WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 29 lutego 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Imprezy turystyczne i świadczenie usług powiązanych – Dyrektywa (UE) 2015/2302 – Artykuł 12 ust. 2 – Przysługujące podróżnemu prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie – Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności – Rozprzestrzenianie się COVID-19 – Znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego – Przewidywalność wystąpienia tego wpływu w dniu złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy – Zdarzenia występujące po dacie rozwiązania umowy, ale przed rozpoczęciem imprezy turystycznej
W sprawie C‑584/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości, Niemcy) postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 5 września 2022 r., w postępowaniu:
QM
przeciwko
Kiwi Tours GmbH,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: A. Prechal (sprawozdawczyni), prezes izby, F. Biltgen, N. Wahl, J. Passer i M.L. Arastey Sahún, sędziowie,
rzecznik generalna: L. Medina,
sekretarz: K. Hötzel, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 7 czerwca 2023 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu QM – J. Kummer i P. Wassermann, Rechtsanwälte,
– w imieniu Kiwi Tours GmbH – S. Bergmann, Rechtsanwältin,
– w imieniu rządu greckiego – A. Dimitrakopoulou, C. Kokkosi, S. Trekli i E. Tsaousi, w charakterze pełnomocników,
– W imieniu Komisji Europejskiej – J. Jokubauskaitė, B.-R. Killmann i I. Rubene, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznik generalnej na posiedzeniu w dniu 21 września 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 12 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U. 2015, L 326, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy QM a Kiwi Tours GmbH w przedmiocie prawa do pełnego zwrotu płatności dokonanych przez odnośnego podróżnego z tytułu umowy o imprezę turystyczną, w tym zwrotu nałożonej na niego opłaty za rozwiązanie, w następstwie rozwiązania tej umowy przez tego podróżnego ze względu na zagrożenie dla zdrowia związane z rozprzestrzenianiem się COVID-19.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy 29–31 dyrektywy 2015/2302 mają następujące brzmienie:
„(29) Biorąc pod uwagę specyfikę umów o udział w imprezie turystycznej, należy określić prawa i obowiązki stron umowy w okresie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej, jak i po jej rozpoczęciu, w szczególności gdy impreza turystyczna nie jest należycie realizowana lub gdy zmieniają się szczególne okoliczności.
(30) Ponieważ imprezy turystyczne są często nabywane na długo przed ich realizacją, mogą wystąpić nieprzewidziane zdarzenia. W związku z tym podróżny powinien, na określonych warunkach, mieć prawo do przeniesienia umowy o udział w imprezie turystycznej na innego podróżnego. W takich sytuacjach organizator powinien mieć możliwość odzyskania swoich wydatków, na przykład jeśli podwykonawca zażąda opłat za zmianę imienia i nazwiska podróżnego lub za unieważnienie biletu na środek transportu i wystawienie nowego.
(31) Podróżni powinni również mieć możliwość rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym momencie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej za odpowiednią i możliwą do uzasadnienia opłatą za rozwiązanie, uwzględniającą spodziewane oszczędności kosztów oraz spodziewany dochód z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych. Powinni oni także mieć prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za jej rozwiązanie, w przypadku gdy nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności miałyby w znaczącym zakresie wpłynąć na realizację imprezy turystycznej. Mogą one obejmować na przykład działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży lub katastrofy naturalne, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie o udział w imprezie turystycznej”.
4 Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot”, brzmi:
„Celem niniejszej dyrektywy jest przyczynienie się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i osiągnięcia wysokiego i jak najbardziej jednolitego poziomu ochrony konsumentów poprzez zbliżenie niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w odniesieniu do umów zawieranych pomiędzy podróżnymi a przedsiębiorcami dotyczących imprez turystycznych oraz powiązanych usług turystycznych”.
5 Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, stanowi:
„Na potrzeby niniejszej dyrektywy zastosowanie mają następujące definicje:
[…]
12) »nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności« oznaczają sytuację poza kontrolą strony powołującej się na taką sytuację i której skutków nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie rozsądne działania;
[…]”.
