiego w EOG – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Ustalanie cen – Dowód naruszenia – Obliczanie kwot grzywien – Wyłączenie sprzedaży wewnętrznej – Obowiązek uzasadnienia – Równość traktowania – Okoliczności łagodzące

Streszczenie – wyrok Sądu (szósta izba) z dnia 27 września 2012 r.

1.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Posłużenie się zbiorem poszlak – Wymagana moc dowodowa – Decyzja pozostawiająca wątpliwości w odczuciu sądu – Poszanowanie zasady domniemania niewinności

(art. 81 ust. 1 WE)

2.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Decyzja oparta na dowodzie z dokumentów – Obowiązek przedstawienia dowodu przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia

(art. 81 ust. 1 WE)

3.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Oświadczenie zamiaru wykluczające lub istotnie ograniczające niepewność co do zachowania podmiotu gospodarczego na rynku – Wystarczający dowód

(art. 81 ust. 1 WE)

4.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Udział przedsiębiorstwa w kartelu lub w uzgodnionej praktyce – Kryteria – Przyczynienie się do realizacji wspólnych celów

(art. 81 ust. 1 WE)

5.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Moc dowodowa dobrowolnych zeznań złożonych przez głównych uczestników kartelu w celu skorzystania z zastosowania komunikatu w sprawie współpracy

(art. 81 WE; komunikat Komisji 2002/C 45/03)

6.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestniczenie w spotkaniach mających cel antykonkurencyjny – Okoliczność umożliwiająca stwierdzenie, w braku zdystansowania się od podjętych decyzji, że przedsiębiorstwo bierze udział w porozumieniu wynikającym z wcześniejszego spotkania

(art. 81 ust. 1 WE)

7.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Obowiązek określenia rynku – Brak w przypadku porozumienia mającego na celu ograniczenie konkurencji

(art. 81 WE)

8.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres

(art. 81 WE, 253 WE)

9.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga i czas trwania naruszenia – Naruszenie popełnione przez kilka przedsiębiorstw – Względna waga uczestnictwa każdego z nich

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

10.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Bierna rola przedsiębiorstwa lub pójście przez nie w ślad za liderem

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 201/02)

11.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Odstraszający charakter – Obowiązek dokonania przez Komisję rozróżnienia między przedsiębiorstwami uczestniczącymi w tym samym naruszeniu w zależności od ich całkowitych obrotów na rynku danego produktu – Brak

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Pojęcie – Brak terminu przedawnienia – Naruszenie zasady pewności prawa – Naruszenie zasady proporcjonalności – Brak – Kontrola sądowa

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 201/02)

1.      Ciężar udowodnienia naruszenia art. 81 ust. 1 WE spoczywa na organie zarzucającym naruszenie, ponieważ jest on zobowiązany do przedstawienia dowodów pozwalających wykazać w sposób wymagany prawem występowanie okoliczności stanowiących naruszenie. Co więcej, jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie, a zatem zgodnie z zasadą domniemania niewinności sąd nie może uznać, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeżeli w kwestii tej ma on nadal wątpliwości, zwłaszcza w ramach rozpatrywania skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę. Komisja jest zatem zobowiązana do dostarczenia dokładnych i spójnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że naruszenie zostało popełnione. Niemniej jednak nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie spełniać te kryteria w odniesieniu do każdego z elementów naruszenia. Wystarczy, żeby oceniany globalnie zbiór poszlak przytoczonych przez instytucję odpowiadał temu wymogowi.

Ponadto w przypadku działań stanowiących praktyki i porozumienia antykonkurencyjne normalne jest, że mają one miejsce poza prawem, że spotkania odbywają się potajemnie, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Wynika z tego, że nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o bezprawnym nawiązaniu kontaktu pomiędzy przedsiębiorstwami, dokumenty te będą zazwyczaj jedynie fragmentaryczne i odosobnione, i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja poszczególnych elementów w drodze dedukcji. Dlatego też w większości przypadków istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wywnioskowane na podstawie pewnej liczby zbieżnych okoliczności oraz wskazówek, które razem ujęte mogą stanowić, wobec braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji.

(por. pkt 32, 33)

2.      Gdy w sprawach dotyczących karteli rozumowanie Komisji opiera się na założeniu, że stwierdzonych faktów nie można wyjaśnić inaczej niż przez istnienie uzgodnienia między przedsiębiorstwami, wystarczy, aby skarżące wykazały istnienie okoliczności, które stawiają w odmiennym świetle fakty wykazane przez Komisję i które pozwalają tym samym na inne wyjaśnienie faktów niż to, którego dokonała Komisja.

Zasada ta nie ma jednak zastosowania, jeżeli twierdzenia Komisji opierają się na dowodzie z dokumentów.

(por. pkt 34, 35)

3.      Uzgodnioną praktykę zakazaną na podstawie art. 81 ust. 1 WE stanowi nawiązywanie jakichkolwiek kontaktów pomiędzy podmiotami gospodarczymi, zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich, które mogłyby ujawnić konkurentowi sposób działania, jaki dany podmiot gospodarczy sam postanowił lub planuje realizować na rynku, jeżeli celem lub skutkiem takiego nawiązywania kontaktów jest doprowadzenie do warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom konkurencji na danym rynku. Ten rodzaj koordynacji pomiędzy przedsiębiorstwami pozwala świadomie na zastąpienie konkurencji wraz z jej zagrożeniami praktyczną współpracą przedsiębiorstw.

