WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 4 maja 2017 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Rozporządzenie (WE) nr 1889/2005 – Kontrola środków pieniężnych wwożonych do Unii Europejskiej lub wywożonych z Unii Europejskiej – Artykuł 3 ust. 1 – Osoba fizyczna wjeżdżająca do Unii Europejskiej lub wyjeżdzająca z Unii Europejskiej – Obowiązek zgłoszenia – Międzynarodowa strefa tranzytowa portu lotniczego państwa członkowskiego
W sprawie C‑17/16
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja) postanowieniem z dnia 5 stycznia 2016 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 12 stycznia 2016 r., w postępowaniu:
Oussama El Dakkak,
Intercontinental SARL
przeciwko
Administration des douanes et droits indirects
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: R. Silva de Lapuerta (sprawozdawca), prezes izby, E. Regan, J.C. Bonichot, A. Arabadjiev i C.G. Fernlund, sędziowie,
rzecznik generalny: P. Mengozzi,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu rządu francuskiego przez A. Daly oraz D. Colasa, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu greckiego przez E. Tsaousi oraz K. Georgiadisa, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez L. Grønfeldt oraz F. Dintilhaca, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 21 grudnia 2016 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1889/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie kontroli środków pieniężnych wwożonych do Wspólnoty lub wywożonych ze Wspólnoty (Dz.U. 2005, L 309, s. 9) oraz art. 4 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 562/2006 z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiającego wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen) (Dz.U. 2006, L 105, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w sporze pomiędzy Oussamą El Dakkakiem oraz spółką Intercontinental SARL a administration des douanes et droits indirects (urzędem ceł i podatków pośrednich, Francja) dotyczącym żądania odszkodowania za szkody poniesione w wyniku zajęcia przez ten urząd środków pieniężnych w gotówce przewożonych przez O. El Dakkaka podczas tranzytu przez port lotniczy Roissy-Charles-de-Gaulle (Francja) ze względu na naruszenie obowiązku zgłoszenia tych środków pieniężnych.
Ramy prawne
Rozporządzenie nr 1889/2005
3 Motywy 2 i 4–6 rozporządzenia nr 1889/2005 mają następujące brzmienie:
„(2) Wprowadzanie do systemu finansowego korzyści pochodzących z działań sprzecznych z prawem oraz ich inwestowanie po wypraniu jest szkodliwe dla zdrowego i trwałego rozwoju gospodarczego. W związku z tym dyrektywa Rady 91/308/EWG z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie uniemożliwienia korzystania z systemu finansowego w celu prania pieniędzy [(Dz.U. 1991, L 166, s. 77)] wprowadziła wspólnotowy mechanizm zapobiegający praniu […] pieniędzy poprzez monitorowanie transakcji dokonywanych za pośrednictwem instytucji kredytowych i finansowych oraz w ramach określonych grup zawodowych. Ponieważ istnieje ryzyko, że zastosowanie tego mechanizmu doprowadzi do zwiększonych przepływów środków pieniężnych w nielegalnych celach, dyrektywa [91/308] powinna zostać uzupełniona o system kontroli środków pieniężnych wwożonych do Wspólnoty lub wywożonych ze Wspólnoty.
[…]
(4) Należy także wziąć pod uwagę uzupełniające działania innych gremiów międzynarodowych, w szczególności Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF), ustanowionej na szczycie G7 w Paryżu w 1989 r. IX Zalecenie Specjalne FATF z dnia 22 października 2004 r. wzywa rządy do podjęcia działań mających na celu wykrywanie fizycznych przepływów środków pieniężnych, w tym poprzez system deklaracji lub innych obowiązków ujawniania.
(5) [W związku z powyższym] środki pieniężne przewożone przez osoby fizyczne wjeżdżające do Wspólnoty lub wyjeżdżające ze Wspólnoty powinny podlegać zasadzie składania obowiązkowej deklaracji. Zasada ta umożliwiłaby służbom celnym zebranie informacji o takich przepływach środków pieniężnych oraz, w miarę potrzeby, przekazanie tych informacji innym organom […].