6 Artykuł 12 tej samej dyrektywy, zatytułowany „Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej oraz prawo do odstąpienia przed rozpoczęciem imprezy turystycznej”, w ust. 1–4 stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby podróżny miał możliwość rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym momencie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. W przypadku gdy podróżny rozwiąże umowę o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem, może być zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i możliwej do uzasadnienia opłaty za rozwiązanie na rzecz organizatora. W umowie o udział w imprezie turystycznej można określić rozsądne standardowe opłaty za rozwiązanie umowy w zależności od tego, w jakim czasie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej doszło do rozwiązania umowy, oraz od spodziewanych oszczędności kosztów oraz spodziewanego dochodu z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych. W przypadku braku standardowych opłat za rozwiązanie wysokość opłaty za rozwiązanie odpowiada cenie imprezy turystycznej pomniejszonej o zaoszczędzone koszty i wpływy z alternatywnej realizacji danych usług turystycznych. Na żądanie podróżnego organizator przedstawia uzasadnienie wysokości opłat za rozwiązanie.
2. Niezależnie od ust. 1 podróżny ma prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego. W przypadku rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem podróżny jest uprawniony do pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, ale nie ma prawa do dodatkowej rekompensaty.
3. Organizator może rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej i dokonać pełnego zwrotu podróżnemu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez ponoszenia odpowiedzialności za dodatkową rekompensatę, jeżeli:
[…]
b) organizator nie ma możliwości zrealizowania umowy z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności i powiadomił podróżnego o rozwiązaniu umowy bez zbędnej zwłoki przed rozpoczęciem imprezy turystycznej.
4. Organizator dokonuje wszelkich zwrotów wymaganych na podstawie ust. 2 i 3 lub, w przypadku ust. 1, zwraca wszelkie płatności dokonane przez podróżnego lub w jego imieniu z tytułu danej imprezy turystycznej, pomniejszone o odpowiednią opłatę za rozwiązanie umowy. Takie zwroty na rzecz podróżnego dokonywane są bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie nie później niż w ciągu 14 dni od rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej”.
7 Artykuł 23 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 stanowi:
„Podróżni nie mogą zrzekać się praw przyznanych im na mocy środków krajowych transponujących niniejszą dyrektywę”.
Prawo niemieckie
8 Paragraf 651h Bürgerliches Gesetzbuch (kodeksu cywilnego), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanego dalej „kodeksem cywilnym”), zatytułowany „Rozwiązanie umowy przed rozpoczęciem podróży”, przewiduje:
„1. Przed rozpoczęciem imprezy turystycznej podróżny może rozwiązać umowę w każdym momencie. W przypadku gdy podróżny rozwiąże umowę, organizator traci prawo do uzgodnionej ceny imprezy turystycznej. Organizator może jednak żądać odpowiedniego odszkodowania.
2. W umowie, również na mocy ogólnych warunków umów, można określić rozsądne ryczałtowe odszkodowanie, które oblicza się według następujących kryteriów:
1) okresu między oświadczeniem o odstąpieniu a rozpoczęciem imprezy,
2) spodziewanych oszczędności kosztów organizatora oraz
3) spodziewanego dochodu z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych.
W braku określenia w umowie ryczałtowego odszkodowania jego wysokość określa cena imprezy pomniejszona o koszty zaoszczędzone przez organizatora oraz pomniejszona o to, co uzyskał on w wyniku alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych. Na żądanie podróżnego organizator jest zobowiązany uzasadnić wysokość odszkodowania.
