Sprawa C-299/22
M.D.
przeciwko
„Tez Tour” UAB
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Lietuvos Aukščiausiasis Teismas)
Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 29 lutego 2024 r.
Odesłanie prejudycjalne – Imprezy turystyczne i świadczenie usług powiązanych – Dyrektywa (UE) 2015/2302 – Artykuł 12 ust. 2 – Przysługujące podróżnemu prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za rozwiązanie – Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności – Rozprzestrzenianie się COVID-19 – Brak oficjalnego zalecenia odradzającego podróże – Uwzględnienie okoliczności osobistych dotyczących indywidualnej sytuacji odnośnego podróżnego – Znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego – Okoliczności istniejące lub możliwe do przewidzenia w dniu zawarcia odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej – Możliwość uwzględnienia skutków występujących w miejscu wyjazdu lub powrotu, a także w innych miejscach
1. Zbliżanie ustawodawstw – Imprezy turystyczne i powiązane usługi turystyczne – Dyrektywa 2015/2302 – Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej – Prawo do rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty – Stwierdzenie wystąpienia, w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności – Warunek – Opublikowanie oficjalnego zalecenia odradzającego podróże lub oficjalnej decyzji uznającej odnośny obszar za obszar ryzyka – Brak
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/2302, art. 3 pkt 12, art. 12 ust. 2)
(zob. pkt 31–36, 40, 44, pkt 1 sentencji)
2. Zbliżanie ustawodawstw – Imprezy turystyczne i powiązane usługi turystyczne – Dyrektywa 2015/2302 – Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej – Prawo do rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty – Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności mające znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego – Pojęcie – Okoliczności uniemożliwiające realizację imprezy turystycznej – Okoliczności narażające odnośnych podróżnych na zagrożenia dla ich zdrowia i bezpieczeństwa podczas realizacji imprezy turystycznej – Uwzględnienie czynników osobistych dotyczących indywidualnej sytuacji podróżnych – Objęcie zakresem stosowania – Moment oceny znaczącego wpływu na realizację imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego – Właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny podróżny
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/2302, art. 12 ust. 2)
(zob. pkt 48, 53–62, 65–72, pkt 2 sentencji)
3. Zbliżanie ustawodawstw – Imprezy turystyczne i powiązane usługi turystyczne – Dyrektywa 2015/2302 – Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej – Prawo do rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty – Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności – Pojęcie – Sytuacja znana pasażerowi lub dla niego przewidywalna w dniu zawarcia umowy – Wyłączenie – Sytuacja, która uległa zmianie po zawarciu umowy – Nowa sytuacja – Objęcie zakresem stosowania
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/2302, art. 12 ust. 2)
(zob. pkt 74–76, 79–81, 83, pkt 3 sentencji)
4. Zbliżanie ustawodawstw – Imprezy turystyczne i powiązane usługi turystyczne – Dyrektywa 2015/2302 – Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej – Prawo do rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty – Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności występujące w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie – Znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego – Kryteria oceny – Uwzględnienie skutków występujących w miejscu wyjazdu, a także w różnych miejscach związanych z rozpoczęciem odnośnej podróży i powrotem z niej – Warunek – Skutki wpływające na realizację tej imprezy turystycznej
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/2302, art. 12 ust. 2)
(zob. pkt 90–95, pkt 4 sentencji)
Streszczenie
Trybunał, do którego Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (sąd najwyższy Litwy) zwrócił się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, udzielił wyjaśnień co do prawa podróżnych do rozwiązania bez ponoszenia opłat umowy o udział w imprezie turystycznej w obliczu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności(1) w kontekście pandemii COVID-19.
W dniu 10 lutego 2020 r. M.D. zawarł ze spółką Tez Tour umowę o udział w imprezie turystycznej, w której to umowie spółka ta zobowiązała się do zorganizowania, dla niego i członków jego rodziny, podróży wakacyjnej do Zjednoczonych Emiratów Arabskich w okresie od dnia 1 do dnia 8 marca 2020 r. Odnośna impreza turystyczna obejmowała w szczególności lot w obie strony między Wilnem (Litwa) i Dubajem (Zjednoczone Emiraty Arabskie) oraz siedem noclegów w hotelu.