(6) Z uwagi na prewencyjny cel i odstraszający charakter obowiązku złożenia deklaracji powinno się go dopełniać przy wjeździe do Wspólnoty lub przy wyjeździe ze Wspólnoty. Jednakże w celu skoncentrowania działań organów na istotnych przepływach środków pieniężnych obowiązkowi temu powinny podlegać jedynie przepływy środków pieniężnych w kwocie 10 000 EUR lub wyższej. Należy także podkreślić, że obowiązek złożenia deklaracji dotyczy osoby fizycznej przewożącej środki pieniężne, bez względu na to, czy jest ona ich właścicielem, czy nie”.
4 Artykuł. 1 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:
„Niniejsze rozporządzenie uzupełnia przepisy dyrektywy [91/308] dotyczące transakcji dokonywanych przez instytucje finansowe i kredytowe oraz określone grupy zawodowe poprzez ustanowienie zharmonizowanych przepisów dotyczących kontroli, przez właściwe organy, środków pieniężnych wwożonych do Wspólnoty lub wywożonych ze Wspólnoty”.
5 Artykuł 3 ust. 1 wskazanego rozporządzenia stanowi:
„Każda osoba fizyczna wjeżdżająca do Wspólnoty lub wyjeżdżająca ze Wspólnoty i przewożąca środki pieniężne o wartości 10 000 EUR lub wyższej zobowiązana jest zgodnie z niniejszym rozporządzeniem do zgłoszenia tej kwoty właściwym organom państwa członkowskiego, przez które wjeżdża do Wspólnoty lub wyjeżdża ze Wspólnoty. Obowiązek złożenia deklaracji nie jest spełniony, jeżeli przekazane informacje są nieprawdziwe lub niekompletne”.
6 Artykuł 4 ust. 2 tegoż rozporządzenia stanowi:
„W przypadku niedopełnienia obowiązku złożenia deklaracji ustanowionego w art. 3 środki pieniężne mogą zostać zatrzymane na mocy decyzji administracyjnej na warunkach określonych w przepisach krajowych”.
Rozporządzenie nr 562/2006
7 Zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 562/2006:
„Niniejsze rozporządzenie przewiduje brak kontroli granicznej osób przekraczających granice wewnętrzne pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej.
Ustanawia ono zasady regulujące kontrolę graniczną osób przekraczających granice zewnętrzne państw członkowskich Unii Europejskiej”.
8 Artykuł 4 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:
„Przekraczanie granic zewnętrznych dozwolone jest jedynie na przejściach granicznych i w ustalonych godzinach ich otwarcia. Na przejściach granicznych, które nie są czynne całą dobę, udostępnia się widoczne informacje o godzinach ich otwarcia.
Państwa członkowskie przekazują Komisji wykaz swoich przejść granicznych zgodnie z art. 34”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
9 Spółka Intercontinental zleciła O. El Dakkakowi przewiezienie dolarów amerykańskich (USD) z Kotonu (Benin) do Bejrutu (Liban) drogą lotniczą, z tranzytem przez port lotniczy Roissy-Charles-de-Gaulle.
10 W dniu 9 grudnia 2010 r. w czasie tranzytu przez to ten port lotniczy O. El Dakkak został poddany kontroli przez urzędników celnych w rękawie prowadzącym na pokład samolotu do Bejrutu. Po tym, jak urzędnicy stwierdzili, iż był on w posiadaniu kwoty 3900 EUR i 1 607 650 USD (około 1 511 545 EUR) w gotówce, O. El Dakkak przedstawił im deklarację złożoną służbom celnym Republiki Beninu.
11 Po przeprowadzonej kontroli O. El Dakkak został zatrzymany przez organy celne, a następnie sędzia śledczy postawił mu zarzuty naruszenia obowiązku zgłoszenia środków pieniężnych oraz prania pieniędzy uzyskanych w wyniku oszustwa.
12 Środki pieniężne przewożone przez O. El Dakkaka zostały zatrzymane, a następnie opieczętowane przez administration des douanes et droits indirects.
13 Wyrokiem z dnia 11 maja 2011 r. chambre de l’instruction de la cour d’appel de Paris (izba śledcza sądu apelacyjnego w Paryżu, Francja) uchyliła całe postępowanie ze względu na nieprawidłowość zatrzymania zainteresowanego i zarządziła zwrot opieczętowanych środków pieniężnych.