3. Na zasadzie odstępstwa od ust. 1 zdanie trzecie organizator nie może żądać odszkodowania, jeżeli w miejscu docelowym lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie występują nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego. Dane okoliczności są nieuniknione i nadzwyczajne w rozumieniu niniejszego podtytułu, jeżeli nie podlegają kontroli strony, która się na nie powołuje, a ich skutków nie można było uniknąć, nawet gdyby zostały podjęte wszelkie rozsądne działania”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
9 W styczniu 2020 r. QM zarezerwował w Kiwi Tours, dla siebie i swojej żony, imprezę turystyczną w Japonii, mającą odbyć się w okresie od 3 do 12 kwietnia 2020 r. Łączna cena za tę imprezę turystyczną wynosiła 6148 EUR, na poczet której QM wpłacił zaliczkę w wysokości 1230 EUR.
10 W następstwie szeregu środków dotyczących rozprzestrzeniania się COVID-19 przyjętych przez władze japońskie pismem z dnia 1 marca 2020 r. QM rozwiązał tę umowę o udział w imprezie turystycznej ze względu na zagrożenie dla zdrowia, jakim był COVID-19.
11 Kiwi Tours wystawiło wówczas fakturę z tytułu opłaty za rozwiązanie umowy na dalszą kwotę 307 EUR, którą QM zapłacił.
12 W dniu 26 marca 2020 r. Japonia wydała zakaz wjazdu na swoje terytorium. QM zażądał wówczas od Kiwi Tours zwrotu tej opłaty za rozwiązanie umowy, czego Kiwi Tours odmówiło.
13 Amtsgericht (sąd rejonowy, Niemcy), do którego QM wniósł pozew o zwrot, zasądził od Kiwi Tours zwrot na rzecz QM całości poniesionej opłaty za rozwiązanie umowy. Landgericht (sąd krajowy, Niemcy), do którego Kiwi Tours wniosło apelację, oddalił to żądanie zwrotu, uznając, że w dniu rozwiązania umowy o imprezę turystyczną rozpatrywanego w postępowaniu głównym nie można było uznać, na podstawie oceny ex ante, że istniały „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu § 651h ust. 3 kodeksu cywilnego. Zdaniem owego sądu QM nie miał zatem prawa do rozwiązania tej umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie.
14 Rozpatrujący wniesioną przez QM skargę kasacyjną Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości, Niemcy), który jest sądem odsyłającym, wskazuje, że Landgericht (sąd krajowy) słusznie uznał w postępowaniu apelacyjnym, iż warunki regulujące w § 651h ust. 3 kodeksu cywilnego – przepisie przyjętym w celu transpozycji art. 12 dyrektywy 2015/2302 do prawa krajowego – prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie są spełnione w szczególności wtedy, gdy zgodnie z „prognozą” dokonaną przed rozpoczęciem odnośnej imprezy realizacja tej imprezy wiązałaby się dla podróżnego ze znaczącym zagrożeniem dla zdrowia. Jednakże jego zdaniem dokonana przez Landgericht (sąd krajowy) ocena istnienia takiego zagrożenia w niniejszym przypadku narusza prawo. Według niego nie jest zatem wykluczone, że dokonując prawidłowej oceny tego zagrożenia, Landgericht (sąd krajowy) doszedłby do wniosku, iż podróż do Japonii wiązała się już w dniu rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej będącego przedmiotem postępowania głównego z poważnym i ciężkim zagrożeniem dla zdrowia podróżnych.
15 Sąd odsyłający wyjaśnia, że co do zasady powinien, zgodnie z niemieckim prawem procesowym, przekazać sprawę temu samemu Landgericht (sądowi krajowemu) w celu wydania orzeczenia w tej kwestii. Sąd odsyłający mógłby jednak sam orzec w przedmiocie apelacji wniesionej od wyroku Amtsgericht (sądu rejonowego), oddalając ją, jeżeli okoliczności, które pojawiły się dopiero po rozwiązaniu umowy o udział w imprezie turystycznej będącym przedmiotem postępowania głównego, są również istotne dla oceny istnienia prawa QM do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie umowy. Bezsporne jest bowiem, że realizacja tej imprezy turystycznej nie była ostatecznie możliwa ze względu na wydanie przez władze japońskie w dniu 26 marca 2020 r. zakazu wjazdu na terytorium państwa ze względu na rozprzestrzenianie się COVID-19.