W celu udowodnienia, że doszło do uzgodnionej praktyki, nie jest zatem konieczne wykazanie, że dany konkurent formalnie zobowiązał się w stosunku do innego lub innych do przyjęcia określonego zachowania lub że konkurenci wspólnie ustalili swoje zachowanie na rynku w przyszłości. Wystarczy, że oświadczając swój zamiar, konkurent wykluczył lub przynajmniej istotnie ograniczył niepewność co do zachowania, jakiego można oczekiwać z jego strony na rynku.

(por. pkt 45)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 48)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 54)

6.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 73, 74)

7.      Wyłącznie na Komisji ciąży obowiązek określenia w decyzji wydanej na podstawie art. 81 WE zakresu rynku w sytuacji, gdy bez takiego określenia zakresu rynku nie jest możliwe ustalenie, czy rozpatrywane porozumienie mogło mieć wpływ na handel pomiędzy państwami członkowskimi i czy jego przedmiotem lub skutkiem było zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku. Co do zasady, jeżeli sam cel porozumienia polega na ograniczeniu konkurencji, to nie ma potrzeby określenia właściwego geograficznego rynku w sposób dokładny, gdyż istniejąca lub potencjalna konkurencja na danym terytorium jest z pewnością ograniczona, bez względu na to, czy terytorium to stanowi rynek sensu stricto czy też nie. Aby określić zasięg geograficzny naruszenia, który będzie uwzględniony w celu oceny wagi naruszenia, wystarczy, że Komisja oceni, jak rozległy jest obszar geograficzny danego rynku lub rynków, bez konieczności określenia dokładnie rozpatrywanych rynków.

(por. pkt 90)

8.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 102, 103)

9.      Jeśli naruszenie zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, przy określeniu kwoty grzywien należy zbadać względną wagę udziału każdego z nich, co w szczególności wymaga ustalenia, jaką rolę pełniło każde z nich w czasie uczestniczenia w naruszeniu.

(por. pkt 109)

10.    Zgodnie z pkt 29 tiret trzecie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 bierna rola przedsiębiorstwa przy realizowaniu naruszenia stanowi zatem okoliczność łagodzącą. Jako okoliczności faktyczne, które mogą wskazywać na bierną rolę przedsiębiorstwa w kartelu, można wziąć pod uwagę znacznie rzadsze – w porównaniu ze zwykłymi uczestnikami kartelu – uczestnictwo w spotkaniach, późne wejście na rynek będący przedmiotem naruszenia, niezależnie od czasu uczestnictwa przedsiębiorstwa w tym naruszeniu, lub też złożenie wyraźnych oświadczeń w tym zakresie przez przedstawicieli przedsiębiorstw trzecich uczestniczących w naruszeniu. W tym względzie okoliczności, zgodnie z którymi przedsiębiorstwo było członkiem najrzadziej uczestniczącym w spotkaniach kartelu lub ograniczyło się do otrzymywania informacji przekazywanych jednostronnie przez konkurenta, nie wyraziwszy żadnych zastrzeżeń lub sprzeciwów, nie odgrywają roli przy wykazywaniu biernej roli tego przedsiębiorstwa w kartelu.

Podobnie okoliczność, że przedsiębiorstwa, którym zarzucono naruszenie nie wprowadziły w życie niektórych uzgodnionych porozumień mających antykonkurencyjny charakter nie jest wystarczająca do wykazania ich prokonkurencyjnego zachowania na rynku.

(por. pkt 110, 111, 113)

11.    W dziedzinie grzywien nakładanych za naruszenie przewidzianych w prawie Unii reguł konkurencji odstraszający charakter grzywien stanowi jeden z czynników, które trzeba uwzględnić przy ich obliczaniu. Celem bowiem przewidzianych w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 grzywien nakładanych za naruszenia art. 81 WE jest ukaranie danych przedsiębiorstw za popełnienie czynów zabronionych i odstraszenie zarówno tychże przedsiębiorstw, jak i innych podmiotów gospodarczych od naruszania w przyszłości przewidzianych w prawie Unii konkurencji. Niemniej jednak w przypadku, gdy grzywny zostają nałożone na kilka przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu, Komisja nie ma przy ustalaniu kwoty grzywien w zależności od wagi i czasu trwania spornego naruszenia obowiązku zapewnienia tego, aby ostateczne kwoty grzywien dla tych przedsiębiorstw wynikające z jej obliczeń odzwierciedlały wszelkie różnice pomiędzy nimi pod względem ich obrotu całkowitego lub właściwego.

(por. pkt 117)

12.    Ani rozporządzenie nr 1/2003, ani wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 nie przewidują maksymalnego terminu, po przekroczeniu którego nie można brać pod uwagę powrotu do naruszenia, co nie jest sprzeczne z zasadą pewności prawa.

Niemniej zasada proporcjonalności wymaga, by czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji, został wzięty pod uwagę przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania tych reguł. W ramach sądowej kontroli aktów Komisji z zakresu prawa konkurencji sąd może więc być zmuszony do sprawdzenia, czy Komisja przestrzegała wspomnianej zasady, gdy podwyższyła – z tytułu powrotu do naruszenia – nałożoną grzywnę, a w szczególności czy takie podwyższenie było wymagane zwłaszcza w świetle czasu, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji.

W sytuacji gdy pomiędzy oboma naruszeniami popełnionymi przez dane przedsiębiorstwa upłynęło ponad piętnaście lat, a istnienie ciągłości pomiędzy pierwszym a drugim naruszeniem nie zostało wykazane, okres ten nie pozwala potwierdzić skłonności tych przedsiębiorstw do naruszania reguł konkurencji. Komisja nie narusza zatem zasady niedyskryminacji, uznając, że okres, który upłynął między dwoma naruszeniami, był wystarczająco długi, aby wykluczyć podwyższenie grzywny z uwagi na powrót do naruszenia.

(por. pkt 121–123)