14 Pismem z dnia 2 kwietnia 2012 r. właściwy organ poinformował O. El Dakkaka, że zamierza dokonać na jego rzecz przelewu kwoty zajętej w euro, równowartości w euro kwoty zajętej w dolarach amerykańskich oraz odpowiedniej części kosztów administracyjnych.
15 Oussama El Dakkak i Intercontinental zwrócili się do tribunal d’instance d’Aulnay-sous-Bois (sądu pierwszej instancji w Aulnay-sous-Bois, Francja), a następnie do cour d’appel de Paris (sądu apelacyjnego w Paryżu) z żądaniem odszkodowania za poniesione szkody, podnosząc bezzasadność postawionego przez administration des douanes et droits indirects zarzutu naruszenia przez O. El Dakkaka obowiązku zgłoszenia, ponieważ taki obowiązek na nim nie ciążył.
16 Po oddaleniu tego żądania przez wyrok cour d’appel de Paris dnia 25 marca 2014 r. O. El Dakkak wniósł kasację do sądu odsyłającego.
17 W tych okolicznościach Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 3 ust. 1 rozporządzenia […] nr 1889/2005 […] i art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 562/2006 […] należy interpretować w ten sposób, że obywatel państwa trzeciego przebywający w międzynarodowej strefie tranzytowej portu lotniczego nie podlega obowiązkowi złożenia deklaracji wynikającemu z art. 3 ust. 1 rozporządzenia […] nr 1889/2005 […], czy też – przeciwnie – w ten sposób, że obywatel ten podlega temu obowiązkowi w związku z tym, że przekroczył on granicę zewnętrzną [Unii] na przejściu granicznym w rozumieniu art. 4 ust. 1 rozporządzenia […] nr 562/2006 […]?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
18 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005 należy interpretować w ten sposób, iż obowiązek złożenia deklaracji przewidziany w tym przepisie ma zastosowanie w międzynarodowej strefie tranzytowej portu lotniczego państwa członkowskiego w okolicznościach takich jak te w postępowaniu głównym, to znaczy kiedy osoba fizyczna znalazła się w tej strefie po wyjściu z samolotu przylatującego z państwa trzeciego i pozostaje w niej przed wejściem na pokład samolotu odlatującego do innego państwa trzeciego.
19 Określenie zakresu tego obowiązku zależy od wykładni pojęcia „osoby fizycznej wjeżdżającej do [Unii] lub wyjeżdżającej z [Unii]” figurującego w tymże art. 3 ust. 1.
20 W tym względzie należy z miejsca zaznaczyć, że rozporządzenie nr 1889/2005 nie definiuje tego pojęcia.
21 Jednakże pojęcie to nie jest niejednoznaczne i powinno być rozumiane w jego znaczeniu potocznym, to znaczy jako odnoszące się do przemieszczenia się osoby fizycznej z miejsca nienależącego do terytorium Unii do miejsca należącego do tego terytorium lub z tego ostatniego miejsca do miejsca nienależącego to wspomnianego terytorium.
22 Terytorium Unii obejmuje obszar geograficzny określony w art. 52 TUE i w art. 355 TFUE, które definiują terytorialny zakres stosowania traktatów.
23 W braku odpowiedniego wyjaśnienia dotyczącego terytorialnego zakresu stosowania aktu prawa wtórnego zakres ten należy określić poprzez odniesienie do powyższych postanowień, ponieważ prawo wtórne ma co do zasady taki sam zakres stosowania jak traktaty i stosuje się w tym zakresie ipso iure (zob. podobnie wyrok z dnia 15 grudnia 2015 r., Parlament i Komisja/Rada, od C‑132/14 do C‑136/14, EU:C:2015:813, pkt 76, 77).
24 Otóż, po pierwsze, porty lotnicze państw członkowskich Unii należą do wspomnianego obszaru geograficznego, a zatem do terytorium Unii.