W dniu 27 lutego 2020 r. M.D. poinformował Tez Tour, że ze względu na zagrożenie zdrowia związane z rozprzestrzenianiem się COVID-19 chce rozwiązać wspomnianą umowę. Spółka Tez Tour odmówiła uwzględnienia tego wniosku. M.D. skierował więc sprawę do właściwych sądów, podnosząc nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności w miejscu docelowym zorganizowanej podróży lub w jego najbliższym sąsiedztwie, mogące uniemożliwić bezpieczną realizację tej podróży lub przewóz pasażerów do miejsca docelowego, w szczególności bez narażania ich na niedogodności lub zagrożenie dla zdrowia. Żądania te zostały oddalone zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym.
Sąd odsyłający, do którego M.D. wniósł skargę kasacyjną, postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem o wykładnię dyrektywy w sprawie imprez turystycznych, dotyczącym sprecyzowania warunków, w jakich podróżny może powołać się na istnienie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 tej dyrektywy(2), w sytuacji gdy właściwe organy krajowe opublikowały dopiero w dniu 12 marca 2020 r., a zatem po rozwiązaniu umowy, skierowane do podróżnych zalecenie zachęcające ich do odłożenia na później w nadchodzących miesiącach wszelkich podróży zagranicznych, w tym do Zjednoczonych Emiratów Arabskich, z powodu pandemii COVID-19.
Ocena Trybunału
W pierwszej kolejności Trybunał wskazał, że stwierdzenie wystąpienia w miejscu docelowym podróży lub jego najbliższym sąsiedztwie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”(3) w rozumieniu dyrektywy w sprawie imprez turystycznych(4) nie jest uzależnione od warunku, iż właściwe organy wydały oficjalne zalecenie odradzające podróżnym odwiedzanie danego obszaru lub oficjalną decyzję uznającą ten obszar za „obszar ryzyka”. Przede wszystkim, wymóg taki byłby sprzeczny z naturą i samą podstawą wydania takich zaleceń lub takich decyzji, które zakładają, co do zasady, istnienie zagrożenia dla zdrowia lub innych zagrożeń mogących wchodzić w zakres pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”(5). Następnie taki wymóg może zagrozić polegającemu na harmonizacji celowi realizowanemu przez dyrektywę w sprawie imprez turystycznych, ponieważ warunki dotyczące przyjęcia takiego zalecenia lub takiej decyzji nie są jednolite w poszczególnych państwach członkowskich. Wreszcie, wymaganie wydania oficjalnych zaleceń lub decyzji w tym względzie mogłoby uniemożliwić wykonanie prawa do rozwiązania umowy bez ponoszenia opłaty(6), ponieważ właśnie te nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności mogą występować niezależnie od wydania wszelkich oficjalnych zaleceń lub decyzji.
W drugiej kolejności Trybunał wypowiedział się, po pierwsze, w przedmiocie tego, jakiego rodzaju okoliczności wchodzą w zakres pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności[, które] w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego”(7). I tak, zauważył on, że prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie nie jest uzależnione od spełnienia warunku, iż zaistniały okoliczności, które sprawiają, że realizacja danej imprezy turystycznej lub przeniesienie pasażerów do miejsca przeznaczenia stają się obiektywnie niemożliwe. Jest tak, ponieważ kryzys zdrowotny, taki jak rozprzestrzenianie się COVID-19, można – ze względu na poważne zagrożenie, jakie stanowi dla zdrowia ludzkiego – uznać za okoliczności, które „w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego”, niezależnie od tego, że obiektywnie niekoniecznie uniemożliwia on tę realizację.