16 W tym względzie sąd odsyłający skłania się do uznania, że zgodnie z art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 należy również uwzględnić okoliczności, które zaistniały dopiero po rozwiązaniu przedmiotowej umowy o udział w imprezie turystycznej.
17 Przede wszystkim, o ile art. 12 ust. 2 tej dyrektywy przewiduje formalnie przypadek rozwiązania umowy różniący się od przewidzianego w ust. 1 tego artykułu, o tyle takie rozróżnienie ma w istocie znaczenie jedynie dla określenia skutków prawnych odnośnego rozwiązania umowy, ponieważ ów art. 12 ust. 2 w drodze odstępstwa od ust. 1 tego artykułu przewiduje brak prawa do ponoszenia opłaty za rozwiązanie umowy. Owe skutki prawne zależą zaś na mocy wspomnianego art. 12 ust. 2 nie od powodów, na których odnośny podróżny opierał się w celu odwołania swojego udziału w imprezie turystycznej, lecz wyłącznie od rzeczywistego wystąpienia okoliczności, które w znaczącym stopniu wpływają na realizację tej imprezy turystycznej.
18 Następnie, zdaniem sądu odsyłającego cel ponoszenia opłaty za rozwiązanie umowy potwierdza taką wykładnię, niezależnie od tego, czy opłatę tę uznaje się za „świadczenie podobne do odszkodowania”, czy też za „świadczenie zastępcze dla ceny odnośnej imprezy turystycznej”. W przypadku bowiem, gdyby po rozwiązaniu zawartej umowy o udział w imprezie turystycznej okazało się, że realizacja tej imprezy została uniemożliwiona, i wobec tego organizator owej imprezy turystycznej byłby tak czy inaczej zobowiązany do pełnego zwrotu ceny tej imprezy turystycznej, nawet gdyby odnośny podróżny nie rozwiązał umowy o udział w imprezie turystycznej, nie powstałaby ani szkoda spowodowana tym rozwiązaniem, ani prawo do zapłaty świadczenia zastępczego dla ceny odnośnej imprezy turystycznej, ponieważ takie prawo ma rację bytu tylko w zakresie, w jakim bez wspomnianego rozwiązania umowy organizator ów miałby prawo do otrzymania ceny tej imprezy turystycznej.
19 Wreszcie względy ochrony konsumentów również przemawiają za uwzględnieniem okoliczności, które wystąpiły dopiero po rozwiązaniu odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej. Zdaniem sądu odsyłającego wysoki poziom ochrony podróżnych wymaga, aby nawet w przypadku wczesnego rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej odnośny podróżny nie był zobowiązany do dokonywania żadnych wpłat z tytułu imprezy turystycznej, której realizacja okaże się później uniemożliwiona. W przeciwnym bowiem razie w sytuacji niepewności podróżni ci mogliby zostać zniechęceni do skorzystania we właściwym czasie z przysługującego im prawa do rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty. Taka możliwość rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty nie skutkowałaby zresztą umożliwieniem wspomnianym podróżnym spekulowania co do trwania powstającego kryzysu. Natomiast uzależnienie tego prawa do rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty od dnia rozwiązania umowy zachęcałoby właśnie do spekulacyjnego zachowania, w szczególności w przypadku odnośnego organizatora, który mógłby zrezygnować z rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej do czasu na krótko przed jej rozpoczęciem, pozostawiając w ten sposób otwartą możliwość, że podróżni pomimo wszystko rozwiążą umowę o udział w imprezie turystycznej, ponosząc opłatę za rozwiązanie umowy, co byłoby dla niego korzystne pod względem finansowym.