25 Po drugie, należy podkreślić, że tak jak przepisy rozporządzenia nr 1889/2005 nie wyłączają zastosowania obowiązku złożenia deklaracji przewidzianego w jego art. 3 ust. 1 w międzynarodowych strefach tranzytowych tych portów lotniczych, tak art. 52 TUE i art. 355 TFUE nie wyłączają tych stref z terytorialnego zakresu stosowania traktatów ani nie przewidują odstępstw mających do nich zastosowanie.
26 Z powyższego wynika, że ilekroć osoba fizyczna przemieszcza się z miejsca nienależącego do obszaru geograficznego wskazanego w art. 52 TUE i art. 355 TFUE do miejsca do niego należącego, osoba ta wjeżdża do Unii w rozumieniu art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005.
27 Jest to przypadek osoby, która, tak jak O. El Dakkak, wysiada z samolotu przylatującego z państwa trzeciego w porcie lotniczym znajdującym się na terytorium państwa członkowskiego i pozostaje w międzynarodowej strefie tranzytowej tego portu lotniczego przed wejściem na pokład innego samolotu odlatującego do innego państwa trzeciego.
28 Wykładnia, zgodnie z którą obowiązek złożenia deklaracji przewidziany w art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005 ma zastosowanie w międzynarodowych strefach tranzytowych portów lotniczych znajdujących się na terytorium Unii, jest również zgodna z celem realizowanym przez to rozporządzenie.
29 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z motywami 2, 5 i 6 rozporządzenia nr 1889/2005 ma ono na celu zapobieganie wprowadzaniu do systemu finansowego korzyści pochodzących z działań sprzecznych z prawem oraz ich inwestowaniu po wypraniu, zniechęcanie do takich działań oraz ich unikanie, w szczególności poprzez ustanowienie zasady obowiązkowego zgłaszania przepływów środków pieniężnych przywożonych do Unii i z niej wywożonych, która pozwala na zebranie informacji dotyczących tychże przepływów (zob. wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., Chmielewski, C‑255/14, EU:C:2015:475, pkt 18).
30 W tym celu art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia przewiduje wobec każdej osoby fizycznej wjeżdżającej na terytorium Unii lub z niego wyjeżdżającej przewożącej kwotę środków pieniężnych równą lub wyższą niż 10 000 EUR obowiązek zgłoszenia tej kwoty (zob. wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., Chmielewski, C‑255/14, EU:C:2015:475, pkt 19).
31 Ponadto, jak wynika z art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005 w związku z jego motywami 1–3, ma ono na celu, w kontekście popierania w całej Unii harmonijnego, trwałego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego, uzupełnienie przepisów dyrektywy 91/308 poprzez ustanowienie zharmonizowanych zasad dotyczących kontroli przepływu środków pieniężnych przywożonych do Unii i z niej wywożonych (zob. wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., Chmielewski, C‑255/14, EU:C:2015:475, pkt 17).
32 W tym kontekście należy również przypomnieć orzeczenie Trybunału, zgodnie z którym podstawowym celem dyrektywy 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (Dz.U. 2005, L 309, s. 15), która zastąpiła dyrektywę 91/308, jest przeciwdziałanie korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, co wynika zarówno z jej tytułu i motywów, jak i z faktu, że podobnie jak poprzedzająca ją dyrektywa 91/308, została ona przyjęta w kontekście międzynarodowym w celu zastosowania i nadania mocy wiążącej w Unii zaleceniom Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (Financial Action Task Force on Money Laundering zwanej dalej „FATF”), która jest głównym organem międzynarodowym walczącym z praniem pieniędzy (zob. wyrok z dnia 25 kwietnia 2013 r., Jyske Bank Gibraltar, C‑212/11, EU:C:2013:270, pkt 46).
33 Podobnie jak dyrektywy 91/308 i 2005/60, rozporządzenie nr 1889/2005, jak wynika z jego motywu 4, zostało przyjęte w celu uwzględnienia uzupełniających działań innych gremiów międzynarodowych, w szczególności FATF, której IX Zalecenie Specjalne z dnia 22 października 2004 r. wzywa rządy do podjęcia działań mających na celu wykrywanie fizycznych przepływów środków pieniężnych, w tym poprzez system deklaracji lub inne obowiązki ujawnienia.