Co się tyczy oceny istnienia takiego wpływu, Trybunał uściślił, że czynniki osobiste dotyczące indywidualnej sytuacji podróżnych, takie jak podróżowanie z małymi dziećmi lub przynależności do grupy wysokiego ryzyka, mogą mieć wpływ na wagę skutków spowodowanych nieuniknionymi i nadzwyczajnymi okolicznościami, na które powołuje się podróżny, jako że mają one charakter obiektywny. Te same czynniki mogą bowiem mieć wpływ na możliwość realizacji odnośnej imprezy turystycznej w dogodnych warunkach. Jednakże takie czynniki osobiste nie są same w sobie wystarczające, aby uzasadnić wykonanie przez odnośnego podróżnego prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie. Przeciwnie, czynniki te są istotne tylko wtedy, gdy mogą mieć wpływ na ocenę skutków obiektywnie związanych z wystąpieniem „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”.
Trybunał stwierdził zatem, że pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności[, które] w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego” danej podróży, obejmuje również okoliczności, które powodują, że realizacja tej imprezy turystycznej nie może nastąpić bez narażania odnośnych podróżnych na zagrożenie dla ich zdrowia i bezpieczeństwa, z uwzględnieniem – w stosownych przypadkach – czynników osobistych związanych z indywidualną sytuacją tych podróżnych.
Po drugie, wypowiadając się w przedmiocie oceny znaczącego wpływu na realizację odnośnej imprezy turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego, Trybunał podkreślił z jednej strony, że ocena ta powinna opierać się na „prognozie” dotyczącej prawdopodobieństwa, że nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, na które powołuje się odnośny podróżny, w znaczącym stopniu wpłyną na realizację imprezy turystycznej. Ponieważ wpływ ten występuje definitywnie dopiero w chwili realizacji tej imprezy turystycznej, jego ocena w momencie rozwiązania umowy musi bowiem mieć charakter prospektywny. Z drugiej strony oceny takiego wpływu należy dokonać, przyjmując – w dniu rozwiązania odnośnej umowy o udział w imprezie turystycznej – perspektywę właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego podróżnego.
W trzeciej kolejności Trybunał stwierdził, że wyrażenie „nieuniknione i nadzwyczajne”(8) wskazuje samo w sobie, że pojęcie to obejmuje jedynie sytuacje, które, po pierwsze, nie istniały w tym dniu, a po drugie, były nieprzewidywalne. W związku z tym odnośny podróżny nie może powoływać się z tytułu wspomnianego pojęcia na okoliczności znane mu już lub przewidywalne dla niego w tym dniu, a tym samym nie mogą one uzasadniać wykonania prawa do rozwiązania takiej umowy bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie. Jeśli chodzi o dokonanie oceny sytuacji istniejącej lub przewidywalnej w dniu zawarcia umowy o udział w imprezie turystycznej, lecz w znacznym stopniu ewolucyjnej, nie można wykluczyć, iż taka sytuacja ulegnie po zawarciu tej umowy istotnej zmianie, tak że będzie odmienna od tej, o której odnośny podróżny wiedział lub którą mógł rozsądnie przewidzieć przy zawarciu wspomnianej umowy. W takim przypadku zmiany te mogłyby doprowadzić do powstania nowej sytuacji, która – jako taka – mogła będzie odpowiadać definicji pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”.
W czwartej i ostatniej kolejności, jeśli chodzi o miejsce, w którym muszą wystąpić skutki spowodowane wyjątkowymi i nieuniknionymi okolicznościami, Trybunał wskazał, że jeżeli skutki te wykraczają poza miejsce docelowe, tak iż obejmują miejsce wyjazdu lub powrotu lub miejsca postojów i połączeń korespondencyjnych, to mogą one mieć wpływ na realizację odnośnej imprezy turystycznej. Z tego względu powinno być możliwe uwzględnienie ich do celów stosowania art. 12 ust. 2 dyrektywy w sprawie imprez turystycznych. W tym względzie możliwe jest w szczególności, że w wyniku okoliczności panujących w miejscu docelowym zostaną przyjęte środki w miejscu wyjazdu, takie jak środki polegające na poddaniu powracających podróżnych w miejscu wyjazdu ograniczeniom, które mogłyby wówczas zostać uwzględnione w ocenie znaczących skutków dla realizacji danej umowy o imprezę turystyczną.