20 Sąd odsyłający uważa, że powyższych względów nie podważa maksymalny termin zwrotu wydatków, wynoszący 14 dni od dnia rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej zgodnie z art. 12 ust. 4 dyrektywy 2015/2302. Z przepisu tego nie można bowiem wywnioskować, że wysokość opłaty za rozwiązanie umowy powinna zostać ostatecznie ustalona najpóźniej z upływem tego terminu. Sąd odsyłający uważa również, że nie należy interpretować art. 12 ust. 1 i 2 tej dyrektywy w ten sposób, iż przewidują one, odpowiednio, zasadę i wyjątek, ponieważ celem tych ustępów jest raczej znalezienie właściwej równowagi między uzasadnionym interesem organizatora imprez turystycznych w uzyskaniu wynagrodzenia a celem polegającym na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony podróżnych.
21 W tych okolicznościach Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 12 ust. 2 dyrektywy [2015/2302] należy interpretować w ten sposób, że dla oceny prawa do rozwiązania umowy istotne są tylko te nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, które wystąpiły do momentu rozwiązania umowy, czy też w ten sposób, że należy uwzględnić również nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, które faktycznie wystąpią po rozwiązaniu umowy, ale jeszcze przed zaplanowanym rozpoczęciem imprezy turystycznej?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
22 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy wystąpiły „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności”, które „w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego” w rozumieniu tego przepisu, powinno się uwzględnić wyłącznie sytuację istniejącą w dniu, w którym podróżny rozwiązał umowę o udział w imprezie turystycznej, czy też należy uwzględnić również nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności zaistniałe po tej dacie, ale przed rozpoczęciem danej imprezy turystycznej.
23 W tym względzie należy przypomnieć, że art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 przewiduje, iż „w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego”, podróżny ma prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie i do uzyskania pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej.
24 Pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 zostało zdefiniowane w art. 3 pkt 12 jako oznaczające „sytuację poza kontrolą strony powołującej się na taką sytuację i której skutków nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie rozsądne działania”.
25 Motyw 31 dyrektywy doprecyzowuje zakres tego pojęcia, wskazując, że „[m]ogą one obejmować na przykład działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży lub katastrofy naturalne, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie o udział w imprezie turystycznej”.
26 W pierwszej kolejności z brzmienia art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 wynika, że prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie należy bezwzględnie wykonać „przed rozpoczęciem imprezy turystycznej”.
27 Ponieważ wykonanie tego prawa jest uzależnione od warunku, że „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności […] w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub […] w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego”, warunek ten musi bać spełniony w chwili takiego rozwiązania umowy, czyli „przed rozpoczęciem imprezy turystycznej”.
28 Tym samym, aby ocenić, czy warunek ten jest spełniony, z czasowego punktu widzenia należy odnieść się do dnia rozwiązania odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej.
29 W konsekwencji, z jednej strony, jako że ten sam warunek wymaga wystąpienia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”, należy uznać, że jest on spełniony, gdy takie okoliczności rzeczywiście występowały w dniu rozwiązania odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej, co oznacza, że w owym dniu istniała sytuacja odpowiadająca definicji pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”, zdefiniowanego w art. 3 pkt 12 dyrektywy 2015/2302 i wyjaśnionego w jej motywie 31.
30 Z drugiej strony, jako że muszą to być okoliczności, które „w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego”, co ostatecznie okaże się dopiero w dniu przewidzianym na realizację odnośnej imprezy turystycznej, ich ocena musi mieć charakter prospektywny.
31 Jak z tego wynika, ocena ta powinna opierać się na prognozie dotyczącej prawdopodobieństwa, że nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, na które powołuje się odnośny podróżny, „w znaczącym stopniu [wpłyną] na realizację imprezy turystycznej” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
32 Ponadto w celu dokonania oceny prawdopodobieństwa i znaczenia tego wpływu należy postawić się w sytuacji przeciętnego podróżnego, właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego, tak iż podróżny taki mógł racjonalnie uznać, że nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, na które powołuje się odnośny podróżny, prawdopodobnie w znaczącym stopniu wpływałyby na realizację imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lutego 2024 r., Tez Tour, C‑299/22, EU:C:2024:xxx, pkt 71).