34 A zatem, jak zaznaczył rzecznik generalny w punktach 44 i 45 swej opinii, z celów realizowanych przez rozporządzenie nr 1889/2005, z kontekstu międzynarodowego, w który ono się wpisuje, oraz z konieczności zagwarantowania prewencyjnego i odstraszającego skutku obowiązku złożenia deklaracji przewidzianego w art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia wynika, że pojęcie „osoby fizycznej wjeżdżającej do [Unii] lub wyjeżdzającej z [Unii]” powinno być poddane wykładni rozszerzającej.
35 Gdyby bowiem przepis ten był interpretowany w ten sposób, iż osoby znajdujące się w strefie tranzytu międzynarodowego lotniska unijnego nie są objęte tym obowiązkiem, skuteczność systemu kontroli przepływów środków pieniężnych wywożonych z Unii i przywożonych do Unii ustanowionego przez rozporządzenie nr 1889/2005, a tym samym realizacja celów tego rozporządzenia, byłyby, przynajmniej częściowo, zagrożone.
36 Dla powyższych rozważań nie ma znaczenia, czy obywatel państwa trzeciego znajdujący się w międzynarodowej strefie tranzytowej portu lotniczego państwa członkowskiego przekroczył granicę zewnętrzną Unii w rozumieniu art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 562/2006.
37 W tym względzie należy zauważyć, że przedmiot i cele rozporządzeń nr 1889/2005 i nr 562/2006 są odmienne, o czym świadczy w szczególności fakt, że oparte są one na różnych podstawach prawnych.
38 Jak już bowiem wskazano w pkt 31 niniejszego wyroku, rozporządzenie nr 1889/2005 ma na celu uzupełnienie przepisów dyrektywy 91/308 poprzez ustanowienie zharmonizowanych zasad dotyczących kontroli przepływu środków pieniężnych przywożonych do Unii i z niej wywożonych, podczas gdy zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 562/2006 rozporządzenie to przewiduje brak kontroli granicznej osób przekraczających granice wewnętrzne pomiędzy państwami członkowskimi i ustanawia zasady regulujące kontrolę graniczną osób przekraczających granice zewnętrzne tych państw.
39 Wreszcie rozporządzenie nr 1889/2005 nie zawiera żadnego wskazania, zgodnie z którym jego przepisy miałyby być interpretowane w świetle przepisów rozporządzenia nr 562/2006.
40 Z uwagi zatem na fakt, że żaden z tych aktów nie zawiera przepisu wyraźnie na to wskazującego, wykładnia art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005 nie może być uzależniana od wykładni pojęcia „przekroczenia granic zewnętrznych Unii” w rozumieniu art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 562/2006.
41 W świetle całości powyższych rozważań międzynarodowych stref tranzytowych portów lotniczych państw członkowskich nie należy wykluczać z zakresu zastosowania art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005, co oznacza, że jeśli osoba fizyczna wysiadająca z samolotu przylatującego z państwa trzeciego w porcie lotniczym znajdującym się na terytorium państwa członkowskiego i pozostająca w międzynarodowej strefie tranzytowej tego portu lotniczego przed wejściem na pokład innego samolotu odlatującego do innego państwa trzeciego jest w posiadaniu kwoty pieniężnej równej lub przekraczającej 10 000 EUR w gotówce w momencie, kiedy wjeżdża do Unii, osoba ta podlega obowiązkowi złożenia deklaracji określonemu w art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005.
42 W tym względzie państwa członkowskie podejmują odpowiednie działania umożliwiające zainteresowanym wykonanie tego obowiązku w warunkach gwarantujących im pełne bezpieczeństwo prawne.
43 W tych okolicznościach na zadane pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1889/2005 powinien być interpretowany w ten sposób, iż obowiązek złożenia deklaracji przewidziany w tym przepisie ma zastosowanie w międzynarodowej strefie tranzytowej portu lotniczego państwa członkowskiego.
W przedmiocie kosztów
44 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1889/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie kontroli środków pieniężnych wwożonych do Wspólnoty lub wywożonych ze Wspólnoty należy interpretować w ten sposób, że obowiązek złożenia deklaracji przewidziany w tym przepisie ma zastosowanie w międzynarodowej strefie tranzytowej portu lotniczego państwa członkowskiego.
Podpisy