33 W drugiej kolejności, co się tyczy wpływu, jaki w tym kontekście mogłyby mieć „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 zaistniałe po rozwiązaniu umowy, należy stwierdzić, że takich okoliczności nie można brać pod uwagę.
34 W tym względzie, po pierwsze, wbrew temu, co wydaje się sugerować sąd odsyłający, przewidziane w owym art. 12 ust. 2 prawo do rozwiązania umowy o imprezę turystyczną bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie nie może zależeć w sposób autonomiczny zarówno od sytuacji panującej w dniu rozwiązania tej umowy, jak i od sytuacji istniejącej w dniu późniejszym od tego rozwiązania i wcześniejszym od rozpoczęcia imprezy turystycznej.
35 Uwzględnienie sytuacji w tych różnych dniach mogłoby bowiem prowadzić do sprzecznych lub nienależytych rezultatów. Zgodnie z takim podejściem prawo do rozwiązania umowy o imprezę turystyczną bez ponoszenia opłaty mogłoby najpierw, w dniu rozwiązania odnośnej umowy, zostać nabyte przez danego podróżnego, a następnie, po tym rozwiązaniu, wygasnąć z mocą wsteczną z powodu zdarzeń, które nastąpiły później. I odwrotnie, prawa tego można by w owym dniu początkowo odmówić temu podróżnemu, a następnie, ze względu na takie zdarzenia, przyznać mu je, na co zwróciła również uwagę rzecznik generalna w pkt 44 opinii.
36 Ponadto kontekst art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 potwierdza wykładnię tego przepisu wskazaną w pkt 33 niniejszego wyroku, ponieważ związek między art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 1 potwierdza niespójność wniosku takiego jak ten, o którym mowa w poprzednim punkcie niniejszego wyroku. W istocie, chociaż oba te przepisy przyznają wspomnianemu podróżnemu dwa odrębne prawa do rozwiązania umowy, jedno i to samo rozwiązanie danej umowy o udział w imprezie turystycznej może wchodzić w zakres, w zależności od rozwoju sytuacji po rozwiązaniu tej umowy, alternatywnie pierwszego lub drugiego z tych przepisów.
37 Należy zatem wziąć pod uwagę określony dzień, aby dokonać oceny, czy rozwiązanie odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej nastąpiło w „nieuniknionych i nadzwyczajnych okolicznościach” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
38 Po drugie zaś, jak wynika ze stwierdzenia dokonanego w pkt 29 niniejszego wyroku, dniem tym jest dzień rozwiązania odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej.
39 W tym kontekście, po trzecie, z kilku powodów narzuca się wykładnia art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 wykluczająca możliwość uwzględnienia dnia późniejszego niż dzień wypowiedzenia odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej.
40 Przede wszystkim przyznanie, że wykonanie przez odnośnego podróżnego prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie, przewidzianego w tym przepisie, jest uzależnione od warunku, którego spełnienie można ostatecznie stwierdzić dopiero później, czyniłoby niepewnym – z perspektywy tego podróżnego – związek, jaki przepis ten ustanawia między takim rozwiązaniem umowy a wystąpieniem „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu tego przepisu.
41 Następnie art. 12 ust. 4 dyrektywy 2015/2302 nakłada na organizatora imprezy turystycznej obowiązek dokonania na rzecz odnośnego podróżnego całkowitego zwrotu wpłat dokonanych z tytułu tej imprezy turystycznej, bez zbędnej zwłoki, a „w każdym razie” nie później niż 14 dni od rozwiązania umowy, w szczególności w następstwie rozwiązania umowy bez ponoszenia opłat, o którym mowa w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy. Termin ten ma na celu zagwarantowanie, że ów podróżny będzie mógł wkrótce po rozwiązaniu umowy ponownie swobodnie dysponować kwotą wpłaconą w celu zapłaty za tę imprezę turystyczną (wyrok z dnia 8 czerwca 2023 r., UFC – Que choisir i CLCV, C‑407/21, EU:C:2023:449, pkt 30).
42 Ustanowienie takiego maksymalnego terminu sugeruje zaś, że organizator ten powinien co do zasady być w stanie ustalić, bezpośrednio po rozwiązaniu danej umowy o udział w imprezie turystycznej, a zatem bez oczekiwania na późniejszą zmianę sytuacji, czy uzasadnione jest powołanie się przez tego samego podróżnego na prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie, a jeśli tak – podjąć niezbędne kroki, aby zagwarantować, że całkowity zwrot wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej nastąpi w wyznaczonym terminie.
43 Wreszcie cel dyrektywy 2015/2302, który zgodnie z jej art. 1 polega między innymi na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumentów, potwierdza taką wykładnię.
44 W istocie, z jednej strony, jako że art. 12 ust. 2 tej dyrektywy przyznaje odnośnemu podróżnemu, w przypadku wystąpienia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”, prawo do rozwiązania umowy przysługujące mu niezależnie od prawa do rozwiązania umowy przysługującego odnośnemu organizatorowi na podstawie art. 12 ust. 3 wspomnianej dyrektywy, ważne jest, aby ów podróżny, w celu skutecznego powołania się na swoje prawo, w dniu rozwiązania umowy był stanie ocenić, czy spełnione są warunki, od których zależy wykonanie tego prawa.
45 Natomiast uzależnienie możliwości wykonania tego prawa od zmian, następujących po złożeniu oświadczenia o rozwiązaniu umowy sprawiałoby, że nadal trwałaby sytuacja niepewności, która zostałaby rozwiązana dopiero w dniu przewidzianego rozpoczęcia imprezy turystycznej.
46 Z drugiej strony niewątpliwie prawdziwe jest twierdzenie, że uznanie za decydujące – do celów wykonania prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie przewidzianego w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 – zmian mających miejsce po rozwiązaniu tej umowy, ale przed rozpoczęciem odnośnej imprezy turystycznej, mogłoby poprawić ochronę odnośnego podróżnego, w przypadku gdyby rzeczywiście zmiany te uniemożliwiły realizację wspomnianej umowy. Jednakże twierdzenie przeciwne byłoby równie prawdziwe, w przypadku gdyby okazało się, po rozwiązaniu tej umowy, że owa impreza turystyczna jest jednak wykonalna w wyniku nieoczekiwanej poprawy sytuacji. W tym drugim przypadku podróżny zostałby bowiem pozbawiony wszelkiego prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie, i to pomimo że opierał się, w dniu rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej, na rozsądnej prognozie dotyczącej prawdopodobieństwa takiego uniemożliwienia.
47 W niniejszym przypadku z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że w sporze w postępowaniu głównym odnośny podróżny zamierzał rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie, powołując się na stopniowe rozprzestrzenianie się, a nawet na pandemię COVID-19 jako na „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
48 W tym względzie Trybunał orzekł, że światowy kryzys zdrowotny taki jak pandemia COVID-19 należy, jako taki, uznać za mogący wchodzić w zakres tego pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 (wyrok z dnia 8 czerwca 2023 r., UFC –Que choisir i CLCV, C‑407/21, EU:C:2023:449, pkt 45).
49 W świetle całości powyższych rozważań odpowiedź na zadane pytanie brzmi następująco: art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy wystąpiły „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności”, które „w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego” w rozumieniu tego przepisu, powinno się uwzględnić wyłącznie sytuację istniejącą w dniu, w którym podróżny rozwiązał umowę o udział w imprezie turystycznej.
W przedmiocie kosztów
50 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 12 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG
należy interpretować w ten sposób, że:
w celu ustalenia, czy wystąpiły „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności”, które „w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego” w rozumieniu tego przepisu, powinno się uwzględnić wyłącznie sytuację istniejącą w dniu, w którym podróżny rozwiązał umowę o udział w imprezie turystycznej.
Podpisy